www.adapp.info

www.savalansesi.com

İran'da Azərbaycanlı Siyasi Mehbuslarını Mudafie Birliği'nin (ADAPP) Aylıq Hesabatı- May 2009

İranda Azərbaycanlılara qarşı sistemli hüquq pozuntuları 2009-cu ilin may ayında da davam etmiş və fəalların İranda seçkiləri öncəsi insan hüquqları sahəsində vəziyyətin nisbətən yaxşılaşması gözləntiləri, keçən ay baş verən olaylar nəticəsində yerini ümidsizliyə vermişdir.

Keçmiş İran Prezidenti Məhəmməd Hatəminin Azərbaycanlılara təhqirinə qarşı etiraz nümayişlərindən sonra fəallara edilən hücumlar və gözaltılar ilə internet saytlarına girişin əngəllənməsi, bununla yanaşı, gözaltı müddətinin qanunsuz olaraq uzaılması may ayında baş verən başlıca hüquq pozuntularındandır.

Səlahiyyətli şəxslər, Azərbaycanlı mədəni fəalları əsassız olaraq gözaltına almaya və vəkilləri ilə görüşməklərini maneələr davam etməkdədir.

Azərbaycanlı Fəallara qarşı Hücum və Saxlanılmalar

14 may günü internetdə yayılan bir videoda İranın keçmiş prezidenti Məhəmməd Hatəmi, məşhur islahatçılarla biryerdə olarkən Azərbaycanlıları təhqir edən lətifələr danışarkən kamera ilə çəkilmişdir. İclasda tanınmış din adamları ilə yanaşı, prezidentliyə namizəd islahatçı Mir Hüseyn Musəvinin nümayəndələri də kadrlara görünür. Video çəkilişə düşənlərin hamısı danışılan irqçi lətifələrə gülür və Azərbaycanlılara qarşı təhqir xarakterli sözlər söyləyirlər.

Həmin çəkilişin internetdə yayılmasından sonra İranda azərbaycanlıların çox olduğu şəhərlərdə və üniversitetlərdə etiraz nümayişləri təşkil edilmişdir. Təbriz, Urmiya, Qoşaçay (Miyandoab), Meşkinşəhər və digər Azərbaycan şəhərlərində onlarca fəalların tutulduğu bildirilmişdir.

22 may cümə günü Təbrizdə El Gölü (Şah Gölü) parkına doğru təşkil olunan bir çox insanın qatıldığı yürüşdə iştirakçılardan bir hissəsinin şüarlar əsləndirərək etnik qruplara qarşı təhqirləri qınamaları və Hatəminin Azərbaycanlılardan rəsmi üzr istəməsini tələb etmələri, təhlükəsizlik qüvvələrinin yürüşçüləri döyərək gözyaşardıcı bomba ataraq müdaxilə etməsilə nəticələndi. Etiraz edənlərin bir qisminin yaralandığı hadisələrdə gözaltına alınan fəalların adları: Əli Rıza Fərşi (Təbriz Üniversiteti müəllim heyəti), Əli Əslami, Əsgər Çəməni, Bayram Xaliqzadə, Səccad Qarabağlı, Fərdin Muradpur, Murtuza Muradpur, Həkəm Muradpur, Vahid Ağacani, həyat yoldaşı Səhər Fəthi və Halə Fəthi olaraq müəyyənləşmişdir. Vahid Ağacani, Səhər Fəthi və Halə Fəthi, üç gün gözaltında qaldıkdan sonra təminat qarşılığında azad edildilər..

Yerli mənbələrdən alınan məlumatlara görə 23 may şənbə günü təhlükəsizlik qüvvələri Təbrizdə Bədəli ailəsinin evinə basqın edərək Əli, İrəj, Rəsul və Qulam Bədəlini gözaltına almışlar. Qulam Bədəli bir həftə boyunca nəzarətdə saxlanıldıqdan sonra təminat qarşılığında azad edilmişdir.

25 may bazarertəsi günü prezidentliyə namizəd Mir Hüseyn Musəvinin Təbrizdə Bağ-ı Şimal stadionundakı çıxışı zamanı bir qrup izləyici, plakatlar qaldırarak Azərbaycanlıların ana dil hüquqları ilə əlaqədar və Hatəminin internetdə yayılan görüntülərinə reaksiya xarakterli şüarlar səsləndirmişdir. Bunun ardınca təhlükəsizlik məmurları şüar səsləndirən izləyicilərə hücum edib döyərək 15-dən çox etirazçını gözaltına almışdır. Gözaltına alınanların adları: Əli İmani (Təbriz Universiteti tələbəsi), Mehdi İmani (Təbriz Universiteti tələbəsi), Hamid Hasanzade (Təbriz Azad Universiteti tələbəsi), Babək Minuği (film və sənədli film rejissoru), Əsgər Qədimi (Təbriz Universiteti tələbəsi), Cahanbəxş Bəxtəvər, Nadir Bəxtəvər, Fərdin Bağırzadə, Armin Şakeran Vahi, Əli Sadıqi və Abdullah Sədugi olaraq müəyyənləşmişdir. Əsger Qədimi, Həmid Həsənzadə, Cahanbəxş və Nadir Bəxtəvər adlı fəallar 10 gün nəzarətdə saxlanıldıqdan sonra teminat qarşılığında aza edilmişdir..

31 may günü Meşkinşəhər şəhərinin Ettelaat (xüsusi xidmət orqanı) məmurları, şəhərin bir çox yerində paylanılan bildirişlərlə əlaqədar Azərbaycanlı mədəni fəallar Aydın Zəkəri, Mənsur Seyfi və Fərdin Nobaxtı gözaltına almışlardır. Gözaltına alınan fəallardan birinin ailəsine görə Meşkinşəhərin məhkəmə səlahiyyətliləri adı çəkilən fəallara qarşı gözaltı qararı vermiş və ailələrinə, onlarla görüşmək icazəsi verməmişlər. Hazırda istintaq mərhələsində olan fəalların vəkil tutmaqlarına maneələr yaradılır..

Yerli mənbələrdən alınan məlumatlara görə təhlükəsizlik məmurları 1 iyun bazarertəsi günü saat 3 iradələrində, əllərində sənəd olmaığı halda gözaltına almaq məqsədilə Azərbaycanlı fəalların evlərinə girmişdir. Məmurlar tanınmış Azərbaycanlı yazar və fəal İbrahim Rəşidinin evinə girmiş, özünü orada tapmadıqları üçün fəalı gözaltına alamayıb evdə axtarəş edərək kitablarına və yazılarına əlindən almışlar.

22 may günü Miyandoab (Qoşaçay) şəhərində azərbaycanlı mədəni fəallar Səccad Əziziyan və "... Şiri", 2006-cı ildə İranda Azərbaycanlıların etiraz nümayişlərinin ildönümü ilə əlaqədar bildiriş payladıqları əsas gətirilərək gözaltına alınmış və işgəncəyə məruz qalmışlar. Adı çəkilən fəallar 24 may günü ittihamları bildirildikdən sonra təminat qarşılığında azad edilmişlər.

Digər tərəfdən 20 may şənbə günü Təbriz'de Şəhriyar Salonunda preziedntliyə namizəd Mir Hüseyn Musəvinin kampanyasıını aparan nümayəndələr tərəfındən təşkil edilən sual-cavab iclasında müxalif Azərbaycanlı tələbələrə hücum edildi. İclasda azərbaycanlı fəallar "Haray Haray Mən Türkəm" (Hayqırıram Mən Türkəm) və Farsca "Hatəmi üzr istəməlidir" yazılı plakatlar qaldıraraq etirazlarını barışçıl olaraq ifadə etmiş və Hatəmi ilə birgə kadrlardakı islahatçıların rəsmi üzr istəmələrini tələb etmişlər. Bunun ardınca iclası təşkil edən Mir Hüseyn Musəvinin kampanyasını aparan nümayəndələr fəallara hücum etmiş və pankartlarını cıraraq onları döymüşlər. İçlərində Urmiya Azad Universiteti keçmiş tələbəsi və keçmiş siyasi dustaq Hadi Həmidi Şəfiq ilə Təbriz Universiteti İslami Birliği üzvü Nəim Əhmədinin də olduğu 10 fəal yaralanmışdır.

Bununla yanaşı, 31 may bazar günü Urmiyada şəhərin keçmiş millətvəkili Şəhrbanu Əmaninin iştirakı ilə keçirilən sual-cavab iclasında, seçimlərdə Mir Hüseyn Musəvini dəstəkləyəcəğini açıqlayan eks-prezident Hatəminin internetdə yayılan kadrları və azərbaycanlılara qarşı təhqiramiz tövrlə bağlı sual verən izləyici, Musevinin kampanyasını aparan nümayəndələr tərəfindən döyülmşdür.

Uzun müddətli saxlanılma

4 aprel Şənbə günündən bəri saxlanılan Azərbaycanlı jurnalist və yazıçı Neği Əhmədi Azər hələ də Təbrizdəki Ettelaat (İran İstihbarat Nazirliyi) mərkəzindədir tutulmaqdadır. Müxtəlif mənbələrdən verilən məlumatlara görə Əhmədi Azərə müxtəlif fiziki və mənəvi təzyiqlər göstərilməkdədir.

10 may bazar günü Ettelaat (İran İstihbarat Nazirliyi) məmurları Əhmədi Azərin evində bir saat ərzində axtarış aparmış və kitablarını, əlyazmalarını, bəzi şəxsi əşyalarını müsadirə etmişlər. Fəalın yaxınlarının bildirdiyinə görə mülki geyimli məmurlar evə axtarış icazəsi olmadan daxil olmuşlar. Əhmədi Azərin ailəsi onun iki aydır saxlanılmasına baxmayaraq, hələ də ona qarşı irəli sürülən ittihamlardan xəbərsizdirlər. Ailəsi Azərbaycanlı yazıçının saxlanılmasını onun kitabları, yazdığı məqalələri ilə əlaqəli ola biləcəyini düşünür. Əhmədi Azərə iki ay davam edən saxlanılma müddətində vəkillə görüşməyə icazə verilməmişdir. Azərbaycan tarixi, dil və ədəbiyyat sahəsində “Türk Dili və Azərbaycan Tarixi”, “Məşrutiyyət hadisələri”, “Sultan Mehmet və Təbriz Miniatür Məktəbi” kimi bir cox kitabın müallifi və tərcüməçisi olan Neği Əhmədi Azər Müqəddəm İran Yazıçılat İttifaqının üzvü və Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının fəxri üzvüdür.

Verilən Həbs Cəzaları

Urmiyada 2008-ci ilin Avqust ayında beynəlxalq futbol turnirlərində baş verən hadisələrdə saxlanılan Azərbaycanlı mədəni fəallar Səid Mahmudi, Yavər Şərifi, Məhməd Şərifi, Səid Rəsulpur, Mocteba Kahriz, Qulamrza Damene və Əli Əkbəri Urmiya Cəza Məhkəməsinin 104-cü şöbəsi tərəfindən altı ay həbs və 30 şallaq cəzasına məhkum edildilər. Fəallar “Milliyətçi şüarlarla separatçı qruplara dəstək vermək və bu qrupların simvollarını göstərmək” maddəsi ilə ittiham olunublar. Hakim bu ittihamlara fəalların turnir müddətində Azərbaycan Respublikasının bayrağını yelləndirərək şüarlar səsləndirmələrini mənbə olaraq göstərmişdi. 2008-ci ilin yay aylarında Urmiya şəhərində təşkil olunan futbol turnirində Azərbaycan Respublikası, İraq, İran və Türkiyənin təmsilçiləri yarışmışdılar.

İnternet saytlarına girişin əngəllənməsi

İranda Azərbaycan tələbə hərəkatına aid internet saytlarından biri olan “oyrencişcom” adresinə giriş 11 May 2009-cu ildən İletişim Nazirliyi tərəfindən əngəllənmişdir.

Sayta giriş dövlətin rəsmi radio və televiziya mərkəzi tərəfindən hazırlanan bir anketin Təbriz Universitetində geniş miqyaslı çıxışlarla protest edilən və “Azərbaycan Tələbə Günü” elan edilən 11 May 1995-ci ilin ildönümündə əngəlləndi. Bundan başqa, 23 may 2009-cu ildə Azərbaycanlı tələbələrin Hatəminin internetdəki görüntülərinə qarşı olaraq təşkil olunan protest çıxışlarının getdikçə artdığı günlərdə “milliharakat.com” saytına da giriş dövlət yetkililəri tərəfindən əngəlləndi. Bu iki sayt siyasi, ictimai və mədəni sahələrdə fəaliyyət göstərib xəbərlər yayımlayaraq Azərbaycanlıların ana dil haqları sahəsində məlumat bazası rolunu oynayırdı.

Bunu xaricində, siaysi və ictimai araşdırmalar yayımlayan “gunaskam.com” ( Güney Azərbaycan Sosi-Mədəni Araşdirmalar Mərkəzi) saytına giriş 15 may 2009-cu ildən əngəllənmişdir. Üç ildir fəaliyyət göstərən bu sayt İran və Azərbaycanla əlaqəli yüzlərcə elmi məqalə yayımlamışdır.

Məhkəməyə Çıxarılanlar

26 may çərşənbə axşamı günüdə Azərbaycanlı mədəni fəallar Vedud Əsədi və Hüseyn Rəhimi Gilan eyalətinin Temyiz Məhkəməsində ittiham kürsüsünə çıxardıldılar. Gizli keçirilən məhkəmə iclasında Vedud Əsədinin vəkilliyini Əli Nəcəfi icra edirdi.

Daha öncə Rəşt İnqilab Məhkəməsinin 1-ci şöbəsi tərəfindən “milliyətçilik” və “sabitlik əleyhinə propaganda” ilə ittiham olunan Azərbaycanlı insane haqları müdafiəçisi Vedud Əsədiyə 1 il və tələbə fəal Hüseyn Rəhimiyə 6 ay həbs cəzası verilmişdir.

Azərbaycanlı fəallar 2008-ci ilin iyul ayında Rəşt şəhərinin təhlükəsizlik məmurları tərəfindən saxlanılmış və bir aydan çox Ettelaat (istihbarat və təhlükəsizlik mərkəzi) mərkəzində saxlanıldıqdan sonra təminat qarşılığında sərbəst buraxılmışdılar. Hüseyn Rəhiminin saxlanılma müddəti boyunca işgəncə və qeyri-etik davranışlara məruz qalaraq yersiz ittihamları “etiraf etməsi” üçün təzyiq göstərildiyi bildirilmişdir.

Beynəlxalq insan haqları müdafiəçilərinin qoruma təşkilatı “Front Line” 8 avqust 2008-ci il tarixində yayımladığı bildirişdə Vedud Əsədinin tutulmasını qınayaraq sərbəst buraxılması fikrini bəyan etmişdir.

Sərbəst Buraxılanlar

Azərbaycanlı mədəni fəal Ramin Sadiqi 87 gün saxlanıldıqdan sonra 4 may 2009-cu ildə təminat qarşılığında Ərdəbil həbsxanasından sərbəst buraxılmışdır. Yaxınlarının bildirdiyinə görə, Sadiqi saxlanılma müddəti boyunca şiddətli fiziki və psixoloji işgəncələrə məruz qalmış, bu işgəncələr altında yalan ittihamları qəbul edilməyə məcbur edilmişdir.

Ramin Sadiqi 2006-cı ilin Dünya Ana dili günündə saxlanılmış və daha sonra təminat qarşılığında sərbəst buraxılmışdır. Bu dövrdə Beynəlxalq Əfv Təşkilatı yayımladığı təcili hərəkət çağırışında Sadiqini “vicdan məhbusu” elan etmiş və sərbəst buraxılmasını tələb etmişdir.

Tanınmış Azərbaycanlı mədəni fəal İbrahim Cəfərzadə 24 may 2009-cu ildə bir illik həbs cəzasının sona çatmasından sonra Xoy həbsxanasından sərbəst buraxılmışdır.

Cəfərzadə 21 fevral 2007-ci ildə Xoy şəhərində Dünya Ana dili Günü tədbirlərinə qatılaraq “sabitlik əleyhinə propaganda” aparmaqla ittiham olunmuşdur. Xoy İnqilab Məhkəməsi fəalı bir il həbs, iki il Borazcan şəhərində sürgün və 3 il siyasi-ictimai fəaliyyətlərdən uzaq olma cəzalarına məruz qalmışdı. Vəkil Məhəmməd Rza Fagihinin verdiyi məlumata görə Cəfərzadə 21 fevral 2007-ci ildə Xor şəhərinin küçələrinin birində bir nümayişə qatıldığı səbəbi ilə saxlanılmış və bu ağır cəzaları almışdır. Səlahiyyətlilər Cəfərzadənin işini sürgün cəzasına göndərildiyi Borazcan şəhərinə yollamışlar. Verilən cəzaya görə Cəfərzadə həbs müddəti tamamlandıqdan sonra İranın cənub-qərbindəki Borazcan şəhərinin hüquq-mühafizə dairələrinə getməli və iki illik sürgün həyatına başlamalıdır.

İbrahim Cəfərzadə Xoy şəhərinin Armin mülki ictimai quruluşunun keçmiş rəhbəri və səlahiyyətli quruluşun üzvlərindən olub, tanınmış Azərbaycanlı mədəni fəallardandır. O, 1999-cu ildən ən az altı dəfə dövlət təhlükəsizlik gücləri tərəfindən saxlanılmış və həbsə girmişdir.