س. حاتملوی

آذربایجانین ده یه رلی اولادی صمد سرداری نیانی آنیرام*

تورک دونیاسینین یازیچی و تدقیقاتچی سی صمد سرداری نیانین وفاتی ایله آذربایجان خالقی و ایران تورک لری، بیر ده یه ر لی اولادینی الده ن وئرمیشدیر.

من آدی و خاطیره سی هر زامان یاشار صمد سرداری نیا ایله عیانی تانیش اولماسام دا، اونون اثرلری، مقاله لری و ملتیمیزین ملی- دمکراتیک مبارزه سینه حصر ائتدیگی فعالیت لرینده ن خبر سیز دئییره م.

بو گون ایسته ر سه جنوبی آذربایجاندا و ایسته ر سه شمالی آذربایجاندا ملتیمیزین طالعینده ن، تورپاقلاریندان، اشغال آلتیندا اینیلته یه ن قاراباغ دان، ملتیمیزین منطقه ده یاشایان باشقا ملت لره بخش ائتدیگی علمی، اجتماعی و اقتصادی نائلیت لرینده ن و بیر سؤزله اونون باجاریغیندان سؤز گئده ن ده، مطلق صمد سرداری نیانین آدی اورتایا گلیر.

من بو قیسسا یازی دا خاطیره سی آذربایجان ملتی و ایران تورک لری نین یادداشتیندا هر زامان یاشایان صمد سرداری نیا نین بیوگرافی سیندان یازماق ایسته میره م. بو ایشی باشقا وطن پرور یازیچی و ژورنالیست لریمیز گؤروبلر. من قیسسا دا اولسا اونون علمی آراشدیرمالارینا توخونماق ایسته ییره م.

صمد سرداری نیا چوخ محصولدار یازیچی و تدقیقاتچی ایدی. اونون ایگیرمی ده ن آرتیق کتابی و اونلار علمی و تدقیقی مقاله سی واردیر. من اونلارین بیر چوخونو اوخوموشام.

بیزیم بعضی عالیم لریمیز، یازیچی لاریمیز و شاعیرلریمیز واردیر کی اونلارین ملتیمیزین وارلیغی اوچون چکدیگی زحمت لر لازیمی قده ر تانینمامیش دیر.

خاطیره لری آذربایجان ملتی نین یادداشتیندان هئچ زامان سینیلمه یه ن محمد تقی ذهتابی، محمد علی قوسی (فرزانه)، بهزاد بهزادی و حتی دکتر علی مینائی حاقدا آزما- چوخ دانیشیلیب و اونلاردان آز- چوخ قدردانلیق اولموشدور. آمما منجه مثال اوچون دکتر رضا براهنی، رحیم رئیس نیا و بیر چوخ یازیچی، شاعیر و موسیقی خادم لریمیزین قدر و قیمتی لری حالادا یاخشی تانیماییب دیر. منجه بو بیر بویوک بوشلوقدور. قدیر بیلن آذربایجان ملتی و ایران تورک لرینه ئؤز ملی خادملرینه ده یه ر وئرمه مک یاراشماز. شمالی آذربایجاندا بیر گؤزل عنعنه و سنت واردیر. اودا اینجه صنعت و علم خادم لرینه یوبلییم توتماق دیر. شمالی آذربایجاندا حتی بعضاً ائله شخصیت لره یوبلییم توتولور کی اونلارین فیکیرلری و دونیا گؤروشلری چوخ زامان حکومت و اونا باغلی اورگانلار ایله اوست- اوسته دوشمور. منجه گره ک بیر مدنی ملت و جمعیت ین ئؤز اینجه صنعت و علم خادیملرینه داورانیشی بئله اولسون. بو عرصه ده بیز شمال داکی باجی و قارداشلاریمیزدان ئؤره نمه لییک.

تاسف لر اولسون کی صمد سرداری نیانین دا قدیر و قیمتی اونون دیریلیینده لازیمی قدر بیلینمه دیر. حالبو کی او ئؤز اختصاسیندا ملتیمیزین وارلیغینین قوروماغیندا آز ایش گؤرمه میش دیر.

بیلیر سینیز کی تورپاغی، دیلی، تاریخی و کولتورو اولمایان بیر ملت یاشاماز. ائله آذربایجان ملتی نین دشمن لری ده بو ملت ین تورپاغینا، دیلینه، تاریخینیه و کولتورونه غنیم کسیلیب لر.

بو گون بعضی ملت لر افسانه لر واسیطه سیله باشقا ملت لرین قهرمانلارینا و امک لرینه صاحیب چیخماقلا، یالان- پالان و افسانه وی شخصیت لره بو گونگی بشریته و مدرن چاغا عاید اولان نائلیت لری نسبت وئرمک له ئؤزلرینه تاریخ و کئچه جک دوزه لتمک ده دیلر. مثال اوچون فارس شوونیزمی نین واسطه سیله کوروش بیر ده ن بیره بیرینجی انسان حاقلارینا صاحیب چیخان بیر شخصیت کیمی تانیتدیریلیر. بیر باشقا شوونیست اوتانمادا یازیر کی گویا ساسانی لر دوورونده قادینلار، اوشاق دوغمادان قاباق، مرخصلیق حاقینا مالیک ایمیشلر. داغلاردا قازیلمیش معلوم اولمایان نه ده ن و هارادان دانیشان کتیبه لر، اسلام دان اول فارس ادبیاتی کیمی قلمه وئریلیب و بئله لیک بیر قوندارما و یالانچی تاریخ یارانیر.

حالبوکی بیزیم بعضی قلم صاحیب لریمیز ملتیمیزین شانلی تاریخینه صاحیب چیخماق یئرینه هئچ دخلی اولمایان و بو گونکو ملی- دمکراتیک مبارزه میزه اولدوقجا ضررلی اولان مباحثه لی مسئله لری اورتایا آتماقلا، ستارخانی ساده لوح بیر شخصیت، شیخ محمد خیابانی نی ماللا و سید جعفر پیشه وری نی کمونیست آدلاندیرماقلا، اونلارین ملتیمیزین سعادتی اوغروندا صرف ائتدیگی امک لرینی هئچه چیخاریرلار.

صمد سرداری نیا بونلارین عکسینه ملتیمیزین ایتیب- باتان و یاواش- یاواش یادلاردان چیخان تاریخی صحیفه لرینی تاپیب و گون اوزونه چیخارمیش و اونلاری قیمت لندیرمیشدیر. منجه صمد سرداری نیانین ان بویوک نائلیتی ائله بوندان عبارت دیر.

سرداری نیا نین یاراتدیغی اثرلر حاقدا مختلف فیکیرلره مالیک اولماق اولار. بو اثرلرین کیفیتی حاقدا دانیشماق اولار. آمما اونون اثرلری نین سیاهه سینی ئؤتری ده اولسا گؤزده ن کئچیرسک، گؤره ریک کی اونون بو قدر زحمت و عذابا قاتشلاماسی هئچ ده هدف سیز و غایه سیز اولمامیش دیر.

عجبا او بو اثرلری یاراتماقلا نه هدف و غایه دالسیندا ایدی؟

یوخاریدا دئدیگیم کیمی تورپاغی، دیلی، تاریخی و کولتورو اولمایان بیر ملت یاشاماز. ائله اونا گؤره ده صمد سرداری نیا آذربایجانین ملی قهرمان و شخصیت لرینی تانیتدیرماق اوچون «علی مسیو»، «مرکز غیبی تبریز»، «باقرخان سالارملی»، «امیر حشمت نیساری» و اوچ جلده ن عبارت اولان «مشاهیر آذربایجان» و ها بئله «فعالان مشروطه در آذربایجان» کتابلارینی یازمیشدیر.

آذربایجانین کولتور و اینجه صنعتینی تانیتدیرماق اوچون « تاریخچه ی تئاتر آذربایجان»، «آذربایجان پیشگام جامعه ی مدنی»، «تبریز شهر اولین ها»، «دارالفنون تبریز»، « تبریز مهد صنعت چاپ در ایران»، «نگارگران بزرگ آذربایجان»، «تاریخ روزنامه ها و مجله های آذربایجان» و «ملا نصرالدین در تبریز» کتابلارینی یازمیشدیر.

آذربایجانین تاریخینی آراشدیرماق و تانیتدیرماق اوچون «تبریز در نهضت تنباکو» کتابینی یازیر و حسین امید ین ایکی جلد ده ن عبارت اولان «تاریخ و فرهنگ آذربایجان» کتابینی تماملاییب و چاپا حاضیرلامیشدیر.

آذربایجان تورپاقلاری و اونون تاریخی اراضی سینی تانیتدیرماق اوچون «ایروان یک ولایت مسلمان نشین»، «قره باغ در گذرگاه تاریخ» و «قتل عام مسلمانان در دوسوی ارس» کتابلارینی بویوک زحمت و باجاریقلا یازیب و ملتیمیزین اختیارینا قویموشدور.

یئنه دئییره م کی صمد سرداری نیا بو کتابلاری یازاندا، بو موضوعلاری هئج ده تصادف اساسیندا سئچمه میشدیر. اونون بویوک و مقدس بیر مقصد و غایه سی واریدی.

او بیلیردی کی ایراندا فارس شوونیزمی، پان ایرانیست لر و آریا پرست لر و اونلاری نماینده لیک ائده ن پهلوی سلاله سی و بو گونکو اسلام جمهوری سی نین نهائی مقصدی، آذربایجان ملتی نی آسیمیله ائتمک و اونو فارس ملتی نین ایچری سینده اریتمک ده ن عبارت دیر. او بو کتابلاری و مقاله لری های- کوی سالمادان، ئؤزونه یالانچی شهرت قازاندیرمادان، تمناسیز و اجرسیز یازیب و بئله لیک له باجاریغی قدر پهلوی سلاله سی و اسلام جمهوری سینین بو چیرکین و شوونیستی- فاشیستی عملی قاباغیندا دوروب و سینه گرمیشدیر. منجه اونون اساس هدف و مقصدی بوندان عبارت ایدی. بو گون بو اثرلره باخاندا دئمک اولارکی صمد سرداری نیا بو ایشی لیاقت ایله یئرینه یئتیرمیشدیر.

مطلبی بتیرمه ده ن گره ک صمد سرداری نیانین وارلیق ده رگی سینده فعالیتی حاقدا دا بیر نئچه کلمه یازام.

بو گون 30 ایله یاخین دیر کی بو مجله تهران دا نشر اولماقدادیر. بو ده رگی حاقیندا دا مختلف نظرلریمیز اولا بیلر. آمما منجه وارلیق ده رگی سی بوتون فعالیتی دوورونده، بعضی یئنیش و یوخوشلارا رغماً هر زامان دیلیمیزین و ادبیاتیمیزین قوروماسیندا چابا گؤستریب و ملتیمیزین الده ن وئردیگی بیر چوخ سنگرلرده ن بیرینی گئری آلمیشدیر.

صمد سرداری نیا بو ده رگی نین یارادانلاریندان بیری اولموش و بو ده رگی نین هر بیر سایی سیندا اونون ده یه رلی بیر علمی و تدقیقی یازی سی درج اولموشدور.

ئؤز ملتینه، اونون وارلیغینا و تاریخینه دال چئویرمه یه ن، دیلیمیزه خور باخمایان، بوتون امتیازلارا و وسوسه ائده ن مقام و منصب لره اعتناسیز قالیب، اجر سیز و تمناسیز ئؤز ملتینین خدمتینده اولان صمد سرداری نیانی، آذربایجان ملتی و ایراندا یاشایان بوتوت تورک لر اونودماییب و اونون آدینی هر زامان حؤرمتله چکه جک لر.

______________________________________________________________

بو یازی آپریل آیی نین 19- وندا کؤلن شهرینده فعالیت ائده ن آذربایجان کولتور اوجاغی و صمد سرداری نیانین عایله سی واسطه سیله بر پا اولونان آنما مراسمینده س. حاتملوئی نین دانیشیغیندان آلینمیشدیر.