آزربایجان؛ تورکلرین وطن دیر یوخسا آزربایجانلی لارین؟

یونس شاملی :

تورک خالقی نین میللی دئمکراتیک حرکاتی نین بوگونکو آماجی، هم دوغال حاققی اولاراق، هم بین اللخالق حقوق ایله ایقون و هم ده دنیا اجتماعیاتیندا عادیلانه بیر شرایط ده یاشاماق اوچون، دئمکراتیک بیر دولت یارالتماق دیر. دئمکراتیک دوزن برپا ائتمک اوچون ائله بوگوندن اهمیتلی نظری مسئله لری و فرقلی قاورام لاری و یا بعضی دوز و یا یالنیش ایشله دیلن سؤزلری، موباحیثه یه قویوب، آچیخلایب، آیدینلیق گتیرمک لازیمدیر.

سون زامان دا، آزربایجانین گله جک دولتی نین قورولوشونون دئمکراتیک اساس لارا دایانماسی حاقدا، دورد قاورام و اونلاردان آنلایش حاقیندا، آزربایجان حرکاتینین فعال کادرلاری آراسیندا سویه لی بیر مباحیثه گئتمه کده دیر. و بو اولدوقجا سئویندیریجی دیر.

منجه بو موباحیثه یه قاتیلماق و آزربایجان، تورک، آزربایجانلی و آزربایجانچی قاوراملارینا چئشیتلی یؤنلردن ایشق سالماق خالقیمیزین گله جه یی اوچون چوخ فایدالی دیر.

آزربایجان؛
آزربایجان بیر جغرافیادیر. بو جغرافیا تورکلرین تاریخینه باغلانان و اوزون زاماندان بری اونلارین یوردو یوواسی اولموشدور. باشقا دئیشله آزربایجان تورک لرین وطن دیر. آمما هم ایندی و هم گئچمشده آزربایجان اراضی سینده یالنیز تورکلر یاشامامیشلار، بلکه اونلارلا یان یانا باشقا ائتنیک لر و باشقا خالقلاردا، بو توپراقلاردا یاشاماقدادیرلار و اونلارین یاشادیغی یئرلر اونلارین دا وطنی دیر. بو گؤروش له آزربایجان یالنیز تورک لرین وطن یوخ، بلکه آزربایجاندا یاشایان و فرقلی ائتنیک قوروپلارا باغلی اولان خالقلاریندا (فارس، کرد، گیلک ...) وطنی دیر.

تورک؛
تورک، خالقیمیزین اتنیک هویتی و میلتمیزین ائتنیک آدی دیر. تورک خالقین دیلی نین آدی دا تورکجه دیر. البته بو دیلین آزربایجاندا اولوشماسی اوچون، آزربایجان تورکجه سی ده دئیلیر. تورک خالقی نین یاشادیغی جغرافیا و اراضی یالنیز آزربایجان دئیلدیر. بلکه تورک خالقی ایران دا دورد فرقلی جغرافیادا یئرله شیرلر(آزربایجان، خراسان، قشقایستان و تهران مئتروپولو یئرلی اولاراق و باشاقا کند و شهرلرده سه په لنمیش فورمادا). آمما بو چئشیتلی جغرافیادا یئرلشه مه یه باخمییاراق، ایراندا یاشایان تورکلر گنل اولاراق تورک خالقینی و یا تورک میلتینی تشکیل ائدیرلر. بیزیم خالقیمیزین ائنیک آدی آزربایجانلی، خراسانلی، قشقایستانلی دئیل دیر. تورک سؤزونون یئرینه آزربایجانلی و یا قشقایستانلی ایشله دیرسک، پروبلئم بو ساحه ده داها دا آرتاجاقدیر.

آزربایجانلی؛
آزربایجانلی، تاریخا آزربایجان اراضی سینده یاشایان اینسانلاردان عبارت دیر. تورک آزربایجانلی دیر، آمما آزربایجان اراضی سینده یاشایان کورد، فارس و گیلک ده آزربایجانلی دیرلار.

آزربایجانلی لزوما تورک دئیلدیر. بونا گؤره تورک ایله آزربایجانلی نی بیر معنا دا ایشله تمک یالنیش دیر. هم رئال لارلا قارشی دیر. چون آزربایجاندا یالنیز تورکلر یاشامیرلار، هم ده اریقی چیلیغا یول آچان بیر قاورام دیر. چون تورکو آزربایجاندا یئرلی و باشقا خالقلارا منسوب اولانلاری بیگانه کیمی گؤرور. باشقا دئیشله تورکو آزربایجانا ائو صاحبی و غیر تورکو اونا ایجاره چی کیمی گؤرمک ده دیر.

بیرلشمیش میللت لرین (سازمان ملل) هر هانکی بیر ایرقچیلغی آرادان قالدیرما کنوانسیونوندا، ایرقیچیلیغی و ایرقچیلیق اساسیندا آیری سئچگی سالمانی بئله تعریف ائدیر:

ایرقچیلیق (نژادپرستی) هر هانکی بیر آیری سئچگیلیک، ایزوله ائتمک، محدودیت یارالدیب، رنگ، ایرق، سوی و اتنیک اساسیندا اسکیک توتماق و اینسانین برابر حقوقونا و دنیا اینسان حاقلاری بیانامه سینه قارشی  و اینسانین اساس آزادلییق لارینا، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و یاشامین باشقا ساحه لرینده قارشی دورماق دیر. 

آزربایجانلی نی تورک ایله بیر معنادا گؤتورسک، گله جک آزربایجان دولت چیلیی و حتی بوگون بئله آزربایجانین ایچری قوه لری نین توپلاماسینا جیددی انگل تؤره نیر. بئله بیر باخیش اولورسا غیر تورک خالقلار، تورک خالقی ایله برابر استاتوسا صاحیب اولماسالار، آزربایجان دولتی نین یارانماسینا جیددی پروبلئم یارانیر و حتتا دولت یارانسادا او دولت ثابت لشمه سینه بؤیوک انگل اولابیلرلر. آزربایجان اراضی سینده نابرابر استاتوسلا دولت یارانسا دا، آزربایجان اراضی سی پارچالانماغا معروض قالا بیلر، نئجه کی کورد مسئله سی ترکیه ده و ارمنی مسئله سی آزربایجان جمهوریتینده اراضی پارچالانماسینا چکیلیبدیر. آمما آزربایجان اراضی سینده یاشایان هر بیر اینسان، اؤزون ائو صاحیبی بولورسه، طبیعی دیر کی او اینسان آزربایجان دا دمکراتیک دولت قورولوشونا کمک چی اولور و ان آزی کمک چی ده اولماسی دا، آزربایجان دوشمن لری ایله ایش بیرلیگینه گیرمه ده انگل تؤرنیر.

آزربایجانچی؛
یالنیش باشلاییشین یالنیش دا دوامی اولور. آزربایجانلی نی تورک سانان فیکیر، آزربایجانچی سؤزونی ده تورکچو سؤزو کیمی ایشله تمک ده دیر و بو یالنیش دیر. آزربایجانچلیق، یاخشی قاورام دیر، اگر سه اونا ائتنیک معنادا باخیلماسا. یعنی هر بیر آزربایجانلی (تورک و غیرتورک) آزربایجانا جان یاندیرما و آزربایجانین حاقلارین اوچون چالیشیرسا، اونو آزربایجانچی آدلاندیرماق اولور. آمما تاسفله بوگونکو شرایط ده، آزربایجانچی تورکچو معناسیندا ایشله نیر و بودا یالنیش فورمادا ایشله نیلن قاورام دی.  

منجه سیاسی ادبیاتیمیزدا، هر بیر یئرده مودرن دونیا ایله ایقون اولمویان قاوراملار و یا یالنیش یئرده ایشله دیلن سؤزلری بیر مودرن و دئمکراتیک کامپانیا کیمی گؤتورملییک و تورک خالقینین میللی دئمکراتیک حرکاتین ین سیاسی ادبیاتیندا دئیشیکلیگه طرف جیددی آلتدیملار آلتمالییق. بیلدینیز کیمی بوگونکو ایشله نن قاوراملارین تاریخی، چوخ اسکی چاقلارا قایدیر و میللت لر آراسیندا اولان گرگینلیک، اساسدا فرقلی دینی اینانج لارا و دین آیریلیغینا اساس لانیر. نمونه اولاراق گئچن عصرلر ده آزربایجانلی ایله ارمنی نینین گرگینلیک لری مسلمان کریستیان شاواشی آلانیندا آنلاشیلیردی. بوگون آمما مسئله تامامن باشقا بیر فورم تاپیبدیر و خالقیمیزن میللی منافعی و اونون عادیلانه بیر شرایطده یاشاماسی ان اوستون گلن مسئله لردن دیر.

سونوج بو کی؛
"تورک" ایله "آزربایجانلی" سؤزلری، سیاسی ادبیاتیمیزدا بیر معنادا ایشله نیرسه، یئنی یالنیش قاوراملارین یارانماسینا زمین یارالدیب و بونا رغمن آزربایجان دولت چیلیگینده بویوک سهولره یول آچیر. او سهولر دن عبارت؛

بیرینجی سی: تورک خالقینین اتنیک آدی بیر موضوع و اونون یاشادیغی جغرافیا و یا اراضی نین آدی بیر باشقا موضودور. جغرافیا آدین ائتنیک آد یئرینه ایشله تمک، یاواش یاواش اتنیک آد (تورک) ایتیب باتاتیر. نئجه کی ایندی یه قدر، آزربایجانلی (حتتا ایندی ده ایران دا فارس دولت ادبیاتی و یا سویت ایتفاقیندان قالمیش میراث دا تورکلر آزری و یا آزربایجانلی آدلاندیریرلار) و یا قشقایی لی قاوراملاری تورک و یا تورکلر سؤزونون یئرینه ایشله دیلمه ده دیر. 

ایکینجی سی؛ تورک لریاشایان اراضی نین آدین (آزربایجان) تورک خالقینین یئرینه ایشله دیلیرسه، ایران دا یاشایان تورکلرین بیرلیگینه و بیرخالق اولدوغونا و بیرگه سیاست گؤتورمه لرینه جیدی ضرر وورار. چون کی تورک خالقی آدی ایله تامام تورکلر بیر خالق کیمی میدانا چیخیب، و سیاسی، اقتصادی و کولتورل قوه سین بیرلیک اساسیندا توپلایب و اؤز آماجی اوچون چالیشیر. آمما ایران دا یاشایان تورک لر اؤز ائتنیک آدی (تورک) لاری ایله میدانا چیخما یئرنه اؤزلرین آزربایجانلی لار، قشقایستانلی لار، و خراسانلی لار آدلاندیرسالار، فارس و یا روس دولت ایرقیچیلیغینا مثبت دامغا ورموش اولارلار.

اوچونجوسو؛ تورک سؤزو ایله آزربایجانلی سؤزون بیر معنادا ایشله دیلسه، بو سیاسی دوشونوش اساسیندا آزربایجاندا دمکراتیک دولت قوروماق ایمکانینا انگل تؤره نیر. چون کی بو فیکیر اساسیندا تورک لر یئرلی و باشقا ائتنک لر و خالقلار بیگانه سایلیرلار. بو دوشونوز طرزی، یالنیز دئمکراتیک دولت قورمونا انگل تؤرتمیر، بلکه او دولتین اریقچیلیق اساسیندا قورولدوغونا بیر فاکت دیر.

بیر مودرن و دمکراتیک دولتین قورولوشوندا، البته کی بشریتین تجربه سی نظره آلینمالی دیر. او دولتین سکولار وعرفی بیر دولت اولماسی، فیکیر و ویجدان آزادلیغینا شرایط یارالتماسی، تشککول آزادلیغینا سایقی گؤسترمه سی، ایشچی صینفی و امک آداملارینا عادیلانه یاشام شرایطی یارالتماسی، قادین لا کیشی برابرلیغینا بیر دوزن وئرمه سی، بؤلگه ده و دنیادا خالقلار آراسیندا دوستلوق و باریش اوچون چالیشماسی بیر فاکت دیر. عین حالدا آزربایجاندا یارانان دولت، دنیا اینسان حاقلاری بیان نامه سی و اونا باغلی اولان کونوانسیونلارا و باشقا بین الخلق حقوقی ایله اویقون دنیا بیان نامه لرینه درین سایقی گؤستریب، اونلارین گرچکله شدیرمه سینه چالشمالی دیر.
2010-09-23
Yunes.shameli@gmail.com