دیلیمیزی ائوده قویوب مکتبه گئتدیک

یئنی تحصیل ایلی موناسیبتی ایله "ایواز طاها"نین موراجیعتی

 1

اوشاقلاریمیز اوخوللارا گئتدیلر، باجیلاریمیز، قارداشلاریمیز ایسه بیلیمیوردلارینا. هئچ بیرینین قولتوغوندا آنادیلینده بیرجه کیتاب یوخ.

 2

بو یاخینلاردا مدنیت ناظیرلییی ایکی کیتابیمین نشرینه ایجازه وئرمکدن چکیندی. ندنلرین بیری بو ایدی: سن دئمه کیتابلاریمین یازی قایداسیندا فارسجا و عربجهنین سؤزلرینه سایمازلیقلا یاناشیلیب. دؤولت مأمورونون آرگومئنتی داها غریبه ایدی: "فرهنگستان فارسی بئله بویوروب". سؤز یوخ کی، شرقی تیمورون دیل آکادئمیاسی بورکینافاسونون دیلی بارهده فیکیر سؤیلهسهیدی، تهرانین دئیینگن تئلئویزیاسی دونیا سیستئمینین عدالتسیزلییی بارهده گئجه گوندوز دنگ ائدهجکدی بیزی. آمما فارس دیلی آکادئمیاسی بوتون دیللری فارسجانین بیر لهجهسی سایدیغیندان، منیم دیلیمده بیر سطیر اوخویوب یازمایان آدام گؤستریش وئریر کی من دئین کیمی یاز.

فرهنگستانین وظیفهلرینین یالنیز بئشینجی مادهسینده، اؤزلری دئمیشکن "یئرلی مدنیتلرین قورونوب ساخلانماسی"ـنا ایشاره اولونور. بو ایشاره باشقا میللتلره کورون ایشیق ساچیرسا، جوملهنین داوامی اومیدلری پوچا چیخاریر. بللی اولور کی، آکادئمیکلر رسمی دیلی داها دا گوجلندیرمک اوچون اولکهنین قیراقـ بوجاغیندا  گؤزدن قاچیمیش "فارسجا فولکلور، آدلار و ایصطیلاحلار"ی توپلاماغا وورنوخورلار. گؤزلهنیلمز دئییل، بو فرهنگیستانین سوی آغاجینین کؤکو 1935ـجی ایله گئدیب چیخیر. همین ایلده ممالک محروسهده یایغین اولان آذربایجان تورکجهسی ایله یاناشی باشقا دیللری فارسجانین خیرینه محو ائتمک اوچون بیرینجی فرهنگستان یاراندی. اینگیلیسلر بویورموشدولار، بیر زامان توپلارینی ویئنا داروازاسینا سؤیکهمیش تورکلردن زهلهلری گئدیر.

فرهنگستان چئورهلری گومان ائدیردیلر چاغداش نسل توراپاغا قاریشدیقدا دیلدن یالنیز خاطیره قالاجاق، سونراکی نسل مکتب گوجونه کوتلهیه سیرانمیش یئنی دیله آلیشاجاق[1].

 3

نهایت "بیزی بونا آلیشدیراجاقلار" دئیه، 89 ایلدیر بئله اولور. 89 ایلدیر زورلا وئریلمیش کیتابلاری  قولتوغوموزدا ساخلاییریق، آنا دیلیمیزی ایسه اورهییمزده. من اورحان پاموکا یازاندا کی، بیزیم بیریمیز ائویمیزی ایتیرمیشیک (قاراباغدا)، او بیریمیز ایسه دیلمیزی (تبریزده)، سؤز دیلین اوغورلانمیش "یازی"سیندان گئدیردی، بیریا مظلومیتینین باهاسینا کؤنلوموزده قورویوب ساخلادیغیمیز دانیشیق دیلیندن دئییل[۲] هر ایل دیلیمیزی ائوده قویوب مکتبه گئتدیک، آمما دیلسیزلییه آلیشمادیق. شاهلار سانیردیلار زامان آخاریندا رضا خانین یوخولاری چین اولاجاق[3]، اولمادی. شاه دئییردی اوردودونون مطبخ ایشچیلری ده متجاسرلره (پیشهوری بئله آدلاندیریلمیشدی) قولاق بورماسی وئرمهیی باجاریرلار. آمما بئله اولمادی، پیشهوری دوغما کور نیفریتیمزده یاندیسا، شهریارین ساده دیلینده دیلیمیز پؤهرهلندی.

سبب آیدیندیر: باسقی، زوراکیلیق[4] و تاپداییش[5] کیمی عامیللر "مئیلی" اورهتیر. تاپداییش همیشه اوستبیلینجی[6] یووشدورورسا[7]، آلت بیلینجین[8] گؤزلهنیلمز داورانان گوجلرینی اویادیر. دیل یاشام عرصهسینه فوران ائدیر. دیل آستارادان استرآبادا قدهر آیاقلانیب یئریمهیه باشلاییر، بوغونتو ایللرینده "سازیمین سؤزو" کیمی دیل آبیدهسی یارانیر.

اوشاقلاریمیز اوخوللارا گئتدیلر، باجیلاریمیز، قارداشلاریمیز ایسه بیلیمیوردلارینا. هئچ بیرینین قولتوغوندا آنادیلینده بیرجه کیتاب یوخ. تکی دوغما کیملیک وئرگیسی بئیینلریندن، سئویملی آنادیل سئوگیسی ایسه اورهکلریندن اکسیک اولماسین. قارداشلاریم، باجیلاریم مکتب یاددیرسا، دیلی یادیرغامایین، دیلیمیزی ائوینیزده یئترینجه اؤیرهنین!

ایواز طاها

1389 ـ جو ایلین مهر آیی

[1]  آلیشماق (بوردا): عادت ائتمک [2]  بوجومله اورحان پاموکا گؤندردیییم مکتوبدا گئتمیشدیر. مکتوب سلیم بابوللا واسیطهسی ایله پاموکا چاتدیریلمیشدی. [3]  یوخونون چین اولماسی: یوخونو تعبیر اولماسی، دوغرولماسی؛ یوخونون تحقق تاپماسی [4]  زوراکیلیق: خشونت [5]  تاپداییش: رئپرئسییا، سرکوب [6]  اسوت بیلینج: خودآگاه [7]  یووشدورماق: رام ائتمک، اهلیلشدیرمک [8] آلتبیلینج: ناخودآگاه 

27 Sep 2010

DİLİMİZİ EVDƏ QOYUB MƏKTƏBƏ GETDİK

Güney Azərbaycanda yeni təhsil ili münasibəti ilə Eyvaz TAHAnın müraciəti1

1 

Uşaqlarımız məktəblərə getdilər, bacılarımız, qardaşlarımız isə universitetlərə. Heç birinin qoltuğunda anadilində bircə kitab yox.

2

 Bu yaxınlarda mədəniyyət nazirliyi iki kitabımın nəşrinə icazə vermkdən çəkindi. Səbəblərin biri bu idi: sən demə kitablarımın yazı qaydasında farsca və ərəbchənin sözlərinə saymazlıqla yanaşılıb. Dövlt məmurunun argumenti daha qəribə idi: "Fars dili akademiyası belə büyürüb". Söz yox ki , Şərqi Timurun dil akademiyası Burkinafasonun dili barədə fikir söyləsəydi, Təhranın deyingn televızıyası dünya sisteminin ədalətsizliyi barədə gecə-gündüz dəng edəcəkdi bizi. Amma Fars dili akademıyası bütün dilləri farscanın bir ləhcəsi saydığından, mənim dilimdə bir sətir oxuyub yazmayan adam göstəriş verir ki mən deyən kimi yaz. Akademiyanın vəzifələrinin yalnız beşinci maddəsində, özləri demişkn "yerli mədəniyyətlərin qorunub saxlanması"-na  işarə olunur. Bu işarə başqa milltələrə korun ışıq saçırsa, cümlənin davamı omidləri puça çıxarır. Bəlli olur ki, akademiklər rəsmi dili daha da gücləndirmək üçün ölkənin qıraqـ bucağında gözdən qaçmış "farsca folklor, adlar və istilahlar"-ı toplamağa vurnuxurlar. Gözlənilməz deyil, bu akademiyanın soy ağacının kökü 1935ـci ilə gedib çıxır. Həmin ildə məmaliki-məhrusədə yayğın olan Azərbaycan türkcəsi ilə yanaşı başqa dilləri farscanın xeyrinə məhv etmək üçün birinci akademiya yarandı. İnglislər buyurmuşdular, bir zaman toplarını Vıena darvazasına söykəmiş Türklərdən zəhlələri gedir. Akademiya çevrələri guman edirdilər çağdaş nəsl torapağa qarışdıqda dildən yalnız xatirə qalacaq, sonrakı nəsl isə məktəb gücünə kütləyiə sıranmış yeni dilə alışacaq.  3

Nəhayt "bizi buna alışdıracaqlar" deyə, 89 ildir belə olur. 89 ildir zorla verilmiş kitabları qoltuğumuzda saxlayırıq, ana dilimizi isə orəiymizdə. Mən Orhan Pamuka yazanda ki, bizim birimiz evimizi itirmişik (qarabağda), o birimiz isə dilmizi (təbrizdə), söz dilin oğurlanmış "yazı"-sından gedirdi, Biriya məzlumıyyətinin bahasına könlümüzdə qoruyub saxladığımız “danışıq dili”-ndən deyil. Hər il dilimizi evdə qoyub məktbə getdik, amma dilsizliyə alışmadıq. Şahlar sanırdılar zaman axarında Rza xanın yuxuları çin olacaq, olmadı. Şah deyirdi ordudunun mətbəx işçiləri də mütəcasirlərə (Pişəvəri belə adlandırılmışdı) qulaq burması verməyi bacarırlar. Amma belə olmadı, Pişhəvəri doğma kor nifrətimizdə yandısa, Şəhriyarın sadə dilində dilimiz pöhrhələndi . səbəb aydındır: basqı , zorakılıq və repressiya kimi amilllər "meyli" istehsal edir. Repressiya həmişə fövqəlidrakı yovşdurursa, təhtəlidrakın gözlənilməz davranan güclərini oyadır. Dil yaşam ərsəsinə fəvəran edir. Dil astaradan Əstərabada qədər ayaqlanıb yeriməyə başlayır, boğuntu illərində "Sazımın sözü" kimi dil abidəsi yaranır.

4

Uşaqlarımız məktəblərə getdilər, bacılarımız, qardaşlarımız isə universitetlərə. Heç birinin qoltuğunda anadilində bircə kitab yox. Təki doğma kimlik vergisi beyinlərindən, sevimli anadil sevgisi isə ürəklərindən əksik olmasın. Qardaşlarım, bacılarım məktəb yaddırsa, dili yadırğamayın, dilimizi evinizdə yetərincə öyrənin! 

Eyvaz TAHA:

Sentyabr