دیققت: آشاغی گلن یازی، دورنا درنکی نین، خرداد قیامینین ایل دؤنومو موناسیبتی ایله آپاران سئمیناردا، یونس شامیلی نین چیخیشی دیر.

آذربايجان میللی دموکراتیک حرکاتی

پروبلم لر، تهلوکه لر و آچیلیش لار

یونس شاملی

گئچن یوز ایلده آذربايجان خالقینین، گونئی ده، گله جه یینه آیشق ساچان ایکی حادیثه واریر؛

- 1945جی ایلده قورولان آذربایجانین میللی حکومتی و

- 2005 جی ایلده یارانان آذربایجانین شانلی میللی قیامی دیر

قیسسا جا سؤیله نیلسه، میللی حکومتین یارانماسی، آذربايجان خالقینین سیاسی وارلیغینا بیر دامغا ورماق و تورک میللتینین گله جه یینه بیر یول گؤستری سی ایدی.

1945نجی ایلده یارانان میللی حکومت، تورک خالقینین، ایران دا، تاریخاً دایاناجاق نوکته سی دیر. ائله بو اهمیت اوچون دور کی، ایران فارس حاکمیتلری بو حادیثه نی ایرانین تاریخیندن سیلیب و اونون ایزلرین محو ائتمیه چالیشمیشلار.

آمما، تاریخ، تورک خالقینین دوشمنلری نین ایستیی کیمی ورق ورولمامیشدیر. سوسموش آذربايجانین هارای، یئنی دن بیر حادیثه اساسیندا 2005 ده میدانا چیخدی و بو هارای آذربايجان نین میللی دئمکراتیک حرکاتی نی،بو گونکو بیچیمده، تورک لری بیر میلت اولاراق، هم ایرانین ایچینده و هم خاریجده تثبت ائتدی.

البته دئملییم کی، آذربايجانین میللی قیامی و مای آیینین حوادیثی فارس رئژیمینی آذربايجان خالقینین اوغوروندا معیین بیر آتلیمی آتیلماسی مجبوریتینده قویمادی. او جومله دن، تورک درسلیی مدرسه لرده (مکتب لرده) و تورک مئدیا و یا درگیلرین آچیلماسینا یول آچمادی. آمما یاددان چیخارمامالییق کی او گونلرده فارس رئژیمی، ایراندا، ایپین اوجون ایتریمیشدی و باسقی یا دایاناراق آللادیجی تاکتیک لرله، مای آیینین حادیثه لرین قارشیلادی. ایران درگی سینین رئداکتورون و کاریکاتور چوسون، قیسسا مودتلی، زیندانا آلدی و دولتی بیر عذرایستمکله مسئله یه ظاهیرده سون قویدو.

آمما مسئله بو ساده لیکله سونا چاتمادی. مایین قیامی، حتی او سویه ده کی ایران رئژیمینی، دالیا اوتورماق مجبوریتینده قویمامیشدی، درین تاثیرلر ایران ایجتماعیایندا بوراخدی.

خرداد قیامی نین ان اؤنملی اثری ایرانین گله جکه ینده، فارس اوتوریته سینه سون قویماق معناسیندا ایدی. یاخشی باخسانیز، ایراندا فارس هویتلی اؤلکه بویو (سراسری) اوپوزوسیون آدلانان قورپلار و فعالار، ایچری دی و خاریجده، ایراندا رئژیم دئیشیلمه سین داها ایسترمیرلر. بلکه ایران رئفورم یولی ایله ایلرله مه سین دن، دانیشرلار؟! البته فارس ائکسترم و ایفراتی قورپلار بو آنالیزده حئسابدان خاریجدیر. چون بو قوروپلارین اوقدر تاثیر ائدیجی روللاری یوخدور.

گینه ده دیققت ائدسنیز، جمهور باشخانلیغی سئچیملری، فارس هویتلی مئدیا، و اونلارین سیاسی فعالار و پارتیالاری آکتیوجه قارشیلانیر. جمهور باشخانلیق سئچیمی، ائله گؤتورولور کی گویا بو مسئله ایراندا چوخلو دئشیکلیکلره یول آچاجاقدیر! ائله حرکت اولور کی گویا احمدی نژاد او مملکتین صاحیبی دیر. حال بو کی لازیم گلیرسه، هر بیر جمهور باشخانی ایراندا، هر زامان، ولایت فقیه طرفیندن قالدیریلا بیلر. بو قدر جمهور باشخانلیق سئچیملرینه اؤنمه وئرمک، فارس ماهیتلی مئدیا و حتی اونلارین سیاسی تشکیلاتلاری و فعالاری طرفیندن، اونلارین رئفورم ماهیتلی حرکتین گؤستریر. بو او معنادادیر کی، ایرانین گله جک ده ، داها بیر فارس اوتوریته لی رئژیمن یارانماسینا هر کسین شکی واردیر. ائله بونا گؤره ده فارس سیاست چیلرین ایچه ریده و خاریجد ایران ایسلام جمهوریتین یخماق یوخ، بلکه او حاکمیتین دوامین، رئفورم ائتمک شرطی ایله ایسته ییرلر.

بیلدیگینیز کیمی، بهمن اینقلابیندان سونرا، ایراندا میللی مسئله حاقیندا مبارزه وار ایدی. کوردوستان دا، اهواز دا، ترکمن لر و بلوچیستان دا دواملی ساواش گئدیردی. اما مای آیی نین حوادیثیندن قاباخ، میللی مسئله ایراندا فارس حاکیم دایره لرده هئچ زامان جیدی آلینمامیش دیر. آمما خردادین قیامیندان سونرا، میللی مسئله اولکه بویو دیسکوسا چئویریلمیشدیر. بو حقیقت ین ایچیندن، آییق اولورساق، آذربايجانین تاثیر ائدیجی رولو و اونا رامن آذربايجانین رهبرلیک موقعین قازانماق او حرکتین سونوجلاریندان دیر.

بو سؤزلردن نتیجه آلماق ایسته ییرم کی، آذربايجان میللی دئمکراتیک حرکاتی نین حتی بو سویه ده اهمیتین و تعیین ائدیجی رولونو، آزدا اولموش اولسا گؤستریم.

ائله بو اهمیت دن اؤتوردور کی، آذربايجان میللی دئمکراتیک حرکاتین پروبلئم لرین، اونون اؤنونده اولان تهلوله لر و گله جک اوچون اومود لار و آچیلیش لاری قیسسا دا اولموش اولسا گؤزدن گئچیرده ک؛

پروبلئم لری و تهلوله لری سیرالامادان، آذربایجان حرکاتینین ان مثبت یؤنو و اونون معاصیر اولماسینا فاکت اولاراق، حرکاتین سیول اولماسی، و رئفورم شیوه سینه دایانماسی دیر. بئله بیر مباریزه شیوه سینده، شیدت، خشونت و یا اینتقام آلما فیکری و یا حیسی اورتادان قالدیریلیر، و هر بیر آذربایجالییا، هر یئرده اولورسا، اوز فیکریندن، میلتیندن و میللی دئمکراتیک حرکاتیندان مدافعه ایمکانی وئریر. بیلمه لییک کی، هر کیچیک بیر شدت و خشونت بیزیم فعاللاریمیزین و یا فعلاریمزا منسوب اولانلارین طرفیندن، یالنیز شیدت ایشله دن آداما یوخ، بلکه حرکاتین عمومیتله حیاتین تهلوکه یه سالا بیلر.

آذربايجانین میللی دئمکراتیک حرکاتینی تهلوکه یه سالان فاکت لار نه دن عبارت دیر؟

· بیرینجی سی، ایران دا حاکیم اولان، دینی استیبداد و فارس آپارتاید رئژیمینین حیاتینین دوامی دیر.

بو رئژیمین حیاتینین دوامی، بیزیم میلتیمیزین اریتمه سیاستینه معروض قویماسی و میللی دئمکراتیک مبارزه نین آچیلیشماسینین قارشیسیندا دورماسی و فعالاریمیزی باسقییا معروض قوماسی حرکتیمیزین ان تهلوکه لی نکته لریندن سایلیر.

· ایکینجی سی، ایران دا باشقا غیرفارس میلتلرله فرقلی، آذربایجان خالقینین شهری یاشام طرزی دیر. بو یاشام طرزی، البته کی بیزیم میلتیمیزین معاصیر اولماسین گؤستریر، اما عین حالدا بو شرایط بیزیم میلتیمیزین آسیمیله اولماسیندا داها منفی اثرلر بیراخیر. بو شرایط ین اوزانماسی، ان آزی بیزیم میلتیمزین آراسیندا آیریلیق، ایکی لیخ و دوشمنه آذربایجان اراضی سینده زمین یاراتماق معناسیندادیر.

· اوچونجوسو، میللی دئمکراتیک حرکات، معین زامان قدر، سونوجا وارماسا، یا نتیجه یه چاتماسا، میلتیمیز آراسیندا مایوسلوق، موباریزلریمیزه آراسیندا یورقونلوق و گله جه یه باخیشمیز اومودسوز اولابیلر.

· دوردونجوسو، بین الخلق آچیدان، دونیانی قابسیان و سیخینتی یا سالان فینانس کریزی، بین الخلق قوه لری، ایران رئژیمینی جیددی سیخینتییا قویما ایمکانی نی الدن وئررکن، آذربايجان خالقنین اسارتی نین عؤمرو اوزانیر. و بو شرایط بیزیم خالقیمیز چیخارلاری ایله ایقون دئیلدیر.

آمما آذربايجان میللی دئمکراتیک حرکاتینین پروبلم لرینه گلدیکده اوزون بیر لیسته یه ایشاره ائتمک اولار. آذربايجان میللی دئمکراتیک حرکاتینین معاصیرلشمک و اثرلی اولماق اوچون بیر نئچه جیددی پروبلملرله قارشی قارشیا دورور، او جومله دن؛

1. تشکیلاتسیزلیق. هر آیی بیر تشکیلات یارانسادا، آمما بو تشکیلات لارین گئنیش مه مه سی و خالقیمیز آراسیندا یایلماماسی، بؤیوک بیر پروبلم دیر. بو وضعیته باخمیاراق، هر تشکیلات اؤزون میلتیمیزین ایچینه یایلما بیچیمینده گؤستریر و او اساسدا رهبرلیک ادعالاری ایله میدانا چیخیر. میثال ورماق ایسته میرم، اما هرکس اؤزو زحمت چکیب، میثال لاری تاپا بیلر.

2. تشکیلات لارین گئنیش مه پروسئسینده، بیر یا ایکی معنوی کوردیناسیا مرکزی یارالتما یئرینه، تشکیلات لار و شخص لر آراسیندا گئنیش گرگینلیک یارادیلمیش دیر. بو گرگینلیک و حتی بعضاً دوشمانلق سویه سینده داورانیش، حرکاتین قول-قانادین سیندیرماق معناسیندادیر. میثال اوچون، داک لارین آراسیندا اولان گرگینلیک، گاموهون فرق لی بؤلوملری آراسیندا اولان مسئله لر، گاموح لا داکین، ایستیقلال پارتیاسی ایله گاموحون آراسیندا گرگینلک او جمله دن سایلا بیلر.

3. آذربايجانین میللی دئمکراتیک حرکاتیندا، ایچری غیرضروری مباحیثه لر یارالدیب اونلاری آلیشدیرماقدیر. میثال اولاراق؛

· بایراق و سیمگه مسئله سی دیر. بایراق یارالتماق حقوقی فاکت لاری گؤزدن آلتساق، یالنیز اینترنت ده، میللی حرکاتین ایچری مسئله لرین آکتوئل مسئله یه چئویریب و تشکیلاتلاری و بعضی فعالاری بیربیرنین قارشی سیندا قوی دو. گویا بایراق یارالدانلار چوخ میللتچی و اونو بوگون یارالتمایا شرایطی موناسیب گؤرمه یه نلر، آز میللتچی و گویا ایران چی میشلر!

· باشقا میثال، فئدرالچی و ایستقلالچی مباحیثه سین، دوست دوشمن مباحیثه سی کیمی گؤرنلر. بعضی ایستقلاچی لار، فئدرالچیلاری اؤز دوستلارینا، ایرانچی، فارسچی و یا بئله نچی عبارت لرله تقدیم ائتمک له، ایچری گرگین لیگین آرتماسینا کؤمک ائدمیشدیرلر.

·

4. نظری باخیمدان، آذربايجانین گؤنئی ده میللی منافعین گؤرمه ین لر و اونو تورانچیلق، بوتؤولوک و تورک دونیاسی مسئله لری ایله بیر معنادا گؤرنلردیر. اؤز آرامیزدا دا دانیشیرساق، بعضا حتتا تورکلوک دونیاسیندا، اؤزوموز، اؤزوموزله قارشی قارشییا دوروروخ. نمونه اولاراق بعضاً حتتا گونئی ده میللی دئمکراتیک حرکاتین موقعی، قوزئی ده آذربايجان جمهوریتی ایله قارشی قارشیا دورور. میثال اوچون؛ آذربایجان حاکمیتی ایرانین، بیرلشمیش میللتلر ین، اینسان حاقلاری تشکیلاتینین نیظاره تیندن چیخماسینا مثبت سس وئردی. آذربايجانین بو موقع گؤنئی ده گئدن موباریزه ایله اوست-اوسته دوشموردو. اما رئاکسیالار گونئی دن آذربایجان حکومتینه چوخ فرقلی ایدی. بیرسی حاکمیتی سرت تنقید آلتینا توتدو، بیرسی یوموشاق و او بیرسی ساکین اولمانی بیر موناسیب تاکتیک گؤتوردو. بیزه تورک دونیاسی، بوتؤولوک و بئلنچی دوشونوشلر فیکری مسئله لر دیر. بو مسئله لره مثبت جهتدن دوشونملییک. آمما اونلارا، منجه، یالنیز گله جکده، گونئی ده دولتیمیز یارانادان سونرا، موقع توتمالییق.

5. دئمکراتیک پرنسیپلره دایانمایان تنقید شیوه لری دیر. آذربايجان توپلوموندا و اونون دئمکراتیک یاشامینا معنا وئرن فاکت لارین بیری ده، دئمکراتیک پرنسیپلره دایانان تنقید شیوه سی دیر. بو شیوه ده نه تحقیر و نه اهانت و حتی نه ده بیرینی لغا قویماق وار. بو شیوه ده یالنیز فیکیر فرقلرین آنلاتماق و فرقلی منطیق لری بیربیری ایله چارپیش دیرماق، اساس مسئله دیر. بو شیوه یه بیر سونت و عادت اولاراق آذربايجان حرکاتیندا گئنیش یئر آچمالییق.

6. غیرفارس میللتلرین بیرلییی، آذربايجانین میللی حرکاتی اوچون اهمیتلی دیر. بئلنچی بیرلیک ایراندا گئدن سیاسی حرکاتین رهبرلیین ایکی یئره بؤلور، فارس رهبرلییی دولت و اوپوزیسون سیویه سینده، غیرفارس میللتلرینین بیرلیینده آذربایجان رهبرلیغی دیر. تاسفله حرکاتیمیزا ایندیه قدر بئله بیر موقع تاپامامیش و تشکیلاتلاریمیز حتی بئله بیر شرایطی یارالتمامیشدیر. باشقا طرفدن بئله نچی بیر بیرلیک، مئدیا ساواشیندا، دوشمنین مئدیا هجومونا آزدا اولسا قارشی دورا بیلر. البته، بو آرادا کورد مسئله سی بو بیرلیگین یارانماسیندا گرگینلیک یارالدیبدیر.

7. تورک میللتی نین عمومی افکاری (کامو اویو) ایران دا هله ده فارس حاکمیتی و فارس دوشونجه شیوه سینین کؤلگه سی آلتیندا دیر. بونا گؤره مباحیثه موضولاری و مباحیثه سویه سی بیزیم خالقیمیزی نظره آلاراق قاباغا آپاریلمالی دیر. مباحثه لرین سویه سی و بعضا حتی موضوسوو (تورانچلیق، آتا تورکچولوک...) بیزیم خالقیمیزین گؤزلدیگی مباحیثه لردن اوزاقدیر. سون زامان دا مباحیثه لر و چوخلی یازیلار آذربايجانین آکتیویستلرینین بیر بیر ایله توخونوشلارینا مشغول اولوب و اوپونیونون خالق آراسیندا دئیشمه سینه آز توجه گؤستریلیب. بیر طرفدن ده، مباحثه لر عمومیتله، بیر باغلی داییره ایچینده دوام ائتمیش و گویا اوپونیون هر طرفلی مسئله دن خبری وار و ایندی ایسه یالنیز حرکاتین ایچینده اولان مسئله لر تارتیشمالیدیر.

بین الخالق و بؤلگه سل مسئله لر:

آذربايجانین میللی دئمکراتیک حرکاتی نی تاثیر آلتینا آلان مسئله لردن، بین الخلق و بؤلگه سل سورج لر و پروسس لردیر. بو آچیدان بعضی اهمیتلی بین الخلق و بؤلگه سل مسئله له ری گؤزدن گئچیرماغیمیز لازیمدیر.

بین الخالق حادیثه لردن:

آمئریکا دا بیر بؤیوک حادیثه اوز وئردی. بیر قارا دری، (سیاهپوست) آمئریکانین پرئزیدینتی سئچیلدی. مئدیایا گؤره اگر سه اوبامانی آمئریکالیلار سئچدیلر اما عین حالدا آمئریکالی لار بو سئچیمدن تعجبلنیرلر.

اوبامانین سئچیلمه سی، ایستر ایسته مز امئریکانین گؤرونتوسون دونیا سیاستینده دئگیشدی. آمئریکایا پرزیدینت سئچیلدی، آمما بو سئچم آمئریکالی لاردان آرتیق آفریقالیلاری سئوندیردی.

آمما، اوبامانین ایرانلا آنلاشما، و ایسلام جمهوریتی ایله دوستلوق الی اوزالتما ایران داکی خالقلارا و اونون باشیندا آذربایجان خالقی نین چیخارلاری ایله هئچ ده اویقون دگیل. ایران دولتی هر جور اولورسا نظارت آلتیندا اولماسی گرکیر و اینسان حاقلارین قوروماق بو علاقه ده ان اوستون گلن مسئله لردن دیر. تاسفله ایرانین آتوم مسئله سی قالدیریلاندان، ایراندا اینسانلار علیه نه گئدن حاقسیزلیقلار و آذربايجان آکتویسلترین سیخینتی سی شدتله آرتماقدادیر.

ایران علیه نه گئدن سیاست آمریکا و آوروپا طرفیندن جیدی شکیلده دئیشیلمکده دیر. هم آمئریکا و هم آوروپا بیر آلتدیم دالایا اوتورموشلار. اگر سه آمئریکانین سیاستی ایرانا فعال قارشیلیق وئرمه ایدی و آوروپا سیاستی ایسه ایرانا تنقیدی دیالوق واسیطه سی ایله اؤنه سورولوردو. آمما ایندی ایسه، اوبامانین سئچیلمه سی و ائکونومیک کریزی باش وئرندن سونرا، امریکا دیالوق و آوروپا دا ساکین اولما سیاستی ایله ایران رئژیمنی قارشیلایرلار.

بؤلگه سل پروبلملر:

1. تورکیه،

تورکیه ده بیرباخیمدان دئمکراتیک لشمه سورجی (پروسه سی) ایلرله یر، بیر باشقا طرفدن ایچری گرگینلیک آرتیر و باشقا یؤندن ده تورکیه نین بؤلگله سل هئژئمونیک حرکاتی آذربايجان جمهوریتین و آذربايجان میللی دئمکراتیک حرکاتی جیدی آلمیر. ارمنیستان سینیرین آچما، ایران آمئریکا ساواشیندا موداخیله ائتمه سیاستی او جومله دن دیر.

2. آذربايجان،

آذربايجان چوخ آغیر بیر دورومدا گؤرونور. ایسرائیلین پرئزیدئنیتی آذربايجانا دعوت اولماسین، آذربايجانین سیخینتی آلتیندا اولماسیندان خبر وئریر.

چون کی بیرطرفده ایران، ایسرائیل قارشیسی، بیر باشقا طرفدن روسیه سیخنتیسی، قاراباغین گله جه یی هئچ بللی اولمایان حالدا، تورکیه ارمنیستانا سینیر آچماسی، آذربايجانی گونشولاردان خاریج یاردیما (کؤمه که) احتیاجینین حیسی آیدنلاشیر. آذربايجان ارمنیسان مسئله سی حالا آمریکا روسیه علاقه لرینین آراسیندا بیر آچماز دوروما گلمیشدیر. باخین گورجوستانین گونئی اوستیادا قاباغا گلن حادیثه لرینه. بعضی قوه لر آذربايجاندا آچیخجاسینا قاراباغی آزاد ائتمک اوچون ساواشا اینانیرلار. آمما گونئی اوستیانین سرنوشتی قاراباغ مسئله سین حربی قوه ایله چوزولمه سین کؤلگه یه آپاریر و اینسانی اومودسوز حاله سالیر.

3. عرب اؤلکه لری

عرب اؤلکه لری ایران رئژیمینه قارشی شیدتی آرتیرریلار. چون کی ایرانین هئژئمونی ایدعالاری و اللخصوص ایرانین آتم تئکنولوژوسونا ال تاپماسی عربلری ایران اوستونلویوندن گرچکدن قورخودور و اونلاری عکس العمله گئچیریر. بو حاقدا عربلرله ایسرائیل سیاستی اوست اوسته دوشور. بو بیرلیگین قارشیسیندا ایران دا، حزب الله، حماس و عراق ایله افغانیستان دا ترور قوروپلارینا کمک ائتمک له ایکی جبهه نین شیدتین آرتیریر.

آچیلیش لار:

پروبلم لره و تهلوکه لره باخمیاراق، آذربايجانین میللی دئمکراتیک حرکاتی نین گئدیشاتیندا، دوشمنه غلبه چالماق اوچون معین آچلیشلار و گئنیش اومودلار گؤزه چارپیر؛

ان سون حادیثه لردن، ایراندا پرزیدینت سئچگی لرینده قالدیریلان و آکتوئلله شن میللی مسلئه دیر. بو گونکو یارانان شرایط، میللی قیامین سونوجلاریندان دیر. دانیشدیغیمیز فارس آپارتاید سیستمینده، جمهور باشخانلیق کاندیدلری میلیت لرین حاق لارین الده ائتمک شرطین ده، بیر بیرندن قاباغا گئچمک ایسته ییرلر. حتی او کاندیدلرین بیری، اکبر اعلمی میللی حاقلاری الده ائتمه یی، اؤزونه اساس شعار توتور و آذربایجانی اؤزونه تشکیلات کیمی اعلان ائدیر. بو وضیعت دوغوردان دا، آذربایجانین میلی دئمکراتیک حرکاتینا بیر آچیلیش و اونون فعلارینین اورینده اومودلر یارالدیر. هر کس بیلیر کی بو وضیعت یئترلی دیئلدیر.

دئمک ایران دا یاشایان میلتلرین اوپونیونو، میللی مسئله حاقیندا، معین درجه ده تاثیر آلتینا آلینیب دیر. بو یول حله سونا چاتمامیشدیر. آذربايجان فعالارینین ان اؤنملی و اهمیتلی یولو: اوپونیونو ایران دا و خاریجده قازانماق و آذربایجان حاقیندا قامو اویون یارالتماق!

خاریجد یاشایان فعال آذربایجانلی لار، آوروپا و آمریکا دا آذربايجانی، او دولتلر و میلتلره معیین بیر درجه ده تانیتدیرمیشلار. و میللی حرکاتین قانادلارین داها چوخ آچمیشلار. طبیعی دیر کی بو حاقدا چالیشما آذربايجانین میللی حرکاتین ین قانادلارینین قوه سین داها چوخ آرتیراجاقدیر.

ساغ اولون

2009-05-29