ملی حکومتین مغلوبیتی نین حربی سبب لری

س. حاتملوی

ملی حکومتین مغلوبیت ینده ن 60 ایل کئچسه ده بو حکومت، اونون ایده آل لاری و هدف لری حال حاضیردادا بوتون ایران تورک لری و آذربایجان خالقی نین ئؤره گین ده دیر.

بو حکومتین یارانماسیندان اون ایل لر کئچسه ده اونون قارشی سیندا قویدوغو هدف لر هله ده ایران تورک لری نین آکتوآل هدف لری ساییلیر. و اونا گؤره ده بو حکومت ین ارثیه سینه ده یه ر وئرمک و اونون فعالیت لرینی هر جهت ده ن آراشیدیرماق بوتون وطن پرور آذربایجانلی لارین وظیفه سی دیر.

ملی حکومت ین مغلوبیتی بیزیم ملی- دموکراتیک مبارزه نین گئدیشاتیندا ان آغیر ضربه لر ده ن بیری اولموشدور.

بو حکومته قارشی تهمت لر، بهتانلار و یالان لار حتی ایران تورک لری نین بیر چوخوندادا اونا نسبت و اونون حقانیتینه شک و شبهه لر یاراتمیشدیر.

فارس شوونیزمی هر زامان بو حکومتین ساتقین اولدوغونو، استالینین بارماغینین اشاره سی ایله یارانماسینی و بیر سؤزله دئسک اونون خالقدان اولماماسینی ادعا ائتمیشدیر.

شوونیست لر بئله بیر فضا و آتمسفر یارادیبلار کی، گویا ملی حکومت ایچی بوش و پوشالی اولدوغو اوچون، تهراندان گؤنده ریلن قوشونلارین قارشی سیندا مقاومت گؤسته ر مه ییب و اونون رهبرلری میداندان قاچیب و خالقی گدازا وئرمیشدیلر.

حالبوکی بو گون یئترلی فاکت لار اساسیندا داها آیدین اولموشدور کی قوام- سادچیکف مقاوله سینده ن سونرا او گونکو سوویت لر بیرلیگی حکومتی ایراندا ایسته دیگی هدف لره چاتدیقیندان سونرا ملی حکومته وئردیگی بوتون سؤزلره رغماً بو حاکمیتی آللاهین آمانینا بوراخمیش و حتی ئؤز ال آلتی لاری واسطه سیله چالیشمیشدیر کی ملی حکومتین تهرانا قارشی مقاومتینی ضعیف له دیب و بئله لیک له تهران قوشونلاری نین آذربایجانا گیرمه سینه زمین حاضیرلاسین.

بو گون یوزلر فاکت ایله ثبوت ائتمک اولارکی شوونیست لرین ادعا ائتدیک لری سوویتلر بیرلیگی نین ملی حکومته وئردیگی کمک لرین یوزده بیری دوغرو اولسایدی، ملی حکومت او راحات لیک لا یئنیلمز ایدی. شمسی 1325- نجی ایلین آبان و آذر آیلاری نین قورخولو گونلرینده سوویتلر بیرلیگی ملی حکومت ین الینده ن توتماق یئرینه اونون آیاغیندان چکمیشدیر. سویتلر بیرلیگی نین حاکمیتی ملی حکومت ین رهبرلری نین یاردیم، خواهش و ایستک لرینه جاواب وئرمه ییب حتی ملی حکومتیمیزین رهبری سید جعفر پیشه وری نی کنترل ائتمک اوچون آرخا قاپیدان تهران ایله مذاکره ائده ن شخص لری اونا تحمیل ائتمیشدیلر.

بو گونه کیمی آذربایجاندا 1324- 1325 –نجی ایللر ده باش وئرن ملی – دموکراتیک حرکاتین غلبه و مغلوبیت ینده ن سؤز گئده ن ده، ایستر فارس شوونیست لری نین آراشدیریجی لاری و ایسترسه وطن پرور آذربایجانلی تورک لری واسطه سیله یازیلان کتاب و مقاله لرده، اساس اولاراق بو نائلیت لرین و ها بئله مغلوبیتین سیاسی سبب لری آراشدیریلمیش دیر.

آذربایجاندا شمسی 1320- نجی ایلده باشلایان و 1325– نجی ایللره ده ک دوام ائده ن ملی- دموکراتیک مبارزه میزین بیر آراشدیریجی سی کیمی من بو گونه قدر ملی حکومتین مغلوبیتی نین حربی سبب لرینه توخونان بیر کتاب و مسقل بیر مقاله یه راسلامامیشام. حالبوکی ملی حکومتین مغلوبیتی نین اساس سببی سیاسی بیر کاراکتر داشیسادا، بو حکومتین دهشت لی مغلوبیتینده و ائله جه ده بو مغلوبیتین آردیندان باشلانان قانلی قیرقین دا حکومت قوشونلاری نین حربی وضعیت لری نین اولدوقجا ضعیف اولماسینین رولو آز اومامیشدیر.

***

فارس شوونیست لری نین اوزده ن ایراق آراشدیریجی لاری بوتونلوکله ملی حکومتی سوویتلر بیر لیگی نین ال آلتی سی اولدوغونو اورتایا قویدوقلارینا گؤره، بو حکومت ین یارانماسی و مغلوبیت ینده ده یالنیز مسکوون بارماغی نی گؤرمک ایسته ییرلر.

بیلدیینیز کیمی شمسی 1320- نجی ایلین شهریور آییندا متحد دولت لرین قوشونلاری ایله بیرلیک ده ایرانا گیره ن قیزیل اردو، 1325- نجی ایلین فروردین آییندا ایران و آذربایجان تورپاقلارینی ترک ائتمیشدیر.

بو او دئمک دیر کی شمسی 1324- نجی ایلین آذر آییندا ملی حکومتین یاراندیغی گونلرده قیزیل اوردو آذربایجاندا اولدوغو حالدا، بیر ایل سونرا ملی حکومتین مغلوب اولان گونلرینده 8 آی ایدی کی بو اوردونون بیرلیک لری آذربایجانی ترک ائتمیشدیلر. ائله بورادا بیر ظریف نکته وار کی فارس شوونیستلری و اونلارین اوزده ن ایراق ضیالی لاری گیزلتمک ایسته ییرلر. اودا بو کی گویا ملی حکومتین بیر ایل دوام ائده ن حیاتیندا قیزیل اوردو آذربایجاندا اولموش و بو دولت او اردونون سایه سینده ئؤز حیاتینا دوام ائتمیشدیر.

ائله بورادا بو سئوال اورتایا گلیر عجبا هرگاه ملی حکومت روسلارین ال آلتی سی اولسایدی قیزیل اوردو 8 آی ایرانی ترک ائتدیکده ن سونرا بو حکومت ئؤز حیاتینا نه جور دوام ائتمیش و تهران حکومتی 1324- نجی ایلین آبان آییندا قزوین شهری نین شریف آباد قصبه سینده حاضیر ساخلادیغی حربی بیرلیک لری نه اوچون در حال آذربایجانا یئرلشدیرمک ایسته مه میشدیر؟

قیزیل اوردونون ایران و آذربایجان تورپاقلارینی ترک ائتدیگی زامان تهران حکومتی و مسکو آراسیندا سیاسی – اقتصادی آنلاشمالار نتیجه سینده هر کسه معلوم ایدی کی، روسلار ملی حکومتی ساخلاماق اوچون کیمسه ایله حربی چاتیشمایا گیرمک ایسته میرلر.

بو تاریخده هم فرقه نین مهم رهبرلرینه و همده تهران حکومتی و اونلارین متحدلری انگلیس و آمریکا دولت لرینه آیدین اولموشدورکی گولیات و دواوود ون ووروشماسینا بنزه یه بو نابرابر ساواشدا، ملی حکومت یالنیز قالمیشدیر. آمما بوتون بونلارا رغماً تهران حکومتی آذربایجانا نهائی اوردو کشلیگ اوجون 8 آی دا گؤزله میشدیر.

دئمه لی تهران حکومتی آذربایجانا قوشون کشلیگ اوچون سیاسی زمین حاضیرلادیغی حالدا بو 8 آی عرضینده حربی نقطه نظر ده ن ده حاضیرلیک آپارمیش و ئؤز ال- آلتی لاری واسطه سیله فرقه و ملی حکومتین سیرالاریندا تشدد و تفرقه یاراتماغا چالیشمیش و عین حالدا ملی حکومت ین یاراتدیغی دموکراتیک اصول- اداره ده ن سو استفاده ائده ره ک، بویوک تورپاق صاحیب لری، روحانی لر و معین بازار دائره لری نین واسطه سیله تشکیل اولونان و مرکزده ن گؤنده ریلن پول، سیلاح و متخصص قووه لر ایله حمایت اولونان ارتجاع مرکزلری نین فعالیتینه آذربایجانین شهر و کند لرینده شدت وئرمیش دیر. بو ارتجاع مرکز لری نین نه قدر گوجلو اولدوغونا ملی حکومتین مغلوبیتی گونلرده آذربایجاندا سیویل پالتارلا فعالیت ائده ن شاهنشاهی اوردوسونون حربی خادملری و اوباشلارین واسطه سیله سیستماتیک قیرقین نین یارنماسیندا شاهید اولموشدوق.

سرهنگ نجفقلی پسیان شاهنشاهی اوردونون ستادی نین تاپیشیریغی ایله یازدیغی «مرگ بود، بازگشت هم بود*» کتابیندا یازیر: « قیزیل اوردو ایرانی ترک ائتدیگی زامان دموکراتلارا بئله گلیردی کی ایرانین اوردوسو بلاواسطه آذربایجانا هجوم ائده جک دیر. اونا گؤره ده اونلار آستارادان سقز شهرینه قدر بیر مدافعه خطی یارادیب و آلتی آی گؤزله مه لی اولدولار. بو گؤزله مک اونلارین روحیه لرینین آشاغی دوشمه سینده بویوک رول اوینادی.»

دئمه لی هر گاه تهراندان گؤنده ریلن حربی بیرلیک لر شمسی 1325- نجی ایلین یازیندا آذربایجانا هجوم ائتسیدیلر، اونلارین حربی غلبه لری هئچ ده راحات اولا بیلمز ایدی. یوکسک روحیه و ئؤزلرینه گؤره یاخشی ستاد و فرمانده لیگه مالیک اولان ملی قووشونون بیرلیک لری تهران قوشونلاری قارشی سیندا یئنیلسیدیلر ده، اونلارا آغیر تلفات و ضربه لر یئندیره بیلردیلر.

بو او دئمک دیر کی ملی قوشونا غالیب گلمک اوچون تهران حکومتی آی لار زامان و دقیق بیر پلانا احتیاجی واریدی.

تصادفی دئییل کی قیزیل اوردونون سون بیرلیک لری آذربایجان تورپاقلارینی ترک ائتدیگی زامان یعنی شمسی 1325- نجی ایلین فروردین آیی نین سون گونلرینده ملی اوردوموزون حربه حاضیر اولوب- اولماماسینی ده نه مک و امتحان ائتمک اوچون تهران اوردوسو تیکان تپه و صایین قالا جبهه لرینده آغیر تعرضه باشلامیشدیر. لاکن ملی اوردوموزون حربی بیرلیک لری رشادتله اونلارا لازیمی جاواب وئریب و اونلاری گئری چکیلمه یه مجبور ائتمیشدیر.

بورادا قیسسادا اولسا ملی اوردوموزون حربی قابلیتینه نظر سالماق ایسته ییره م:

ملی اوردو اساسدا ایکی حیصه ده ن عبارت ایدی:

1- فدائی لر2- قیزیلباش حیصه لری

1- فدائی لرین بویوک حیصه سی 21 آذر قیامیندان ئؤنجه خانلارا، فئودال لار، بویوک تورپاق صاحیب لری و اونلارین حامی لری اولان ژاندارمالارا قارشی عصیان ائده ن و تهران اوردوسونون آذربایجاندا یئرلشن پادگانلارینی و ژاندارما بیرلیک لرینی خلع سلاح ائتمک ده باشاریقلی اولان تورپاق سیز کندلی لرده ن عبارت اولموشدولار. بونلارین بویوک اکثریتی ساوادسیز و هئچ بیر حربی مدرسه و یا آکادمی گؤرمه میش ساده جه برنو کیمی تفنگ لر له سلاحلانمیش کندلی لرده ن عبارت ایدیلر. آغیر و مرکب سیلاحلارین استفاده سینده ن خبرسیز اولان بو بیرلیک لر، بوتون اینام و رشادتلرینه رغماً منتظم ساواشلاردا باشاریقلی اولا بیلمز ایدیلر.

2- سربازلیق یاشینا گلیب چاتان آذربایجان جاوانلارندان عبارت اولان قیزیلباش حیصه لرینه گلدیکده بونلارین تجهیزی و حربی قابلیتلرینی یوکسلتمک اوچون ملی حکومته لازیمی زامان اولمامیشدیر.

یئنه نجفقلی پسیان یوخاریدا آدی چکیلن کتابدا یازیر: « قیزیل اوردونون ایراندا اولدوغو زاماندا دموکراتلارین قوشونو دوزگون تشکیلاتا مالیک دئییل دی. اونلارین امیدی واریدی کی روسلار ایرانی ترک ائتدیگی زامان اونلارا لازیمی سلاح و تجهیزاتی وئره جک لر. لاکن ایشین باشلانقیجیندا دموکراتلارا وئردیکلری سلاح و تجهیزاتا رغماً اونلارا آغیر سیلاح لار او جمله ده ن توپ و تانک وئرمک ده ن امتناع ائله دیلر. دموکراتلار ایسه 3- نجو لشگر ده ن** آلدیقلاری سیلاحلارا قناعت ائتمگه مجبور قالدیلار.»

تاسف لر اولسون کی بو لشگرده ن غنیمیت آلینان سیلاحلارین بیر چوخودا ملی قوشونون حربی کادرلارینی تجربه سیزلیگینده ن تبریز پادگانی نین شئح زئرزمی لرینده قالیب، پاسلانیب و ایشده ن دوشموشدولر. بونا گؤره پسیانین دئدیگی کیمی شمسی 1325- نجی ایلین آذر آییندا آذربایجانا هجوم ائده ن ایکی لشگر، یانی 22 پیاده گردان، 4 ساوار هنگی، اونلار توپ، تانگ، مسلسل و خمپارا گروهان لاری ها بئله ایکی مینه یاخین دولفقاری، یمینی، امیر افشار و اسلحه دار باشی نین آداملاری و آتلی لاری نین قارشی سیندا قافلانتی جبهه سینده ملی اوردوموزون یالنیز 3 پیادا گردانی، 2 ساوار گردانی، 2 توپی، و بیر خمپارا دسته سی واریدی. ملی قوشوندا الینده اولان سیلاحلاردان، اونلارین بیر چوخونوندا مهماتی نین آز اولدوغو و یا یدک پارچا لارینین اولمادیغی اوچون استفاده ائده بیلمه میشدی.

پسیان یئنه ده او کتابدا یازیر: « متجاسرلرین قوشونو رضائیه تیپینده ن آلدیقلاری 6 حربی ارابه یه مالیک ایدیلر. بونلارین بیری خاراب ایدی و دیگر 5 داناسی دا ماراغادا ایدی. اونا گؤره اونلاردان هئچ زامان یارارلانا بیلمه دیلر. اونلار رضائیه تیپ ینده ن بیر خمپارا گروهانی غنیمیت آلمیشدیلار. لاکن بو خمپارالار اوچون هولاسو جبهه سینده یالنیز 87 گوله واریدی. اونلاردا، بئله بیر گونه یئتمز ایدیلر. یونگول مسلسل لرین بیر چوخو خاراب ایدی. بعضی گروهانلاردا بئله بیر دانا مسلسل یوخیدی.»

هاوا قوتلرینیه گلدیکده تهران قوشونو آمریکا و انگلیس ده ن آلدیقلاری نئچه اسکادران طیاره یه مالیک اولدوقلاری حالدا، ابولحسن تفرشیان ین «قیام افسران خراسان» آدلی یازدیغی کتابیندا دئدیگی کیمی ملی قوشونون یالنیز ایکی طیاره سی واریدی. بو ایکی طیاره نین ده بمب لاری یوخیدی.

بیلدیمیز کیمی تهران قوشونونون طیاره لری نین قافلانتی جبهه سینده بمباردمانلاری نتیجه سینده خیلی فدائی شهید اولموش و بو بمباردمانلار بو جبهه نین داغیلماسیندا مهم رول اوینامیشدیلار.

بو فاجعه لی گونلرده ملی قوشونون سیلاح و تجهیزات جهتینده ن نه قدر یوخسول اولدوغونو قافلانتی جبهه سینین باشچی سی غلام یحی نین ملی حکومتین رهبری پیشه وری یه چکدیگی تلگراف و پیشه وری نین جاوابیندان داها آیدین و یاخشی گؤرمک اولار. آذر آیی نین 19- دا غلام یحیی میانا جبهه سینده ن مرکزی سیتاد و پیشه وری یه گوندردیگی تلگراف دا یازیر: « آقای پیشه وری بو گون سحر ساعات آلتی یاریمدان آخشاما قدر دوام ائده ن ووروشمالاردا قافلانتی نین اتک لرینده یئرلشن نوروزآباد، کیجه و افشاردان دالی اوتورماغا مجبور قالدیق. فدائی لر طیاره، تانک و توپ دان قورخوب، روحیه لرینی ایتیریب سنگرلرینی بوراخیرلار.»

ملی قوشونون سیتادی نین رئیسی ژنرال پناهیان و پیشه وری بو تلگرافین جاوابیندا یازیرلار: - بو گئجه زبده قووه لر ایله دشمنه قارشی تعرض ائدین! – تانک لارا قارشی مولوتف کوکتل ده ن استفاده ائدین!» بو تلگراف لار هر بیر باشقا فاکت دان داها یاخشی ملی اوردوموزون بو تاریخی گونلرده چیخیلماز و تراژیک وضعتینی گؤستریر.

بئله لیک له شوونیست لرین بوتون ادعالارینا رغماً او گونکو سوویتلربیرلیگی حاکمیتی تهران حکومتی نین قارشی سیندا ملی حکومت ده ن حمایت ائتمک ایسته میردی. روسلارین آذربایجانی ایراندان آییرماق کیمی بیر پلانلاری اولسایدی گره ک بیر ایل عرضینده ملی قوشونو گوجلندیرمک له اونو تهرانین حربی تعرضینه قارشی حاضیر ائده یدیلر. ملی قوشونو بیر گوجلو قوشونا چئویرمک اوچون آذربایجاندا هم انسانی و همده اقتصادی جهت ده ن کافی قدر قایناق و امکان واریدی. حالبوکی اونون عکسینه سویت حاکمیتی ملی قوشونو خلع سیلاح ائدیب و حکومتیمیزی تهرانلا سازشه مجبور ائتمیشدیر.

جمیل حسنلی، سون زامانلاردا چوخلو مباحثه لره سبب اولان «گونئی آذربایجاندا سویت- آمریکا- انگلتره قارشی دورماسی» آدلی کتابیندا یازیر:

« آذرین 17 سینده زنجان- میانا جبهه سینده شدتلی ووروشمالار گئده ن زامانی پیشه وری، شبستری، پادگان، دوکتور جاوید و غلام یحیی شوروی لرین تبریزده کی کنسول واسطه سیله سویت حکومتی و باقروفا مکتوب گؤنده ریب، اونلاردان خواهیش ائتمیشدیلر کی بیر آز مسلسل گؤنده ر سینلر. اونلار بو مکتوبدا یازمیشدیلار کی:« بیز چوخ سیلاح ایسته میریک. یالنیز بیر او قدر کی فدائی لرین احتیاجی نی قارشی لاسین...» شوروی رهبرلری اونلارین جاوابیندا دئمیشدیلر کی معنوی یاردیم دان باشقا بیر شئی ائده بیلمز لر.»

بئله لیک ملی حکومتیمیزین آجیناقلی طالعی باشا چاتماغا دوغرو گئتمیشدیر.

21 آذر 1385

_____________________________________________________________

* «ئؤلمک واریدی، گئری دؤنمک ده واریدی»

** ملی حکومتده ن ئؤنجه تبریزده یئرلشن لشگر ده ن سؤز گئدیر. بو لشگرین فرماندهی سرتیپ درخشانی، قارداش قانی تؤکولمه سین دئیه، لشگرین حربی خادملرینین سربست بوراخیلماسی شرطی ایله فدائی بیرلیک لری واسطه سیله دؤوره لنن پادگانی تسلیم ائتمگه مجبور قالمیشدیر. دمکراتلارین سیلاحلارینین بیر چوخو اساسدا بو پادگاندان اونلارین اللرینه کئچمیشدی. درخشانی ایسه سونرالار تهراندا حربی محکمه ده محکوم اولوب و نهایت بهمن انقلابی عرفه سینده ساواک ین واسطه سیله ئؤلدورولموشدور. (باخ: 21 آذر 1324- تشکیل فرقه دمکرات آذربایجان- خاطرات تیمسار علی اکبر درخشانی)