س. سیداوالی

اوجادان دوشونورکن

اؤزوم- اؤزومه یاخالاندیم

...

دواملی اولاراق نشره وئرمه یه چالیشدیغیم بو یازیلار, کئچن اوچ- دورت ایلین عرضینده مجازی دونیادا گؤردوکلریم, ائشیتدیکلریم و اوخودوقلاریمین معین تاثراتی کیمی قلمه آلینمیشدیلار.

یازیلارین چوخونلوغو, آنا دیلیمیز آذربایجان تورکجه سینده یازیلمیشدیلار. لاکن استثنا اولاراق و وضعیتده ن آسیلی, بعضا فارس دیلینده ده یازماق مجبوریتینده قالمیشام.

یازیلارین بیر چوخو, اوجادان دوشونر کیمی, اؤزوم- اؤزومه و یا یاخین بیر دوستا یازیلدیقلاری اوچون, اوخوجولارا تقدیم ائتدیکده, اونلاردا کیچیک دئییشیکلر آپارمیشام.

*****

(8)

یانوار 2016

ناظیم حکمت

حسرتلر و هیجران لار شاعیری

دوستلاردان بیری تورکیه نین آدلیم پاپ خواننده سی, «جم کاراجان» ین اوخودوغو «چوخ یورقونوم» ترانه سینی منه گؤنده رمیشدی. ناظیم حکمت ین آجی و حسرتله دولو بو شعری, ایللردی کی ازبریمده دی. یئری گلمیشکن دئییم کی, «جم کاراجا», ناظیمین باشقا شعرلرینده ن ده ترانه لر اوخوموشدور. او جمله ده ن « من بیر جویز آغاجییام, گولخانا پارک یندا».

چوخ یورقونوم (یورقونام)

منی بکله مه (گؤزله مه) کاپتان(کاپیتان)،

سئیر (سفر و سیاحت) دفترینی باشقاسی یازسین.

چنارلی، قبه لی، ماوی بیر لیمان (بندر)،

منی او لیمان - ا چیخارامازسان.

mavi liman

Çok yorgunum, beni bekleme kaptan.

Seyir defterini başkası yazsın.

Çınarlı, kubbeli, mavi bir liman.

Beni o limana çıkaramazsın...

بو شعری, ناظیم حکمت میلادی 1957- جی ایلده, بولغارستان اؤلکه سینین " وارنا"* شهرینده یازمیشدی.

بالکان اؤلکه لرینین بیر چوخوندا اولدوغو کیمی، عثمانلی امپراطورلوغو دؤورونده ن بو گونه کیمی، بولغارستان اؤلکه سینده ده بیر تورک آزینلیغی (اقلیت) یاشاماقدادیر. بولغارستان دؤولت لرینین بوتون پلان لانمیش مهاجرت لر و اجباری کؤچ لرینه رغما، گینه ده بو گون بولغارستاندا, جمعیتین یوزده سگگیزینه (%8) یاخین نفوسینی ( آلتی یوز مینه یاخین) تورکلر تشکیل ائدیرلر. بولغارستان تورکلرینین چوخونلوغو مسلمان دیلار.

ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا سوویت لر بیرلیگی (اتحاد شوروی) نین نفوذ دایره سینه داخیل اولان بولغارستاندا یارانان سوسیالیست حکومت، بیزیم ایراندا اولدوغو کیمی (تورکلری فارسلارین ایچینده اریتمک سیاستی)، تورکلری بولغارلار آراسیندا اریتمک اوچون، اونلارا قارشی آسیمیلاسیون سیاستی آپاریردی. بو سیاسته بویون ایئمک ایستهمه یه ن تورکلرین بیر قسمی تورکیه یه مهاجرت ائدیب، قالان قسمی دا بو گونه کیمی مختلف شیوه لرله بو سیاسته قارشی مبارزه ائدیرلر.

سوسیالیزم ایده آل لارینا اینانان ناظیم حکمت، بیر طرفده ن بولغار حکومتی نین آسیمیلاسیون سیاستینه قارشی ایدی؛ آمما او بیری طرفده ن ده تورکلرین بولغارستانی ترک ائتمه لرینی ایسته مه دییی اوچون, ایکی طرفین آراسیندا واسیطه اولوب، آراچیلیق ائتمک ایسته میشدی. بو سبب ده ن مهاجرت ایللرینده ناظیم، بولغار تورکلری ایله گؤروشمک اوچون، بولغارستان- ا سفرلر ائدیردی. بولغارستان دؤولتی نین وئردییی وعده لره اینانیب, اؤنجه چوخ امید بسله ین ناظیم, سونرالار زحمت لرینین نتیجه سینی آز گؤرسه ده، بولغارستاندا یاشایان تورکلرین آراسیندا چوخ حؤرمته صاحیب اولموش و چوخ سئویلیردی.

ناظیم ین بولغارستان سفرلرینین بیرینده، "وارنا" شهرینده یازدیغی بو شعر، اونون چوخ سئودییی ایستانبول شهری حقینده دی. ناظیم, ایستانبول حقده یازدیغی شعرلرینین بیر چوخونو, غربت ده و مهاجرت ایللرینده یازمیشدی.

بو شعری یازدیغیندا, ناظیم آلتی ایل ایدی کی مملکتده ن اوزاقدا و مهاجرت ده یاشاییردی.

بیر طرفده ن مهاجرت ایللری دوشوندویونده ن داها چوخ چکدییی اوچون و دیگر طرفده ن حبس ده اولدوغو ایللرده مزمن حالینه گلن اوره ک خسته لییی (Arteriosklerose-angina pektoris) و وطنی بیر دفعه ده گؤرمه ده ن، اؤلومونون یاخین اولدوغونو حس ائتمک اونو سارسیدیب و آیاقدان سالمیشدی.

ناظیم حکمت میلادی 1948- نجی ایلده بورسا زندانیندا آنگینا پئکتوریس (angina pektoris ) باشلیقلی یازدیغی شعرینده بو خسته لیگینه اشاره ائدیر:

...سونرا, هر شفق وقتی, دوکتور

هر شفق وقتی قلبیم

یونان-ستاندا کوروشونا ( گول له یه) دیزیلییور.**

سونرا, بیزیم بورادا محکوم لار اویکویا ( یوخویا) واریب

رئویرده ن ( زندانین بهداری سی) ال- آیاق چکیلینجه

قلبیم چاملیجا (ایستانبول محله لرینده ن) دا بیر خراب کوناک ( ائو) دا دیر

هر گئجه دوکتور

سونرا شو اون ایل ده ن بو یانا

منیم, فقیر ملتیمه اکرام ( قوناقلاماق) ائله بیلدیگیم

بیر تک آلما - م وار الیمده, دوکتور,

بیر قیرمیزی آلما:

قلبیم...

نه آرتئریو اسکلروز ( دامار خسته لییی) نه نیکوتین, نه حبس,

ایشته بو اوزده ن, دوکتورجوغوم ( دوکتور جان), بو اوزده ن

منده بو آنگینا پئکتوریس (اوره ک خسته لییی)

…Sonra, her şafak vakti, doktor
her şafak vakti kalbim

Yunanistan'da kurşuna diziliyor.
Sonra, bizim burda mahkûmlar uykuya varıp

revirden el ayak çekilince
kalbim Çamlıca'da bir harap konaktadır
her gece,

Doktor.
Sonra, şu on yıldan bu yana
benim fakir milletime ikrâm edebildiğim
Bir tek elmam var elimde, doktor,
Bir kırmızı elma:
kalbim...
Ne arteryo skleroz, ne nikotin, ne hapis,
işte bu yüzden, doktorcuğum, bu yüzden
bende bu angina pektoris...

ناظیم حکمت ین قلب خسته لییی گنج یاشلاریندا باشلامیشدی. ائله بو خسته لیک اوزونده ن قوشون خدمتینیه دوام ائده بیلمه میشدی. بو خسته لیک, زمان گئچدیکجه و خصوصیله آغیر شرطلر آلتیندا چکدییی حبس حیاتی و بیرده سیگار چکمک نتیجه سینده, گئت- گئده مزمن لشیب و مهاجرت ایللرینده شدت لنمیش و بوتون معالجه لره رغما, نهایت اونون اؤلومونه سبب اولموشدور.

ناظیم اصلینده بو گون یونان تورپاقلاریندا یئرلشن سالونیک شهرینده دونیایا گلمیش و لاکن ایستانبول شهرینده بویا- باشا چاتمیشدیر. سالونیک شهری بیرینجی دونیا ساواشینا قدر عثمانلی امپراطوریسی نین تورپاقلاریندا یئرلشیردی. ناظیم دوغدوغو شهرده ن دانیشماق ایسته مزدی. «بیوگرافی» شعرینده یازیر:

1902- ده دوغدوم

دوغدوغوم شهره دؤنمه دیم بیر داها

گئری یه دؤنمه یی سئومم

....

1902'de dogdum
dogdugum sehre dönmedim bir daha
geriye dönmeyi sevmem

ناظیم ایله ایستانبول آراسینداکی علاقه, سئوگی و ایلگی نین فرقلی اولدوغونو, اونون یازدیغی بیر چوخ شعرینده گؤرمک اولور.

"قوای میلییه" (kuvayi Milliye)مجموعه سینه داخیل اولان شعرلرینده، ایستانبولون محله لرینی، انسانلارینی و منظره لرینی، کلمه لرله بیر رسام کیمی تصویر ائده ن ناظیم حکمت ین بو شهر- ه نه قدر باغلی اولدوغونا شاهید اولوروق:

سیرا سرو یلرین اؤنونده ن یورو,

چشمه یی کئچ,

مکتب باغچاسی, مدرسه لر,

اوردا حربیه نظارتی نین آرخا دوواریندا

سیاه چارشابلی بیر قادین

چؤمه لیب یئره

داری سه ر په ر گؤرورچین لره

و پاپلچیلر ( بیر قوی, ایکی گؤتور قمار اوینایانلار)

شمسیه ( چتر) اوستونده پاپاز ( اویون ورقی) آچارلار.

...

sıra servilerin önünden yürü,

çeşmeyi geç,

mektep bahçesi, medreseler,

orda, Harbiye Nezareti’nin arka duvarında

siyah çarşaflı bir kadın

çömelip yere

darı serper güvercinlere

ve papelciler

şemsiye üstünde papaz açarlar.

...

«ماوی لیمان» شعرینی یازدیغی ایللرده، هومانیست، نیک بین و مبارز شاعیر و یازیچی نی, حیاتدا کئچیردییی چتین گونلر سارسیدیب و اوزموشدور.

مهاجرت ایللرینده کوچه لرینده یئریمه یین و هاواسینی جیگرلرینه چکمه یین آرزوسوندا اولان ایستانبول شهری, ناظیم اوچون هر زمان باشقا بیر معنا داشیمیشدی.

دونیادا مثلی اولمایان ایستانبول شهری، هم مرمره دنیزی کناریندا، همده بوغاز (داردانل) واسیطه سیله قارادنیز- ه یولو اولدوغو اوچون، ایکی طرف ده ن بیر لیمان (بندر) دی.

"وارنا" شهری ده بولغارستاندا قارا دنیز کناریندا بیر لیمان دی. دنیز یولچولوغوندا بو ایکی شهرین آراسینداکی مسافت بیر او قدر دئییلدی.

ایستانبول, دنیز کناریندا اولدوغو اوچون، ناظیم دنیزی قصد ائده ره ک, بو شهری " ماوی لیمان" آدلاندیریر.

یئددی تپه نین اوستونده بنا اولان ایستانبولون خیاوانلاری, یئنیش- یوققوشلو دیلار. بعضی محله لر، یوکسکلیک و اوجالیقدا و بعضی سی ایسه، چوخوردا یئر آلیرلار.

۳۲۰۰ ده ن آرتیق قبه لی و مناره لی مسجدی اولان ایستانبول-ا، اوجا بیر بنانین سون مرتبه سینده ن باخاندا، قبه لرله دولو بیر شهر کیمی نظره گلیر. سانکی شهرین هر طرفینده, یئرده ن قبه بیتمیشدی.

بو گون اون بئش میلیوندان آرتیق سکنه سی اولان ایستانبول دا، آپارتمانلار و بنا لارین ساییسی ایله مقایسه ده، یاشیللیک آز اولسادا, کئچن عصرین اورتالاریندا, ایستانبول- ون هر یئربنده چنار آغاجلاری واریدی.

بئله لیکله، ناظیم قارا دنیزده، تورکیه ساحلینه دوغرو گئده ن بیر گمی نی گؤروب و او گمی نین کاپیتان ینا خطاب اولاراق بو مصراع لاری یازیر:

" چوخ یورقونوم (یورقونام)

منی بکله مه (گؤزله مه) کاپتان(کاپیتان)،

سئیر (سفر و سیاحت) دفترینی باشقاسی یازسین.

چنار لی، قبه لی، ماوی بیر لیمان (بندر)،

منی او لیمان - ا چیخاراماسان.

حسرتله دولو شعر, مهاجرلر اوچون زبان حال اولدوغو اوچون, آدام ین ایلیک لرینه ایشله ییر.

اوست- اوسته اون اوچ ایل زندان دا یاتان ناظیم حکمت ین حیاتیندا, هیجران و حسرت هئچ زمان اسگیک اولمادی. زنداندا یاتان ایللرده یازدیغی بیر چوخ شعرینده, آیریلیق حسرتی دالغالانیر.

حبس ده ن چیخدیغیندان سونرا, اللی یاشیندا و اوره یی خسته اولدوغونا رغما, اونو سربازلیغا آپارماغا ایسته دیکلری اوچون, تورکیه ده ن قاچماغا مجبور اولور. تورکیه ده ن قاچدیغی ایل, اوغلو ممد هله کؤرپه ایدی. مهاجرت ایللرینده سئودییی حیات یولداشی «منور» و بؤیومه یینی گؤرمه یه امکانی اولمایان اوغلو «ممد» ین حسرتینده یازدیغی شعرلر, تمامیله آیریلیق و حسرت نغمه لری دیلر.

گینه «وارنا» شهرینده اوغلو «ممد» اوچون یازدیغی شعر ده بو حسرت و هیجران دردینه شاهید اولوروق:

کارشی یاکا (اوز به اوز) مملکت,

سسله نییوروم (سسله نیره م) وارنا – دان,

ایشیتییور موسون (ائشیدیرسن)؟

ممد! ممد!

قارا دنیز آکییور (آخیر) دورمادان,

ده لی حسرت, ده لی حسرت,

اوغلوم سنه سسله نیییورام

ائشیتیورموسون,

ممد! ممد!

Memet
Karşı yaka memleket,
sesleniyorum Varna'dan,
işitiyor musun?
Memet! Memet!

Karadeniz akıyor durmadan,
deli hasret, deli hasret,
oğlum, sana sesleniyorum,
işitiyor musun?
Memet! Memet!

منجه بوتون بو ایللرده یازدیغی شعرلرینی «هجران و حسرت شعرلری» آدلاندیرماق هئچ ده یانلیش و سهو دئییل.

گینه میلادی 1957- جی ایلین باهاریندا, او شهرده یازدیغی « واپور» شعرینده حسرت ده ن و هجراندان اوره یی پارتلاماق حالینده ایدی:

اوره ک دئییل به چاریق میش بو, ماندا (اؤکوز) گون – ونده ن,

ته په ر, ها بابام

پارالانماز

ته په ر, داشلی یوللاری.

بیر واپور ( کیچیک گمی) کئچه ر وارنا اؤنونده ن,

اوی قارا دنیزین قوموش تئللری,

بیر واپور کئچه ر بوغازا دوغرو,

ناظیم اوصول جاجیق اوکشار (نوازش ائتمک) واپورو,

یانار اللری ...

Yürek değil be, çarıkmış bu, manda gönünden,
teper ha babam teper
paralanmaz
teper taşlı yolları.
Bir vapur geçer Varna önünden,
uy Karadeniz`in gümüş telleri,
bir vapur geçer Boğaz`a doğru.
Nazım usulcacık okşar vapuru,
yanar elleri...

ناظیم حکمت ین آیریلیق شعرلرینین باشقا بیرینه نظر سالماقلا, مطلبی سونا چاتدیرماق ایسته ییره م.

«اوتوبیوگرافی» شعرینده ده یازدیغی بو مصراعلاردا حسرت و آیریلیق جوشوب, داشیر:

... کیمی انسان اوت لارین

کیمی انسان بالیق لارین چئشیتینی ( مختلف نوعلارینی) بیلیر

من آیریلیق لارین

کیمی انسان ازبره سایار ییلدیزلاری (اولدوزلاری)

من حسرتلری ...

و ...

ناظیم حکمت, ایستانبول دئیه- دئیه و ایستانبول یازا- یازا, دونیایا گؤز یوممالی اولور:

حسرت لیک جانا یئتدی

پئس!... ( تسلیم و مغلوبیتی قبول ائتمک علامتی)

منی ایستانبولوما گؤتورسون بیر ساعات لیک...

Hasretlik cana yetti

Pes!...

Beni istanbuluma götürsün bir saatlik…

______________________________________

* بولغارستانین توریزمی اوچون مهم اولان "وارنا" شهری، تورکیه سرحدینه یاخین، قارا دنیز ساحلینده یئرلشیر.

** ناظیم, شعرین بوراسیندا ایکینجی دونیا محاربه سینده ن سونرا, 1946-1949 ایللرینده باش وئره ن داخیلی ساواشدا, انگلیس لرین حمایه سیله سلطنت رژیمی نین واسیطه سیله یونان کمونیست لرینین اعدام لارینا اشاره ائدیر. ناظیم باشقا شعرلرینده ده تورکیه نین قونشوسو اولان یونان اؤلکه سینین کومونیستلرینه اشاره ائدیر. او جمله ده ن اوغلو اوچون یازدیغی «دوغوم» شعرینده دئییر:

... منیم اوغلان

دونیایا یا گلدییی زامان,

چوجوق لار ( اوشاقلار) دوغدو یونان زندانلاریندا,

بابالاری کورشونا دیزیلمیش.

بو دونیا دا ایلک گؤروله جک شئی دئیه

دمیر پارماکلیغی (دمیر میله لر) گؤردولر.

...

Benim oğlan

dünyaya geldiği zaman,

çocuklar doğdu Yunan zindanlarında,

babaları kurşuna dizilmiş.

Bu dünyada ilk görülecek şey

diye demir parmaklığı gördüler.