میانالی علیرضا:

 گونئی آذربایجان ادبیاتیندان خاطره لر

"عؤمور یولوندان صحیفه لر"

"1"

بو یولا قدم قویدوقدا بیر نئچه نفر ادبیات سئور گنج لر ایدیک.آذربایجان ادبیاتینی ، خصوصا اونون شعرینی مقصد گؤتورموشدوک. اؤزوموزه هم مرام، هم مسلک آراییب، آختاریردیق. هارا باش  چه کیردیک، هارایا  یولوموز دوشوردو یاشیدلاریمیزا آز راست گلیردیک.آز دئدیکده ریاضیات حساباتی آپارماغا ده یمز؛ ساییمیز بیر نئچه نفردن آرتیق دئییلدی. داها دوغروسی بارماق ساییندان چوخ اولمادی آراییب، آختاریب، تاپا بیلدیکلریمیز. آما بو ائله تصوور اولماسین کی، بو یولون یولچولارینی  تانی ییب تاپا  بیلمیردیک؛- یوخ!- سونرالار معلوم اولدی کی، اؤز آنا دیلینده یازیب یارادانلارین گنج لری ائله بلکه ده تک بیزلرایدیک.                                                                                                      ناغیللاردا  دئییلن اولماسین،آما دوغوردان دا اللریمیزده  ده میر عصا،آیاقلاریمیزدا  ده میر چاریق گزدیک یورد یئرینی، آرادیق اؤلکه میزین ان اوجقار کندیندن توتموش ایرانین باش کندی تهرانا کیمی.                                    اهرین آی پروزان کندیندن کئچدی یولوموز؛ تبریزین آرپا دره سیندن یوللاندی، چاراویماغین شور قارا کندیندن یول آلدی. اورمیه ده ادبیاتا گؤنول وئرمیش بیر ائوده دینجلدی.کرج ده ایکیجه ائوده سیغیناجاق تاپدی. هریزدن آدلادی، موغاندان کئچدی.تهراندا بیر ائوده آذربایجان آدلی بیر حیات یاشاماغا  باشلادی. یئتیم لره اوخشاسادا  مدنیت مرکزیمیز اولان تبریزده سیغال چه کیلدی باشینا. شاه اسماعیل دوهاسیندان کئچن اردبیلده اؤزونه تمکینلیک آرادی، مدریکلیک گزدی. تبریز اوستی میانادا نفس دریمی دینجلمه یه واخت اوغورلادی.                                                                                                           هارا  گئدیک، هاردان کئچدیک ان آزی اؤزوموزدن 20- 25 یاش بؤیوکلریمیزه راست گلدیک. اوزون مدت یاخین یاشیدلاریمیز همن او نئچه نفر اولدی.                                                                                        25-1324- جی ایللرده یارانمیش آذربایجان ملی حکومتی نین آب- هاواسیندان کئچن لرایدی مقصد گؤتوردیوموز یولون یولچولاری و داوامچی لاری. ائله بیل کی، لعنت لنمیش بیر یولا قدم قویموشدوق.                                            یولچوسی اولدوغوموز یولون محدوده سی گئنیش اولمادیغیندان مناسبتلریمیز صنفی مناسبت کیمی دئییل، عائیله مناسبتی کیمی جریان ائدیردی. ائله بیل کی، بیزلر هم صنف دئییل، بیر- بیریمیزله قوحوموق، قارداشیق. دایی ،باج اوغلویوق. عمی، قارداش اوغلی ییق. آتام چوخ دیانتلی دیندار بیر انسان اولسادا،سایی چوخ اولمایان بوتون بو کمونیست لری تانی ییردی. بو سؤز کیمسه یه غریبه گلمه سین، هئچ ده شبهه دوغورماسین.آخی او زامان تورکجه یازان کیم اولوردیسا اولسون اونا کمونیست دئییردیلر. آتام هم بوتون بو کمونیست لری تانی ییر، هم ده هامیسینی قارداشی، یاخود قارداش اوغلیسی کیمی سئویردی. آنام حارام- حلالی دقیقلی یی ایله بیلسه ده، اونا عمل ائتسه ده اونلارین هر تک- تکینه یاد کیمی دئییل، بیر نؤوع عائیله عضولریمیز کیمی یاناشیردی. باجیمین حیات یولداشی قوحوم- اقره با  آراسیندا اولان کیمی ، بعضا اونلارا  ساتاشیردی. یادیمدادیرکی بیر گون بیرینجی کره مرحوم شاعیریمیز قافلانتی نی گؤروب آدینی بیلدیکده اوزونی اؤنجه دن تانیدیغی سلیمان ثالثه توتوب دئدی:                                                                                  - آقا سلیمان، بو قافلانتی!- بس هانی بیزیم بوزقوش؟...                                                                    انقلاب ایللری ایدی.ان چوخ دایاناجاق نقطه میز  چاراویماغین شور قارا کندیندن یول آلیب گلن،تهرانین یافتاباد محله سینده مسکونلاشان مرحوم شاعیریمیز قافلانتی نین ائوی ایدی.ائله جه ده همن کؤیدن تورک اوغلونون منزلی.تبریزده ایسه ،تبریزین آرپا دره سیندن یادگار،عباسی کوچه سی نین کلنتر مسجدی یاخینلیغینداکی، سلیمان ثالثین اوجاغی. میانادا بیزیم، کرج ده سارابدان باشلایان یولون داوامی آغازاده علیایی نین، ائله جه ده شرق عالمینه ایشیق ساچان میرزه علی اکبر صابر یارادیجیلیغیندان کئچن، هریزدن باش قالدیران، کرج ده مسکونلاشان ساتیریک شاعیریمیز ساپلاغین بارگاهی.                                                                                                           انقلاب ایللری ایدی.دایاناجاق مکانلاریمیز آرتیردی.اونلار آرتدیقجا ساییمیزدا آرتیردی.عکسینه، ساییمیز آرتدیقجا اونلاردا آرتیردی.همن گونلردن باشلادی بو دایاناجاق مکانلاریمیز عائیله عضولریمیزدن کنارادا چیخدی. چوخدان اوستو اؤرتولموش، حقیقت لری اؤرت- باسدیر ائدیلمیش ادبیادتیمیز، داها دوغروسی ملی معنویاتیمیزین ان پارلاق قولی اولان شعریمیز تبریزین ائل گؤلوسونون چوخ دینج بیر گوشه سینده حلیمیک، ائله جه ده متینلیک تمثالی اولان غلام حسن صدیغین عائله سینده عزیزلندی و تبلیغ اولدی. همن گوی لردن باشلادی شعریمیزین موسیقی ایله بیرلشمه سی و بیرچوخ مجلس لرده، ییغینجاقلاردا اؤزونی گؤسترمه سی.

سئویملی آنلار یاشاییردیق. بو سئوینجین بیزه باشقا اساس سببی ده واردی. اردبیلدن چوخ گنج ایکی یازار عائیله میزده گؤرونمه یه  باشلادی. اونلار او دؤنم ده ادبیاتیمیزا گلن بیرینجیلر دئییلدی؛ اما بیزیم سئوینجیمیزه توتارلی بیرینجی سبب لرایدی. اؤزوموزدن گنج لرله راستلاشمیشدیق. سئوینیردیک. سئوینیردیک بونا کی دورقونلوقدان چیخیریق. ملیتمیزین گنج لری ده اؤز ملی صنعتیه اوز  گه تیرمه یه باشلامیشدی. گلن کیم اولوردوسا-اولسون کؤنول دولوسی سئوینج له قارشی لانیردی...              یاندیریلاران کتابلاردان سونرا بیر نئچه اشارتی گؤرونمه یه باشلامیشدیسادا  دئمک اولار  او دؤنه مین تصویرینی مرحوم شاعیریمیز بولود قاراچورلی سهندین یازدیغی بو شعرده داها آیدین گؤرمک ادلار:

اورداکی، دیل، آغیز سؤزدن اوسانار

سوروشون مطلبی تئللر سؤیله سین.

دوداق دانیشارسا اود توتوب یانار

گره ک دیر زخمه لر، اللر سؤیله سین.

انقلاب ایللری ایدی. نئچه ایللر اؤنجه دن گلن شهریار نفسی، سهند صنعتی، ساهر مکتبی و همن آخی نین داوامی کیمی جریان ائدن نطقی شعری، هاشم ترلان لیریکاسی، شیدا، بارز، ساوالان، سؤنمز، کریمی، تورک اوغلی، قافلانتی نین دیلی،  یازدیقلاری اثرلرین قورولوشی، مضمونی، بدیعی لی یی ملی معنویاتیمیزین تظاهری کیمی اورتایا چیخسالاردا بو صنعته یئنی گلن لری هیجا شعرینه دوغری لازیمی سه وییه ده چه که بیلمیردیلر. آما هیچ ده بونی انکار ائتمک اولمازکی، بو صنعتکارلارین حرکتی ایله ملی ادبیاتیمیزدا یئنــی آتمسفرین یارانماسینا باشلامیشدی. انقلابدان اؤنجه گونئی آذربایجان ادبیاتیندا سیخیشدیریلان هیجا ایندی عروضدان اؤنه کئچمه یه ، اوندان ایره لی له مه یه دوغری استقامت گؤتورموشدی. آدلاری قید اولان صنعتکارلارین بو یولدا حرکت ائتمه لری سانکی هیجا شعرینه بیر نؤوع سیتاتوس ایدی. همن ایللرده  قارا داغدان اولان شاعیر بهمن زمانی نین شعریمیزده اؤزونی گؤسترمه سی سانکی یئنی باشلایان بو یولون  آچاری ایدی. داها دوغروسی اونا بیر تکان ایدی.اونون گلیشی سانکی گور آخاجاق بیر بولاغین تیخلانمیش گؤزلرین آچماق ایدی. بو فکیر مباحثه لی سسلنسه ده او دؤنم ده یاشلی اولسون یا جاوان بهمن زمانی یارادیجیلیغیندان تاثیرلنمه یه  بیلمزدی. انقلاب چاغیران نفس، گور سس، آیدین دئییلیش طرزی، گونوموزله سسله شن دویغو، فیکیر، دوشونجه اونون شعرلرینده داها چوخ تاثیر گوجونه مالک ایدی. بونی دا  قید ائتمک یئرینه دوشرکی، او دؤنم ده چوخ آز شعر مجموعه سی، یا خود شعر توپلوسی ایشیق اوزی گؤروردی. بهمن زمانی او خوشبخت شاعیرلردن ایدی کی، همن گون لرده "‌آراز"‌آدلی کتابی ایشیق اوزو گؤرموشدی.شبههسیزکی، بودا تاثیرسیدئییلدی.                                               .                     بوراداجا  انقلاب ایللرینده چاپ  اولان کتاب لارین سیاهینی قید ائتمه یی ضروری حساب ائدیره م. ائله تصور ائدیره م بونلاردا  گونئی آذربایجان ادبیاتیندان خاطره لر سیراسیندا  قید اولونا بیلر.