دیلماج تریبونی برای

جنبش زنان آذربایجان

شهناز غلامی

مقدمه

از مهر ماه سال 1383 دیلماج وارد عرصۀ مطبوعات شد. این نشریه ، ماهنامۀ علمی – تحقیقی بوده و صاحب امتیاز آن آقای «علیرضا صرافی» می باشد، گفتنی است آقای صرافی جزء نادر نویسندگانی است از سال 1358 با انتشار نشریات «چنلیبئل» و «آذربایجان سسی» تجارب ژورنالیستی دارد و پس از آن نیز با آقای «دکتر جواد هیئت» در انتشار نشریۀ ترکی فارسی «وارلیق» همکاری فکری داشته و دارد.

دیلماج بنا به تعریف مدیر مسئولش سعی دارد، مسائل و مشکلات مربوط به دموکراسی و توسعه در کشور را به طرزی تئوریک و علمی بیان دارد و در این رابطه موضوعات مختلفی چون اوضاع فرهنگی-اقتصادی-سیاسی اقوام و ملل ایرانی را مورد مباحثه قرار داده است و به مثابه تریبونی برای بحث و گفتگو پیرامون راه حل های مسائل و موضوعات مطروحه می باشد.

این نشریه به مانند اغلب نشریات آزاد و فراجناحی بدون دریافت هرگونه کمکهای مالی و سوبسیدهای معمول، چاپ و منتشر شده است و در حال حاضر بدون آنکه اتّهام مشخصی برای آن ایراد گردد به مانند بسیاری دیگر از نشریّات آزادیخواه و برابریطلب و مستقل که به نقد قدرت متمرکز می پردازند، از سوی وزارت ارشاد توقیف گردیده است.به طور کلی دیلماج را میتوان با مشخصه های ذیل به خوانندگان معرفی کرد:

- دیلماج در شناساندن تاریخ- هنر- زبان مادری مردم آذربایجان گامهای موثری برداشته است.

- دیلماج تلاش کرده ، تا حرکت ملّی آذربایجان را از مرز عمل گرایی صرف به طرزی تئوریک در آورد.

- دیلماج در وارد کردن واژۀ فدرالیسم در ادبیات و گفتمان سیاسی جامعه از مؤثرترین نشریات کشور بوده است. .(در اینجا منظور از فدرالیسم این است که قدرت در مرکز متمرکز نباشد و در سایر استانهای کشور به صورت متکثر در بیاید).

- دیلماج در مطرح کردن چهرههای بزرگ ادبی ،هنرمندان و نویسندگان چون دکتر ذهتابی، دکتر محمدعلی فرزانه و صمد بهرنگی جدا کوشیده است.

- دیلماج در طرح مسائل مربوط به حقوق ملّی و زنان در گفتمان حاکم بر جامعه قدمهای مهمی برداشته است.

- دیلماج بستر مناسبی برای طرح افکار و اندیشههای مختلف جهت رشد فرهنگ پلورالیستی یا چندصدایی در جامعه بود.

- دیلماج به جای درج اخبار تهیّج آمیز در اجتماع ِ بحرانزده فعلی با اعتقاد به تأثیرگذاری عمیق، مستمّر و آگاهانه به منزلۀ پلی میان جامعه و روشنفکران ملّی درآمده است.

در این مقاله خواهم کوشید با ارائهی جداولی، سهم چشمگیر دیلماج در پرداختن به مسئله زن و همچنین زنان در شکلگیری نشریه دیلماج را نشان دهم. که بدون شک هیچ یک از نشریات آذربایجان چنین کارنامه پرباری نداشتهاند.

دیلماج ـ بستری برای طرح موضوع برابری جنسیّتی

این نشریه به مثابه تریبونی برای بازگو کردن بحثهای پراکنده منتشر می شود ولی از مهمترین بحثهایی که در دیلماج از همان آغاز انتشار مطرح بوده، موضوع زنان است.که از نظر فعّالان جنبش زنان در آذربایجان،بسیار مهم میباشد و در این نوشتار سعی می شود تا فعّالیّت دیلماج برای بستر سازی موضوع برابری جنسیّتی در جامعه مورد ارزیابی قرار گیرد. دیلماج تلاش کرده است تا تریبونی باشد که زنان جامعه ما از آن تریبون حرفهای نشنیده و ایدههای نگفتهاشان را بیان کنند.

این نشریه از نظر اجتماعی- سیاسی زنان را به عنوان اهرمهای تأثیرگذار در جامعه مطرح کرده است. هر چند مدیر دیلماج آقای« علیرضا صرافی » ، به عنوان یک مدیر مسئول مرد، مسئولیّت انتشار نشریه را بر عهده دارند ولی ایشان نگاهی فرا جنسیّتی به مسائل زنان دارند و در این رابطه بر خلاف اکثریّت قریب به اتّفاق جامعه بیمار از سلطه پدرسالارانه فاقد نگرش مردسالارانه میباشند.

خط ِمشی دیلماج بازگو کنندۀ این مهم است که موضوع برابری جنسیّتی از نظر مردان روشنفکر ملّی و فرهیخته و آزادیخواه آذربایجان پراهمیّت تلقی میشود.

چرا که در یک نگاه کلی میتوان مدعی شد تنها زنان جامعه نیستند که از تبعیض و نابرابری جنسیّتی آسیب میبینند بلکه از آن جائیکه زنان یک واقعیّت 50 درصدی در همۀ جوامع محسوب می شوند ، نادیده گرفتن حقوق زنان، نادیده انگاشتن کل بشریّت و کل جامعه است و این واقعیتی انکارناپذیر است که توسعه و پیشرفت در همه جوامع بدون وجود زنانی آگاه و نخبه و برابریطلب امکانناپذیر است.

در جدول شماره یک فهرستی از مقالات مربوط به مقولهی مسئلهی زن که دیلماج به چاپ رسیده آورده میشود:

جدول شماره یک – لیست مقالات در رابطه با مسئله زن

ردیف	نام نویسنده		عنوان مقاله	شماره	تاریخ	صفحه
1	فریده	اصغرنیا	قادینلارین موسیقی صنعتی ایله ایلگیسی	14	آبان 84	92
25	مینو	امیرقاسمی	زنان فرهیختۀ آذربایجان	14	آبان 84	88
3	سیما	باغبان خطیبی	مبانی مسئولیّت دولتها در حقوق زنان	14	آبان 84	8
4	سیما	باغبان خطیبی	تغییر قوانین یا تداوم سفسطه های تبعیض جنسیّتی	30-31	اسفند 85و فروردین 86	16
5	حسین	بنی فاطمه	بررسی برداشت و استنباط دانشجویان از اشتغال زنان	30-31	اسفند 85و فروردین 86	51
6	سحر	بهشتی	پس قانون به من چه حقی داده ؟!	30-31	اسفند 85و فروردین 86	71
7	محمد تقی	تقی زهتابی	میرزا علی معجز و تحصیل زنان	14	آبان 84	64
8	میرهدایت	حصاری	زنان در دوره حاکمیت ترکان	6	اسفند 84	28
9	مریم	خراسانی	زنان از حق خواهی تا حقیقت جویی	30-31	اسفند 85و فروردین 86	27
10	مریم	زرع چارکی	چهل تکۀ همبستگی زنان و سهم ما	14	آبان 84	39
11	مریم	زرع چارکی	ناسنی هرتساک	30-31	اسفند 85و فروردین 86	78
12	مریم	زرع چارکی	سلطه بر زنان	30-31	اسفند 85و فروردین 86	81
13	فریبا	شهلایی	مصاحبه با خانم نوال السعداوی	14	آبان 84	140
14	علیرضا	صرافی	قادین مسألهسی و میلّی مسأله	30-31	اسفند 85و فروردین 86	38
15	علیرضا	صرافی	روز جهانی زن و روز جهانی زبان مادری	6	اسفند 83	4
16	علیرضا	صرافی	دهه نود پایان عصر مردسالاری در ایران	14	آبان 84	110
17	کاظم	عباسی	تحلیل محتوای ارزشیابی در مورد جنس مونث در ضرب المثلهای آذربایجان	14	آبان 84	78
18	صدیقه	عدالتی	قادینین رولو تاریخده	14	آبان 84	46
19	حسن	علیزاده پروین	گامهای بلند زنان در تبریز	30-31	اسفند 85و فروردین 86	44
20	حسن	علیزاده پروین	بررسی عوامل موثر در تضعیف نقش زن در جامعه	14	آبان 84	96
21	فرانک	فرید	از روز جهانی زن تا روز جهانی فقر	14	آبان 84	34
22	فرانک	فرید	جنبش زنان، محور مشترکات	30-31	اسفند 85و فروردین 86	6
23	حسین	فیضالهی وحید	چهره زن در شاهنامه فردوسی	6	اسفند 85	52
24	رقیه	کبیری	آتشی که باید زودتر خاموش می شد	30-31	اسفند 85و فروردین 86	62
25	رقیه	کبیری	زنان سایه نشین	30-31	اسفند 85و فروردین 86	64
26	آ	گونر	فمینیزم ، تاریخچۀ سیندن...	30-31	اسفند 85و فروردین 86	46
27	سوزان	مولر آکین	زن از دیدگاه فلسفۀ سیاسی غرب جان استوارت میل	6	اسفند 83	39
28	فیروزه	مهاجر	جهانیسازی فقر زنان، و زنانه شدن فقر	14	آبان 84	16
29	منیژه	نجم عراقی	حرکت جهانی زنان	30-31	اسفند 85و فروردین 86	32
30	فراز	یکیتا	زینب پاشا	6	اسفند 87	54
31	فراز	یکیتا	دوکتور رفیع خان امین	14	آبان 84	146
32	فراز	یکیتا	اردبیلده قادین پارتیلسی	30-31	اسفند 85و فروردین 86	120
33	زهرا	یونسپور	سخن کوتاه است و خبر بسیار روشن	14	آبان 84	30

مقالات و نوشتههای فوق یا مشخصا در مورد مساله زن ویا در رابطه با تاریخچه فعالیتهای فمنیستی و یا بررسی نقش زن در ادبیات و تاریخ و... است.

دیلماج- تریبونی برای زنان اندیشمند در حوزههای مختلف

زنان اندیشمند نقش بسیار فعالی در انتشار نشریه ی دیلماج بر عهده داشتند که در این میان خانم فرانک فرید دبیر اولین کنگرهی زنان آذربایجان و به عنوان سردبیر چند ویژهنامه دیلماج نقش بارزتری دارند. اما علاوه بر مقوله زن، بسیاری از مقالات تحقیقی دیلماج در موضوعات مهم دیگر از جمله در مباحث حقوق کودک، حقوق زبان مادری ، مشکلات دوزبانگی، مطبوعات، مسائل اقتصادی و.... توسط زنان فرهیختهآذربایجانی نوشته میشد در جدول شماره 2 لیست برخی از آنها آورده میشود.

جدول دو – مقالاتی که خارج از موضوع مسئله زن توسط زنان نگارش یافته است.

ردیف	نام نویسنده		عنوان مقاله	شماره	تاریخ	صفحه
1	شیدا	اختری اسکویی	استلهای روستای چناب	15	آذر 84	56
2	الزا	اسماعیلوا	عاشیقلیغیم منه بسدی	25-27	مهرو آبان و آذر 86	105
3	فریده	اصغرنیا	دیل و ادبیاتیمیزا اؤتری بیر باخیش	1	مهر 83	18
4	فریده	اصغرنیا	اؤتن یوز ایل لیکده آذربایجان بؤلگه سینده	18	اسفند 84	6
5	فریده	اصغرنیا	یئرلی موسیقی نین دورومو - سمفونی شماره 4 درسی بُمل ماژور	18	اسفند 84	44
6	هما	امدادیان	داوود امدادیان	6	اسفند 86	62
7	مینو	امیرقاسمی	جهانی شدن و زبان مادری	1	مهر 83	4
8	مینو	امیرقاسمی	مشکلات کتاب های درسی برای کودکان غیر فارس زبان	13	مهر 84	8
9	سعیده	بزازیان	پیمان نامه حقوق کودک ونهضت جهانی برای کودکان ونوجوانان	12	شهریور84	18
10	مینا	پژوم	مروری بر تاریخچه فرش آذربایجان 1	3	آذر 83	16
11	مینا	پژوم	مروری بر تاریخچه فرش آذربایجان 2	4	دی 83
12	مینا	پژوم	مروری بر تاریخچه فرش آذربایجان 3	5	بهمن83
13	مینا	پژوم	وضعیّت و پتانسیل های گمرکی آذربایجان	19	اردیبهشت 85	16
14	سمیه	پورعلی	تبریزده خانیم مرثیه لری	25	مهر 85	32
15	سمیه	جوانشیر	خان ننه مین سینه دفتریندن (1)	32	اردیبهشت 86	88
16	سمیه	جوانشیر	خان ننه مین سینه دفتریندن (2)	35-36	مرداد و شهریور 86	101
17	نگار	خیاوی	آنا دیلی	1	مهر 83	15
18	آیلین	دورنما	تاریخچه مطبوعات اردبیل	32	اردیبهشت 86	40
19	آیلین	دورنما	بابا صفری مورخی در گذرگاه تاریخ	28-29	دی و بهمن 85	71
20	میترا	رهنمایان	چکیده ای از کتاب رنج کودکی	12	شهریور84	12
21	میترا	رهنمایان	تنوع زبانی و هویّت و وحدت ملّی	17	بهمن 84	44
22	مریم	زرع چارکی	سلطه بر زنان	30-31	اسفند 85و فروردین 86	81
23	صدیقه	عدالتی	کودک و زبان مادری	12	شهریور 84	6
24	صدیقه	عدالتی	اؤز اتنیکینه یابانجی اولان آزینلیق	2	آبان 83	6
25	آغالار قیزی	علی یوا	اوستادلارین خاطیره سی	18	اسفند 84	50
25	فرانک	فرید	دیلسیز آنالار	1	مهر 83	34
26	فرانک	فرید	صبح بی « صـلـا حــی»	28-29	دی و بهمن 85	66
27	فرانک	فرید	دون کیشوت و دلی دومرولون کؤرپوسوکیتابینا تنقیدی باخیش	17	بهمن 84	116
28	معصومه	فنائی	بررسی مسائل دو زبانگی تحصیلی دانش آموزان	13	مهر 84	20
29	ملکه	گلمغانی زاده	یادداشتی بر ضرب المثلهای منطقه آذربایجان	25-27	مهرو آبان و آذر 86	105
30	ملکه	گلمغانی زاده	تزئینات کتیبۀ بقعۀ شیخ صفی الدین اردبیلی	15	آذر 84	76
31	سحر	محمدپور	یاد بعضی نفرات روشنم می دارد	13	مهر 84	36
32	سولماز	مدرس	مشکلات دانش آموزان دو زبانه	4	دی 83	31
33	سولماز	مدرس	ضرورت برنامه ریزی برای زبانهای مادری	13	مهر 84	14
34	آزاده	مقدم	بررسی حقوق حمایت از کودکان در ایران و جهان	12	شهریور84	40

در کنار این مقالات دیلماج مصاحبههایی نیز با زنان صاحب نظر در موضوعات مختلف ترتیب داده است که برخی از آنها در جدول شماره 3 آمدهاند :

جدول شماره سه- برخی مصاحبهها با زنان اندیشمند و فعال

ردیف	عنوان مصاحبه و نام مصاحبه شونده	شماره	تاریخ	صفحه
1	فرانک خانیم فریدله موصاحیبه	9و10	خرداد 84	46
2	کودک و ادبیات (گفتگو با خانم دکتر مینو امیر قاسمی)	12	شهریور84	50
3	مصاحبه ای با انجمن دوستداران حقوق کودک	12	شهریور84	60
4	نشستی با مریم خراسانی (مصاحبه)	13	مهر 84	84
5	آشنایی با نیلوفر قربانی (مصاحبه)	14	آبان 84	143
6	مصاحبه با خانم مهدیه کوپاهی مدیر مسئول نشریه گندم	35-36	مرداد و شهریور 86	107

دیلماج و معرفی زنان نقاش

طبق یک پرنسیب عمومی پشت جلد نشریهی دیلماج به معرفی یک هنرمند هنرهای تجسمی (نقاش و محسمهساز و...) اختصاص داشت در این میان نیز زنان از موقعیت شایستهای برخوردار شده اند چنانچه پنج هنرمند برجستهی زن آذربایجانی: فهيمه-جمال فريد، سوسن-خان محمدي، ليلا-ساويز، وجيهه-فکور، مهرين-مختاري، در پشت جلد نشریهی دیلماج معرفی شده و آثاری از آنان به چاپ رسیده است. ضمن اینکه در صفحات داخلی نیز، آثار یازده نقاش زن از جمله فخري-آيخان، هما-امداديان، سيما-حسينچي، حسنيه-زعفرانچي، سولماز-عبدالوش، ساينا-محدث، فريبا-محمديان و .... به چاپ رسیده است.

دیلماج – تریبونی برای زنان شاعر و نویسنده

در بسیاری از شماره های دیلماج به آثار ادبی زنان معاصر نویسنده و شاعر می توان برخورد که در اسامی شان در لیست زیر آورده شده است:

1 - سونای آغداشلی، 2 - آیین، 3 - ائلناز اسلاموند، 4 - پریسا اسلاموند، 5 - فریده اصغرنیا، 6 - سئوینج پروانه، 7 - مریم پناه شاهی، 8 - لاله جوانشیر، 9 - نگار خیاوی، 10 - آیسو زنگانلی، 11 - شهلا شمس، 12 - رقیه صفری، 13 - سیما صمدی، 14 - قدریه ضیائی، 15 - شکرانه عالم، 16 - ملیحه عزیزپور، 17 - فرانک فرید، 18 - راضیه کاظمی، 19 - لیلی کحالی، 20 - معصومه گلزار، 21 - زهره محمدپور، 22 - آفاق مسعود، 23 - رقیه مسیحا، 24 - زیبا منوچهری، 25 - اولدوز منوچهری، 26 - آلما موغانلی، 27 - گونئل مولود، 28 - ائلناز نستوه، 29 - آسیا نطفی، 30 - مهرناز نورآذر، 31 - فریبا وفی

دیلماج – معرفی منابع و انتشار ویژه نامۀ زنان

در قسمت معرفی کتاب ، دهها کتاب و منبع مطالعاتی در موضوع زنان و موضوعات مرتبط به خوانندگان معرفی شده است و ویژه نامههای شماره 6 – 14 – 30 – 31 به مسائل زنان اختصاص یافته است. این نشریه در شماره 31 خود تعهد میکند که من بعد نیز حداقل یک شمارۀ خود را در طول سال به این مهم اختصاص دهد و به همین منظور از علاقهمندان به مسائل زنان می خواهد تا آثار خود را اعم از مقاله ، تحقیق ، ترجمه، گزارش ، شعر، داستان کوتاه و نثر و ... برایشان ارسال دارند

.

دیلماج – برگزاری نخستین کنگرۀ جهانی زنان در تبریز

علاوه بر آنچه گذشت در اسفند ماه 1383 در مجتمع فرهنگی – هنری دکتر مبیّن شهر تبریز جهت بررسی مباحث مرتبط با زنان ، کنگره ای برگزار شد که فراخوان آن چندین بار در دیلماج به چاپ رسید و در آن از کلیّۀ علاقهمندان، پژوهشگران و اندیشمندان درخواست شد تا با شرکت دراین گردهمایی و ارائه مقالات خود در جهت پربار شدن آن بکوشند که سرفصل این موضوعات عبارت بودند از :

1- اهمیّت حضور اجتماعی و اقتصادی زن و در جامعه.

2- زنان و دموکراسی

3- جنبش فمینیستی در ایران.

4- جایگاه جنبش زنان در میان سایر جنبش های اجتماعی.

5- زن و جهانی سازی.

6- عوامل مؤثر در تضعیف نقش زن در جامعه.

7- زنان و NGO ها.

8- تبعیض جنسی در سیستم حقوقی.

9- چهرۀ زن در تاریخ و ادبیات آذربایجان.

10- ضرورت انعکاس مسائل زنان در رسانه های جمعی.

11- لزوم ایجاد خانه های امن در شهرهای بزرگ.

در این زمینه نیز دیلماج که همواره به عنوان بستر مناسبی برای گفتگوهای منطقی زنان در آمده ، اینبار هم علاوه بر شرکت فکری و عملی برای اجرای هر چه پربارتر ِکنگره ، شماره 14 خود را در اختیار زنان فعاّل و روشنفکر آذربایجان قرار داد تا مقالات ارائه شده در کنگره را به صورت ویژه نامه در شماره آبان ماه 1384 درج کنند. گفتنی است قطعنامه کنگره نیز در صفحه 42 شماره 14 به شرح زیر به چاپ رسید:

-اجرای مفاد قانون اساسی در خصوص حقوق زنان و اقوام و جلوگیری از تنزّل زنان به شهروندان درجه 3 و زنان قومیّت ها به شهروندان درجه 5 .

-جلوگیری از بی توجّهی به زبان مادری ، ما ترک زبانان و ابراز توجّه خاص به فرهنگ های مختلف این سرزمین در راستای مقابله با سیاست یکسان سازی (آسیمیلاسیون ) و هجوم فرهنگی.

- تلاش برای پیشبرد اهداف هزارۀ سوم مصوب تمام کشورهای عضو سازمان ملل متّحد و توجّه ویژه به زنان و اعطای حقوق واقعی آنان به منظور دستیابی به صلح، امنیّت، رفاه و توسعه بین المللی.

- رفع تبعیض جنسیّتی از کلیّۀ شئونات اجتماعی - سیاسی - اقتصادی و حقوقی طبق کنوانسیون رفع کلیّۀ اشکال تبعیض علیه زنان.

- ایجاد فرصت های شغلی رده بالا برای زنان و فراهم سازی زمینۀ حضور 13 میلیون زن خانه دار در جامعه و تشکّل های غیر دولتی و مراکز فرهنگی.

- اصلاح قوانین ثبتی ناظر بر حذف نام مادر از کارت ملّی و شناسایی انحصاری اطفال به نام و نام خانوادگی پدری.

لازم به توضیح است که این همه در زمانی اتّفاق می افتد که دید حاشیه ای نسبت به زنان آنان را از ورود به عرصه های جدّی برای رقابت با مردان باز داشته است.

جمع بندی:

در مجموع دیلماج علیرغم عمر کوتاه سه ساله اش در تاریخ مطبوعات آذربایجان کارنامۀ درخشانی از خود به یادگار گذاشته است و به مجموعۀ بی نظیری از مباحث زنان، زبان مادری، قومیّت ها، فدرالیسم و ... تبدیل شده است.

امّا هنوز راه طی نشدۀ زیادی پیش رو دارد که در صورت رفع توقیف از آن بدون شک شاهد آثار کم نظیر دیگری از نویسندگان و روشنفکران جامعه خواهیم شد.

به همین دلیل فعّالان جنبش زنان آذربایجان ضمن تقدیر و تشکر و سپاس از کلیّۀ کارکنان نشریۀ دیلماج به دلیل نگرش برابریطلبانهشان نسبت به موضوع زنان و نیز به علّت ایجاد فضای مدنی و گفتگو در نشریۀ دیلماج برای زنان، این توقیف غیرعادلانه را مردود اعلام داشته و ضمن انزجار از انسداد سیاسی حاکم بر جامعه از همۀ مسئولین و دست اندرکاران در وزارت ارشاد و ... میخواهیم تا در جهت رفع توقیف از همۀ نشریّات به ویژه نشریۀ دیلماج پاسخگو بوده و اقدامات مؤثری به عمل آورند.

با امید به فردای روشن آزادی و زندگی در دنیایی عاری از هرگونه نا برابری، تبعیض جنسیّتی، نژادی، قومیّتی و طبقاتی. دنیایی که در آن از تحمیل، تحمیق، خشونت، ارعاب، توهین و تحقیر انسانها خبری نباشد.

شهناز غلامی

عضو انجمن روزنامه نگاران زنان ایران (رزا)

ایمیل:shahnaz.gholami@gmail.com