Məhəmməd Azadgər
Anti Azərbaycan, İranpərəst Turançılar:
Mehran Baharlı və
Əli Təbrizi
Mehran Baharlı öz
facebookunda Əli Təbrizinin bir neçə yazısından
parçalar seçib və birbirinə quraşdırıb «Əli
Təbrizi istalinist Azərbaycançı və paniranist Azəriçilərin
iç üzünü ifşa edir» başlığı altında
paylaşıb. *
Mən 1348 - 1349 - cu illərdə
Təhranda Əli Təbrizi ilə görüşmüşəm. Mən
o zaman Əli Təbrizini yaxından tanımazdım. Ancaq
yazıları və baxışları ilə tanış
idim. O Tehranda tanınmış turançı və pantürkist idi. Məni
onla tanış edən Hüsen Məhəmmədzadə Sədiq
oldu. O illərdə mən məhəssil idim və Sədiq Təbriz
danişgahında daneşcu (tələbə) idi . Bu mənim
ikinci dəfə Təhrana getməyim idi. Sədiq Əli Təbrizini
yaxşı tanırdı. Əli Təbrizi Səngləc parkının
(park şəhrin) qabağında bir balaca dəkədə
kitab satardı (Atropat kitabevi). O kitablarını xiyabanın
qırağında səkidə döşərdi.
Əli Təbrizi bir
turançı idi, kimsə onu ciddi tutmazdı. Çünkü o dönəmdə
Azərbaycan toplumunda, indiki kimi belə baxışlara yer yox
idi. Üstəlik, o dönəmdə Azərbaycan
ziyalılarının və siyasi fəallarının içində
sola qarşı histerik düşmənçilik yox dərcəsində
idi.
Riza Heyət, Doktor Cəvad
Heyətin dilindən belə yazır: « Doktor Heyət deyirdi
ki, türkçülükdə o məndən öndə dir. Çünkü o turançı
dir» və Ərsan Ərəl, Mehran Baharlının
fikirdaşı yazır: « Ustad Təbrizli Əli, bütün
yaşamını türkçülüyə adamış, Türk
qırımlarıyla sarsılmadan savaşmışdır.
O, bir başına bir Türk yurdu, Türk əskəri, Türk əskərinin
baş komutanıydı. Onun yanında insanın türklük
duruşu yüksəklərdə olurdu»
Bu gün, Mehran Bəharlı
onun otuz-qirxneçə il öncəki turançılıq
yazılarını və baxışlarını təbliğ
edir! Mehran Baharlı Sürgündə Güney Azərbaycan ( İran ) Qələm
Əncümənini tapdalamaq və dağıtmaq üçün Əli Təbriziyə
pənah gətirir. Mehran Baharlı, Əli Təbrizinin bir neçə
yazısından parçalar seçib və yan-yana düzməklə
çalışır Anti Azərbaycan və turançuluq düşüncələrini
Azərbaycanın Mili-Demokratik hərəkətinə
sırısın. Mehran Baharlı facebookda yazır: «məncə
bu yazı tam da sözdə Əncüməni Qələmi Azərbaycane
Cənübi və onu quranlar haqqqında
yazılmışdır.»
Mehran Baharli Anti Azərbaycan
düşüncələrini Azərbaycan milli hərəkətinə
təhmil etmək üçün Əli Təbrizidən
aşağıdaki sitati gətirir:
«İran Türklərini yalnız Azərbaycan
adlı qəfəsdə dustaq edənlərin hiyləsini hələlik
bütün İranda olan Türk qardaşlarımız aydınca göz evinə almayıplar və bugün Rüsiyədə,
Avrupada, İranda bizə Türk yerinə Azərbaycanlı
adını güc və səmacət ilə təhmil edənlərin
hədəfi budur ki bizə təlqin etsinlər ki Türk fəqət
Azərbaycanda olabilər. O yerdə olan zamanda, hələ Türk
yox, bəlkə «Azəri» adını alabilər. Bəs
görünür ki Azərbaycan və Azəri kəlimələrini nə
üçün səmacət və güc ilə işlədirlər»**
Əli Təbrizi «İran Türklərini» Azərbaycan
adlı qəfəsdə dustaq görür! odur ki, Azərbaycan və
Azəri terminlərinə həssasiyyət göstərir və
bu terminlər ilə düşmənçilik edir! Bu o həssasiyyət
dir ki, Mehran Baharlı va onun kimi turançılarda ciddi şəkildə
gözə çarpır.
Əli Təbrizi xalis İranpərəst
turançıdır: « İran, bütün ellərin və qovmların vətəni
olduğu kimi, bütün Türk ellərinin də doğma vətənidir,
o halda, Azərbaycan adında olan kiçik bir
ölçü və cızıq, yalnız bir nöqtə və ustan
adıdır ki məmləkətin idari təqsimatı üçün mənzurdadır...
Bizimki topraq və ustan davası dəgil, adımız topraq
ölçüsündə və cızıq ortasında olabilməz, bəlkə
və geniş bir höviyyət və fərhəng
dünyasındadır.» ( Dil və Ədəbiyyat s.129 - 130 ) ***
Azərbaycan adı ilə düşmənçilik və
Azəri kəliməsinə qeyri-adi həssasiyyət göstərmək
və türkçülüyə və turançılığa heyran olmaq həm
Təbrizidə və həm Baharlıda və onun
fikirdaşlarında müştərək dir.
Mehran Baharlı, Əli Təbrizinin Azərbaycana
və sola va eləcə də Azərbaycan cəmiyyət və
təşkilatlarına olan nifrətini təkrarlayır:
«Əncümənlərin, və cəmiyyətlərin içinə girən
solçular, qabaqcadan nüfüz etmək üçün təlim görüb və təmrin
ediblər və sonra milli və hər ünvan masqasın vuraraq
mikroblar kimi əncümənlərin və cəmiyyətlərin
için çürüdüblər və sonra onun laşəsindən təğziyə
etməyə başlayıblar.» Bu sözlər ancaq bir ruhi xəstəliyə
düçar olan adamın sözü olabilər!
Əli Təbrizi İranpərəst
turançılığına görə hətta Azərbaycanlıların
bircə ədəbi məhfilini belə təhəmmül edəbilmir!
O özü etiraf edir: «1336 da ana dilimizdə Ədəbiyyat üçün məhfil
qurdum. Bu məhfili bir para mövzulara görə pozdum və sonra 1338
də yenə bir başqa məhfil qurdum və bunda da çoxusun
solçi gördüyüm üçün buraxdım və... Bu məhfilləri hərbir
neçə müddətdə pozdum, və sonra bir ayrı məhfil
toplayırdım, və yenə də 1342 də bir məhfil
başladım, vəli bu sonki olandan ayrıldım... » Ədəbi
Məhfillər (s. 115 Dil və Ədəbiyyat)
Səlamullah Cavid «Dostlar görüşü» - Ədəbiyyat
Ocağı - adlı kitabında o illərdə yaranan məhfillər
haqqında çox dəyərli və gözəl bilgilər veribdir.
Doktor Fərzanə öz xatiratında belə
yazır: «1336-cı ilərində «Heydərbaba məhfili»
quruldu. Bu məhfilə bir çoxlu ədəbiyyat və maarif
xadimləri o cümlədən kar və lallar mədrəsəsinin
qurucusu Mirza Cabbar Bağçəban (Əsgərzadə), bir çox
tarixi və bədii əsərin yazarı Nüsrət Ullah Fəthi (Atəşbak-Atəşbəygli),
şair və ədib Məhəmməd Əli Azəri, yazar
və ədliyyənin ünlü vəkili doktor Hüsenquli Katibi, ictmai
xadim doktor Səlamullah Cavid, böyük yazar Gəncəli Səbahi və
bir də mən və Səhənd qatılmışdıq.
Bu sayı getdikcə çoxalırdı və bir sürə sonra
Əli Təbrizi, Məcid Həsənzadə (Savalan) və
sonralar da bir neçə nəfər ki adları Səlamullah
Cavidin yazdığı «Dostlar görüşü» kitabında
yazılıbdır bu məhfilə qatıldılar.» (Ustad Fərzanənin
xatirələri» kitabından - Sədiqə Ədaləti)
Əli Təbrizi bu məhfili dağıda bilmədiyi üçün bu məhfildən
uzaqlaşır.
Əli Təbrizi onun kimi düşünməyən və
turançı olmayan hər bir məhfili dağıtmaq istəyir.
Mehran Baharlının da əməlləri və gördüyü işləri
ondan əskik deyil.
Mehran Baharlının yazdığına görə,
Əli Təbrizi, İstalinist Azərbaycançıları
ifşa edir! Bu söz uydurmadır. Əli Təbrizinin yazıları
göstərir ki, o Lenin və İstalindən
və eləcə də oktobr inqilabından bilgisi yoxdu. Onun
bir tərəfdən sola və solçuluğa əcib-qərib
kiynə və nifrəti var və o biri tərəfdən də
bir İstalinist dir. O «Rusiyədə dil məsələsi»
ünvanlı yazısında İstalindən belə yad edir:
«... belə bir iztirari zəmanlarda meydana girmək
və meydan dolandırmaq adəti olan böyük İstalin, burada
çırmalanıb ortaya gəldi...(s.108 Dil və Ədəbiyyat)
və başqa yerdə «Geçmişdəkilər və Biz»
ünvanlı məqaləsində İstalin haqqında belə
yazır: «İstalin, Tezar dövlətinə
tabe Gürci millətinə bağlı olduğu üçün, milli
sitəmin acı dadın unutmamışdır və bilirdi ki
hərbir, milli fərhəng və milli huququnda müstəqil və
azad olmaynca, heç bir aldadıcı (insani) şüarlara vədələrə inanmaq düzgün və
yetərli dəgil. » (s.104 Dil və Ədəbiyyat). Əli Təbrizli
bu yazılarda bir İstalinist kimi çıxış edir.
Mehran Baharlı Azərbaycanla və eləcə
də sol ilə düşmənçiliyin « İstalinist Azərbaycançı»,
«Utancaq Paniranıst» və... töhmətlər altında gizlədir.
Mehran Baharlı Əli Təbrizinin məşrutiyyət
nehzəti haqqında turançı baxışını da ortaya
atır:
«məşrutiyyət dövründə öz əlimiz ilə
Türk törəsi olan Qacarı yixdiq.» Mehran Baharliyə
xatırlatmaq lazımdı, məşrutə
inqilabının öncülləri elə Azərbaycanlılar və
Türklər olmuşlar. «Qacar sülalə»sinin ciddi müdafiəçiləri
Şeyx Fəzlullah Nuri və təhranın imam cüməsi və
bu kimilər olmuşlar. Qacarların Türk əsilli
olmaqlarına rəğmən Türk millətinin qatı düşməni
olmuşlar. Qacarların dərbarında fasid Türk və Fars
ünsürləri çiyin-çiyinə bütün İran əhalisinin
qanını şüşəyə tutmuşlar.
Təhranı baş kənd edən elə
Ağa Məhəmməd Xan Qacar idi . Elə bu Ağa Məhəmməd
Xan Gürcülərlə savaşda sərbazların təhyici üçün
Firdovsinin Şahnaməsini onlara oxuyurdu. Qacarların Fars dilinin
İranda yayılmasında böyük rolları olmuşdur.
Firdovsinin Şahnaməsi Ağa Məhəmməd Xan Qacarın « Baliyni» kitabı idi.
Qacar şahlarının Fars dilinin İranda
yayılmasında və rəsmiyyət tapmağında böyük
rolları olmuşdur. Fəthəlişah da Ağa Məhəmməd
Xan kimi Şahnamə azarkəşi (tərəfdar) idi.
Qacarların 150 il hakimiyyəti dövründə Fars dili Türk dilinin
yerində oturdu. Fəthəlişahın oğlu Cəlal
Əldin Mirza Qacar, ifrati Fars nasiyonalisti və «parsı sərə
ya zəbane pak»i işaə vərənlərdən biri idi.
Qacar şahları Azərbaycanlılara və Türk höviyyətinə
ciddi zərbələr vurublar.
Mehran Baharlı düşmənçiliyin Pişəvəriyə,
Azərbaycan Milli Hökumətinə və Azərbaycan Demokrat
Firqəsinə Əli Təbrizinin dilindən belə nəql
edir:
«habelə firqədə
milli ad ilə üzərimizə Rus qiyafəsində
komunistlər çıxdı»
Bu baxış və belə sözlər Paniranistlərin,
şahçıların və bütün Azərbaycan düşmənlərinin
baxışı və sözü olubdur. Azərbaycan Demokrat Firqəsinə
və Azərbaycanın Milli Hökumtinə və Pişəvəriyə
bundan böyük ihanət və düşmənçilik nə ola bilər?
Mehran Baharlının mürşüdü və öndəri
Əli Təbrizi «Geçmişdəkilər və biz» adlı
yazısında yazır: «1338 də Vahidin (Vahidin Qəzəlləri)
düzgün olaraq çap etdim ki onu və bir çoxli Türkcə
kitablarımı əmniyyət idarəsi tutdi və sonra
ara-sıra Türkcə kitabları çap etməgə idamə verdim
və hətta şəhrəbanı ittilaat məmuri Məhərrəm
Əli Xanın qorxusundan gecələr çapxanada yatırdım»
(s.106 Dil və Ədəbiyyat)
Bu illərdə hələ Azərbaycan Demokrat
Firqəsi, İran Tudə Hizbi ilə vəhdət etməmişdi.
Hizbe Tudə ilə Firqənin vəhdəti 1339-cu ildə
baş tutur. Firqənin üzvləri bu vəhdətdən xəbərləri
yox idi. Mühacirətdə də Firqə içərinin fəaliyyətlərindən
xəbərsiz idi. Ancaq Firqə üzvləri
və havadarları gizli fəaliyət edirdilər. Elə
1338-ci ildə Əli Təbrizi Vahidin Qəzəllərini çap
edən və çapxanada yatdığı zaman, 120 firqəçi təbrizdən
və Azərbaycanın bütün şəhərlərindən
Savak tərəfindən həbsə alınıb və Təbrizin
savakında və Tehranın Qızıl Qələ işgəncəgahında
ağır işgəncələrə məruz
qalmışlar. Əli Təbrizi Məhərrəm Xanın
qorxusundan çapxanada yatan zaman Qızıl Qələdə
şahın təhlükəsizlik organı Savak, Firqəçilərin
dərisini soyurdu!
Azərbaycan xalqının Firqəçi fədayiləri
dəstə-dəstə nizamı (hərbi) dadgahlarda (məhkəmələrdə)
mühakimə olub, edama və ağır həbslərə məhkum
olunanda, Əli Təbrizi Azərbaycanlıların ədəbi
məhfilərini dağıdırdı! Nizamı dadgahlarda Azərbaycanın
qəhraman oğulları edama və ağır zindanlara məhkum
ediləndə və Cavad Furuği,
Əyyub Kəlantəri, Əli Əzimzadə Cəvadi, Xosro
Cəhanban Azər və Həsən Zehtab 1339 da Təbrizdə
edam olanda və onlarla Firqəçi ****cavanlıqlarını
şah rejiminin zindanlarında çürüdəndə, Əli Təbrizi
turançılıq eşqi ilə Firqəçilərə saldırırdı.
İndi bizə Mehran Baharlı bir turançının
qarmaqarışıq yazılarını montaj etməklə
Sürgündə Güney Azərbaycan Qələm Əncümənini
dağıtmaq istəyir. Tamaşalıdır!
Əli Təbrizli, Bulud Qaraçorlu-Səhənd
haqqında belə yazır: «inqlabdan sonra, alkol və məşrub
əsərində səktə edib ölən şaircik, be estelah Səhənd, üçün hər bir
neçə müddətdə, Cəvad-namə (Varlıq) da
yazılan uzandırmalar, milli məseləni, bir xanəvadəgi
həddinə kimi aşağı salmaqdan başqa nə ola
bilər ? » (s.122 Dil və Ədəbiyyat)
Ustad Məhəmməd Əli Fərzanə «Dədəmin kitabı»nin müqəddiməsində
yazır:
Qana boyanmış Azərbaycanda közərən
ocaq sönmədi. Bu ağır illərdə Bulud -B. Q. Səhənd-də
bir çoxlari kimi, milli-ictimai fəaliyətlər nəticəsində
iki dönə tutulub məhkəməyə
verilir. Zindan şərayiti və didərginlik onda günü-gündən
milli şüurun daha da canlanmasına səbəb olur. O 53-1951 illərində
zindanda iki böyük mənzumə, birisi «Araz» və o birisi «Xatirə»ni
yazdı. Bu mənzumələrdə O ürək
ağrısı ilə arzuların heçə
çıxdığından xəlqin acınacaqlı və dözülməz
həyatından, Azərbaycanda hakim kəsilmiş dərəbəylik
və özbaşınalıqlardan, yurdun tarixin şum talei nəticəsində
ikiyə bölündüyündən, bir xəlqin öz ana dilində yazıb
oxumaq üçün bəlalara tuş olmasından söz açmışdır.
(s. 6 Dədəmin kitabı)
1953-cü ildə baş verən kudetadan sonra ömrünün
əsas hissəsini təhranda yaşamağa
məcbur qalan Səhənd, yalnız xəlqimizin əbədi
həmasəsi sayılan Dədə Qorqud dastanlarından
şeir heykəli yaratmağa kifayətlənməmiş
bəlkə o bu illəri öz
yaradıcılığının ən səmərəli
illərinə çevirmişdir. Bu ağır illərdə o bir
tərəfdən bir milli şair kimi dilini dananlara, milli-tarixi
varlığına xor baxanlara amansız atəş
açdığı haldə, o biri tərəfdən bir
insanlıq və həqiqət carçısı kimi dünyada,
Viyetnamdan tutmuş İspaniyaya və Kubaya qədər xəlqlərin
azadlıq və qurtuluşu uğrunda mübarizələrini
alqışlamış və bu azadlıq və qurtuluşu
qana çəkənlərə nifrət
yağdırmışdır. O hətta vaxtilə çox hörmət
bəslədiyi Şuralar Birliyində olan yaramazlıqlara və
çatışmazlıqlara toxunmaqdan çəkinməmişdir. (s.15
Dədəmin kitabı)
Şəhriyarın Heydər Babaya səlam və
Səhəndiyyə və başqa şeirləri, ya Səhəndin
şeirləri və Məhəmməd Əli Fərzanənin
və Hüsen Məhəmmədzadə Sədiq və Məhəmmd
Təqi Zehtabinin və Rəhim Rəyisniyanın və Behzad Bəhzadıların
və ... işləri və yaraddıqları əsərlər
böyük miqyasda Azərbaycanlıların modern millətləşməsində
və yüksək milli şüura sahib olmalarında ciddi təsirləri
olub! Əli Təbrizlinin və Mehran Baharlının Azərbaycanın
Milli-Demokratik hərəkətində və yaxud Azərbaycanın
tanıtımında və milli Ədəbiyyatının dirçəlişində
heç müsbət təsirləri olmayıb! Mehran Baharlının
Sürgündə Güney Azərbaycan (İran) Qələm Əncüməninin
əleyhinə totiyələri, töhmətləri və
saldırmaları onun ziddi- azərbaycan və iranpərəst
turançılığını açıq- aydın göstərir!
** Mehran Baharlıdan sitatlar onun facebookunda
paylaşmış yazısındandır. Onun yazı şəklin
diyəşməmişəm.
*** Əli Təbrizidən gətirilən
sitatlar onun Dil və Ədəbiyyat adlı kitabının
1360-cı il Atropat kitabevi nəşrindəndir. Mən onun
imla şəklini saxlamışam
**** Nümunə olaraq əzizimiz Məcid
Əmın Müəyyed 1338 -ci ildən 1356 -cı ilə dək
Azərbaycan Dəmokrat Firqəsinə bağlılığı
üçün şah rəjiminin zindanlarında saxlanılıb. O əvvəl
edama məhkum olmuşdu, sonralar edamı, əbəd
zindanına düşürüldü (mən elə burada ona can
sağlığı və uzun ömür arzu edirəm.) Mən hələ
burada Səfərxan və Əhməd Ahəngərandan ki,
otuz ildən çox şahın zindanlarında ömür çürütmüşlər,
söz açmıram !