«ائريک فروم»ون « آزادليقدان قاچيش» اثرينه اؤترى بير باخيش

سيزده چوخ اينسان کيمى هردن حياتين پروبلئملرى آلتيندا ازيله بيلرسينيز. يقين نه واختسا سيزدن داها عاغيللى و گوجلو بيرينين تاپيلماسينى و بوتون پروبلئملرينيزى چؤزمهسينى ايستهميشسينيز. اولا بيلسين يئنهده اوشاق اولوب يئتکينليگين گتيرديگى قايغى و پروبلئملردن قورتولماغين نه قدر گؤزل اولاجاغينى دوشونموسونوز. پسيکواناليزى سونرادان منيمسهين آلمان پسيکولوقو ائريک فرومون نظرييهسى بو وضعيتدن قاچيش اوزرينه قورولموشدور. فرومون بو نظرييهيه ماراغى آلمان نازى پارتيياسىنين گوج قازانماسييلا يارانميشدير. اينسانلارين نازيست ليدئرلرى ايله اوزلاشماسىنين و اونلارين دئديکلرينى ائتمهسىنين سببى نهدير؟ فروم بو سواللارى ايکينجى دونيا ساواشىنين باشلانغيجيندا چيخان «آزادليقدان قاچيش» اثرينده آچيقلاميشدير.

فروما گؤره چاغداش دموکراتييانين يوکسلمهسى اينسانلارى آرتيق گئنيش فئودال سيستئمده حرکتدن يوخسون ائديب آزادليق وئرميشدير. موعين سرحد داخيلينده هاميميز ايستهديگيميز هر هانسي بير يئرده اولوروق و ايستهديگيميزى ائديريک. آنجاق همين بو آزادليق قارشيميزا موعين پروبلئملر چيخاردير. آزادليق قورخونج اولا بيلر، چونکى آزادليق اينسانلارين مسئوليت داشيمالارى گرکن قرارلار وئرمگينى طلب ائدير. فروم آزادليقى- گوجسوزلوگون و يالنيزليغين دؤزولمز حالى کيمى تعريف ائتميشدير. هر بيريميز بؤيويوب فرديليک دويغوموز اينکيشاف ائتديکجه نه قدر لازيمسيز اولدوقوموز گئرچگى ايله اوزلشيريک. فروما گؤره بو لازيمسيزليق قاوراييشينا ايکى جور رئاکسييا وئريريک: يا آزادليقدان قاچيريق يا دا اوغورلو آداليغا دوغرو ايرهليلهييريک.

فرومون نظرينجه، اينسانلارين آزادليغلا بيرليکده گلن گوجسوزلوک و قايغى دويغولارينى آشماق اوچون، اوچ آنا ايستراتئگييادان ايستيفاده ائديرلر. يعني اؤزلرينى داها گوجلو حيس ائتمک اوچون داها گوجلو اينسانلار و يا شئيلرله اوزلاشيرلار. آوتوريتار شخصيتلر بير طرفدن گوجلو اينسانلارا و تشکيلاتلارا قاتيلاراق اؤز فرديليکلريندن ايمتيناع ائديرلر و بئلهليکله آلچاقليق دويغولارينا قاليب گلمگه چاليشيرلار. باشقا ياندان دا اؤزلريندن گوجسوز اينسانلارى ازهرک گوجلو اولماق دويغوسو الده ائتمگه چاليشيرلار. فرومون نازيست پارتيياسينا باخيشى بئلهدير: اؤزلريندن اوستونه بويون اگيرلر، آشاغيداکيلارا ايسه آمانسيز داورانيرلار. فروما گؤره اؤزوندن اوستونه بويون اگمک آلتداکينا ايسه باسقى ائتمک گوجسوزلوک دويغوسونا قارشى يارانان مودافيعه نؤوعودور. سادهجه مودافيعه مکانيزمى اولدوغو اوچون ده کيفايت دگيل. اؤزلرينى گوجلولرله بيرليکده گؤرمه و ديگرلرينى ازمک شخصى گوجلولوک دويغوسو يارادا بيلر، آما آوتوريتار کاراکتئرلر فرديليکدن و اؤزونه حؤرمتدن ايمتيناع ائتديکلريندن بونون عوضينى آغير بير شکيلده اؤدهييرلر.

فروم داغيديجيليغى قاچيشين ايکينجى يولو اولاراق گوسترميشدير. شخص حياتين قورخودوجو وضعيتلريندن اونلارى يوخ ائدهرک قورتولماغا چاليشار. داغيديجيليق شوعورآلتيندا اولدوغو اوچون مانعه تؤرهدن اينسانلارى و وضعيتلرى يوخ ائلهمگه چاليشان همين اينسانلار عوموميتله بو آنتىسوسيال حرکتلرينه منطيقى دون گئيينديررلر. خوشلانماديقلارى اينسانلارى يوخ ائتمک ايستهمکلرينى دين، وظيفه بورجو، وطنپرورليک کيمى سؤزلرله حاقلى چيخارتماغا چاليشارلار. اؤلکه سئوگيسى و ياخود وظيفه بورجو اولاراق دؤيوشدوکلرينى سؤيلهين اينسانلار اصلينده شوعورآلتيندا گوجسوزلوک و يالنيزليق دويغولارينى مغلوب ائتمگه چاليشيرلار.

فروما گؤره چوخ اينسان مکانيک بير اويغونلاشما سئچر(کونفورميزم). آزادليقلا يارانان قايغيلارلا ساواشماق اوچون چوخوموز جمعيتين بيزيم اوچون اويغون بيلديگى رولو و حيات طرزينى منيمسهييريک. يعنى آتالاريميزين فئودال سيستئمده صاحيب اولدوغو ائولريميزه قاييداريق. ساغلام بير ايش تاپيب حياتيميزى قوراريق و ماشينين تکرلريندن (چارخلاريندان) بيرى اولاريق. هرکسين داورانديغى کيمى داورانيب اؤز آزادليقيميزدان و قايغيلاريميزدان موقتى اولاراق قورتولاريق. بعضاً شرحچيلرين (يورومچو- تفسير ائدن) مودئرن جمعيتده فرديليگين يوخ اولدوغونو دئديگين ائشيديريک. عئينى مودانى ايزلهمکله عئينى دگرلرى قبول ائتمکله و چئورهميزدهکى هر کسله عئينى محصوللارى آلماقدا گوناهلانديريلاريق. اويغونلاشما موخاليفلرينين (نون- کونفورميستلئر) ده تئز- تئز، اويغونلاشمايا قارشى ديگر اينسانلارى يانسيلاماقدا گوناهلانديريليرلار.

فرومون اينسانليق تعريفى بو باخيمدان چوخ مورکب دير. آنجاق فروم شخصى آزادليغين گتيرديگى شوعورو منيمسهمک اوچون لازيم اولان رئاکسييانى دا تصوير ائتميشدير. آرخاسينجا گلن هومانيست پسيکولوقلار کيمى فروم دا اينسانين اؤزونو تانيماسىنين و اؤزو اولماسىنين خؤشبختليگين آچاري اولدوغونو دئيير. آزادليقدان قاچماقدانسا اونو قوجاقلايا بيلريک. اوغورلو بير آزادليق ياراتماغين يولو [فردين] ايچيندن گلديگى کيمى داورانماقدير. يعنى گئرچک آرزولارينيزى ياشاماق و ايفاده ائتمکدير. نه ائتمگيميز گرکير يوخ، نه ائتمک ايستهديگيميزى آنلاياراق ايچيميزدهکى بو دويغولارى ايفاده ائده بيلريک. فروم بو فيکره فرديلشمه آدينى وئرميشدير.

اليفباسينى دگيشن: امجدى