ديکتاتورلوق دؤنملرينده شخصی مسوليت (سوروملولوق)

هانا آرئنت:

...هر نهدن اؤنجه گرک بللی اولسون کی، شخصی مسوليت سياسی مسوليتدن فرقليدير! هر حؤکومت اؤزوندن قاباقکی حؤکومتين گؤردويو يا دا گؤرمهديگی ايشلرين، هر هانسی ميلت ايسه گئچميشده گؤرونن و گؤرولمهين ايشلرين سياسی مسوليتينی داشيماقدادير. و اوزرينه سياسی مسوليت دوشن کيمسه بير گون «دونيا يولوندان چيخميش: آه کور طالع، يازيق منه کی اونو يولا سالماق اوچون دوغولموشام» دئمه نوقطهسينه گلير!(هاملت)

آنجاق بورادا مسوليتين بو شکيلينی موذاکيره ائتمک ايستهميرم. داها ياخيندان باخديقدا آتالاريميزين، خالقيميزين يا دا اينسانيغين گؤردويو ايشلريندن، يانی [يعنی] دوغرودان دوغرويا ائتمهديگيميز گوناهلاردان اؤترو اؤزوموزو گوناهلی حيس ائتديگيميزی سؤيلهمک شخصی مسوليتين ايفاده ائتمهسی دئييل، مئتا فوريک (مجازی) بير تؤوجيهدير. اخلاقی باخيمدان، کونکرت بير ايشلر گؤرمهدن اؤزوموزو گوناهلی حيس ائتمک، حقيقتده بير جورمون مسولو اولدوغوموز حالدا گوناهلی حيس ائتمهمک قدر يانليشدير. ساواشدان سونرا آلمانياداکی گوناهليلاردان دئمک اولار يوخ قدر آز بير حيصهسی پئشمانليق آثاری گؤستريرديلر. آنجاق هئچ بير شکيلده گوناها بولاشماميش اينسانلارين بوتون دونيايا اؤزلرينی نئجه گوناهلی حيس ائتديکلرينی اينانديرماغا گؤره چاليشمالارينی، اخلاقی بير شاشقينليغين ايفادهسی کيمی دگرلنديريرم. اصلينده کولئکتيو گوناه آديندا بير زادين اولماديغی کيمی، کولئکتيو گوناهسيزليق دا يوخدور. گوناه مفهومو تکجه آداملارين بويونا بيچيلديکده معنا قازانير.

نيسبتن ساده اولان بو شئيلر، منيم چرخين ديشلری آدلانديرماق ايستهديگيم تئوريه خاطير، بير آز قارماشيق اولدو. سياسی سيستئمين نئجه دوام ائتمهسی، يانی سياسی بير سيستئمده، موختليف دؤولت اورقانلاری آراسيندا نه نؤوع موناسيباتين حؤکم سورمهسی، دئو بويدا بوروکراتيک مکانيزملرين نئجه ايشلهمهسی و هانسی امر- کوماندو کاناللارينين مؤوجود اولماسی تصوور اولوناندا، مجبورن سيستئمين ايستيفاده ائتديگی هر بير فرددن، يانی مکانيزيمين [سيستئمين] حرکته سالينيب ايشلهديلمهسی اوچون گرکلی اولان هر ديشدن سؤز گئتمهليدير. بورادا هئچ بير بوروکراتيک سيستئمين، هئچ بير عومومی خدماتين وازگئچمگهجگی چوخ اؤنملی بير اؤنجول شرط واردير: او دا، ديشلردن هر بيرينين، يانی هر فردين يئرينين، سيستئمين قورولوشوندا بير دگيشيکليگه يول وئرمهدن دولدورولا بيلهسی اولماسيدير. مسالهيه بو شکيلده ياناشاندا، سيستئمی بير بوتون اولاراق آياق اوسته ساخلايان اينسانلارين فرد اولاراق مسوليتلری آنجاق ايکينجی درجهلی بير اؤنم داشیيير و ساواش سونراسی محکمه داعوالاريندا موتهيملرين، «من ياپماسايديم باشقاسی گؤرهجکايدی» بيچيمينده بيان ائتمگه چاليشديقلاری معذرت حاقسيز دئييلدی.

قودس (بيت موقدس)ده آيشمن داعواسينی ايزلرکن، محکمه سالونوندا گئدن بير داعوانين ان بؤيوک آوانتاژينين، اينسانين چرخين ديشی اولما سفسطهسینين ايچی بوشلوغونون و موزخرف اولماسینين باشادوشمهسی و بوتون بو مسالهلری فرقلی بير باخيش آچيسيندان گؤرمگه مجبور اولدوغونو حيس ائتديم. ديفاعياتين بو دوغرولتودا ايستيدلال ائدهجگی آيدين ايدی: آيشمن کيچيک بير ديشدن باشقا بير شئی دئييلدی،- موتهيمين بئله دوشونموش اولماسی دا چوخ مؤحتميل ايدی و بللی اؤلچوده ده بئله رفتار ائتدی- آنجاق مودعی العومومون، اوندان بوتون زامانلارين ان بؤيوک– هيتلئردن بئله داها پيس و ياراماز و داها اؤنملی- جانیسينی ياراتماغا چاليشماسی غريبه و گؤزلهنيلمز بير تلاش ايدی. قاضيلار ايسه دوغرو و معقول اولان ايشی گؤردولر: بو ياناشمانی، اگر و آمما سوآللارينی سوروشمادان رد ائتديلر؛ منيم دوشونجهم ده بو دوغرولتودايدی. چونکو قاضيلارين دا آچيقلامايا چاليشديقلاری کيمی، محکمه سالونوندا بير سيستئم، تاريخی بير مئيل، آنتی سئميتيزم کيمیهر هانسی بير «ايزم» دئييل، بير اينسان موحاکيمه اولونور. ائلهجه ده موتهيم تصادوفن بير رهبر ايسه، تمامن بونا گؤره، يانی رهبر ده بير اينسان اولدوغو اوچون و تکجه بو خوصوصيتينه گؤره محکمه قاباغيندا دورماقدادير. نتيجه اولاراق محکمهنين موتهيمه وئرديگی سوآل بئله بير بيچيمده اولور: «سيز بو آد ايله، بو دوغوم تاريخلی، بورادا دوغولموش، يانی هر هانسی باشقا بيريسی ايله قاريشديريلماياجاق، هويتی بللی بير فرد اولاراق، گوناهلانديريلديغينيز ايشلری گؤرموشسونوزمو؟ جاوابينيز بعلیديرسه، ندن اؤترو گؤرموسونوز؟». موتهيمين، «بو ايشلری گؤرن، فرد اولاراق من دئييلم؛ منيم اؤزومون ايبتيکاريملا بير شئيلر ياپماغا نه ايرادهم نه ده گوجوم واردير؛ من چرخين، يئری بير باشقاسی ايله دولدورولماسی مومکون اولان ساده بير ديشی ايديم؛ منيم يئريمده اولان هرکس هامان ايشی گؤرردی؛ منيم بوگون محکمه اؤنونده اولمام تکجه بير تصادوفدور» بيچيميندهکی جاوابی يانی ايتيهامين ضروری اولاراق اونون اؤزويله رابيطهسی اولماديغی محکمه طرفيندن قبول اولونماز. چونکو اگر جاواب: «من يوخ، منيم فقط بير ديشی اولدوغوم سيستئم بونو ياپدی» بيچيمينده ديرسه، درحال ايکينجی سوآل گلير: «اوندا سيز ندن بئله بير ديش اولدونوز يا دا او شرايط آلتيندا بئله بير ديش اولاراق قالدينيز؟» موتهيمين، بير سيستئمين تمثيلچیسی اولاراق گوناهليليغی يا دا گوناهسيزليغی آراشتيريلمايا معروض قالسا، تحقيقاتين نتيجهسينده اورتايا چيخان زاواللی بير گوناه گئچيسيندن باشقا بير شئی اولمازدی.

ساواش سونراسی داعوالارين هاميسيندا محکمهلرين موتهيملردن گوناهسيزليق معياری اولاراق گؤزلهديکلری شئی، بونلارين، نازی Nazi) ) حؤکومتلرينين مشروعلاشديرديغی جورملره قاتيلماميش اولمالاری ايدی. قاتيلمانين گوناهليليغين يا دا گوناهسيزليغين حوقوقی کريتئری[معياری] اولاراق فرض ائديلمهسی ايسه، مسوليت پروبلمی ايله ايلگيلی جيدی مسالهلر دوغورماقدادير. چونکو گئرچکليکده، سادهجه اؤزلرينی ايجتيماعی حياتدان بوتؤولوکله گئری چکيب، هر جوره سياسی مسوليتی رد ائدنلر، سياسی جورملره قاتيلماقدان بويون قاچيرا بيلميشديلر، يانی حوقوقی و اخلاقی مسوليتدن اؤزلرينی قورتارابيلميشديلر. نازی آلمانيانين يئنيلمهسيندن بری اخلاقی مسالهلر قونوسوندا شيدتلی بير موجاديله گئدير.و رسمی ايجتيماعيتين بوتون طبقهلرينين بو ميثيلسيز گوناه اورتاقليغینين آچيغا چيخاريلديغی، گئچرلی اخلاقی دگرلرين تملدن سوقوط ائتمهسینين اورتايا قويولدوغو بو پروسهده سايسيز وارياسيونلارلا لاپ عئينی ايستيدلال اؤنه سورولمکده دير: «بيز، بوگون گوناهلی صندلينده اوتورانلار، اصلينده داها پيس شئيلرين اولماسینين قاباغين آلماغا گؤره وضعيته قاتلانان اينسانلاريق؛ فقط بيزلر، يانی سيستئم ايچينده قالانلار، اولايلاری خفيفلتمه جهتينده اثر قويوب، هئچ اولماسا بير عيده اينسانا يارديم ائتمه ايمکانينا صاحيب اولدوق. هئچ بير شئی ياپمايانلار، هر نؤوع مسوليتدن قاچاراق اؤزلرينين روحی سلامتلرينی دوشونرکن بيزلر، البتهکی روحلاريميزی ساتمادان، شئيطانا دارانا وئريرديک.» بو ياناشما، اگر ايشين اوللرينده هيتلئر رئژيمی ييخيلا بيلسهيدی يا دا هئچ اولماسا بو جهتده بير تشبوثدن سؤز گئتسهيدی، پوليتيک اولاراق قبول اولونا بيلردی. آنجاق، بو کيمی ياناشمالاری ديللريندن دوشورمهينلر. نه بير قورغو (کومپلو) قورماغا هوس ائتميشلر، نه ده بئله بير شئيی عاغيلاريندن گئچيرميشلر. آرتيرماق گرکدير کی،عوميتله هيتلئر رئژيمی ده، آدنائر حؤکومتی ده ، بورادا سؤزو گئدن و دؤولت مامورلاری اولان آداملارين تخصوصلريدن ايستيفاده ائديبديلر، و بونلارين تخصوصلريندن ايستيفاده ائتمسهيديلر آياق اوسته دورا بيلمهيهجکايديلر.

حوقوقی مسوليتدن فرقلی اولاراق شخصی يا دا اخلاقی مسوليت مسالهسی، فقط رئژيمين مؤمين مودافيعهچيسی اولمايانلار اوچون صيدق ائدير.بو ساده بير واقعيتدير.آنجاق، نهايتده حسابلاشما گونو گلنده، يانی کيمسهنين ايمانلا رئژيمدن مودافيعه ائتمهديگی بللی اولان بير زاماندا، بو ساده واقعيت بئله، ايچيندن چيخيلماز بير مساله حالينا دوشدو. بوراداکی ان اؤنملی مساله، يالان دئميش اولونسا دا، واقيعهنين ساده بير يالاندان عيبارت اولماماسيدير. چونکو پارتی عوضولری و حتا (S.S.) س.س.-ين سئچکين منسوبلاری بئله، رئژيمين سون دؤنملرينده، پوليتيک اولاراق طرفسيز اينسانلارين ايشلرين باشيندا اولمالاری دورومونا گلميشلر:Drittes Reich اوچونجو رايش دؤنمينده رئژيمين داها سونراکی جورملرينی بوتون قلبلريله حياتا گئچيرن اينسانلارين ساييسی چوخ آز، آنجاق عئينی جورملری بونا باخماياراق ايجرا ائتمگه حاضير اولان آدامين سايی اولدوقجا اوندان چوخ ايدی. و ايندی، هانسی وظيفهده اولموش يا دا نه ياپميش اولورسا اولسون، هره بير باهانا تاپيب، خوصوصی زيندگانليغا چکيلن اينسانلاری ان اوجوز شکيلده مسوليتدن قاچماقلا تؤهمتلنديرمکدهدير.

بونلارين تاپديقلاری اخلاقی دليل ايسه « آز ضررلی شر» (اهونيشرehvenisher) منطيقينه دايانير. بو ياناشمايا گؤره، قارشيميزا چيخان پيسليکلردن کيچيگينی سئچمک لازيمدير، بئله بير سئچيمی پرنسيپ اولاراق رد ائتمک ايسه مسوليتسيزليکدير. بو ياناشمانين ضعيفليگی، پيسين ياخشيسينی سئچنلرين، پيسليگين يانيندا دايانمالارينا تصميم توتدوقلارينی چوخ تئز اونوتمالاريدير. اوچونجو رايش دؤنمينده مورتکيب اولونان جورملرين،- ان ياخشی نيتله بئله اولسا دا-، « آز ضررلی شر» اولاراق وصفه گلمز قدر دئوبويلو ابعادا صاحيب اولدوغونو نظرده آلاندا، ائله اوندا دا بو ياناشمانين کسگينليکله ورشيکست اولماسينی دوشونه بيلرديک. نه يازيق کی دوروم بئله دئييلدير. بوندان علاوه، توتاليتر حاکيميت مئتودلاری اينجهلنيرسه، گؤرونورکی، « آز ضررلی شر» منطيقی بونا باخماياراق کی، حؤکم ائدن ائليت طبقهيه منسوب اولمايان آداملارطرفيندن اؤنه سورولور، آنجاق بو حدده قالمايير، بئلهليکله « آز ضررلی شر» منطيقینين، ترور و ظولم مکانيزمینين اصلی اجزاسيندان بيری اولدوغو تثبيت ائديله بيلير. « آز ضررلی شر» آدی وئرمکله بعضی پيسليکلرين ايستر ايستهمز قبول ائديلمهسی، بيلهرک و شوعورلو اولاراق پيسليگين اؤزونون قبول ائتديريلمهسینين بير واسيطهچيسی اولاراق قوللانيلير. وئريلهبيلهجک بير چوخ اؤرنکدن بيريسی، يهوديلره ساری يؤنلميش محو ائتمه سياستيدير: يهوديلرين بير يئرده محو ائتمهسينه باشلامادان اؤنجه بير سيرا آنتی يهودی تدبيرلر آلينميشدير. هر شئيين برباد اولاجاغی نيگارانچيليغيندان، بو مونفريد تدبيرلره،ريضا وئريلميش و بئلهليکله سونوندا، ائله بير يئره چاتميشدير کی، آرتيق داها اوندان کؤتوسو اولماياجاق ايدی. بورادا اينسانين اؤزونون دگرلر سيستئمينين بوتؤولوکله ترسينه اولان جريانلاری تشخيص وئرمک مؤوضوعسوندا بصييرتینين نئجه کوراولدوغونو گؤروروک. تاسوفله، اينسانين داورانيشلارينی شرطلنديرمک و اينسانی، اؤنجهدن تخمين ائديلمهيهجک درجهده قورخونج بير شکيلده داورانا بيلهجک بير نوقطهيه گتيرمک، اونو تجروبهدن اؤيرنمگه، يانی دوشونوب، دگرلنديرهرک، اؤزو تصميم توتماغا قانع ائتمکدن داها چوخ راحاتراق گؤروکور. چونکو اينسانلار دوشونوب تصميم توتماق يئرينه، دوشونجه سيستئملرينين درينليکلرينده يئر ائتميش اولان،-و واقعيتلری آرتيق ياشانانلارلا دئييل تکجه داخيلی توتارليقلاريلا [اينتيظام و هارمونی] اؤلچوله بيلهجک-، منطيقی کاتاقوريلر و فورموللار ايشلتمگی ترجيح ائديرلر.

عوموم قبول ائدن اوصوللارا موتوسيل اولمانين آرتيق مومکون اولماديغی شرايطدهکی تصميم توتما پروسهسینين چتينليکلرينی موباحيثه ائتمک اوچون، اخلاقی اؤلچولردن حوقوقی اؤلچولره،- عوموميتله داها ياخشی تعريفلنميش اولدوقلاری اوچون-، گئچمک ايستهييرم. ساواش سوچلارينين داعوالاريندا و شخصی مسوليت تارتيشمالاريندا موتهيملر و اونلارين آدووکاتلاری مورتکيب اولونان جورملرين «حؤکمرانليغين اعمالی» اولدوقلاری يا دا «يوخاری مقاملارين فرمانلارينا ايطاعتين گرگی» اولاراق گئرچکلشديريلديکلری تئزينه ساريليرديلار. بو ايکی کاتاقورينين بيربيرينه قاريشديريلماماسی گرکير. اوجا مقاملارين وئرديگی فرمانلار (امرلر) قانونيدير و حوقوقی داياناقلارا صاحيبدير. حؤکمرانليق [حاکيميت] آنلاييشینين بير نتيجهسی اولاراق قبول ائديلن فعللر ايسه، بوتونلوکله حوقوقی ساحهنين ديشيندا، کيمسهنين موحاکيمه ائتمهيهجگی عمللردير. حؤکمرانليق اعمالی مفهومونون تئوريک سببينی، باغيمسيز حؤکومتلرين وارليغینين يا دا اگمنليگینين (سوورئنليگینين) تهلوکهيه دوشدويو غئيرعادی شرايطده، شيدتلی و گوبود وسايطه ال آتماق مجبوريتينده قالابيلهجگی آنلاييشی تشکيل وئرير. بو تئوريک چرچيوهده دؤولت عملی، ضيمنی اولاراق، مشروع مودافيعه عملی ايله يانی فردين وارليغینين تهلوکهيه دوشدويو غئيرعادی شرايطده ال آتيلابيلهجگی و جزاسی اولمايان «جورم»له قياسلانير. آنجاق بو تئز توتاليتر ايقتيدارلار و اونلارين خيدمتيندهکيلر طرفيندن مورتکيب اولونان گوناهلارا تطبيق ائديله بيلمز. چونکو بو گوناهلار بير مجبوريتين نتيجهسی اولاراق مورتکيب اولونماميشدير؛ بوندان علاوه نازی رئژيمینين بو جور جانيانه ايشلره ال وورماميش اولسايدی ياشاماغا دوام ائدهبيلهجگی حتا بلکه ده ساواشی قازانا بيلهجگی جهتينده بير چوخ نيشانه واردير. نه دؤولتين مؤوجوديتی منطيقينه (حيکمت – حؤکومت) مربوط سياسی تئوريلرده، نه ده دؤولت فعللرينين حوقوقی يوروملاريندا، قانونی نظمين بوتؤولوکله ترساوز ائديلمهسی جهتينده بير ياناشما يوخدور. هيتلئر رژيمينده ايسه نورمال اؤلچولره وورولدوغوندا تقريبن جانيانه اولمايان هئچ بير دؤولت فعلی يوخدور. نتيجه اولاراق تکجه ايقتيداری قوروماق آماجی ايله ايستيثنايی اولاراق موراجيعه اولونابيلهجک جانيانه ايقدامات، قاعيدهدن کنار ايستيثنالاری دئييل،- ترسينه هيملئرين قيرغين پروقرامينی دايانديرما فرمانی کيمی آز سايداکی جانيانه اولمايان ايش-، مؤعتبر و جاری «حوقوق»ون ايستيثنالارينی تشکيل وئريردی. گئرچکده بو ايش، رئژيمين عيجزين ايچينه دوشدويونه اعتيراف ائتمهسيندن باشقا بير معنا داشيمايير.

بنزر شکيلده، «امره ايطاعت» مفهومو يا دا حاکيملرين، بئله بير ايلزامين مسوليتدن قورتارماياجاغی يولونداکی موتقابيل ايستيدلاللاری دا يئرينده دئييلدير. بوراداکی فرض، امرلرين نورمال اولاراق جانيانه اولماديقلاری و بو عيلته گؤره ده آشاغيدان (امر آلاندان) موعين بير فرمانين جانيانه اولوب اولماديغينی تشخيص وئريلهبيلمهسینين گؤزلهنيلهبيلهجگیدير. مثلن، لاپدان دلی اولموش بير صاحيب منصبين، ديگر صاحيب منصبلرين اؤلدورولمهسی يولوندا وئرديگی امر يا دا ساواش اسيرلرينين ايشکنجهيه توتمالاری يا د اؤلدورولمهلری يولوندا وئريلن فرمانلاردا اولدوغو کيمی.:حوقوقی معنادا، اويولمايان امرين، «آچيق بيچيمده قانونلارا خيلاف اولماسی»، قانونا خيلاف اولماسینين دا، « وئريلن امرين اوزرينده "ياساق!" دئين بير خبردارليق علامتی کيمی،قارا بير بايراقچا ايشارتینين دالغالانماسی گرکير.» باشقا سؤزله، ايطاعت ائديب ائتمهمگه قرار وئرهجک آدام اوچون امرين آچيقجا بير ايستيثنا اولاراق توصيف ائديله بيلن خوصوصيتده اولماسی گرکدير و بورادا مساله، توتاليتر رئژيملرده و اؤزلليکله ده هيتلئر رئژيمینين سون ايللرينده جانيانه اولمايان امرلرين ايستيثنا اولمالاری، جانيانه فرمانلارين قاعيدهنی تشکيل وئرمهلريدير.

نقل ائتديگيم سؤزلر، هيتلئر آلمانياسینين قطعيتله جورم اساسيندا قورولموش، اوزدن ايراق قانونی رئژيمينده «حوقوقلولوق» کليمهسينده موستتير اولان چتينليکلرين، بوتون دونياداکی محکمه هئياتلرينين بير چوخوندان داها آرتيق معلوماتی اولان بير ايسراييل حربی محکمهسینين قراريندان آلينميشدير. محکمه بو سببدن، قرارينين دليلرينده، «قانونلارلا علاقهده بيلگيسی اولماسا دا هر اينسانين ايچينده وار اولان حق دويغوسو» اولاراق معمول ايفاده طرزيندن اويانا کئچيب، «کور اولمايان هر گؤزه باتان، داشلاشماميش و فسادا اوغراماميش هر اورگی عوصيان ائتديرن عدالتسيزليکدن» سؤز آچميشدير. دئمک اولارکی، گؤزل بير ايفادهدير، آنجاق مسالهنی حل ائتمکده ايشه يارامايير. چونکو بو جورملری مورتکيب اولان آداملار، ياشاديقلاری اؤلکهنين قانونلارينين روحونا و لفظينه صاديق اولوبلار. بوگون بونلاردان حساب سورماق، بو اينسانلاردان ايچسللشديريلميش [داخيلیلشديريلميش] اولدوقلاری مفروض «حق دويغوسونون»، اينانديقلاری حوقوقی اينتيظام ايله تناقوضده اولماسينی قبول ائتمگه مجبور ائتمکدير.

بو شرايط آلتيندا، عمللرين «غئيری حوقوقی اولماسينی» تشخيص وئرمک اوچون، گئرچکده کور اولمايان بير گؤزدن، داشلاشيب پوزولماميش بير اورکدن داها چوخ شئی گرکدير. ساواش گوناهلاری داعوالارينين موتهيملری اخلاقی هر ايشين غئيرقانونی ساييلديغی، حاقلی هر رفتارين بير جورم ساييلديغی شرايطده مسوليت آلميشديلار. بو سببه گؤره، «قودس»دهکی قاضيلارين قرارلاريندا و ديگر ساواش سونراسی داعوالاريندا چوخ آچيق-آيدينجاسينا اؤنه چيخان اينسان طبيعتینين بو اولدوقجا اوپتيميست يورومو، نه قانونلارين نه ده دؤنمين حاکيم مئيللرينين تاثير قويا بيلديگی، باغيمسيز بير اينسانی ايستعدادی، اؤزونو هر وضعيتده يئنی باشدان و پوزولماميش بير ايسپونتانليقلا آچيغا ووران بير قرار وئرمه قابليتينی مفروض توتار. بلکه ده بئله بير ايستعداديميز وار و هر بيريميز، بير ايش گؤردويوموز زامان اؤزوموزو قانون قويوجو موقعيتينده قوياراق رفتار ائديريک؛ آنجاق قاضيلارين سؤيلهمک ايستهديکلری بو دئييلدی. بوتون رئتوريک جوزييات بير يانا بوراخيليرسا، دئمک ايستهديکلری تکجه، يوز ايللرين آخيشی ايچينده اينسانا بئله بير دويغونون يئرلشميش اولدوغو و بو احساس ائتمه ايستعدادينين لاپدان يوخ اولموش اولماياجاغی ايدی. بو فرضيهنين اؤنوموزده اولان دليللر و دايمی اولاراق «حوقوقدان کنار » بير امرين اوبيرينی قووالاديغی[تعقيب ائتديگی] واقعيتی گؤز اؤنونده توتولدوغوندا، اولدوقجا شوبههلی سانيرام. بو امرلر نه پلانسيز و پروقرامسيز ايدی نه ده تصادوفی اولان بير سيرا جورملرين مورتکيب اولونماسی اوچون وئريلميشدی. ترسينه «يئنی دوزنين (نظمين)» قورولماسی اوچون بؤيوک بير ديقت ايله و چوخ قاتی و سرت بير بيچيمده تطبيق وئريلميشدير. و بو يئنی دوزن، تماميله ده کليمهنين ايفاده ائتديگی کيمی، تکجه قورخونجلوق معناسيندا يئنی دئييل، عئينی زاماندا هم ده خوصوصيله بير دوزن (نظم) ايدی.

قارشيميزداکيلارين هرجور گوناهی ياپماغا حاضير اولان جانيلر چتهسی اولمالاری بيچيميندهکی کيمی شايع اولموش گؤروش جيددی صورتده يانليش و آلداديجيدير. حرکتين سئچگين تشکيلاتلاری ايچينده فرقلی ساييدا جانینين تاپيلماسی و دهشتلی عمللرين گوناهينی داشييان چوخ ساييدا اينسانين وار اولدوغو دوغرودور. آنجاق بو دهشت عمللري تيپيک دئييلدير؛ داها دا اؤنمليسی، بير چوخ شئيه ايجازه وئريلديگی حالدا، بو جور ايشلرين گؤرولمهسی آزاد دئييلدير. اوغورلوق يا روشوت آلماق دا ياساق ايدی. عئينی شکيلده کرئدوسو (credo ) «هر شئی موجازدير» اولان ١٩ جو يوزايلين نيهيليزمینين مودئرن بير تظاهورونون قارشيسيندا اولدوغوموز کيمی بير نتيجهيه يئتيشمک ده يانليش و آلداديجيدير. حتا ويجدانلارين بو قدر راحاتجا يوخويا آپاريلابيلمهسی قيسمن ده «هر شئيی ياپمانين» هئچ ده موجاز اولماماسینين واقعی بير نتيجهسی ايدی.

واقيعهنين اخلاقی بؤعدی، اولوب بيتنين «ژئنوسيت» (نسيل قيرغينی) دئيه آدلانديريلماسی ايله يا دا ميلیونلارلا قورباندان سؤز دانيشماقلا ايدراک ائديلمز - بوتون بير خالقين ايمحاسی کيمی اولايلارا آنتيک دؤورونده ده، مودئرن ايستيثمار دؤنمينده ده راست گليريک. ايشين اؤزو آنجاق هر شئيين قانونی نظم چرچيوهسينده حياتا گئچمهسی، بو «يئنی حوقوقون» تمل داياناغينی، «اؤلدورمهلیسن» -و دوشمنينی دئييل، تهلوکهلی بئله اولماياجاق دورومداکی گوناهسيز اينسانلاری و بونو بير ضرورت اولدوغو اوچون دئييل، ترسينه، تام حربی مولاحيظهلره، تام يارارلیليق دوشونجهلرينه خيلاف اولدوغو اوچون- شکيلينده بير امرين تشکيل وئرمهسی تشخيص وئريليرسه، آنلاشيلابيلر. جينايت پروقرامی يئر اوزوندهکی سون يهودی يوخ ائديلينجهيه قدر دوام ائتمهلیايدی. و ساواشلا، هيتلئرين ساواش سيراسيندا قتل عامين داها راحاتجاسينا کاموفلاژ ائديلهبيلهجگينه اولان اينانجی ديشيندا، هئچ بير ايرتيباطی يوخايدی. حتا عملياتين صولح دؤورلرينده داها دا بؤيوک ابعادلاردا دوام ائتديريلمهسی گرکمکدهايدی. و بو جورملر، بانديتلر، اوباش هئيورهلر يا دا قودورغان ساديستلر طرفيندن دئييل، قانونی اعتيبارا صاحيب اولان «رهبرين (فوهرئرين) سؤزلرينه» بئله اينانمايان، توپلومون ان اعتيبارلی منسوبلاری طرفيندن مورتکيب اولونوردو.

پارتی منسوبيتيندن يا دا گوناه مورتکيب اولماقدا دوغرودان ايشتيراکيندان آسيلی اولماياراق، بوتون خالقين هانسی اؤلچوده، فقط و فقط بئله تکوين تاپماسی [اولوشدوغو] اوچون يئنی نظمه اينانديغينی ثوبوت ائدهجک بير دليل اولاراق،- بئله بير شئی گرکلی اولورسا- آيشمنين، هئچ بير زامان NSDAP (ناسيونال سوسياليست ايشچی پارتیسی) عوضوی اولماميش آدووکاتینين «قودس»دهکی داعوادا ايکی دفعه دئديگی اينانيلماز سؤزلر وئريلهبيلر: آشويتس و باشقا يوخ ائتمه کمپلرينده اولوب بيتنلر«طيبی بير مسالهدن» عيبارت ايميش. سانکی اخلاق،- تمامن بام باشقا بير خالقين سوفرا آدابینين دگيشمهسی قدر آز مساله چيخاردان، ائتيک نورملارين، گلهنک و گؤرهنکلرين بير ترکيب حيصهسی کيمی- کؤکلو، مدنی بير ميلته اؤز سوقوطونون شاهيدی اولان بير آندا،اؤزونو باشلانقيجداکی آنلاميلا چيلپاق اولاراق آچيغا وورماقدادير.

ايندی ايکی سوآل اورتايا قويماق ايستهييرم. بيرينجيسی، آياغا قالخيب عوصيان ائتمهميش اولسالار دا، اؤز ياشام عرصهلرينده امکداشليق ائتمهين و عومومی ياشامدا يئرآلماغی رد ائدن آز ساييداکی اينسانلارين، باشقالاريلا نه فرقلری وار ايدی؟ ايکينجيسی، سيستئمه عاييد بوتون سلسله مراتيبده، چوخ فرقلی وظيفهلره بويون قويوب خيدمت ائدن اينسانلارين، موفرد ساده بير حئيوان اولماديقلاری مؤوضوسوندا همفيکيريک سه، اوندا بو اينسانلاری بو رفتارلارا سؤوق ائدن نه ايدی و ايندی، «يئنی دوزن» و اونون دگرلر ميقياسینين يخيلماسيندان سونرا، بو رفتارلارينی هانکی اخلاقی- حوقوقی دئييل- سببله معذور گؤسترمکدهلره نه دئمهلی؟ بيرينجی سوآلين جاوابی اولدوقجا سادهدير. قاتيلماغی رد ائدن و بو عيلته گؤره اکثريت طرفيندن مسوليتسيزليکله تؤهمتلنديريلن اينسانلار، اؤزباشلارينا تصميم توتماق جسارتينی گؤسترهبيلميش اولان اينسانلارديلار. بونلارين بئله رفتار ائدهبيلمهلرينين سببی، داها اييی بير دگرلر سيستمينه صاحيب اولمالاری يا دا دوشونجهلرينده و شوعورلاريندا هله ده اسکی عدالت و عدالتسيزليک اؤلچولرينين کؤکلی بير صورتده يئر آلماسی دئييلدير. منجه اوز وئرميش اولای، بو اينسانلارين ويجدانلارينين، دئمک اولسون کی، اوتوماتيک اولماماسیايدی: يانی بونلار، دوغما و طبيعی فرض ائديلن يا دا سونرادان کسب ائديلديگينه اينانيلان. هر دردين درمانی ساييلان حاضير نوسخهلر يا دا قايدالار مجموعهسی اساسيندا رفتار ائتمهميشديلر. منجه امکداشليق ائتمهينلرين باشقا بير معيارلاری وارايدی: بونلار، سؤزو گئدن يوخ ائتمه جريانينا قاتيلديقدا، هانسی اؤلچوده اؤزلريله باريش ايچينده ياشايابيلهجکلری سوآلينی اؤزلريندن سورموشلار و هئچ بير شئی ياپماماغی ترجيح ائتميشلر. دونيانين اونلارين بو رفتاری ايله موثبت جهتده دگيشهجگی اوچون يوخ، بلکه فقط بو شکيلده اؤزلری اولاراق ياشاماغا دوام ائدهبيلهجکلری اوچون بئله رفتار ائتمگی ترجيح ائتميشلر. امکداشليغا مجبور اولدوقلاری وضعيتلرده ده اؤلومو ترجيح وئرميشديلر. داها آچيقراق دانيشماق گرکيرسه دئمک اولارکی: گؤزو باغلی بير شکيلده «اؤلدورمهيين!» امرينه ايطاعت ائتديکلرينه گؤره دئييل بلکه، بير قاتيل ايله- يانی اؤزلريله- بيرليکده ياشاماق ايستهمهديکلری اوچون اؤلدورمگی رد ائتميشديلر.

بو جور تصميم توتابيلمهگين اؤنجول شرطی، چوخ تکامول ائتميش بير ذکا و يا دا چوخ مخصوص بير اخلاقی دراکه صاحيبی اولماق دئييل، سادهجه اؤزويله بيرليکده ياشاما آليشقانليغی دير، يانی سوقراط و افلاتوندان بری، دوشونمک دييه آدلانديرديغيميز، اؤز منليگيميزله سوردوردويوموز او سسسيز دييالوقو دوام ائتديرمکدير. بو نؤوع دوشونجه طرزی، فلسفه ياپمانين بوتون اساسينی تشکيل وئرمهسينه باخماياراق، نه بير تخصوصی ايش نه ده تئوريک بير مساله ايله ماراقلانماقدير. اؤزلری اؤز باشلارينا تصميم توتانلارلا توتمايانلاری آييران جيزگی، بوتون سوسيال، کولتورل و تعليم-تربيتلرينين فرقليليکلرينه شاميلدير. بو آچيدان، هيتلئر دؤنمينده، مؤعتبر ايجتيماعيتين هاميليقجا اخلاقی سوقوطی، بيزه،اؤيرهديرکی، مودافيعه ائتديکلری دگرلری آغيرگؤسترمگه دريدن قابيقدان چيخانلار يا دا اخلاقی نورملارا و اؤلچولره برک برک ساريلانلار، بو شرايط آلتيند اعتيماد ائديلهجک اينسانلار،دئييللر. ايندی بوتون بونلارين گئجهدن سحره دگيشديگينی و الده، هر هانسی بير شئيه ساريلما عادتيندن باشقا بير شئيين قالماديغينی بيليريک. داها چوخ قابيل اعتيماد اولانلار ايسه عومييتله شک ائدنلر و شوبههچيلرديرلر. البته بو،شکاک اولماغين ياخشی بير شئی اولماسيندان يا دا شوبههچيليگين ساغلام اولماسيندان دئييلدير. تکجه بو اينسانلارين هر شئيی سوآل آلتينا آلماقلاريندان و اؤز دوشونجهلرينی حياتا گئچيرتمگه عادت ائتمهلريندندير. ان ياخشی طرزده رفتار ائدنلر ايسه اونلارديلار کی، حياتدا و ديری قالديغيميز پروسهيه،.نه اولورسا اولسون، اؤز منليگيميزله بيرليکده ياشاماغا محکوم اولودوغوموزون شوعورونا صاحيبديرلر.

اوندا، موحيطلرينده اولوب گئچنه قاريشماق ايستهمهين آز تعدادداکی اينسانين مسوليتسيزليگه موتهيم ائديلمهلرينه نه دئمهلی؟ سانيرام کی، اينسانين، اساسن سياسی بير فنومن اولان دونيايا قارشی بوينونا مسوليت آلماماسی ايفراطی وضعيتلرين مومکون اولماسينی قبول ائتمگيميزی ايجاب ائتمکدهدير. چونکو سياسی مسوليت ان آشاغی سوييهده ده اولسا يئنه سياسی بير گوجون ويجودونو لازيم ائدير. گوجسوزلوغون، موطلق ايقتيدارسيزليغين مؤعتبر بير عوذر اولدوغونا اينانيرام.

ديقتيميزی ايکينجی سوآلا، يانی اونلاردان ايستهنن شئيلری وظيفه کيمی قبول ائدنلره و بونلارين اؤزلرينی حقلی چيخارماق اوچون اؤنه سوردوکلری اخلاقی عيلتلره يؤنلتسک، مساله داها بير آز دا ييغجاملاشار. عيلت تماميله عئينی دير. هر اورقانيزاسيون، يوخاريلارا و اعتيبارلی جاری قانونلارا ايطاعت طلب ائدر. ايطاعت بير فضيلتدير؛ هئچ بير سياسی ايجتيماع، هئچ بير تشکيلاتلی قورولوش ايطاعت اولمادان وارليغينا ايدامه وئرهبيلمز. بوتون بو دليللر ائله ساده گؤرونور کی، ايحتيوا ائتديکلری يانليشی اوزه چيخارماق اوچون موعين بير تلاش لازيمدير. بورادا دوغرو اولمايان «ايطاعت» کليمهسيدير. واقعيتده فقط بير اوشاغين ايطاعت ائتمهسيندن سؤز دئمک مومکوندور. بير ياشلینين «ايطاعت ائتمهسی» ايسه واقعده، «ايطاعتی» طلب ائدن تشکيلاتی. اوتوريتهنی يا دا قانونی دستکلمهسی معناسيندادير. «ايطاعت» کليمهسينی بوتون بو حالتلر اوچون ايستيفاده ائتسک بو ايستيفاده،- افلاتون و ارسطو دؤنميندن بری- بيزه، بيرليکده ياشايان هر اينسان جمعيتینين حؤکم ائدنلر و حؤکم ائديلنلردن تشکيل تاپماسينی، بيرينجيلرين امر وئرديکلری، ايکينجيلرين ايسه بو امرلره ايطاعت ائتديکلرينی سؤيلهين، چوخ اسکی سياسی- علمی تصووره و طرحه دايانير.

بورادا بو تصوور و طرحلرين بيزيم سياسی دوشونجه سونتيميزه گيرمهسینين سببلرينی موباحيثه ائتمهيهجگم. آنجاق بونلارين، اورتاق فعاليت سوييهسينده اينسانلارين آراسينداکی موناسيبات مؤوضوعسوندا مؤوجود اولان داها قديمی و منجه داها دوغرو مفاهيمين يئرينده اوتوردوغونو تاکيد ائتمک ايستهييرم. بو اسکی آنلاييشلارا گؤره، چوخ ساييدا اينسانلار طرفيندن ايجرا ائديلن هر عمل، ايکی بؤلومه آيريلا بيلير: «ايداره ائدنين» ياپديغی باشلانقيج بؤلومو و آرتيق بير ايش حالينا گلن شئيی مووفقيتله نتيجهيه يئتيرمک اوچون چوخ ساييدا اينسانين قاتيلديغی ايجرا بؤلومو.بورادا بللی اولماليدير کی، هئچ بير گوجلو اينسان، هئچ بير شئيي ياخشی يا پيس تک باشينا سون نتيجهيه چاتديرا بيلمز و بورادا تعيينائديجی ، قصد اولونان عملی ايجرا ائدن باشقا اينسانلارين يارديمینين اولماسيدير.بورادا، «ليدئرين» اؤزونه بنزرلری آراسيندا ايلک اولماقدان آرتيق بير شئی اولماديغی يانی بير برابرليک تصوورو باره ده سؤزگئدير. اونا ايطاعت ائدنلر کيمی گؤروکنلرين واقعيتده ائتديکلری شئی، ليدئری و ليدئرين تشبوثونی دستکلهمکدير. بو جور بير «ايطاعت» اولماسايدی ليدئر چارهسيز قالاردی. بونون موقابلينده، اوشاق ائوينده يا دا قولدارليقدا [کؤلهليکده]- يانی ايطاعت تصوورونون مفهومو اولان بو ايکی ساحهده (کی ائله بو مفهوم سياسی سوييهيه ده بو نومونهلردن آلينيب و داشينيبدير)- اوشاق يا دا کؤله «امکداشليغی» قبول ائتمهديگی تقديرده چارهسيز قالير. کاميلن هيرارشيک اينتظام ايله، قاتی بير بوروکراتيک تشکيلاتلانمادا بئله، «ديشلرين» و چرخلرين ايشلمهسينی عادت ائديلميش اولدوغو اوزره ايدارهائدنلره قارشی ايطاعت اولاراق دئييل، اورتاق بير تشبوثون هرطرفلی بير صورتده دستکلنمهسی اولاراق گؤرمک داها معنالی اولاردی.اگر اؤلکهنين قانونلارينا ايطاعت ائديرمسه، دئمک واقعيتده اونون آنا ياساسينی دستکلهييرم. سوسقون قبول ائتمهدن واز گئچيب، ايطاعت ائتمهگی رد ائدن عوصيانچی و دئوريمچيلرين رفتاری، بو فنومنين واقعی اوزونو، يانی ايطاعتين اصلينده دستکلهمک دئمک اولدوغونو آچيغا چيخارير. مسالهيه بو شکيلده باخاندا، ديکتاتورلوق حاکيميتی آلتيندا ايجتيماعی حياتدا يئر آلمايانلار، عئينی زاماندا، ايطاعت پرنسيبينه دايانيلاراق بو جور بير دستگين طلب ائديلديغی «مسوليت» ساحهلريندن ايجتيناب ائدهرک ديکتاتورلوغو دستکلهمگی رد ائدنلرديلر. يئترلی ساييدا اينسانين نه ميزاندا موثير اولاجاغينی گؤرمک اوچون- هر هانسی آکتيو بير ديرهنيشه بئله قالخيشمادان- بو شکيلده «مسوليتسيز» رفتار ائديب، يارديمی، دستگی رد ائتمهسی دوروموندا بو جور حؤکومتلرين باشلارينا نهلر گلهجگينی بير آن اوچون دوشونمهميز بئله کيفايتدير. بورادا، اصلينده، بيزيم عصرده کشف ائديلن، شيدته تکيه ائتمهين عمللردن، بيری، يانی ديرهنيش بيچيملريندن بيری سؤزوموزون مؤوضوعسونو تشکيل وئرير. يانی بو يئنی جانيلری عمللرينه گؤره مسول تانيماغيميزين عيلتی، سياسی و اخلاقی مسالهلرده ايطاعت کيمی بير شئيين مؤوجود اولماسيدير.

نتيجه اولاراق ايش بيرليگی ياپان و امرلری يئرينه يئتيرنلردن، «ندن ايطاعت ائتدين؟» سوآلینين دئييل، «ندن دستکلهدين؟» سوآلینين سورولماسی لازيمدير. بو،- کليمهلرين، اصلی خوصوصيتينی يانی دانيشان بير وارليق اولان اينسانين تفکورو پروسهسی اوزريندهکی اؤزل و حاکيم تاثيرينی بيلنلر باخيميندان،- معناسيز، سمانتيک بير کليمه اويونو دئييلدير. البته کی، کؤتو «ايطاعت» سؤزجوگونو اخلاقی و سياسی دوشونجه سؤزلوگوموزدن چيخاريب آتماميز بؤيوک بير قازانج اولوردو. بو سوآلار اوستونده بئينيميزی يورماق ايسه بيزه اعتيماد به نفسيميزی، حتا غوروروموزو،- قديم زامانلارين، بلکه اينسانليغين دئييل آمما اينسانين شرفی ويا اونورو دئيه آدلانديرديقلاری شئيی،- بير ميقدار دا اولسا يئنیيدن قازانديرابيلر.

کؤچورندن:

هانا آرئنت بو يازينی ١٩٦٤ جو ايلده يازيب و گئنيش اؤلچوده آلقيشلانميشدير! ايلک دفعه اينگيليس ديلينده لوندوندا چاپدان چيخميشدير. يازينی تورکيه تورکجهسيندن عرب اليفباسينا کؤچورهنده بير سيرا سؤزلرين جنوبی آذربايجاندا ايشلهنيلن شکيلی وئريلميشدير- جاواد توفيق