ديلين ياشى

ميانالى عليرضا

ایران ميلى ترکیب اعتيباری ایله چوخ ميلتلى اؤلکه لرین بیری دیر.عصرلردیرکی، تورک، فارس، کورد، تورکمن، بلوچ ، عرب و ساییر خالقلار بو اؤلکه ده یاشاییر و ايجتيماعى، ايقتيصادى، سیاسی حیاتین بیر چوخ ساحه لرینده بیر- بیری ایله امکداشلیق ائدیرلر. اونلار عصرلربویو ایران داخیلینده بیرگه یاشاسالار دا بیر- بیریندن فرقله نن بیر سیرا اؤزلرينه مخصوص ميلى اؤزه للیکلره مالیکدیرلر. شوبهه سیزکی، بو ميلى اؤزه للیکلرین کؤکو چوخ قدیم و چوخ درین دیر.

هر ميلتين ميلى وارلیغی چوخ قدیم زامانلاردان، اولو بابالاردان یاديگار قالمیش، نسیلدن- نسیله کئچه رک قورونوب ساخلانمیشدیر. ميلى دگرلر توپلوسو ساییلان بو اؤزه للیکلر سونرادان قازانیلان باشقا دگرلر کیمی دئییلدیر. ميلى دگرلر توپلوسو وارلیغین اساس و آیریلماز حيصه سی دیر. تاریخ سوزگه جیندن کئچیب گلن هر ميلتين دیلی او ميلتين ميلى- معنوی دگرلر توپلوسونون آچاری دیر. بیرملتی آرادان آپارماق ایسته ین موستبيدلر همیشه ایلک نؤوبه ده او ميلتين دیلینی آرادان آپارماقلا آسیملیاسیا سیاستینی قارشییا مقصد قویموشلار.

"21 آذر" حرکاتی نین رهبری سيد جعفر پيشه وری يازير کی، دیلی ساده و قابا تدبیرلرله عوض ائتمگه چالیشانلارین اللرینده قانع ائدیجی دلیللری یوخدور. آلتی، یئدی یاشیندا تزه دیل آچمیش اوشاغا یابانچی بیر دیلی تحمیل ائتمک جينایت دیر. آنا دیلینده یازیب اوخوماغی قدغن ائتمک فرهنگ تکامولونون قاباغینی آلماق دئمکدیر(1).

خالقیمیزین دؤزوم و موقاويمت سیموولی اولان فریدون ابراهیمی ایسه یازیرکی، موترقى اؤلکه لرده ميلتلر بوتون ثروتلرینی ماعاريف اوغروندا صرف ائدیب جهل و ساوادسیزلیقلا آپاردیقلاری موباريزه ده غاليب گلدیکلری حالدا، ایران دولتی هله ده بئش میلیون نفردن عيبارت اهالینین دیلینی که سیب، اؤز آنا دیلینده دانیشماغا اجازه وئرمیر و اوشاقلارین تربیه سی یولوندا مانعه لر تؤره دیر. آذربایجان ميلتى ماعاريف ساحه سینده تهرانین ظاليمانه سیاستی نتیجهسینده چوخ گئریده قالمیشدیر. ميلتين وارلیغینی موحافيظه ائدن ایسه آذربایجانین ميلى ماهیتی و خوصوصی عالی اخلاقلارینین نتیجهسی دیر. جسارتله دئمک اولار کی، ایرانین باشچیلاری همیشه ماعارفین اينکيشافى عوضینه ماعاريفى پوچ ائدن یوللارلا گئدیرلر. بو بارهده ایران تورپاغیندا ایرانین باشقا یئرلرینه نيسبتن حؤکومتين جينايتى آذربایجاندا داها چوخ اولموشدور.

فریدون ابراهیمی علاوه ائدیر کی، اوجا سسله اگر بار- بار باغیرساق کی، تهران حؤکومتى آذربایجان ائولادینین ترقیسینه و معنوی اينکيشافینا موخاليفدیر، تام حاقیمیز وار(2).

بو فیکیرلر هله 60 ایل بوندان اؤنجه ایرلی سورولموشدو. هله ده بو پروبلئم ایراندا اؤز حلینی تاپمامیشدی.

" یاد ائللی دوشمنلر آذربایجان خالقینی اوزون مودت اسارت آلتیندا ساخلامیش و اونون آلین تری ایله ويجودا گتیرديگی ثروتی غارت ائتمیشلر. اونلار بونونلا دا کيفایتلنمهییب خالقیمیزین بؤیوک تاریخینی، قدیم و زنگین مدنیتینی، شیرین و آهنگدار دیلینی و ميلى وارلیغینی اينکار ائدیب آرادان آپارماغا چالیشمیشلار. قولدور رضاخان ايستيبدادى دؤورونده فارس شوونیستلری آذربایجان خالقی علئیهینه شوم ميلتچیلیک تبلیغاتین گوجلندیردیلر. یاشاماغا قادر اولوب، دیری و فعال بیر خالق اولدوغونو اؤز موباريزهسی واسطهسی ایله دفعهلرله ثوبوتا یئتیرمیش آذربایجان خالقی اوچون دوغما دیلینده یازیب اوخوماق ، کيتاب و روزنامه نشر ائتمک ، تیاترلاردا تاماشالار وئرمک ، ايداره و مدرسهلرده و ائلهجه ده محکمه ده آذربایجان دیلینده نه اینکی ایش آپارماق، حتا رسمی صورتده دانیشماق بئله قطعی صورتده قدغن ائدیلمیشدی (3).

محض همن تفکوردن ایرلی گلیردی کی ، ایراندا یاشایان حاکیم خالقین حاکیم دیلیندن کنار باشقا خالقلارین دیللرینه قارشی ضيد ميلى سیاست تطبیق ائدیلسین. پهلوی رژیمینین سوسیولوقلاری باشقا خالقلارین، خوصوصن آذربایجان تورکونون ميلى وارلیغینی اينکار ائتمکله اونلاری معنوی جهتدن اسارت آلتینا آلماق مقصدی ایله دیل پروبلئمینی داها قاباریق شکیلده موباحيثه اوبیئکتی کیمی اورتایا آتیب ، اونونلا دا ميلى تضییقی شيدتلندیرمگه باشلامیشلار.

ميلى- دموکراتيک حرکاتیمیزین اؤندری، "21 آذر" حرکاتینین رهبری سید جعفر پيشهوری بو جهتدن دیر کی ، یازیردی : بیزیم نهضتیمیزین ميلى خاصیتیندن بیریسی دیل مسئلهسی دیر. بیز ایندی هرجور گوذشت ائتسک ده دیل مسئلهسینده گوذشته کئچمهریک. سیاسی موباريزهده دالی- قاباق گئتمک اولار؛ لاکین، اساس سنگر الدن وئریلسه مغلوب اولماق اولار. بیزیم ده دیل مسئلهمیز اساس بیر مسئله دیر(4).

اساس مسئله کیمی تقدیم اولونان دیل مسئلهسینه موناسيبت شوبههسیز کی ، ایکی جهتدن اؤيرهنیلمهلی دیر:

١- جیسی، دیلین اونسیت واسيطهسی اولماسیدیر. بوتون اينسانلار دیل واسيطهسی ایله بیر- بیری ایله علاقه یارادیر. ايجتيماعى حیات صحنه سینده یارانان ان ضروری و حتا حیاتی پروبلئملرینی اونونلا نيظاما سالیر و اونونلا دا بوتون پروبلئملرینی حل ائتمگه چالیشیرلار. نه قدر آیری- آیری ميلتلرين ائولادلاری بیر- بیرینین دیللرینی اؤیرهنیر، او ميلتلرين آراسیندا اونسیت مسئلهسی داهادا آسانلاشیر وعلاقهلر سیخلاشیر. مدنی، ايجتيماعى، تکنیکی وعلمی ساحهلرده اينکيشاف سورعتلهنیر و ثمرهلی اولور. یاشادیغیمیز عصر، سورعت عصری دیر. ايقتيصادى، سیاسی علاقهلرین گئنیشلنديگی بیر زاماندا، باشقا ميلتلرين دیلینی اؤیرهنمک گنج نسيلین قارشیسیندا دوران ان ضروری مسئله دیر.

2- جی جهته گلدیکده ، یوخاریدا سؤيلهنیلن ضرورت حتا حیاتی مسئله کیمی تقدیم اولسا دا، یئنه ده هئچ ميلتى اؤز دوغما دیلیندن محروم ائتمگه حاق قازاندیرا بیلمز. بو ضرورت هئچ ميلتى اؤز ميلى زمینیندن آییریب عصرلرله سیناقدان چیخمیش عادت- عنعنهلریندن تجرید ائتمگه براعت قازاندیرانماز.

ميلتين ميلى دگرلر سیستمینده اؤزللیکله دیلینده انگل یارادیلارسا علمی- نظری جهتدن بیر چوخ عالیمین دوشونجهسینه گؤره او ميلتين ساغلام اينکيشافینا دئییل، خستهلنمهسینه زمین یارادار .

بیر ميلتين دیلینی یاساق ائتمک او ميلتين یئنییئتمهلرینی اؤز کؤکوندن آیيرماق و آسیمیلاسیا سیاستينی ایرلی سورمک دئمکدیر. اریتمه سیاستی ميلتلرى اسارت آلتینا سالماغا یؤنهلن شوونیستی دوشونجهنین داشییجیسی دیر.

شوونیستی دوشونجهنی اورتادان گؤتورمک نامینه ميلتیمیزین آرزو و طلبی ایله یارانان ميلى حؤکومت آذربایجاندا بو یولدا جيدى قدملر گؤتورموشدو. ميلى حؤکومتين دیل حاقیندا قراری بو مدعانی تصدیق ائدن ان آیدین فاکتدیر. بو قرار آشاغیدا تقدیم اولان کیمی وئریلمیشدی :

خالقیمیزی دولت دستگاهینا یاخینلاشدیرماق و عمومین احتیاجاتینی ساده بیر صورتده آنلاماق و همچنین ميلى دیلی و ميلى مدنیتیمیزین ترقی و تکامل یوللارینی تمیزلمک اوچون آذربایجان ميلى حؤکومتى اؤزونون 16- دی تاریخلی جلسه سینده آشاغیدا کی قراری قبول ائتمیشدیر:

1- بو گوندن اعتباراً آذربایجاندا آذربایجان دیلی رسمی دولت دیلی حساب اولونور. دولتین قرارلاری رسمی اعلانلار، همچنین خالق قوشونلاری حصّه لرینه وئریلن فرمانلار و قانون لایحه لری مطلقاً آذربایجان دیلینده یازیلمالی دیر.

2- بوتون ايداره لر(دولتی، ميلى، تجارتی و ايجتيماعى) اؤز ایشلرینی آذربایجان دیلینده یازماغا مجبوردورلار. بو دیلده یازیلمایان دفتر و مدارک رسمی حساب اولونمایاجاقدیر.

3- محکمه لرده ایشلرین جریانی تمامی ایله آذربایجان دیلینده آپاریلمالی ، بو دیلی بیلمه ینلراوچون مترجم تعیین اولونمالی دیر.

4- آذربایجانین بوتون ايداره ، مؤسسه و تجارتخانالاری نین تابلو لاری مطلقاً آذربایجان دیلینده یازیلمالی دیر.

5- رسمی اجلاسلار و ییغینجاقلار دا سخنرانلیق و مذاکره لر آذربایجان دیلینده اولمالی دیر.

6- آذربایجانلی اولماییب باشقا دیل ایله دانیشانلار و عمومی دولتی ايداره لرده خدمت ائدنلر آذربایجان دیلی ایله یازیب - اوخوماغی و دانیشماغی اؤیرنمه لی دیرلر.

7- ماعاريف وزارتی ايداره مأمورلارینی آذربایجان دیلی ایله آشنا ائتمک مقصدی ایله آیری دیللردن ساوادی اولانلار اوچون ايداره لرین جنبینده بؤیوکلر اوچون مخصوص کلاسلار آچمالی، بو کلاسلاردا حاضر اولانلارین ایش مدتی بیر ساعات آز اولمالیدیر.

8- آذربایجاندا یاشایان باشقا ميلتلر اؤز ایشلرینی اؤز آنا دیللرینده آپارماغا حاقلیدیرلار. لاکین ، اونلار اؤز رسمی اعلانلاری نین یازیلاریندا اؤز ميلى دیللری ایله برابر آذربایجان دیلینی رسمی دولتی دیل اولاراق ایشلتمه لی دیرلر.

9- آذربایجاندا یاشایان خیردا ميلتلرين خصوصی ميلى مکتبلرینده کی تعلیم اؤز آنا دیللرینده اولدوغی حالدا آذربایجان دیلی نین ده تدریسی مجبوری دیر.

10- آذربایجان ميلى حؤکومتى ماعاريف وزیری نین مکتبلرده تدریس لرین آذربایجان دیلینده اولماسی حاقینداکی قرارینی تصویب و تأیید ائدیب مدرسه لرین ميلى دیله کئچمه سینی بوتون معلم و معلمه لره بیر ميلى وظیفه کیمی تاپشیریر(5)

اؤلکهده موعاصير طلباتا جاواب وئره بیلن ميلى- دموکراتيک قورولوش سیستمی یارانمازسا، موطلقیت و ايستيبداد رژیمیندن چوخ ميلتلى توپلوما یئنی حیات سیستمی تطبیق ائتمک اولماز. اؤلکهنین ايجتيماعى قورولوشونو ، سیاستینی درک ائدیب ايجتيماعى حیاتین و ساغلام سیاستین اينکيشافى اوچون ميلتلرين و خالقلارین دیلینی اؤز طبیعی پروسئسیندن آییرماق اولماز.

ايسلام حاکمیتی ده شاه رژیمی کیمی فارسلاردان باشقا ایراندا یاشایان دیگر خالقلاری اؤز دوغما دیلیندن محروم ائتمکله اونلارین ميلى فاجعهسینه سبب اولموشدور. بو چوخ آیدین مسئله دیرکی، هر ميلتين یئنییئتمهلری ایلک تعلیم- تربیهنی اؤز دیلینده آلیرسا، اونلارین اينکيشاف سورعتی طبیعی و ذهنی ایشی انگلسیز اولور. تجروبه گؤسترمیشدیر کی، بئله اولان حالدا عوموم تحصیل پروسئسینده باشقا دیللری اؤیرهنمک یئنییئتمهلر اوچون داها دا راحات حل اولونور. اؤز دیلینی بیلن، اونون قیراماتیکاسینی دقتله اؤیرهنن یئنییئتمهلر باشقا دیلی منیمسهمکده ذهنی جهتدن داها چئویک و داها ایتی اولورلار.

فریدون ابراهیمی حاقلی اولاراق یازیر کی، اوجا سسله اگر بار- بار باغیرساق کی، تهران حؤکومتى آذربایجان ائولادینین ترقیسینه و معنوی اينکيشافینا موخاليفدیر، تام حاقیمیز وار.

قئید اولونان مسئلهیه آیدینلیق گتیرمک نامینه سون وضعیتله باغلی ایران ايسلام رژیمینین کئچمیش جمهور باشقانی محمد خاطمینین ایکی موراجيعته موناسبتینی آچیقلاماقلا بو پروبلئمین حاقیندا ایران ايسلام رژیمینین هله «موترقى» جناحینین سیاستینی آیدین شکیلده گؤسترمک اولار.

ایرانین هانسیسا فارسنشین منطقهسینده 12 یاشلی بیر مکتبلی اوشاق او زامان جمهور باشقانی محمد خاطمییه موراجيعت ائدهرک ايمکانسیزلیق نتیجهسینده تحصیلدن گئری قالدیغینی سؤيلهمیش و اوندان کؤمک دیله میشدی. مکتوبا تعجیلی اولاراق موثبت موناسيبت بیلدیرن جناب خاطمی آذربایجان اهالیسینین – ضیالیلارین، مطبوعات اورقانلارینین، بیر قوروپ مکتبلی طلبهلرین، بیر نئچه ميلت وکیلینین آنا دیلینین تحصیلی اوچون یوزلرله یازیلمیش رسمی موراجيعتلرینه هئچ بیر موناسيبت بیلدیرمه میشدیر.

گونئی آذربایجانین موعاصر حرکات نومایندهلریندن اولان یازیچی بهروز حقی او زامان جناب خاطمینین بو موناسبتی ایله ایلگیلی قئید ائدیردی کی، پریزدئنت خاطمی سیویلیزاسییالارین دیالوقی آدی آلتیندا مؤوجود تهران رژیمینی غربه دموکراتيک قورولوش کیمی تقدیم ائتمگه چالیشیر . حالبوکی، همن پریزدئنت بو گونه قدر ميلى ظولمه اعتراض ائدن و بو یولدا اونلارجا مکتوب گؤندرن آذربایجان تورکلرینین اؤلکه قانونلاری چرچیوهسینده ایستکلرینه اعتیناسیز یاناشیب...

یازیچی بهروز حقی علاوه ائدیر کی، چئشیدلی ميلتلردن عيبارت اولان بیر اؤلکهنین حاکيمیتی اؤز وطنداشلاری ایله دیل تاپماغی باجارمیرسا- او، باشقا دولتلرله هانسی اصوللا دانیشیق آپاراجاق؟!

ائله تصوور ائدیم بئله آچیق و آیدین چؤزولن مسئلهنین آردینجا داها هئچ نه دئمگه احتیاج قالمیر. تکجه سؤزومه سون قویماق اوچون بونو علاوه ائتمک ایستردیم کی، تاریخ بوتون قابارما- چکیلمهلرین، ایریلی- خیردالی حاديثهلرین یادداش یاتاغی دیر. بو یادداش یاتاغیندا هئچ نه بؤیوک اولسون یا کیچیک، آجی اولسون یا شیرین قلمدن دوشمور. دیل مسئلهسینه گلینجه موستبيد حؤکمرانلارین یوروتدوگو سیاسته باخمایاراق شوبههسیزکی، ميلى دگرلر توپلوسونون آچاری ساییلان دیل, ميلت یاشادیقجا یاشایاجاقدیر.

ابیات ومنبعلر:

1-     سئچیلمیش اثرلر.

2- " آذربایجان" درگیسی 1945- جی ایل. نمره- 4 و 3. ص- 18.

3- " آذربایجان " روزنامهسی 1333- جی ایل، نمره- 696.

4- سئچیلمیش اثرلر.

5- " آذربایجان" روزنامهسی 1324- جی ایل، نمره- 96.