عاریف کسکین: ايران اوچون شيمالي آذربايجانين باشي نين هميشه دردده اولماسي لازيمدير

- عاريف بي، ايرانين آذربايجان-ائرمنيستان موناسيبتلري نين حلل ائديلمه سينده واسيطه چيليک نيتيله چيخيش ائتمه سينه نئجه باخيرسينيز؟ بو نيتين نتيجه سي اولا بيلرمي؟

- ايران بوندان اؤنجه ده واسيطه چيليک جهدلرينده اولموش و بو جهدي آذربايجانين تورپاق ايتيرمه سينه سبب اولموشدور. ايران واسيطه چيليکده هئچ واخت صميمي اولماييب. فيکريمجه، آذربايجان دؤولتي ده بونا موثبت باخماماليدير. بو چوخ اؤنملي مسئله دير. آذربايجان حؤکومتي ايرانين طرفسيز اولدوغونا اينانمير. چونکي قاراباغ پروبلئمي مسئله سينده ايران هميشه ائرمنيستاني حيمايه ائديب. ايران بو موناقيشه نين آذربايجانين خئيرينه حلل اولونماسيني ايسته مير و بونا گؤره ده ايرانين واسيطه چيليگي آذربايجانين خئيرينه اولماز. بيلديگينيز کيمي، ايراندا 30 ميليون آذربايجانلي وار. ايران آذربايجان حؤکومتي نين ايقتيصادي، سياسي و مدنيت باخيميندان گوجلو اولماسي دوروموندا جنوبي آذربايجانين دا "جاذيبه مرکزي" اولاجاغيني بيلير. اونا گؤره ايران اوچون شيمالي آذربايجانين باشي نين هميشه دردده اولماسي لازيمدير.

قاراباغ موناقيشه سي آذربايجانين ميللي کيمليگي نين تاماملانماسيني انگلله يير. اينسانلارين شعور آلتيندا ضعيف اولدوقلاري فيکري اؤزونه يئر ائدير، اؤلکه نين ايميجي دونيادا منفي لشديريلير. ايران دا بو عاميلدن جيدي شکيلده فايدالانير. بونونلا ياناشي، ايرانين دونياداکي يهودي دياسپورونا قارشي ائرمني لوببيسينه احتيياجي وار. بونا گؤره ده ائرمني لوببيسي نين دسته گيني آلماق و ائرمنيستاني مودافيعه  ائتمکله، هم ده، تورکييه-آذربايجان موناسيبتلري نين ضعيفله مه سيني ايسته يير. بو نيت صاحيبي نين واسيطه چيليگي نين آذربايجانا موثبت نتيجه وئرميه جگي آچيقدير.

بو گون ائرمنيستان قاراباغي الينده توتا بيليرسه، بونون ان اؤنملي سببلريندن بيري روسيياديرسا، ديگري ايراندير. هر ايکي دؤولت ائرمنيستانين بوتون تهلوکه سيزليک پروبلئملري نين حلل اولونماسيندا آکتيو ايشتيراک ائدير. ايران قاراباغ پروبلئمينده آذربايجانين مؤوقعييني مودافيعه  ائتسيدي، وضعيت باشقا جور اولاجاقدي.

- بس، ب.م.ت-نين ايرانا تطبیق ائتديگي سانکسييالار(تحریملر) بو اؤلکه نين داخيلي سيياستينه نئجه تاثير ائده بيلر؟

- بو گونه قدر ب.م.ت-نين تهلوکه سيزليک شوراسي طرفيندن ايران علئيهينه 5 قرار چيخاريليب کي، بونلاردان 4-او سانکسييادير. سون قراردان اؤنجه کيلر او قدر تاثيرلي اولماسا دا، سونونجو چوخ تاثيرليدير. بونا بيرينجي سبب کئچن ايل اييول آييندا ايراندا پرئزيدئنت سئچکيلري وار ايدي. نتيجه ده احمدي نژاد سئچيلدي، سئچکيلره اعتيراض ائدنلر ايسه اؤلدورولدو. دؤولت ايچي موناقيشه درينلشدي و بونون اؤلکه نين نووه ديپلوماتيياسينا دا تاثيري اولدو. اينسانلار بير-بيريني اؤلدوره جک قدر بير-بيرينه دوشمن کسيلدي. خوصوصن، ياشيل حرکاتچيلار احمدي نژادين اؤلکه ني اوچوروما آپارديغيني دوشونورلر. وطنداشلار ايرانا تطبیق ائديلن سانکسييالاردا محض پرئزيدئنتين گوناهکار اولدوغونو دئيير.

بيلديگينيز کيمي، ايرانا تطبیق ائديلن سانکسييالار اؤلکه نين نووه چاليشمالاري ايله باغليدير. ايندييه قدر بو سببي آشان سانکسييا اولماميشدي. بو سانکسييالار احمدي نژادا قارشي موحاريبه  احتيماليني داها چوخ آرتيردي. احمدي نژادين يانليش ايقتيصادي سيياستي ايراندا اينفلياسييانين يوکسه ليشينه سبب اولدو. بير چوخ ايش يئرلري نين باغلانماق، بير چوخ صنايع اوبيئکتلري نين، بانکلارين ايفلاس حددينده اولدوغو ايديعا ائديلير. بو سانکسييا ايله پسيخولوژي اولاراق دا ايرانا خاريجي ياتيريمين آزالماسينا سبب اولدو. بير چوخ اؤلکه لر ياتيريمدان قورخماغا باشلاديلار. خاريجي سيياستده ده ايرانين ايشي چتينلشدي. نووه مسئله سينده آوروپا آمئريکايا ياخينلاشدي. روسييا، خوصوصيله ده مئدوئديئو ايرانا سرت موناسيبت گؤستردي و ايرانين شانقهاي ايش بيرليگينه گيرمه سينه مانع اولدو.

چينين و عرب دؤولتلري نين ده ايرانا يؤنه ليک ديلي سرتلشدي. حتّی عرب اؤلکه لرينده آمئريکايا "ايراني نييه وورمورسونوز "  دئيه جک بير ايفاده وار. عرب دؤولتلري نين ايراني وورماق اوچون هاوا ساحه سيني وئرمه سي حاقيندا شاييعه لر بئله گزير. و عرب اؤلکه لري بو ايديعالاري اينکار ائتمير. بوتون بونلار ايرانين خاريجي سيياستده تک قالديغيني گؤسترير. بوتون بو منفي وضعيتين احمدي نژادين يانليش خاريجي سيياستي نين نتيجه سي اولدوغونو دئييرلر. احمدي نژادين ياراتديغي ايميجله ايران، عرب دؤولتلري اوچون دوشمن اولاراق ايسرايیلدن اؤنده گلير. بوتون بونلار اؤلکه داخيلينده اينسانلارين حؤکومته اعتيراضيني دورمادان آرتيرماقدادير. آمئريکا و ايسرايلين ايرانلا موحاريبه سي احتيمالي دا تئز-تئز سسله نير کي، بو دا ايرانين ايقتيصادي حياتينا منفي تاثير ائدير.

- ايران-آمئريکا موحاريبه سي مومکوندورمو؟ مومکوندورسه، نه زامان؟

- بير چوخ اينسانين بئله بير فيکري وار کي، آمئريکا ايرانا موداخيله ائده بيلمز. من بو فيکيرله راضي دئييلم. طبيعي کي، بو موحاريبه نين شکلي، اؤلچوسو موذاکيره مؤوضوعسو اولا بيلر. آما موحاريبه نين اولماسي ايمکان داخيلينده دير. نييه؟ باخين، آمئريکا ايرانين نووه سيلاحي الده ائتمه سيني قبول ائتمير. چونکي نووه سيلاحينا ماليک ايرانين آمئريکانين رئگيونداکي(بؤلگه ده کی) ماراقلارينا منفي تاثير ائتمه ايمکاني وار. بوندان باشقا، بؤلگه ده نووه سيلاحي ياريشي باشلايار کي، بو دا آمئريکانين، عوموميتله قربين قورخولو رؤياسينا چئوريلر. چونکي بو بؤلگه ده جيدي ايسلامچيليق، راديکاليزمين کؤکلري و مونبيت شرايیط وار. بو گون آمئريکا رئگيونا چوخ جيدي شکيلده گيرمک ايسته يير.

آمئريکا هم ياخين شرقه، هم قافقازا و مرکزي آسييايا، هم ده افقانيستانا و عيراقا گيريب. ايرانين وارليغي بو گيريشلره منفي تاثير ائدير. فيکريمجه، ايران-آمئريکا موناسيبتلري ياخشي اولسا، روسييانين قافقاز و مرکزي آسييادا تاثير دایيره سي آزالار. بونا گؤره ده، آمئريکانين روسييانين تاثيريني آزالتماق ايسته گي نين يولو ايراندان کئچير.

عوموميتله، آمئريکا-ايران موناسيبتلري حلل اولونما دؤنمينه گيريب. 30 ايل سورن مودئل بو گون داوام ائده بيلمير. سببلر نووه سيلاحي چاليشمالاري، رئگيونا گيرمک ايسته گي، ايرانين بونا مانع اولماسيدير. بو موناسيبتلر يا ائله، يا دا بئله نتيجلنمه ليدير. آمئريکاليلار بونو هر هانسي بير شکيلده نتيجلنديرمک ايسته يير. دانيشيق يولو ايله بو موناسيبت ياخشيلاشماسا، موحاريبه قاچيلماز اولاجاق. بو ايکي دؤولت آراسيندا دانيشيق، موذاکيره آپارماق احتيمالي دا وار. ايران پرئزيدئنتي احمدي نژاد "اوباما ايله گؤروشه بيلرم"، اوباما ايسه "گؤروشرم، آما بير نئچه شرطيم اولاجاق" دئميشدي. هر ايکيسي موذاکيره يه آچيقدير. آرالاريندا بيزي تعجوبلنديرجک شئي موذاکيره لرين باشلانماسي اولا بيلر. بوگونکو شرطلر داوام ائدرسه، موحاريبه  احتيمالي وار.

- رئگيون دؤولتي اولاراق، آذربايجان آمئريکا و ايران آراسيندا قالارسا، هانسي اؤلکه ني دستکله مه ليدير؟

- منجه، ايراندا موحاريبه  اولسا، آذربايجان رئگيونون ان گوجلو اؤلکه سي حالينا گله جک. سبب جنوبداکي آذربايجانليلاردير. آنجاق فيکريمجه، آذربايجان بو موناقيشه نين هر هانسي بير طرفي اولماق ايسته ميه جک و اورتا مؤوقع سئچه جک. بو بير طرفدن آذربايجانين خئيرينه اولا بيلر، ديگر طرفدن ايسه الينه دوشموش تاريخي فورصتي قاچيرميش اولار. مثلن، قاراباغ مسئله سينده آمئريکادان نسه ايسته يه بيلر. يعني قاراباغ مسئله سينده بير شئي آلمادان و بو موناسيبتلرين نتيجه سي بللي اولمادان طرف توتماسي آذربايجانين خئيرينه اولماز. آما ايستر-ايسته مز، آذربايجانين آياغي ايشين ايچينه چکيله جک. اونا گؤره، منجه، آذربايجان فعال طرفسيزليک دئيه بيله جگيم سيياست ايزله مه لي، اؤز ماراقلاريني ماکسيموم شکيلده ديقته آلاراق حرکت ائتمه ليدير. ديگر طرفدن ده، جنوبداکي آذربايجانليلارين اوزرينده کي  نوفوذونو قورومالي، اونلاري يانيندا توتا بيله جگي سيياست اورتايا قويماليدير.

- ايران-تورکييه موناسيبتلري نين گله جگيني نئجه گؤرورسونوز؟

- تورکييه و ايران جوغرافي مؤوقعی، تاريخي، گئو-سيياسي، اهاليسي نين سايي و مدنيت کيمليگي اعتيباريله بؤلگه نين ان اؤنملي اؤلکه لريدير. هر ايکي اؤلکه نين ده ياخشي قونشولوق موناسيبتلرينه احتيياجي وار. بؤيوکلوکلري هر ايکي طرفه گئنيش بير جوغرافي مکاندا ايش بيرليگي ايمکاني و احتيياجي وئرير. ايران تورکييه اوچون اورتا آسييايا اوزانان نقليات يوللاري ايمکانيني تأمين ائدرکن تورکييه ايران اوچون آوروپايا آچيلان بير قاپي رولوندادير. تورکييه ايرانلا موناسيبتلري ياخشيلاشديرماق ايسته يير. بوندا هم ايستکلي، هم صميمي، هم ده جيديدير. تورکييه ايرانلا موناسيبتي نين ياخشي اولماسيني ايقتيصادي، سياسي و رئگيونال آنلامدا خئيرينه اولدوغونو دوشونور. بونا گؤره بو موناسيبتلري باجارا بيلديگي قدر ياخشيلاشديرماق ايسته يير. آنجاق بونو نه قدر باجاراجاق، او موباحيثه لي مسئله دير. چونکي 2 اؤلکه ده رئژيملر بير-بيريله ضيد اولاجاق قدر فرقليدير. بيرينجيسي ديني، ايکينجيسي دونيوي دؤولتدير. هر ايکيسي نين بين الخالق عالمده مؤوقعي بير-بيريندن فرقليدير. تورکييه ناتو-نون عوضوو، آمئریکانين ياخين دوستو، ايران ايسه آمئریکانين دوشمنيدير.

بوندان باشقا، تورکييه و ايرانين رئگيونال ماراقلاري دا اوست-اوسته دوشمور و تورکييه نين قافقازدا ان ياخين دوستو آذربايجانديرسا، ايران باجارا بيلديگينجه آذربايجاني ازير. بو ايکي اؤلکه نين ياخين شرقده ده سيياستلري اوست-اوسته دوشمور.

بو گون ايکي اؤلکه آراسيندا موناسيبت يالنيز ايکي ساحه ده: ايقتيصاديات و تهلوکه سيزليک ساحه سينده مومکوندور. نه رئگيونال، نه ده بين الخالق ايشبيرليگي، حربي موناسيبت يوخدور، مدنيت ساحه سينده ايسه امکداشليق آشاغي سوييه ده دير. اؤلکه لر آراسيندا توريستلر وارسا دا، بو، تيجاري معنا ايفاده ائدير. ايراندان تورکييه يه هر ايل 1 ميليون آدام گلير، آما تورکييه دن ايرانا چوخ آز اينسان گئدير. ايراندان گلنلر تورکييه ده داها چوخ اَيلنجه مکانلارينا ماراق گؤسترير. تورکييه نين آمئريکا و آذربايجانلا قوردوغو سيياست ايراندا يوخدور. تورکييه ايراندا ايقتيصادي ياتيريم قويا بيلمير. بو اونون خئيرينه دئييل.

تورکييه ايراندان محصول ايدخال ائده بيلير، آما ايخراج ائده بيلمير. بو مسئله ده بير چوخ پروبلئملر وار. ايران و تورکييه نين ايکيلي موناسيبتي ياخشيدير: ايکيسي ده بير-بيريني اينجيتمک ايسته مير، موناسيبتلرينده تضييقدن قاچير. آنجاق بوردان يولا چيخساق، موناسيبتلرين گله جگي اورک آچان اولمايا بيلر.

عولویيه فيلي يئوا

*موصاحیبه باکی خبر-ده "ايرانلا موحاريبه قاچيلماز اولاجاق" باشلیغی ایله درج اولونموشدور

*گوناذپورت عرب آلفابئسینه چئویردی