آذربایجان
فرزانه سی نین
خزان اولموش
يارپاقلاري
تبريزين
تورپاقلارينا
قاريشدی!
حسن
راشدي
(برگهاي
خزان شده ی
فرزانه
آذربایجان با
خاك تبريز
عجين شد!)
پروفسور دكتر
محمد علی
فرزانه (قوسي)
يكي از
نويسندگان
كتاب معتبر
«گذشته چراغِ
راه آينده است»
، محقق ،
نويسنده و
فولكلورشناس
آذربايجاني
در سن 82 سالگي
دار فاني را
وداع گفت!
پروفسور
فرزانه در سال
1302 هجري شمسي در
محلهي «چاي
قيراغي» تبريز
به دنيا آمد و
در شرايط سخت
مادي به تحصيل
پرداخت. وي با
درك
ناعدالتيهاي
جامعه آنروز
به صف مبارزان
سياسي – ادبي
سالهاي دهه 20
پيوست و اولين
اثر فارسي اش
بين سالهاي 1320- 1323
در مطبوعات
تهران چاپ
گرديد.
دكتر فرزانه
در سالهاي 1324 – 1325
در فضای
دموکراتیک
آنروز
آذربايجان،
مقاله هاي
مفصل خود را
در روزنامه
«آذربايجان»
آن سالها و به
زبان تركي
آذربايجاني
زير عنوانهاي
«آذربايجان
ملّي
داستانلاري»
(داستانهاي
ملي
آذربايجان) و
«آذربايجان
فولكلور نمونه
لري» (نمونه
هاي فولكلور
آذربايجان) به
چاپ مي رساند.
بعد از حوادث 21
آذر 1325 و شكست
نهضت ضد
ديكتاتوري
پهلويِ
آذربايجان به
رهبري سيد
جعفر پيشه
وري، اختناق
شديدي توسط
عوامل رژيم
شاهنشاهي در
آذربايجان
حاكم شد.
محمدعلي جوان
به علّت
فعاليتهاي
سياسي ،
اجتماعي
وفرهنگي خود،
بخصوص براي
صلح ورفع
اختناق
وسركوب از
آذربايجان،
به همراه چند
تن از ياران
خود در
تلگرافخانه
تبريز تحصن
كردند. در
ادامه اين
حركت انقلابي
توسط عوامل
رژيم پهلوي
دستگير و
زنداني مي
شود.
وي سالهاي
محكوميت 5
ساله خود را
در زندانهاي
تبريز،
مراغه، نارين
قلعه اردبيل و
قزل قلعه
تهران مي
گذراند و تحت
شديدترين
شكنجه هاي
شكنجه گرهاي
رژيم پهلوي
قرار مي گيرد .
به طوريكه بر
اثر شكنجه هاي
شديد و ممتد،
پارچه پيراهن
تنش به پوست
بدن مي چسبد
كه اين پيراهن
به عنوان دليل
و سند معتبر
از شكنجه آزاد
انديشان
ايران در زمان
رژيم پهلوي،
به «فدراسيون
هواداران صلح
جهاني» فرستاده
مي شود.
دكتر فرزانه
بعد از آزادي
از زندان، در
سال 1332 مجبور به
مهاجرت به
تهران مي شود
و در تهران نيز
به فعاليت
ادبي ،
اجتماعي و
سياسي خود ادامه
مي دهد.
چنانكه كتاب
ارزشمند و
تاريخي «گذشته
چراغ راه
آينده است» را
با همكاري چند
نفر از دوستان
كه تحليل حوادث
تاريخي دوران
پهلوي و يكي
از منابع معتبر
محققين و
دانشجويان
است را در
سالهاي سقوط سلطنت
پهلوي و
پيروزي
انقلاب منتشر
مي كند.
كتاب معتبر و
با ارزش
«گذشته چراغ
راه آينده است»
بدون نام
نويسنده آن و
تنها با نام
«نشر جامي»
بدون آدرس و
تلفن در بين
مطبوعات كشور
آنچنان جايي
معتبر براي
خود باز كرد
كه هر كسي از
خود مي پرسيد
و الان هم مي
پرسد كه نويسنده
و يا
نويسندگان
اين اثر گران
قيمت چه كساني
هستند؟!
لاكن
نويسندگان آن
هم قسم شده
بودند تا
زمانيكه زنده
هستند نام
پديد
آورندگان اين
اثر مهم منتشر
نشود ولي بعد از
مرگشان از
آنها نام برده
شود. اينك با
تاسف اولين
نام از
نويسندگان
اين اثر مهم
به نام «پروفسور
محمد علي
فرزانه (قوسي)
به جهان
مطبوعات
معرفي مي
گردد! استاد
فرزانه (قوسي)
كه بيشتر مقالات
خود را با نام
«م.ع فرزانه»
منتشر مي كرد. يكي
از شناخته شده
ترين شخصيت ادبي
و مدافع حقوق
فرهنگي ملّت
آذربايجاني است.
وي كتابهاي
بسياري را در
زمينه فرهنگ و
زبان تركي
آذربايجاني
تأليف و منتشر
كرده است كه
از آن جمله مي
توان به كتاب
با ارزش و دو
جلدي «مباني
دستور زبان
آذربايجاني» و
«آذربايجان خالق
ادبياتيندان
باياتيلار
مجموعه سي»
(مجوعه
بياتيها از
ادبيات خلقي
آذربايجان) و... اشاره
كرد.
كتاب
«باياتيلار»
بعد از انقلاب
8 بار تكرار
چاپ شده و در
ميان مطبوعات
ايران در
زمينه
كتابهاي
فولكلوريك
جاي نخست را
به خود اختصاص
داده است.
دكتر
فرزانه در
حدود بيست اثر
به زبانهاي
تركي آذربايجاني
و فارسي از
تأليف و
ترجمه، و 150
مقاله از خود
بيادگار
گذارده است كه
بنا به گفته خود
در اتو
بيوگرافي اش،
بيش از ده
هزار صفحه در
زمينه تحقيق و
پژوهش در
مسائل فرهنگي
– زباني
آذربايجان
نوشته است.
دكتر فرزانه
چندين سال
مسئول
كتابخانه تربيت
تبريز بوده و
از سال 1358 و از
اولين روزهاي
آغاز به كار
مجله «وارليق»
به مديريت
پروفسور جواد
هيئت، جراح و
توركولوگ
مشهور
آذربايجان و
ايران، عضو هيئت
تحريريه اين
مجله و از
نويسندگان
معتبر اين
مجلّه است كه
در تهران
منتشر مي شود.
دكتر فرزانه
از طرف
«آكادمي علوم»
جمهوري
آذربايجان
شايسته
دريافت مقام
پروفسوري
افتخاري و از
طرف «دانشگاه
زبان، ادبيات
و فولكلور
آذربايجان»
مفتخر به
دريافت مقام
دكتراي
افتخاري شده
است.
وي عضو
«اتحاديه
نويسندگان
جمهوري آذربايجان»
، عضو انجمن
«آكادمي
سلطنتي سوئد»
و عضو «اتحاديه
نويسندگان سوئد»
بوده و مقاله
هايش علاوه بر
مطبوعات داخلي
در مطبوعات
جمهوري
آذربايجان،
سوئد و آلمان
نيز چاپ مي شد.
دكتر فرزانه
از جمله كساني
بوده كه در
سال 1372 از طرف
رئيس دانشگاه
تبريز به
همراه دكتر جواد
هيئت و دكتر حميد
محمد زاده جهت
تدوين و تدريس
زبان و ادبيات
تركي
آذربايجاني
در دانشگاه
تبريز دعوت شده
بود.
استاد فرزانه
بنا به دعوت
آذربايجانيان
مقيم سوئد جهت
شركت در
كنفرانسهاي
زبان و ادبيات
تركي در آن
كشور، در سال 1377
به سوئد
مسافرت كرد و
هنگام برگشت
به وطن دچار
عارضه قلبي
گرديده و تحت
مراقبت پزشكي
قرار گرفت كه
از آن تاريخ
به بعد در اين
كشور به سر مي
برد. ايشان از
زمان عزيمت به
كشور سوئد تا دقايق
آخر عمر خويش
در اين كشور
نيز به تدريس،
تعليم، تحقيق
و نوشتن در
زمينه زبان و
فرهنگ ترك
آذربايجاني
مشغول بود و
آذربايجانيان
مقيم كشور
سوئد از حضور
ايشان بهره هاي
فراوان مي
بردند.
دكتر فرزانه
در هر زمان كه
از نظر جسمي
وضعيت مناسبي
پيدا مي كرد
به كشور
برميگشت و در ميان
طرفداران
مشتاق خويش
قرار مي گرفت.
پروفسور
فرزانه عدالت
را براي همه
مردم كشور ميخواست
و در زمينه
حقوق فرهنگي –
زباني مردم
آذربايجان كه
بيشترين
مظالم در حق
آنها صورت
گرفته بود ،
بصورت خستگي
ناپذير مي
كوشيد. وي چند
روز قبل از
وفاتش در
بيمارستان
شهر «گوتنبرگ»
سوئد كه در
سحرگاه روز سه
شنبه 27 دي ماه 1384
اتفاق افتاد
گفته بود:
«منيم
خزان اولموش
يارپاقلاريم
تبريزين
تورپاقلارينا
قاريشسين!»
(برگهاي
خزان من با
خاك تبريز
عجين شود!)
به
قراراطلاع
جنازه ايشان
بعد از انتقال
به
آذربایجان،
در مقبرة الشعراي
تبريز عزیز به
خاك سپرده
خواهد شد. درگذشت
اندیشمند
متفكر و
مبارز،پروفسور
دكتر محمد علي
فرزانه (قوسي)
را به جامعه
مطبوعاتي
كشور، محققين
و نويسندگان، بخصوص
مردم فرزانه
پرور
آذربايجان
تسليت مي گوئيم.