Güney Azərbaycanın ilk təyyarəçisi pəhləvi rejimini təlatümə salmışdı

 

Babək Azəri   hüquqçu

Bir neçə gün bundan əvvəl Təbrizin hava limanının üç yol ayrıcında Məhəmməd Tağı Pisyanın heykəlindən pərdə götürülmüşdü. Onun heykəlinin kənarında səkkiz metir uzunu və altı metir eni olan bir təyyarə yerləşdirilmişdir. Bu vasitə ilə Təbriz xalqı Azərbaycanın birinci təyyarəçisi olmuş M.T. Pisyanı dəyərləndirmişdir.

M.T. Pisyan günəş ilinin 1270 - ci ilində Təbrizdə anadan olmuşdur. O, 15 yaşına kimi Təbrizin loğmaniyə məktəbində təhsil alıb və xarici dilləri öyrənməyə cəhd etmişdir. 15 yaşında hərbi məktəbə daxil olmuşdu. Təqribən 21 yaşında hərbi məktəbdə müəllim və mütərcim kimi çalışmışdı. Sonra ona Həmədanın yollarında təhlükəsizliyə nəzarət işi tapşırılır. O, bu işdə nailiyyət qazandığı üçün rütbəsi artırılır və Hərbi Nazirlik tərəfindən Qızıl Medala layiq görülür. Birinci dünya müharibəsi başlanandan sonra, günəş ilinin 1294 - cü ilində Həmədanda olan rusların üzərinə hücum çəkir, onları məğlubiyyətə uğradıb, Həmədanı azad edir və rusların da silahın zəbt edərək mənimsəyir. Bu həmlə bais olur, o, dünya səviyyəsində bir hərbi general kimi çox şöhrət tapır. Nəhayət ki, Almaniyanın məşhur geniralı Hindinburq onu dəvət edir ki, Almaniyaya gəlsin. O, bu dəvəti qəbul edib, Almaniyaya gedir. Orada yaşadığı zaman hərbi hava qüvvələrində təlimat aparıb 33 uçuşdan sonra tarixdə öz adın Azərbaycanın və İranın birinci təyyarəçisi kimi həkk etdirir.

Birinci dünya müharibəsi qurtarandan sonra, o, İrana qayıdır və Xorasan vilayətində jandarmların baş komandanı seçilir. Rza şahın hərbi çevrilişindən 5 il sonra, M.T.Pisyan Xorasanın idarəsin öz öhdəsinə alır, Xorasanda cümhuriyyət elan elan etmək və İranda bütövlüklə cümhuriyyət yaratmaq istəyirdi. Pisyanın Xorasan vilayətindəki çox dəyərli işlərinə görə, millət onu sevirdi. Misal üçün, o, vergi sistemi yaradır, izinsiz silahları yığır, xalqın şikayətinə yetişmək üçün Ədalət Komitəsi yaradır, narkotika ilə mübarizə üçün müəyyən bir komitə yaradır, moderin formada buğda anbarı bərpa edir, dövlət məktəbi, bank yaradır. Və onlarla belə xalqa və dövlətə gərək olan reformalar aparır. M. T. Pisyanın şöhrəti Rza şahı çox qorxudurdu. Çünki, o, həm hərbiçi geniral və həm də ali təhsili var idi, bəzi xarici dilləri bilirdi, o cümlədən alman və ingilis dillərində yaxşı danışırdı. Nəhayət ki, mərkəzi hökümətin silahlı qüvvələri Qoçanın kürdləri ilə birlikdə Xorasana tərəf yola düşürlər. Nəhayət, Qoçanın təpələrində Pisyanın hərbi qüvvələri məğlub olur və onun özü yaralanır. Düşmənin əlinə diri düşməmək üçün son gülləni öz ürəyinə vurur. Amma Qoçan kürdləri onun ölüsünü təhqir etmək üçün meyidin başın kəsirlər. Onun ölüsü Məşhədə gətirilib, Xorasanlılar tərəfindən çox təntənə ilə Nadir şahın məzarının yanında dəfn olunur. Beş ilə kimi hər il onun ildönümü Xorasan və Azərbaycan vilayətlərində möhtəşəm şəkildə keçirilir. Elə bu məsələ İranın irqçi rejimin qorxudub, rejimin dəsturu ilə Məhəmməd Tağı Pisyanın qəbri açılır, cesədi ordan çıxarılıb, ümumi qəbiristanlığa köçürülür. Bundan sonra ona rəsmi halda yas mərasimi keçirilməsi qadağan olunur. Amma Müsəddiq İranda baş nazir seçiləndə Azərbaycanlıların, xüsusən Xorasan türklərinin istəyinə təslim olub və yenidən onun cəsədin Nadir şahın məqbərəsinə köçürürlər. Bəziləri deyirlər ki, Məhəmməd Tağı Pisyanın son savaşı Qoçan təpələrində yox, əslində məzarının təzədən Nadir şah məqbərəsinə köçürüləndə oldu. Onun cəsədinin yenidən ora gətirilməsi ilə pəhləvi rejimi dala oturdu.

20090321 Stockholm

 

http://www.kerkuk.net/haberler/koseyazisi.aspx?dil=1065&metin=2007100430

قیام " کلنل محمد تقی خان پسیان"

04 October 2008, Saturday

در دوران اقامت خود در خراسان به سازماندهی و تشکل نیروهای مخالف رژیم بخصوص تورکهای خوراسان شمالی پرداخت  و در تاریخ 13 فروردین سال 1300  با دستگیری عوامل دولت مرکزی استقلال خوراسان را از حکومت مرکزی اعلام نمود.

 

 

خاندان پسیان از خانواده های نظامی بومی دره گز محسوب می شوند. در دوره صفویان به منطقه قفقاز و سپس به آذربایجان جنوبی منتقل شده اند. کلنل محمدتقی خان پسیان در سال 1309 هجری قمری در تبریز بدنیا آمد. پدرش محمدباقرخان پسیان و مادرش فاطمه سولطان بود.

محمد تقی خان پسیان دوران تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز به پایان برد و در سال 1324ق جهت تکمیل تحصیلات  به تهران آمد و وارد مدرسه نظام گشت. او در سال 1329ق با درجه نایب دومی وارد خدمت قشون شد و راه ترقی  و ارتقا را یکی پس از دیگری پیمود.

در سال 1331ق وارد مدرسه صاحب ‌منصبان ژاندارمری شده در سال 1332ق در جنگی که با الوار در بروجرد داشت شجاعانه جنگید و مجروح شد. وی پس از پیروزی از سوی ستاد ژاندارمری به درجه یاوری رسید.

 

 درجنگ جهانی اول با روسهای اشغالگر به مبارزه پرداخت واز خود شجاعت بسیار نشان داد به طوری که آوازه شجاعت او در جنگ با روسها مرزهای ممالک محروسه ایران را در نوردید و به اروپا رسید. بعد از جنگ جهانی اول برای معالجه ورم کبد خود به آلمان سفر کرده و در این کشور به آموزش خلبانی مشغول می شود و در بازگشت، اولین هواپیمای ایران را به پرواز در می آورد.  کلنل محمدتقی خان پسیان در طی مدت اقامت خود در آلمان  با نیروهای اردوی " یئنی عثمانلی لار" که به منظور آموزش نظامی به آلمان فرستاده شده بودند از نزدیک آشنا می شود. تاثیر این آشنایی تعمیق آگاهی ملی و کشف هویت حقیقی تورکی است.

کلنل محمد تقی خان پسیان پس از بازگشت از آلمان به ریاست  ژاندارمری خراسان منصوب شد. در دوران اقامت خود در خراسان به سازماندهی و تشکل نیروهای مخالف رژیم بخصوص تورکهای خوراسان شمالی پرداخت  و در تاریخ 13 فروردین سال 1300  با دستگیری عوامل دولت مرکزی استقلال خوراسان را از حکومت مرکزی اعلام نمود.

هر چند حکومت ملی کلنل محمدتقی خان پسیان دولت مستعجل بود اما در همین مدت کوتا دست به اقدامات مهمی زده شد:  

1-      اهمیت دادن به زبان و فرهنگ تورکی به عنوان زبان و فرهنگ بخش عظیمی از مردم خوراسان. 

2-      گسترش امنیت در خراسان، با جذب سران طوایف ترک و سرکوب نافرمانان کرد.

3-      توجه به آزادی بیان و قلم.

4-      سامان دادن به اوضاع اقتصادی و پرداخت بدهیهای مالیاتی.

5-      ایجاد تحولات گسترده در تشکیلات آستان قدس رضوی، کاستن کارمندان،  دستگیری بسیاری از ملاهای عوام فریب وسودجوی.

6-      ارائه خدمات عمومی؛ نظیر کاهش بهای گندم ، نان و گوشت.

7-      مبارزه فراگیر با فساد اجتماعی و بویژه برخورد با قاچاقچیان مواد مخدر و معتادان .

8-      گسترش بهداشت عمومی

9-      احداث مدارس، بانکها و ساخت سیلوی گندم.

10-   ایجاد پستهای قرنطینه در ورودی شهرها.
 

حکومت مرکزی ایران در تاریخ ده مهر سال 1300 با همکاری نیروهای انگلیسی ، روسی و خانهای مزدور کرد و بلوچ "حکومت ملی تر کهای خراسان" را که به رهبری  کلنل محمدتقی خان پسیان بر پا شده بود، سوقط کرد و وی در تپه های روستای جعفر آباد قوچان در یک نبرد شجاعانه به شهادت رسید. ترک ستیزان سر کلنل محمدتقی خان پسیان را بی رحمانه ار تنش جدا کردند و به تلگراف خانه قوچان بردند. در تلگراف خانه قوچان از شاهزاده حسام الدین میرزا که در آن زمان رئیس تلگراف خانه بود خواستند به مرکز اطلاع  دهد، پسیان کشته شده و سر ش بر روی میز می باشد.

بعد از آن تلگراف شرم آور قوام السلطنه،  ااقاب و عناوین زیر را برای جانیان و یاغی هایی که در ساقط کردن"حکومت ملی تر کهای خراسان" دولت مرکزی  را یاری کرده بوند ارسال کرد:

1-      فرج الله خان کرد: ضیغم الملک

2-      تاج محمد خان: سطوت الملک

3-      حبیب الله خان: ناصر لشکر

4-      ولی خان: ضیفم السلطان

5-      ابراهیم خان: مظفر الملک

6-      رئیس شهربانی مشهد: ارشد الملک

حکومت مرکزی حتی از جسد محمد تقی خان نیز در هراس بود و چندین بار جسد وی را از منطقه ای به منطقه دیگر منتقل می نمود. در نهایت با تلاشهای مستمر افراد خیر خواه  و ملی جسد وی در جوار سلفش نادر شاه افشار به خاک سپرده شد.

روحو شاد اولسون

یاتان یئری یاخشی اولسون

مزاری نور ساچاسین

 

Təbrizin hava limanının üç yol ayrıcında Məhəmməd Tağı Pisyanın heykəli

 

 

 

Birinci dəfə Pisyan Həmədanda Rza şahla tanış olur və onun əsəbi və pis danışığına görə, ağzının üstündən bir sillə vurur. Məlumat üçün qeyd edək ki, o zaman Rza şah hələ şah deyildi, sadəcə hərbi komandirlərdən biri idi.