İranda Məclis adlı xasiyyətsiz vitrinə seçkilər

Babək Azəri hüquqçu

İran hökumətinin orqanlarına seçilən adamların filtirdən keçməsi bais olur ki, əgər onların içində müxalif və ya fərqli fikirli adamlarda olsalar, say baxımından çox az olalar. Digər tərəfdən də Keşikçi Şurasına və Nizamın Məsləhətin Təyinedən İcmaya Ana yasa əsasında elə bir səlahiyyət verilmişdir ki, Məclisdə alınan qərarları etibarsız elan edə bilər. Yəni, Məclisin yekdilliklə qəbul etdiyi qərarı təsdiq etməyə bilər. Elə bütün bunlara görə, İranda Məclis xasiyyətsiz vitrin hesab olunur!

Ümumi halda demək olar bir mədəni və demokratik ictimaiyyətdə seçkilər hökumət orqanlarının yaranmasında çox əhəmiyyətli rol oynayırlar. Dunyanın əksər ölkələrinin Ana yasasında prezident postuna, parlamentə millət vəkilləri və s. ancaq səsvermə vasitəsi ilə seçilməsinin qanuni olduğu qeyd olunub. İranda da Ana yasanın əsasında prezident, məclis nümayəndələri və şura üzvləri səsvermə vasitəsi ilə seçilməlidirlər. Amma İranın Ana yasasında 91 - 99 - a qədər olan maddələrində "Keşikçi şurası"indan söhbət açılır və onun vəzifələri şərh edilir. Adı çəkilən şuranın əsl vəzifəsi seçkilərdə namizəd olanların səlahiyyətinı təsdiq və ya rədd edilməsini, hətta İranın məclisində alınan qərarların təsdiq və ya rədd edilməsi də bu şuranın öhdəsinə qoyulub. Keşikçi şurası 12 üzvdən ibarətdir. 6 üzvi dini xadimlərdilər və onlar dini rəhbər, yəni Xamneyi tərəfindən təyin olunurlar. Amma qalan 6 nəfər Ədliyyə Naziri tərəfindən təklif olunub və məclisin təsdiqi ilə adı çəkilən şuraya üzv seçilirlər.

İranda İslam İnqilabı qələbə çalıb və Ana yasa yazılandan sonra dəfələrlə Keşikçi Şurası və İran Məclisi arasında ixtilaf çıxmışdı. Elə bu səbəbə görə 1988 - ci il Ayətullah Xumeynin məsləhəti ilə yeni bir hökumət orqanı yaranmışdı. Bu yeni orqan Nizamın ( Hökumət ) Məsləhətin Təyinedən İcma adlanmışdı və 1990 - cı ildə bu adı çəkilən icma yeni dövlət orqanı kimi İranın Ana yasasında qeydiyyatdan keçib təsdiqlənmişdir. İranın Ana yasasının 122 - ci maddəsi bu icmaya aid olub.

Məlumat üçün qeyd etməliyəm Nizamın Məsləhətin Təyinedən İcmanın 34 nəfər üzvi var və onların hamısı dini rəhbərin tərəfindən təyin olunurlar. Haqqında söhbət gedən icmanın əsl vəzifəsi Keşikçi Şura Məclis və digər hökumət orqanları arasında olan ixtilafları həll etməkdi. Bu faktların əsasında nəticə almaq olar ki, İranın bürokratik sistemində seçkilər vasitəsi ilə heç bir siyasi, iqtisadi, mədəni reformalara nail olmaq mümkün deyil. Çünki

1.İranda Keşikçi Şura namizədləri filtirdən keçirir və rejimin öz istədiyi adamların seçilməsinə zəmin yaradılır.

2.İran seçkilərində çox dəhşətli saxtakarlıqlar olur. Beynəlxalq orqanlar və ya İranın daxili müxalifətinin seçkilər prosesinə nəzarətləri yoxdur.

3.İran hökumətinin orqanlarına seçilən adamların filtirdən keçməsi bais olur ki, əgər onların içində müxalif və ya fərqli fikirli adamlarda olsalar, say baxımından çox az olalar. Digər tərəfdən də Keşikçi Şurasına və Nizamın Məsləhətin Təyinedən İcmaya Ana yasa əsasında elə bir səlahiyyət verilmişdir ki, Məclisdə alınan qərarları etibarsız elan edə bilər. Yəni, Məclisin yekdilliklə qəbul etdiyi qərarı təsdiq etməyə bilər. Elə bütün bunlara görə, İranda Məclis xasiyyətsiz vitrin hesab olunur!

İranda islahatçı və mühafisəkar qüvvələr

İranda bəzi siyasi fəallar İranın indiki qanunlarının çərçivəsində fəaliyyət göstərən qüvvələri islahatçı və mühafisəkar qüvvələrə bölürlər. Onların fikrinə görə, məsələn, əgər seçkilərdə islahatçılara dəstək verilsə, onların gücü artıb və İranda siyasi islahat prosesinin başlanmasına imkan yaranar. Onlar Sovet İttifaqı, Çili, Cənubi Afrika və bəzi Şərqi Avropa ölkələrin misal gətirirlər ki, islahatçıların iş üstə gəlməsi, o ölkələrdə ciddi reforma proseslərinə bais oldu. Bu fikir bir neçə səbəbə görə İranda mövcud olan gerçəkliklərlə üst - üstə düşmür. Mövzuya aydınlıq gətirmək üçün qeyd etməliyəm adı çəkilən ölkələrdə siyasi reformanın başlanmasında 3 amil əsl rol oynayıb. O amillər bunlardan ibarətdirlər :

1.Hakimiyyətdə olan qüvvələr reformaya razı olub və ona maddi zəmin yaradıblar.

2.Fəaliyyəti dövlət tərəfindən yasaq olunan müxalif qüvvələrinə izin verilib ki, azad şəraitdə siyasi fəaliyyət aparalar.

3.Beynəlxalq orqanlar və daxili müxalif qüvvələr seçkilər prosesinə nəzarət edib və həm də daxili müxalif qüvvələr azad şəraitdə seçib və seçilmək haqqına malik olublar.

Elə bu faktları diqqət mərkəzinə alsaq görərik ki, dünyada İran anoloqu olmayan bir ölkədir. Misal üçün, heç Cənubi Afrika ilə də İranı müqayisə etmək düzgün deyil. Məlumat üçün qeyd etməliyəm ki, ağların partiyası olan Cənubi Afrika Milli Partiyası 1948 - ci ildə hakimiyyəti ələ aldı və çox təəssüf ki, burada apartayd sistemini bərpa etdi. Yəni, Cənubi Afrikada çoxluqda olan qaralar, dərisinin rənginə görə dəhşətli ayrı - seçkiliklərə məruz qaldılar və siyasi müxalif təşkilatlar, o cümlədən, qaraların yaratdığı Cənubi Afrika Konqresinin fəaliyyətinə yasaq qoyuldu. Nəhayət ki, 1990 - cı ildə Cənubi Afrikanın hakimiyyətində olan ağlar hakimiyyətdən kənara getməyə razı oldular. Siyasi müxalif təşkilatlar, o cümlədən, Cənubi Afrika Konqresi azad şəraitdə fəaliyyət etməyə imkan əldə etdi.

27 il həbsdən sonra Nelson Mandella azadlığa buraxıldı.1994 - cü ildə azad şəraitdə seçkilər bərpa oldu və qaralar hakimiyyətə gəldilər. Hal - hazırda İranda buna oxşar heç bir proses həyata keçmir. Çünki hakimiyyətdə olan qüvvələrin kənara getmək fikirləri yoxdur. ( Bu yerdə qəribə də olsa da məşhur "Koroğlu " dastanından bir hadisə yadıma düşdü. Koroğlunun atını qaçırıb oğurlayan Keçəl Həmzə atın üstündə rahat otursun deyə, özünü Qıratın üstünə qırlamışdı. İndiki İran hakimiyyəti də o vəziyyəti xatırladır. Sanki oturduqları kresloya özlərini qırlayıblar. Yoxsa, yerlərindən qalxıb, müasir dünyaya baxmaq imkanları olardı. Bəlkə də öyrənərdilər!!! ) Bundan əlavə, hətta özlərini islahatçı adlandırırlar, o cümlədən, Xatəmi fars rejiminin hakimiyyətdə qalmasın əsl vəzifə sayıb, hökmümət strukturunun və Ana yasanın dəyişdirilməsini xəyanət adlandırır. Hökumət tərəfindən fəaliyyətləri yasaq olunan siyasi təşkilatlar, o cümlədən, Güney Azərbaycanın siyasi təşkilatlarının azad şəraitdə fəaliyyətlərinə imkan verilmir. Beynəlxalq orqanlar və daxili müxalif qüvvələrin heç bir ixtiyarı yoxdur ki, İrandakı seçkilərə nəzarət etsinlər. Amma qey edək ki, Xatəmi 8 illik prezident olan dövründə bəzi azdlıqlar verilmişdir. Misal üçün, mətbuatda bəzi azadfikirli insanların yazıları çap olunmuşdu. Bəzi etiraz aksiyaları keçirilmişdi və s. İranda bəzi siyasi fəallar bütün saydıqlarımıza istinad edərək, bunu islahat, Xatəmi və onun ətrafını reformaçı adlandırırlar. Baş verən prosesə və hadisələrə diqqət etsək, bunu heç də siyasi reforma adlandırmaq olmaz. Çünki siyasi reforma bir siyasi strukturun dəyişilməsi və bu dəyişilmənin köklü şəkildə özünə yer tapması ilə mənalıdı. Əgər diqqət etsəniz görərsiniz, tamam o adamlar ki, Xatəminin dövründə cəsarətlə müxalif fikirlərin yayırdılar, onlar hamısı həbs, işgəncəyə və ya Vətənlərin tərk etməyə məcbur oldular. Əlbəttə, dünyada totalitar hakimiyyətlərin tanınmış metodlarından biri budur ki, bəzi vaxtlar özünün nəzarəti olmaq şərti ilə, bir balaca açıq siyasi şərait yaradırlar. Bundan da əsl məqsəd müxalif qüvvələri maliyyələşdirənləri, mütəşəkil edənləri və mütərəqqi ideoloqları tanıyıb aradan götürməkdir. Elə bu işlər məhz " reformaçı" hesab olunan cənab Xatəminin zamanında da baş verdi. Özünüz bildiyiniz kimi əgər bir fərd ağır cinayətdə günahkar hesab olunarsa, bu zaman mütthimdən iki müstəntiq sorğu - sual aparar. Biri özün əsəbi, ona zidd, digəri isə özün mehriban və özün cinayətkara dost nişan verər. Bu iki istintaq metodunda ancaq bir məqsəd var : o da müttəhimdən məlumatı almaqdı. Hal - hazırda İranın qanunları çərçivəsində fəaliyyət göstərən qüvvələr -- istər mühafizəkar və istərsə də, islahatçı adlansınlar, onların adları fərqli olsa da, ancaq hamısı bir hədəfi nişan alır. O da fars rejiminin hakimiyyətdə qalmasıdır!

İranda son zaman keçirilməsi nəzərdə tutulan məclis seçkilkərinin digər dövrdəki seçkilərdən bir ciddi fərqi var, o da bundan ibarətdir ki, Keşikçi Şurası İranın müxtəlif şəhərlərində istisvabi nəzarət adlanan heyətlər yaradıb. "İstisvabi" nəzarət bir dini termindi və nəzarət edənlərə bu haqqı verir ki, nə zaman istəsələr istənilən namizədin səlahiyyətin ləğv edib, onu seçkilər prosesindən uzaqlaşdıralar. Hətta əgər bir fərd İranın məclisinə millət vəkili kimi seçilə, onun səlahiyyətinin davamına istisvabi nəzarət olacaq. Bu o mənadadır ki, Keşikçi Şurası nə zaman istəsə bir millət vəkilinin səlahiyyətini ləğv edib, məclisdən kənara qoya bilər. Mediyanın verdiyi məlumata görə, son günlərdə yüzlərlə deputatlığa namizədlərin səlahiyyəti rədd edilib. O cümlədən, Güney Azərbaycanda deputatlığa namizəd olan milli fəalların səlahiyyətləri rədd olunmuşdu.Ən maraqlısı budur ki, bir neçə gün bundan qabaq xəbərlərdə qeyd edilirdi ki, Ayətullah Xomeyninin nəvəsi, yəni Əli Eşraqının da səlahiyyəti nəzarət heyəti tərəfindən rədd olunmuşdu. Onun özü bu barədə məlumat vermişdi ki, " Nəzarət heyətinin tərəfindən gəlib və yaşadığım məhəllədə qonşulardan mənim barəmdə sorğu . sual etmişdirlər. Misal üçün soruşmuşdular : " Mən namaz qılıram, oruc tuturam, İmamhüseynə xörək nəzir verirəm, kostyum geyirəm, üzümü qırxıram, həyat yoldaşımın çarşabı var, mən hansı maşını minirəm." Elə bu sualların cavabı əsasında onun səlahiyyəti rədd olunmuşdu. Amma suallara verilən cavablar əlimizdə olmadığı üçün məqaləyə daxil etmirik. Hər halda nəticədən cavablar məlumdur!

Hazırda bütün faktlar bunu sübut edir ki, İranda siyasi müxalif qüvvələrin durumu ağırlaşır. Xüsusən,Güney Azərbaycanın Milli Hərəkatına təzyiq həddən artıq artıb. Çünki əgər bəzi istisnaları qırağa qoysaq, İranın fars hakimiyyəti və onun fars müxalifəti Milli Hərəkatımıza qarşı çıxırlar. Bəlkə bu yerə də belə bir sual qoymaq düzgün olar : Nə üçün İranın fars rejimi siyasi durumu bu qədər ağırlaşdırıb ? Mənim fikrimcə, bu sualın cavabı İranın fars rejiminin özü və düşmənləri arasında olan təzadda mahiyyət etibarı ilə axtarmaq lazımdır. Əgər İranın Ana yasasın diqqətlə oxusaq, görərik ki, Ana yasa əslində ruhanilərin iqtisadi və siyasi monopolun qoruyub, saxlama əsasında yazılıb. Nə vaxt hakimiyyətdə olan ruhanilər öz monopollarına təhlükənin artmasın hiss edirlər, o zaman öz müxaliflərinə qarşı onlar da zorakılığını artırırlar. Əgər dünənə kimi siyasi müxaliflər şallaqla cəzalanırdılarsa, indi cəza metodunda müəyyən qədər "müasirləşib, təkmilləşmişdir". Beləki, Zahidan şəhərindən xəbər gəlir bəzi siyasi müxaliflərin sağ əli və sol qıçı kəsilir.

İranın fars rejimi daxildə olan siyasi müxalifləri və bəzi xarici ölkələrlə, o cümlədən, İsrail və Amerika ilə özü arasında kəskin təzad görür. Bu kəskin təzadın həlli yolun isti müharibədə qalib gəlməklə mümkün bilir. Elə bu səbəbə görə, minlərlə öz müxalifin "Allahla müharibə edən" adlandırıb və edamla cəzalandırıb. İsraili dünya xəritəsindən silməsin, Amerikanı "Böyük şeytan" kimi təqdim edib və onun məhv olmasın özünə əsl məqsəd bilir. Elə bu məqsədə çatmaq üçün nüvə silahının İranda istehsalına çalışır. Dünyada olan bütün təcrübələr nişan verir ki, təzadın mahiyyətindən bu cür düşüncə bir ölkədə böyük faciələrlə nəticələnə bilər. Hər halda təzadın mahiyyətindən başqa da bir düşüncə var. Misal üçün, İngiltərə, Almaniya, Fransa və İtaliya kimi ölkələrin arasında II dünya müharibəsindən qabaq kəskin təzad vardı və onlar bu təzaddan çıxış yolunu müharibədə qalıb gəlmədə görürdülər. Amma hal - hazırda adı çəkilən ölkələr Avropa Birliyində üzv olub, birləşiblər. Bu birləşmə heç də o mənada deyil ki, bu ölkələr araslnda təzad yoxdur. Əslində milli mənfətlər baxımından bu ölkələr arasında hələ də təzad var. Amma təzad mahiyyət baxımından dəyişilib və onun həlli yolu isti savaş yerinə, informasiya savaşı alıbdı. Elə bu səbəbə görə, moderin diplomatiyanın və lobbiçiliyin əhəmiyyəti gündən - günə artır. Əlbəttə, hətta Asiyada yerləşən bəzi ölkələr, misal üçün, Çin kimi bir ölkə öz düşmənləri ilə isti savaş yerinə, informasiya savaşın üstün tutub.

İnformasiya savaşı isti savaş kimi can və mal xəsarətinə bais olmur. Əksinə, o ümumi bilgi və məlumatın çoxalmasına səbəb olur, bu da öz yerində inkişaf prosesinin sürətini çoxaldır.

Hər halda İran hakimiyyətinin 29 il apardığı zorakılkıq siyasəti bais olub çoxlu müxalif qüvvələrin, o cümlədən, Güney Azərbaycanda Milli Hərəkatımızın səbri tükənib və bu suala cavab vermək aktuallaşıb : "Ayə, İran hakimiyyətinin zorakılıq siyasətinə zorla cavab vermək vaxtı çatmayıbmı ? "