حؤرمتلی اوخوجولارا تقدیم اولونان آشاغی داکی یازی، مای آیی نین 25- ینده کؤلن شهرینده فعالیت ائده ن آذربایجان کولتور اوجاغی نین تشبثی ایله خرداد قیامی نین ایل دؤنومو مناسبتیله کئچیریلن سمیناردا دانیشیغیمدان عبارت دیر.

س. حاتملوی

خارج ده یاشایان جنوبی آذربایجانلیلارا و ایران تورک لرینه بیر خرداد قیامی نین درسلری نه اولا بیلر؟

ملت لرین یارانماسیندا مشترک دیل و تورپاق دان باشقا، مشترک تاریخ و عنعنه لرین اولدوقجا بویوک رولو اولموشدور.

بو گون آذربایجانلی لار بیر ملت اولاراق مشترک بیر دیله مالیک دیلر. دیلیمیز شمالدا روس دیلی و جنوبدا ایسه فارس دیلی نین تاثیری آلتیندا اولسادا، آذربایجان تورکجه سی شمالدا و جنوبدا عین شکیلده ایشله نیلمک ده دیر. دئمک ایسته ییره م کی 200 ایله یاخین آیریلیق و قوندارما بیر سرحددین یارانماسینا رغماً، بو گون شمالدا و جنوبدا یاشایان آذربایجانلیلار بیر- بیرلرینی باشا دوشمک ده هئچ چتین لیک چکمیرلر.

مشترک تورپاغا گلدیکده، شمالدا تورپاقلاریمیزین معین حیصه سی ارمنی اشغالچی لاری نین واسیطه سیله اشغال اولونموش و معین حیصه سی ده قافقاز بؤلگه سینده یاشایان باشقا ملت لر و ملی توپلوملارین اراضی سینه قاریشمیشدیر. جنوبدا ایسه آریا پرست و شوونیست حاکمیت لر آذربایجان تورپاقلارینی بیر نئچه استان آراسیندا بؤلمک له آذربایجان اراضی سینین بوتونلوگونی آرادان آپارماغا چالیشمیشدیلار. غربی و شرقی آذربایجان و هابئله اردبیل و زنجان استانلاری جنوبی آذربایجانین تورپاقلارینین اساس حیصه سینی تشکیل ائتسه ده، کوردستان، همدان، گیلان و مرکز استانلاری نین معین حیصه سی آذربایجان تورپاقلاری ساییلیر. آمما بوتون بونلارا رغماً بو گون هم شمالدا و هم جنوبدا آذربایجان تورکی آدلانان ملت، ئؤز تورپاقلاریندا یاشاماقدادیر.

مشترک تاریخ و عنعنه لره گلدیکده معاصیر دؤورده شمال و جنوب باشقا یوللاری گئتمگ مجبوریتینده قالمیشدیلار. صحبتیمیز بیر خرداد قیامی یندان گئتدیگینه گؤره بورادا شمالی آذربایجانین تاریخینه توخونماق ایسته میره م.

ملتیمیزین جنوبدا یاشادیغی قسمینه گلدیکده بو مشترک تاریخین بیر نئچه اهمیتلی دوراخی واردیر. بو گون ملتیمیز بو توپلومسال خاطیره و یادداشتینا دایاناراق و بو تاریخی دوراخلارا دؤنوب باخاراق زنگین کئچمیشینده ن گوج آلیر و ملی- دمکراتیک مبارزه سینده یئنی آددیملاری آتماغا چالیشیر.

بورادا دیل اوجو اولسادا جنوبی آذربایجانلیلارین بو توپلومسال خاطیره و یادداشتینا و یوخاری دا دئدیگیم تاریخی دوراخلارینا اشاره ائتمک ایسته ییر ه م. بو دوراخلاردان:

میلادی 1905 – نجی ایلده ن باشلانان مشروطیت انقلابی و تبریز ده یارانان آذربایجان ایالت انجمنی و خصوصیله تبریز شهری نین 11 آیلیق محاصیره سی و میلادی 1911 – نجی ایلده تبریز شهری نین انقلابچی لارینین اشغالچی روس قوشونلارینا قارشی قهرمانجاسینا قانلی قیامی، میلادی 1920- نجی ایلده شیخ محمد خیابانی نین رهبرلیگی ایله یارانان آزادیستان حکومتی، میلادی 1945- نجی ایلده سید جعفر پیشه وری نین باشچی لیغی ایله یارانان ملی حکومت، میلادی 1958- نجی ایلده آذربایجان دمکرات فرقه سینین تبریز تشکیلاتی نین پلیس واسیطه سیله داغیلماسی و بو مرکزین رهبرلری اولان ایوب كلانتری، جواد فروغی الیاسی، حسن زهتاب سرابی، خسرو جهانبان آذری و علی عظیم زاده نین اعدامی، میلادی 1968- نجی ایلده بهروز دهقانی، علیرضا نابدل و صمد بهرنگی نین واسیطه سیله یارانان سیاسی- فرهنگی محفل و بو محفلین رهبرلری اولان بهروز دهقانی و علیرضا نابدلین اعدامی و صمد بهرنگی نین آراز چاییندا بوغولماسی، میلادی 1977- نجی ایلده تبریز ده باش وئره ن مشهور 29 بهمن قیامی، میلادی 1979- نجی ایلده تبریز شهرینده رادیو و تلویزیون ایستانسیالاری نین خلق مسلمان پارتیاسینین رهبرلیگی ایله اشغال اولونماسی، میلادی 2000- نجی ایلده باشلانان و 2006- نجی ایله ده ک دوام ائده ن بابک قالاسی حرکاتی و نهایت میلادی 2006- نجی ایلده تبریز شهرینده باشلانان و قیسسا بیر مدت ده بوتون جنوبی آذربایجانی بورویه ن بیر خرداد قیامی نی آدلاندیرماق اولار.

بو تاریخی دوراخلاری سیرالاماقلا دئمک ایسته ییره م کی بو گون جنوبی آذربایجاندا وطن پرور و آییق آذربایجانلیلار بو زنگین تاریخه سویکه نیب و ئؤزلرینی بیر بویوک ملتین عضوی کیمی بیلیرلر. بو مشترک تاریخ آذربایجانلیلاری ملی جهت ده ن بیر- بیرلرینه باغلاییر و اونلاری ایراندا یاشایان دیگر ملت لرده ن فرقلندیریر.

بو توپلومسال خاطیره و یادداشتین و بو تاریخی دوراخلارین هر بیری سینین ئؤز یئری و اهمیتی واردیر. منجه بونلارین ان مهمی میلادی 1945- نجی ایلده سید جعفر پیشه وری نین باشچیلیغی ایله یارانان آذربایجان ملی حکومتینده ن عبارت دیر. بو بیر ایل ده بیزیم ملی ایده آل لاریمیز داها آیدین و داها دولغون شکیلده ئؤز ایفاده سینی تاپمیشدیر. لاکن بو گون جنوبی آذربایجانین دانشگاه و مدرسه لرینده و هابئله کوچه و خیاوانلاریندا جبار بیر رژیمین ال آلتی لاری ایله اؤلوم- دیریم ساواشیندا اشتراک ائده ن گنج قیز و اوغلانلاریمیز اوچون ان آکتوال و جانلی دوراخ ائله بیر خرداد قیامیندان عبارت دیر. و اونلار ائله بو قیامین اشتراکچی لارینین قهرمانلیقلاریندان غیدالانیب و ان چتین شرطلر آلتیندا مبارزه لرینه دوام ائدیرلر.

یوخاریدا دئدییم کیمی چوخلارینین ادعاسینا رغماً بیر خرداد قیامی گؤی ده ن دوشمه بیر حادثه دئییل دی. او بیر عصرده ن آرتیق ملی- دمکراتیک مبارزه میزین تاریخی نین یالنیز بیر صحیفه سینی تشکیل ائدیر. آمما عیان حالدا گورکملی و دیه رلی بیر صحیفه سینی.

بوتون ادعالارا رغماً بیر خرداد قیامی بیر کاریکاتور و یا فلان توهینه قارشی بیر حرکت دئییل دی. بو قیام ملتیمیزین اؤزگورلویو اوچون آپاردیغی ملی- دمکراتیک ساواشین بیر سنگری ساییلیر.

بیر خرداد قیامی نین کؤکو میلادی 2000- نجی ایلده باشلانان و 2006- نجی ایله ده ک دوام ائده ن بابک قالاسی حرکاتیندا ایدی. ائله او حرکاتین باشلانماسی دا 1988- نجی ایل ایران- عراق ساواشی نین بیتمه سی ایله ئؤلکه نین بوتون دانشگاهلاریندا باشلانان تورک طلبه لرینین « آنا دیلینه اؤزگورلوک» فعالیت لری و هابئله بوتون ملی- دمکراتیک مبارزلریمیزین فرهنگی و سیاسی چالیشمالارینا آرخالانیردی. البته بو آرادا ملتیمیزین تورپاقلارینین بیر حیصه سینده یارانان شمالی آذربایجان جمهوریتی و بئله لیک له آذربایجان تورک لری نین مستقل دولته مالیک اولمالاری ئؤز یئرینده جنوبی آذربایجاندا ملی- دمکراتیک ساواشچی لاریمیز اوچون بویوک بیر روحی یوکسه لیش عامیلینه چئوریلمیشدی.

دئمه لی بابک قالاسیندا اکیلن ملی- دمکراتیک شعارلار ئؤنجه تبریز شهری و سونرا بوتون آذربایجان شهرلری و قصبه لرینده ن باش وئره ن ملی قالخیش دا بیچیلمیشدی.

منجه بیر خرداد قیامی نین ئؤزه ل جهت لرینده ن بیری بو قیامین تدارکینده آذربایجانچی گروه لارینین بیرگه حرکتی ایدی. او گون تبریز ده آذربایجانچی گروه و محفل لر باشاری و لیاقتله تاریخین ملتیمیزه وئردیگی بویوک بیر شانسدان یارارلانیب و بیرگه حرکتله او تاریخی قیامی باشلاییب و سونا چاتدیرمیش دیلار.

دئمک ایسته ییره م کی بیر خرداد قیامی بیر پارتیا، گروه، محفل و یا فردین محصولی اولمادیغی حالدا، عین زاماندا بوتون بو پارتیالار، گروهلار و محفل لرین بو قیامین تدارکینده و دوزگون یولا گئتمه سینده بویوک امک لری و رول لاری اولموشدور.

من ائله بو چوخ اهمیتلی مسئله نی نظرده آلاراق بورادا بیر تکلیفیم واردیر: منجه بیر خرداد قیامی نین گونو گره ک خارجده یاشایان جنوبی آذربایجانلی لارین، آذربایجانچی پارتیالارین، گروپلارین و محفل لرین «بیرلیک و هم رای لیک گونو» کیمی جشن توتولسون!

بیر خرداد قیامی گره ک خارجده آذربایجانچی گروهلارین آراسیندا حکم سوره ن بو اوتاندیریجی تشدد و تفرقه یه سون قویماق گونو کیمی دیه رلنسین!

هر ایل گره ک بیر خرداد قیامی نین ایل دؤنومونده بیر سنت اولاراق خارجده فعالیت گؤسته ره ن آذربایجانچی گروهلار، پارتیالار و محفل لر بیر آرایا گلیب و بیرگه فعالیت اوچون یوللار و متدلاری آراشدیرسینلار!

بیر خرداد قیامی گؤستردی کی منم- منم لیک ائده ن لر، آی بورادا منم باغداد دا کور خلیفه دئیه ن لرین دؤوری و زامانی سووشموشدور. بو گون آذربایجان ملتی ائولادلاریندان بیرگه حرکت ائتمک و بیرلشمک طلب ائدیر.

یئری گلمیشکن دئمه لییم کی بعضی لری بو بیرلشمه و بیرگه حرکتی یانلیش باشا دوشوب و اصلینده «وحدت کلمه» ده ن دانیشیرلار. خیر بو یانلیش دیر. جنوب دا یاشایان آذربایجان ملتی ئؤزونه گؤره گلیشمیش بیر ملت اولدوغو اوچون اونون سیرالاریندان مختلف پارتیالار، گروپلار و محفل لر چیخیب و گله جک ده چیخاجاقلار. بونلارین هر بیری نین ئؤزونه مخصوص پروگرام، پلاتفرم و مرامنامه سی اولاجاقدیر. بو مرامنامه لر و پلاتفرم لار البته کی بیری- بیرینده ن فرقلی اولاجاقدیر.

بو گون بیز بو فرقلری تشدد و اختلاف یارادان بیر عامل کیمی یوخ، اصلینده بیر شانس کیمی گؤرمه لییک. فقط بو گروپلار، پارتیالار و آخینلار، بیرگه هدف و مقصد اوغراندا چالیشماق و مجادله نی ئؤره ن مه لیدیلر.

آذربایجان ملتینی و بو پارتیالاری، گروپلاری و آخینلاری بیر آغاجا بنزه تمک اولار. ملتیمیز بو آغاجین قوجامان گؤوده سینده ن عبارت دیر. آذربایجانچی پارتیالار، گروپلار و مختلف آخینلار ایسه بو آغاجین بوداقلاری ساییلیرلار. هر نه قدر بو بوداخلار چوخ و گوجلو اولسالار، آغاجین گؤویده سی ده بیر او قدر گوجلو اولاجاقدیر. بو بوداخلار او قوجامان گؤوده ده ن غدالانیب، عین زاماندا اونا گوج وئره جک لر.

تاسفله بو گون خارج ده یاشایان آذربایجانلی لار و ایران تورک لری بو قوجامان گؤوده نین بوداقلاریندان اولسالاردا، بیر چوخ حاللاردا اونا گوج وئرمک یئرینه بعضاً اونا انگل اولورلار.

بونلارین هر بیر نئچه نفری بیر محفل یاردایب هدف سیز، پلان سیز فعالیت ائدیرلر. ایشلر اوزاق گله جگی گوروب و اونا اویغون اولاراق پلان حاضیرلاماق یئرینه، بو گونده ن صاباحا گؤرولور. بو محفل لر حادثه لرین دالیسیجا قاچیرلار. عابباس لیسانی گره ک یزد شهرینه سورگون اولوب، اونون حیات یولداشی حبسه آتیلسین تا بیر نئچه نفر بونا قارشی بیر آکسیونا ال آتسینلار. بئله آکسیونلارا اوتاندیریجی بیر شکیلده ایگیرمی نفر و اوزاق باشی اوتوز نفر قاتیلیرلار. سونرا هر کس ائوینه گئدیب و یئنه باشقا حادثه نی گؤزله مک زامانی باشلانیر. ائله بیل کی عابباس لیسانی آذربایجان محبوسلاری نین بیرینجی سی و ائله جه ده سونونجوسو اولاجاقدیر.

بو گون جنوبی آذربایجانلی لارین و ایران تورک لری نین بیر چوخو عادی معیشت لری ایله مشغول اولدوقلارینا گؤره بونلارین بیر آزلیغی خلق لرینین و ملتلری نین طالع لری ایله ایلگی له نیرلر. بو آزلیق بلکه بوتون آذربایجانلی لارین یوزده اونو اولا بیلر. تاسف لر اولسون کی بیز بو یوزده اونو دا بیر یئره توپلایا بیلمیریک. قوندارما سینیرلارین چیزمه سی، شخصی منم- منم لیک لر، کئچه جک ایرانچی سیاسی پارتیالارین تربیت لری نین ایره نج قالاقلاری نین تاثیری و سیاسی آوانتوریسم ائله بیر آتمسفر یاردایب کی ئؤز ملت لرینه یانان آذربایجانلی و ایران تورک لری ده یاواش- یاواش قیراغا چکیلیب و اوزاخدان باخماق مجبورتینده قالمیشدیلار. تاسف لر اولسون کی آذربایجانچی گروپلار و پارتیالارین سیرالارینا سوخولان اسلامی رژیمین آگنت لرینین رولو، بو آتمسفرین یارانماسیندا هئچ ده آز اولمامیشدیر.

نهایت ائله بیر وضعیت یارانیب کی ائله یاشادیغیمیز فئدرال آلماندا 25 ایل ملی- دمکراتیک فعالیته مشغول اولدوقدان سونرا هله ده آذربایجانلی لارین بیر دوزگون ده رنک لری یوخدور. خالقیمیزین باشینا گلن مصیبت لره رغماً حالادا خارج ده یاشایان آذربایجانلی و تورک لرین انسان حاقلارینی قورویان بیر جمعیتلری یوخدور. و آجیناجاقلی شئی بودور کی داخیل ده ان آغیر شرطلر آلتیندا فعالیت ائده ن آذربایجانلی لارین سیاسی محبوسلارین حاقلارینی مدافعه ائده ن جمعیت لری اولدوغو حالدا، خارجده بئله بیر جمعیت یا یوخدور و یا اولسادا چوخ ضعیف بیر فعالیتی واردیر.

حالادا بوتون آذربایجانچی لارین فیکیرلرینی احتوا ائده ن بیر ده رگی نین یارانماسی بیر آرزو دور. یاشادیغیمیز ئؤلکه ده بیر آذربایجان یازاری نین کتاب اوخوما آخشامی نین برپا اولونماسی یادیما گلمیر. بویوک ساتیریک شاعیریمیز حسین شهرک ین شعر اوخوماق آخشاملارینی استثنا ائتسک، فئدرال آلماندا جنوبی آذربایجان شاعیرلری نین شعر آخشاملاری نین برپا سی یادیما گلمیر. و تاسف لر اولسون کی ائله شاعیر شهرکین شهر آخشامی دا بیر پارا آذربایجانچی لارین بایکوتونا معروض قالمیشدیر. رساملاریمیزین، عکاسلاریمیزین سرگی لری نین برپاسیندان کیم منه بیر نمونه وئره بیلر؟

جنوبی آذربایجاندان بیر یازاری بورا دعوت ائتمک، اونا آبیریلی بیر شکیلده کتاب اوخوماق آخشاملارینی بر پا ائتمک اوچون نه لر لازیم دیر؟ ایندی کی بو ایشی حیاتا کئچیرمک اوچون بیر پارتیانین، گروپون، محفلین گوجو چاتمیر، نئیه بو ایشی بیرلیک ده گورموروک. بو ایشی گؤرمک اوچون کیمسه اینانج و سیاسی باخیشندان ال چکمگه مجبور دئییل. عجبا بو ایشی گؤرمک اوچون واحید بیر پارتیا یاراتماق شرط دیر می؟ یوخسا سیاسی گؤروشلرده ن آسیلی اولمیاراق فقط بو ایش اوچون بیر کمیته نین یارانماسی یئتمز می؟ اینانین کی آذربایجانلی بیر یازارین ئؤز هم وطن لرینه کتاب اوخوماسی و یا آذربایجانلی بیر یازارین آنا دیلیمیزده یازیلان رومانینی ئؤز هم وطن لرینه تقدیم ائله مه سینده، بویوک بیر کرامت واردیر.

آذربایجانلی و ایران تورکی فارس شوونیزمینین قارشیسینا بوش سؤز و شعارلار یوخ، ملتیمیزین زنگین کولتور، دیل، موسیقی و اینجه صنعتی ایله چیخمالیدیر.

بس نه زامان تبریز و آذربایجانین بوتون شهر، قصبه و کندلرینده سس لنن «هارای- هارای من تورکم» شعاری ئؤز عکس صداسی نی خارجده جریان ائده ن آکتوال ملی- دمکراتیک مبارزه میدانیندا تاپاجاقدیر؟

بیز بیر خرداد قیامینین هانکی درسینی آلمیشیق؟

بیرلشمک اوچون و بیر گه حرکت ائتمک اوچون کیچیک ایشلرده ن باشلایاق!

بلکه ائله بو سمینار بو ایش اوچون بیر باشلانقیج اولدو.

ساغ اولون.