سايت شمس

عليرضا نابدل (اوختاي)

رحيم رئيس نيا

گنج تبريزلي شاعر عليرضا نابدل دن «ايشيق»آدلي شعرتوپلوسو «آذربايجان و مسئله ملي» (آذربايجان و ملي مسئله) آدلي بير سياسي – تشكيلاتي رساله ، محمدباقر خلخالي (1919ـ1839)نين «تعلبيه» سينين يئني لشديريلميشي ، ايكي ـ اوچ مقاله و بير آلولو خاطيره يادگار قالميشدي.

ايشيق مجموعه سينده كي شعرلرين چوخو ، يعني 33 شعر و ايكي شعر ترجمه سي 66ـ1963 نجي ايللر آراسيندا يازيليب ، 1962 نجي ايلده شاعيرين 18 ياشي ايكن قلمه آلديغي بير شعري و 1967 نجي ايلدن ده باشقا بير شعر بو دفتره يول آچيب . «صمد كونلومده دير» باشليقي آلتيندا آرخاداشي صمد بهرنگي نين اولومو مناسبيتله 1968 نجي ايلده قوشدوغو شعر ايسه «آرش» ژورناليندان بو مجموعه يه كؤچورولموشدور.

بئله ليكله شاعرين 1967 نجي ايلدن1972 نجي ايلين مارس آيينا قدرسويله ديگي شعرلردن هئچ بير ايز قالماميشدير . دئمك اولار كي ، شاه رژيمي ايله گرگين مبارزه آپارديغي ايللرين شعرلري ده گنج شاعيرين ناكام حياتي كيمي يغمايااوغراميشدير . يالنيز 27 ايل ياشايان مبارز شاعرين سون 9 ايل ياراديجيليق دورونون ايلك يارايسي نين محصوللاري اليميزه چاتيب . بونلاردا زنگين بير ذكانين ، جوشغون بير روحون جارپيلاريدير.

بو آنا ديلينده تحصيل آلماميش گنج اوزونو نئجه بئتيشديرميشدير؟ او 1970 نجي ايلده يازديغي «آذربايجان و ملي مسئله» آدلي اثرينده بير گروه آذربايجانلي جوانلاردان سؤز آچير كي، 1960 نجي اون ايلليگين اوللريندن آذربايجان ادبياتي نين كئچميش و معاصر اثرلريني اوخوماغا باشلاييرلار. اوتلار رژيميمن آغير باسقيسينا باخماياراق اوز آنا ديللري ايله تانيش اولوب، اونو باجارديقجا منيمسه ييب، داوام ائتديرمك ايسته ييرديلر.

1936 – نج ايلدن 60 نجي ايللرين اولينه قدر كيفيتي آشاغي اولان حسين كورد و امير ارسلان ، بير نئچه نوحه كيتابي و بيرده شهريارين حيدرباباسيندان باشقا آذربايجان ديلينده آيري بير اونملي اثر نشر امكاني تاپماميشدير.

شبه سيز نابدل اوزوده سوزون آچديقي گنجلردن بيري ايميش . اليميزه چاتان اثرلري گؤسترير كي او محدود امكانلاردان فايدالانماق قابليتينه مالك اولاراق هله ايلك تجربه ايللرينده گوجلو اثرلر يارادا بيلن نادر بير انسان ايميش.

گونشين آل قاني ظلمت اليله

گون باتان داغلارا ياييلان زمان

آخشام نسيمي نين حزين سسيله

دنيزده لپه لر آييلان زمان

دورنالار كئچنده باغلار اوستوندن

چيخاردي ايوانا طاقت سيز آنا

...دولو گؤزلريله هراي چكردي

دورنالار رحم ائدين ، بير لحظه قونون

يار ولايتيندن گلن عزيزلر

دئين كي باشينا نه گلدي اونون...

آي آراندان گلن گؤزل دورنالار

 سؤيله يين آنايا، قاچمايين اوندان

اوغلومون طالعي نه ايدي آخر...

بو 19 ياشلي بير گنج قريحه سيندن قوپان شعر ، مينلر سياسي قاچقينين گؤزو يولدا اولان آنا باجي لاري نين اوره ك دويونتولريني داشيير.

ايشيق شعرينده ده مختلف زحمت آداملاري نيت ايستكلري يئر آلير . قارا تئللي كبيريتچي اوغلاندان ايسته يير كي اودلار يوردونون قيزيل داغلاريندان ميليونلار تن گوگورت قازيب ،‌ ائله كيبريت لر توكسون كي ظلمين كؤكون يانديريب ياخسين . ساري تئللي زنجانلي دان خواهش ائدير كي آغ پولاددان ائله كسگين پيچاقلار يونكي يئرتا بيلسين ظلمون چيركين اوره گيني ... بلكه چوبان آزاد چالسين توته گيني!

گون گورمه ين، چراغ كيمي يانان ، قانين ياغ يئرينه يانديران ، دفه دؤگن ، ايلمك سالان سيئني يئتمه دن بير دن بير تمناسي وار:

بيرجه يولدا خالچاندا بير شكيل سال

باخانلارين ديزلريني قوروتسون

قوي خالچاني ساتان آلان بيلسين كي

سنين ديلسيز اللرينده نه لر وار

خالچا اوسته باشماقلي يئريينلر

بيلسينلر كي ديلسيز دينسه نه قوپار!

آخيردا دا  اوجا بويلو ، خورما تئللي معلمدن رجا ائدير كي باشارديقجا ايشيق آچسين قارانليق صينف لره. ايشيق ساچسين صنف لره توپلانان ، آي اولدوز سوز او كيچيك دونيالارا... و او كورلوق چكميش بالاجا انسانلارين قول قاناديني باغلايان گويلرده كي قورخو فكريني پوزسون.

ائله اوزوده تهران اونيورسيته سيندن حقوق شناسليق بيتيريب، چوخلو حقوق شناسلار كيمي قاضي و يا وكيل اولابيلمه سينه باخماياراق، مسلكداشلاري بهرنگي، دهقاني و باشقالاري كيمي معلمليگي اوستون دوتوب ، خوي شهرينده ايشه باشلادي.

عليرضا ايله صمد «آدينه» نشريه سيني چيخارتديقلاري واخت تانيش اولموشدورلار. «آدينه مهد آزادي» غزتينه باغلي اولان بير نشريه ايدي. 1965  نجي ايلين عرضينده بو نشريه نين يالنيز 17 نمره سي چاپا بوراخيلابيلميشدي. بير نئچه باشقا قلم دوتان گنجلر كيمي ، اوختايين دا ايلك يازيلاري آدينه ده چاپ اولونوبدور . شعرلري ترجمه ائدن ده آدليم شاعريميز يدالله مفتون ايدي ، معلم شاعري بئله تايتديريردي:

«عليرضا اوختاي آذري ديلينده شعر يازان جوشغون بير استعداد دير ، گوزل شعرلرده يازير بو بير گوشه ده توشوب قالميش «توزلو پيانو» بير انتشار نسيمي ، بير بارماق اشاره سي گوزله يير كي شورلار و نوالارين دورغونلوق دورونده ايستي سويوغونو ياغديرماغا باشلاسين و بو اونون شعرلري نين بيرينين ]توزلو. پيانو شعرينين[ بير پارچاسينين ترجمه سيدير. سوز يوخ كي اطلسين آستارانين لطافتي اوزنه چاتماز.»

او احساسلي شاعر ترجمه يه سوق ائدن شعر بئله جانلي مصراعلارلا دولودور:

... سازاقلي بير سحر

پارچالاياجاق قارا  سس سيزليگي

توزلو پيانو

قيرغين بارماقلاردان آخاجاق او گون

سهندين بولاري بوزلانميش آغجا گوللري...

يئري گلميشكن دئمه لي يم كي ،‌«ايشيق» شاعريي ده «درياچه»،‌«كولاك»، «انارستان»، «فصل پنهان» ،‌مجموعه لري و «عاشيقلي كروان» منظومه سينين ياراديجيسي اولان مفتونون ايكي شعريني فارسجادان توركجه يه چئويرميشدير. قوجامان شاعير، حبيب ساهرده او فئرتانا قوشونون وقسيز وورولماسي نين يئدينجي ايل دونومونده ايران انقلابي نين غلبه سيندن بير آي سونرا ، اوندان بئله ياد ائتميشدير:

«قيش موسمي آخشام چاغي ايدي . ايلك دفعه اوختاي ايله تانيش اولدوم . او مندن ليريك شعرلر ]كيتابيمي[ ايسته دي. ائويمه چاغيرديم اوچ گوندن سونرا ، گون باتانا ياخين بيزه گلدي . اوتوروب چاي ايچديك ده دن تپه دن دانيشديق . اوختاي اوزونون توركجه شعرلريندن بير نئچه پارچا اوخودو،‌  حيرت ائتديم!

اوختايين شعرلري نه اوتايلي لارين و نه ده بوتايلي لارين شعرينه بنزه مز. اوختايين الحانيندا يالنيز گؤزه لليك دگيل ، درين بير دويغو و يابانجي بير آهنگ وار ايدي. شبهه سيز اوختاي مستثنا استعدادا ماليك بير گنج ايدي. لاكين افسوس او پارلاق جوهر قارا توپراق آلتيندا چورويوب فنايه گئتدي...

بودوركي

داغلارين آرديندا دان يئري آغارير

و يئرتئلير گئجه نين گؤي حرير پرده لري

سحر زماني، درين بير خياله سانكي دالير

نسيم اسير و شيريلدير مرند چشمه لري

بو دور كي باغلار ايچينده

گورنمه ين بير قوش

ياواشجا ناله ائدير: اه (وطن فضاسيندا)

قيزيل قانا بويانان اوختايين عزاسيندا...

(تهران ، 26 اسفند 57 – 17 مارس 79)

دئيمله لي دير كي نابدل ده «آذربايجان و ملي مسئله» سينده ساهرين حسابيني ايران آذربايجاني نين باشقا شاعرلريندن آييريب:

او كئچن نسلدن يادگار قالميش ان صميمي ، ان انكشاف ائتميش و ان ساده آذري توركجه سينده يازانلارداندير. آمما كئچه جه يه اوز چئويرمه سي، رمانتيكليك ، خلق كوتله لري نين ياشاييش و ديليندن آيري دوشمه سي اونونلا خلق آراسيندا فاصله ساليبدير...»

نابدلين ايكي مقاله سي آديني چكديگيميز فارسجا نشريه ده چاپ اولونموشدور . بيري فولكلورون توپلانماسي نين ضروري ليگي باره ده دير و او بيري نين باشليقي ايسه «آقاي پانين احوالاتي»دير كي پان تركيستلر و پان ايرانيستلر تنقيد آتشينه دوتموشدور . حمله يه چئويردي. پان ايرانيستلر پارتياسيندا انشعاب ائدنلرين اورگاني اولان «خاك و خون» غزئته سي نين كسگين اعتراضيندان سونرا آدينه نين نشري حكومت طرفيندن دايانديريلدي.

آدينه نين تيراژي و حجمي نين آز اولماسينا باخماياراق،‌ئيني هاوا گتيرديگي اوچون آذربايجانين ادبي – سياسي محيطينه بويوك تاثير باغيشلاييب . بو اوجاغين باشينا ييغيشان گنجلرين چوخو سونرالار باشقا استقامتلرده آدديملاسالاردا ، اوندان آلديقلاري حرارتي آز چوخ اوره كلري نين درينليكلرينده داشيميشلار، بلكه هله ده داشييرلار ، اولا بيلسين كي اونونلا ايكينجي مين ايلليگي اوچونجو مين ايلليگه باغلاسينلار . نئچه كي بيرينجي مين ايلليگي اوچونجو مين ايللگيه باغلاسينلار. نئچه كي بيرينجي مين ايلليگي ايكينجي مين ايلليگه باغلايان گنج ضياليلاريمزدا چوخ اولموشدور . اراميزين بيرينجي مين ايلليگي نين سونلاريندا اسراري آچديغي ايچون دارا چكيلميش منصور حلاجين يولو، ايكينجي مين ابلليگين ايكينجي يوز ايلليگنده ميانا – همدانلي عين القضات لار و زنجانلي سهروردي لر (شيخ اشراق) كيمي گنج داهي لريميز قانلي اياقلارلا دوام ائتميشلر . مشعل الدن اله 13 نجو عصرده جهانه سيغمايان نسيمي نين الينه چاتير و ائله جه ده ايگيرمينجي عصرين سونونا يول آچير.

حيران ائديجي بير حالديركي ، آدي چكيلن دوشونجه بهادرلري نين هاميسي شاعر ايميش به شعرلري ده شعور لاريندان قاينارميش ... آذربايچانين . ايرانين ، دنيانين ايگيرمينجي عصر تاريخي گنج گولله لنميش شاعير لرين آدلاري و يادلاري ايله زنگين و رنگين دير. علرضا قارانليق دان ايشيغا دوغرايره لي لرين كروانين ياقداشي دير. ميكائيل شفق، گارسيالوركاو... اوختايين دئديگي كيمي

بو بير ناغيل دير كي ائللر سويله يير

بيري سسدن دوشسه او بيريسي دئيير...