آذربايجان ۵ – آذربايجان دموکرات فرقه سى نين ناشر افکارى

اميرعلی لاهرودی

٢١ آذر حرکاتينين ۶۰ ايلليی مناسبتيله

۲۱ آذر حرکاتی، آذربايجان خالقينين، ائله جه ده بوتون ايران خالقلارينين ملی آزادليق و دموکراتيا اوغروندا مبارزه تاريخينده قيزيل خطله حک اولونموشدور. ايران خالقلارينين استقلال و آزادليق اوغروندا آپارديقلاری مبارزه نين ۱۵۰ ايلليک تاريخی وار دير. ۱۹- جو عصرين ايکينجی ياريسيندا باشلانان مبارزه ملی و دموکراتيک خاراکتر داشييردی. دموکراتيک خاراکتر داشاييردی اونا گؤره کی، قاجار سلاله سينين ظلمونه و بو سلاله نين اطرافينی توتان مولکه دارلارين اؤز باشيناليغينا قارشی چيخان مبارزه ايدی. بو مبارزه اوزونون ان يوکسک زيروه سينه قالخاراق،  فارس ايالتينده، مازندران و آذربايجاندا سلاحلی عصيان مرحله سينه يوکسلدی. بو مبارزه بويوک ايتگيله باشا چاتسادا، آيلارلا داوام ائتدی و جمعيتده درين ايز بوراخدی.

۱۹- جو عصرين سونونجو اون ايليينده، عموم ايران مقياسيندا باشلانان گئنيش مبارزه ده جمعيتين بوتون صنف و طبقه لرينين کوتله وی شکيلده اشتراکی، باشليجا اولاراق استقلاليت اوغروندا آپاريلان مبارزه ايدی. ناصرالدين شاه طرفيندن انگليس شرکتلرينه وئريلن بير سيرا امتيازلارا او جمله دن «تنبه کی امتيازینا» قارشی آپاريلان بو مبارزه شاه سراينی لرزه يه سالدی. حاکم دايره لر خالق قارشيسيندا مقاومت گؤسترمک امکانينی الدن وئرديلر، اونا گؤره ده خالق حرکاتی مقابيلينده تسليم اولدولار، وئريلن امتيازلاری لغو ائتمک مجبوريتينده قالديلار.

۱۹- جو عصرين ايکينجی ياريسيندان باشلانان بو مبارزه، ۲۰- جی انقلابی عصرده آپاريلان قانلی محاربه لرين و انقلابلارين اساسينی قويدو. مصدق حرکاتينی استثنا ائتمکله، مشروطه انقلابی، خيابانی، جنگل، خوراسان حرکاتی و نهايت ۱۳۵۷- جی ايل بهمن انقلابی استبدادا قارشی آپاريلان سياسی انقلابلار ايدی. مشروطه انقلابی آوروپا استانداردلارينا اويغون اولان، دموکراتيک انيستيتوتلارين يارانماسی ايله نتيجه لندی. بهمن انقلابی نتيجه سينده ايسه هم سياسی همده اجتماعی انقلاب ايدی. بو انقلابدا دونيوی حکومت آرادان آپاريلدی، اونون يئرينی دينی حکومت توتدو. هم مشروطه انقلابی همده بهمن انقلابی هئچ بير اقتصادی و اجتماعی دئيشيکليکر آپارمادان سونا چاتدی. تنبه کی عصيانيندان سونرا مصدق حرکاتی سؤزون حقيقی معناسيندا استقلاليت اوغروندا آپاريلان ملی مبارزه ايدی.

۲۰- جی عصرين دؤردونجو اون ايللينده آذربايجان  و کوردستاندا باشلانان ملی حرکاتدا، ملی ديل مسئله سی، بو حرکاتين اساسی مسئله لريندن بيری اولاراق، دولت ديلی اعلان اولونسادا، سياسی، اقتصادی و مدنی اصلاحاتلار بو حرکاتين اساس مضمونونی تشکيل ائديردی. ايران تاريخينده ايلک دفعه اولاراق، آذربايجان کندلیسی، پول اؤده مه دن تورپاق صاحبی اولدو. برباد وضعيتده اولان صحيه، بير ايل عرضينده اؤز حلينی تاپماغا باشلادی. تکجه شهرلرده يوخ، اوزاق کندلرده بئله طب منطقه لری آچيلدی. تبريز دؤلت فلارمونياسی و تبريز دؤلت تئاتری، آذربايجان ملی مدنيتينين طنطعنه سی کيمی تاريخده ثبت ائديلدی.

۲۱ آذر حرکاتينين غلبه سی نتيجه سينده آذربايجاندا يارانان ملی حکومت ياخين شرقده ملی و دموکراتيک دؤلتين ياراديلماسی اوچون ايلکين نمونه اولدو. آذربايجان قادينی شرق تاريخينده ايلک دفعه اولاراق،  سئچيب- سئچمک حقوقو الده ائتدی و ملی مجلس سئچکيسينده اشتراک ائتدی. ملت طرفيندن سئچيلميش ملی مجلس، پيشه وری باشدا اولماقلا ملی حکومتين ترکيبینی و پروقرامينی تصديق ائتدی.

هم دؤلت پروگرامی، همده ملی مجلسين قبول ائتدييی قانونلار، آذربايجانين ترقی و انکشافی اوچون حقوقی بازا ياراتدی. آذربايجاندا دؤلت اونيورسيتئته سی ياراديلدی. تبريزده بير نئچه کارخانا او جمله دن ظفر کارخاناسی ايشه باشلادی. بير سؤزله آذربايجان ملی حکومتی اقتصادياتين و علمين انکشافی يولوندا ايره لييه آدديملار آتدی.

تهران حکومتينی، خصوصی ايله اونون آرخاسيندا دوران انگليس و آمريکا امپرياليستلرينی قورخودان دا محض همين اصلاحاتلار ايدی. قوام السلطنه حکومتی پيشه وری له مذاکره آپارماق اوچون ۷ ماده دن عبارت سند قبول ائتدی و همين سند اساسيندا تهران- تبريز آراسيندا ۱۵ ماده ليک مقاويله امضالاندی. همين مقاويله نين اساس اؤزه يینی تشکيل ائدن مدعاسی، دؤلت تورپاقلارينين کندليلره پايلانماسينی قبول ائتمکدن، اونو بوتون ايراندا حياتا کئچيريلمه سيندن، فارس ديلی ايله ياناشی، آذربايجان ديلينين مکتبلرده تدريس ائديلمه سيندن عبارت ايدی.

تهران دينج يوللا ملی حکومتين، استاندارليقا، ملی مجلسين، ايالت انجمنينه چئوريلمه سيندن ده قورخويا دوشدو. بورادا قانون وئريجيليک و اجرا ائديجيليک ارقانلارينين آدی ده ييشيردی، اما مضمون اولدوغو کيمی قاليردی. ملی حکومتين الی له حياتا کئچيريلميش اصلاحاتی قورويوب، ساخلاماق و اونو داوام ائتديرمک استاندارليغين و ايالت انجمنينين اوزه رينه دوشوردو. بورا دا فورماجا ديشيکليکلر اولسادا، مضمونجا هئچ بير ديشيکليک يوخ ايدی.

دئملی ٤۰ ايل يادان چيخاريلميش انجمنلر، بوتون ايراندا برپا ائديلير، قانون اساسينين ۹۰- ۹۱- ۹۲- ۹٤- جو ماده لرينه اويغون اولاراق، ايالتلرين اقتصادی، اجتماعی و سياسی حياتی انجمنلرين نظارتی التينا کئچير. ايران غير متمرکز(فدرال) دؤلت فورماسی آليردی.

تهرانين آذربايجانا سئچکيلره نظارت آدی ايله گؤندرديی اردو، حقيقتده سئچکيلره نظارت دئييل، انجمنلرين فعاليتينی دايانديرماق، آپاريلان اصلاحاتلاری آرادان آپارماق، قبول ائديلميش مترقی قانونلاری لغو ائتمک، آذربايجان ديلينی تدريس اوجاقلاريندا قداغا ائتمکدن عبارت ايدی.

آمريکا سفيری جورج آلنين بارماغ اشاره سی ايله رقص ائدن ايران شاهی، آذربايجان خالقينين الده ائتديی بو نائليتلری لغو ائتديکدن سونرا، بو ايشده اويونجاق رولو اوينايان قوام السلطنه نی ده فراموشخانه يه گؤندردی. بونونلادا ايران تام ۳۳ ايل آمريکانين حربی مستشارلارينين چکمه سی آلتيندا تاپدالاندی. ايش اويئره گليب چاتدی کی، دين خادملری غضبلنميش خالقی سفربر ائتديلر. ال التی شاه رژيمینه سون قويولدو. ايرانين سياسی استقلالی تامين ائديلدی.

۲۱ آذر حرکاتينين غلبه سيندن ۶۰ ايل کئچير. ۶۰ ايل تاريخی نطقه نظردن کيچيک بير دؤور حساب اولونور. لاکن بو کيچيک دؤور بويوک تاريخی ديشيکليکره له دولودور. بو دئيشيکليکلرهم دونيا مقياسيندا، همده ايراندا اؤزونو تام قطعيتله گؤسترمکده دير. آمريکانين او زامانکی رهبرليينين آنتی سووئت سياستی آذربايجان حرکاتينا قارشی ايکی استقامتده آپاريلدی. بيرينجی استقامت هيروشيما و ناکازاکی يا آتيلان بمبانين سووئت اتفاقينا قارشی تکرار اولونماسی هده قورخوسوندان، ايکينجی استقامت ايسه آذربايجاندا کئچيريلن سياسی، اقتصادی، اجتماعی و مدنی اصلاحاتين بوتون ايراندا يايلماسينين قارشيسينی آلماقدان عبارت دير.

بونونلا بئله اگر ۲۱ آذر حرکاتی سووئت اتفاقينا قارشی يونه لن حرکات اولسايدی، آمريکا و انگليس امپرياليستلری ايران شاهينی مجبور ائده ديلر کی، آذربايجان خالقينين کئچميش تاريخی مبارزه عنعه سینی نظره آلاراق، آذربايجاندا مختار حکومت ياراديلماسينا مانعچيليک تورتمه سين. لاکين بئله اولمادی و اولادا بيلمزدی.

ائله بونا گؤره ده يئنيجه داغيديجی محاربه دن قورتاران سووئت خالقی، يئنيدن محاربه ايله دئييل، دينج- قوروجولوق ايشی ايله مشغول اولماق اوچون دونيا امپرياليسمی ايله قارشی- قارشييا دورمانين درينلشمه سينين طرفداری کيمی چيخيش ائده بيلمه دی. قوام السطنه بو حيله گر سياستچی لحظه نی تام دقيقليکله درک ائتدی و آذربايجان مسئله سينين حل ائديلمه سی آچارينی مسکووادا آختاردی. بونا گؤره ده بؤيوک بير نماينده هياتی ايله مسکوايا رسمی گؤروشه گئتدی.

بير آييا ياخين سووئت اتفاقينين سياسی رهبرليی ايله او جمله دن مولوتوف و استالين له گئنيش و هر طرفلی مذاکره آپاريلدی و نهايت بئله بير راضيليق الده ائديلدی کی، سووئت قوشونلاری بير آی عرضينده ايراندان چيخاريلسين، شمال نفتی حاقيندا قانون ۱۵- جی مجلس طرفيندن قبول ائديلديکدن سونرا، قوه يه مينسين. و نهايت آذربايجان مسئله سی ايرانين داخيلی ايشی اولدوغو اوچون دانيشيق يولو ايله حل اولونسون. بو مذاکره لرين نتيجه سی اولاراق، آذربايجان ملی حکومتی ايله مذاکره آپارماق اوچون قوام السطنه ايره لييه دوغرو آدديم آتدی. همين مذاکره نين اساسينی تشکيل ائدن ۲ ارديبهشت تاريخی وزيرلر هياتينين ۷ ماده دن عبارت تصويب نامه سی مطبوعاتدا چاپ اولدو.

آذربايجان ملی حکومتيتين باش ناظری پيشه وری مذاکره اوچون قوام السطنه دؤلتی طرفيندن تهرانا دعوت ائديلدی. پيشه وری تهرانا داخيل اولارکن، تهران اجتماعياتی پليس تضييقينه باخماياراق،  بؤيوک ازدحاملا قارشيلاندی.

ايکی آی داوام ائدن مذاکره ده آذربايجان، تهراندان بير سيرا امتيازلار آلماغا موفق اولدو. تهران، آذربايجان ملی حکومتی ايله مذاکره آپارماق مجبوريتينده قالدی. تهران و تبريز آراسيندا ۱۵ ماده ليک مقاويله امضالاندی. بو مقاويله يه گؤره آذربايجاندا ايالت و ولايت انجمنلرينين قانونی فعاليتی تصديق ائديلدی. آذربايجان مکتبلرينده فارس ديلی ايله ياناشی، آذربايجان ديلی ده تدريس حقوقو قازاندی. خالصه تورپاقلارینين آذربايجاندا اولدوغو کيمی، بوتون ايراندا کندليلر آراسيندا پايلانماسیدا بو مقاويله ده اؤز عکسينی تاپدی.

همين مقاويله يه اساساً آذربايجاندا توپلانان مالياتینين ۷۵ فايضی آذربايجاندا قالير، ۲۵ فايضی ايسه مرکزه گؤنده ريلير. گمروک گليرنين تهرانين اختياريندا اولماسينا باخماياراق، اونون ۱۲ فايضينين آذربايجان بودجه سی اوچون آيريلماسی نظرده توتولدو.

بوتون بو امتيازلارين تهران طرفيندن رسميته تانينماسی آذربايجان ملی حکومتين غلبه سی ايدی. قوام السطنه بئله بير دانيشيغا گئدرکن، اونون اجراسينی دا بوينونا گؤتورموشدور. لاکين آمريکا سفرليينين اويونجاغی اولان  محمدرضا شاه، قوام السطنه نين آذربايجان ملی قوشون افسرلرينين درجه لرينين آرتيرما تکليفينی (شاهين اؤز يازديغينا گؤره) رد ائتدی و دئدی: اليمی کسه رم، بونو امضا ائتمه رم.

قوام السطنه ايله شاه آراسيندا اولان  ضديت قوام السطنه نين مغلوبيتی ايله باشا چاتدی. او سياست عالميندن هميشه ليک اوزاقلاشديريلدی.

لاکين حقيقتی درک ائتمکدن عاجز قالان مرتجع قووه لرين ايستک و آرزولارينين عکسينه اولاراق،  بوگونکو دونيا، ۶۰ ايل بوندان اول کی دونيا ايله کؤکلو فرقلنير. او زامان اؤز قانونی حاقينی طلب ائدن مينلرله آذربايجانلی قتل عام اولوندو، سورگونه گؤنده ريلدی، جلای وطن اولدو. آذربايجان ۳۰ ايلدن آرتيق حربی لاگئره چئوريلدی. آنا ديلينده يازماغا و رسمی مراسملرده دانيشماغا قاداغا قويلدو. ائله بونا گؤره ده اؤلکه ده مطلق ديکتاتورا قوران بئله بير دؤلته  ايلک ضربه نی آذربايجان ووردو. ائله ضربه کی پهلوی سلاله سينین ايراندا ايزيده قالمادی.

بوگونکی ايراندا ملی مسئله تکجه اوره کلرده، ذهن لرده دئييل، حياتدا گونده مه چيخميش دير. بوگون مختاريت مسئله سيله علاقه دار کئچيريلن کنفرانس اشتراکچيلاری تضييقه معروض قالميرلار. شاه دوؤرونده آدی قاداغا اولان پيشه وری، ايران و آذربايجانين آزادليغی اوغروندا شهيد اولان بؤيوک شخصيتلر سيراسيندا چکيلير. ملی حکومت و ۲۱ آذر حرکاتی آذربايجان ضياليلارينين ديل ازبری، نشريه لرين آپاريجی يازيلارينا چئوريلميشدير. آذربايجانلی آچيق آلينلا اؤز ملی حکومتينه افتخار ائدير.

۲۱ آذر حرکاتينين ۶۰ ايلليی ائله بير شرايطده قيد اولونور کی، فدرال دؤلت ايده ياسی اساس ايده يايا چئويريلميشدير. آذربايجان دموکرات فرقه سينين رهبرليی ايله ياراديلان ملی حکومت و دموکراتيک فدرال دؤلت يولونونون مبارزلرينی روحلانديرير و اونلارين غلبه يه ايناملارينی داهادا محکم لنديرير.