«اسماعیل جمیلی»- ائلىنین سسینه سس وئرن ،

یوردونون نیسگیللرینی اؤتن شاعر

م. ع. فرزانه

اوزون مدّت دگیل ، اولا بیلسین آشاغا - یوخاری دؤرد ایل بوندان اؤنجه،یا بیر آز اویان- بویان ،عؤمور آیلارینی و ایللرینی بوتون سورگونلر کیمی غربتده یاشایان وبیر آن ائلین – اوبانین قایغی سیندان فارغ اولمایان استعدادلی شاعر اسماعیل جمیلی ، آذربایجانین بؤیوک سؤز استادی صائب تبریزینین تک بئیتلریندن آذربایجان دیلینه چئویردیگی دفتری منه گؤندردی.

او گونلر من اوزون سورن اورک خسته لیگیندن یاخا قورتارسامدا، هله اونون سوروشکن یورغونلوق و دالغین لیغی ایله ال به یاخا ایدیم . بونونلا بئله دفتری دقّتله گؤزدن کئچیردیم و اؤز احساسیمی یازدیغیم یییغجام اؤن سؤزده بو عبارتلرله بیلدیردیم:

" صائبین دریا مضمونلاری وجمیلی نین اینجه ترجومه لری او قدر جانلی و ییغجامدیر کی، اينسان اوره گی ایسته ییر دفترچه ده هر نه وارسا بورایا کؤچورسون!...

اسماعیل جمیلی اؤز اينسانی – اخلاقی نورملاری ایله یاخشی وپیس آراسیندا یاراتدیغی قایغی و دویغو دونن بؤیوک سؤز استادی محمدعلی صائب تبریزی نین یاراتدیغی شعر وادب دونیاسی نین دوامچیلاریندان بیری دیر . اسماعیل جمیلی لر بو گون خلقیمیزین دوشونجه دونیاسیندا صائبلرین دوغما وارثی اولاجاقلار". و بو گون دؤرد ایل بو سؤزلردن سونرا ، اسماعیل جمیلی دوغرودان – دوغرویا دیلیمیزین سؤز بولاغیندان و ائلیمیزین اویانیشیندان یازدیغی قدرتلی و جسارتلی شعرلرله صائبین یولونون دوامچیسی و اونون دوغما وارثی سویه ده ایرهلیله ییر.

دؤرد ایل عرضینده شعر دونیاسیندا بو قدر ایره لیله مک ، استعداد و باجاریق اؤز یئرینده دورسون ،اینام و اینانج اولماسا ، ائله – اوبایا باغلیلیق اولماسا ، شاعر ائل ایله سس سسه وئرمه سه و یوردولا دردلشمه سه ، باشا گله سی دگیل : گر جزبه عشق اولسا گتیرم نئجه گلمز گر جزبه عشق اولماسا ، گلسه وجه گلمز . یئرلی اولسا یئنه ایسته ردیم بحرانی گونلریمده یوخاریدا آدینی چکدیگیم اؤن سؤزدن بیر پارا گراف دا بورایا کؤچوروم : « اوزوگولرلیک ، اينسان سئورلیک ، زحمته حؤرمت ، یورد قایغیسی ، تورپاق قایغیسی ائل قایغیسی ، دیل قایغیسی ، آزادلیق و شرفه سایغی ، شعره ملاحت و عزّت قازاندیریر .

اوزو گولرلیک ، آرزویا قول- قاناد وئرمک و عومرو اؤز باشینا بوراخماماق شاعرین اولگوسو و دونیا گؤروشودور . »

او تاریخدن بری جمیلی نین یازیب – یاراتدیغی دولغون و اینجه بیچیملی شعرلری نین هامیسی الده اولماسادا، اینترنتدن آلینان تک ورقلر حالیندا بیر قیسمی گؤز اؤنومده دیر. آز بیر مدّت عرضینده بو قدر گلیشمه ، باخیش درینلیگی و دوزگونلوگو ، دوشونجه و دویغونون جانلی بویالارلا سوسلنمیش سؤز اینجیلری دوغرودان دوغرویا سحر کلام ساییلا بیلر .

جمیلی نین شعری هر عنوان آلتیندا سؤیلنسه ده ، او باشدان آیاغا و بوتونلوکده اویانیش و دیره نیش شعریدیر.

جمیلی بو گونکو اویانیشین ، بو گونکو اؤزونه قاییتماغین ، اؤز ملی وارلیغینی ، کیملیگینی ، اينسانی حقلرینی دریندن و هر طرفلی دوشونن و اونو الده ائتمکده یانیلمایان و یئنیلمه ین بیر خالقین یول گؤستریجی سیدیر.

اونون شعرینده چاغلایان لیریزم ، نه اینکه اونون دؤیوشگن اؤزه للیگینی یادیرقامیر بلکه اوردا یئرله شن معاصرلیک و جانلیلیق اوندا کی رئالیزمی درینلشدیریر و بو گؤنکو اویانیشین جانلی گؤزگوسونه چئویریر .

شاعرین یارادیجیلیغی نین رنکارنگ و چوخ ساحه لی اولماسی اونون بیر اؤتری آراشدیرمادا تانیلماسی ممکن اولمادیغیندان اونون شعرلریندن بیر نئچه سینه دقّت یئتیرمک آز - چوخ اؤدهنکلی اولا بیلر:

جمیلی نین گؤز قارشیسسیندا اولان شعرلرینده یوخاریدا اشاره ائتدیگیمیز کیمی ان پارلاق یئر توتان اونون بوگون آذربایجاندا پارلانان ملی – معنوی اویانیشلا ایلگیله نن و بو اویانیشین عینی دورومونو ترنم ائدن شعرلردیر . بیچیمینده و آنلامیندا بیر سمفونی فضاسینی یارادان " یئنی چاغین یئنیلمه ین بالاسی " عنوانی داشیان بالادا دا شاعر دئییر:

سن یالواریش نسلیندن یوخ ،

قارا قارقیش فصلیندن یوخ ،

آیری دوشموش اصلیندن یوخ ،

یئنی چاغین یئنیلمه ین بالاسی سان ،

وارلیغیمین کیملیگیمین قالاسی سان ،

..........

گؤزلرینین آرخاسیندا اولدوزلاری صفه دوزن ،

گوی قورشاغی قانادیندا اومودلارین باغین گزن ،

آرزیلاری سونا کیمی دورو خیاللاردا اوزن ،

یاساق سئودا سئوگیسینده سایسیز غمه ، درده دؤزن ،

دوشونجه نین باغچاسیندان

یابان شاختا سازاغیندا دونانلارین الین اوزن ،

اؤزو اولوب اؤز اؤزون آشان

دالغالانیب جوشوب داشان ،

قورتولوشون شن هاواسین چالاسی سان ،

یئنی چاغین یئنیلمه ین بالاسی سان ،

.........

شعرده سؤزلرین بیچیمی اوقدر یاراشیقلی ، دوشونجه نین دورومو او قدر عینی و آنلاملی اوقدر درندیر کی اونو یاریمچیق قویماق بیر سمفونینی یاریدا کسمک تاثیری اينساندا بوراخیر . بو بالادا دا اولان گوجلو ادراکین و معاصیرلیگین اينساندا یاراتدیغی و بئجرتدیگی ایسته ینین و داورانیشین سؤزدن بیچیلمیش تابلوسو جلوه لنیر .

لاکن شاعر " بیز واریق " دؤردلوگونده بو ایده آل اویانیشین باش توتماسیندا حرامیلرین ، اينسانی دوز – دوغرو یولدان چاشدیرانلارین و اونو اؤز وارلیغیندان و اؤزلوگوندن آیری سالان دوزاق قورانلارین حیله لرینی آد ائیلیر :

آییردیلار یول یارییا چاتمادان آیریمچیلار یولوموزدان بیزلری

بیز دوز یولون دوزلوگونه وارمادان ایری یولو بیتیردیلر اؤزلری .

.......

بیز گووندیک دوز ایناما دوز یولا بیر باخمادیق تله قوران ساغ سولا

چاتدیرمادان یولو باشاا قول – قولا بیزه دوشمن گؤرستدیلر بیزلری .

......

آلچاقلاری شیشیتدیلر داغ اولدو مزارلاری بزه دیلر باغ اولدو

بیز قارا گون کومور اوزو آغ اولدو یئنه بیزی گؤرنمه دی گؤزلری ...

و ائله بو اينسانی دوغرو – دوزگون یولوندان چاشدیرانلارین و اؤزکیملیگیندن آیری سالانلارین قارشیسیندا اؤز بیرلیکلرینی قوروماقدا " آیریملارین ایچینده " بئله مصلحت گؤرور :

آرزولارین دنیزینده یولداییق ساحیلده بیر ، یئلکنده بیر، یئلده بیر

یا اورتادا ، یا ساغدا ، یا سولداییق اوموددا بیر ، دیلکده بیر، دیلده بیر

......

بولاق قورور داملا- داملا کؤچنده دنلی دنسیز اوراقلانار بیچینده

تاپ بیرلیگی آیریملارین ایچینده دوداقدا بیر اولمالی دیر ، دیلده بیر....

.

خالق شاعری صمد وورغونون ایللر بوندان اؤنجه سؤیله دیگی آذربایجان پوئماسی ، هله ده شاعریمیزه بیر الهام و قایناق کیمی معاصر شعر رپرتواریمیزدا پارلاییر . گؤز اؤنونده اولان واراقلاردا دؤرد قطعه یورد آدیله شعر وار لیریک و ایپک بویالارلا آنا یوردو تصویر ائدن بو شعرلرله یاناشی " سن آذربایجان سؤیله...." عنوانلی شعرده، شاعر یئنی بیر ریتمله آذربایجانین تکجه پارلاق کئچمیشیندن یوخ ، اونون اونودولماز قهرمانلار اؤلکه سی و آدلیم بیلگینلر اوجاغی اولدوغوندان یوخ ، بلکه اؤز اورک آغریسی ایله آذربایجانین تاریخ بویونجا دردلرینه ، یارالارینا باشدان آشیردیغی ماجرالار و طوفانلار و شاهد اولدوغو نامردلیکلره یول آچیر .

چوخ یئرلیدی بو جانلی تراژدینی بوتونلوگله بورایا کؤچورم ، آنجاق دئمه لی چوخدور ، فرصت یوخ......

آشاغیدا کی بئشلیکلر شعرین باشلانیشیندان و قورتاریشیندان نمونه اولاراق گتیریلیر :

سن آذربایجان سؤیله نچون آذر به جان اولدون ؟

اونوتدون اؤز درین دردین یادین دردین آلان اولدون ؟

چتین گونلرده ایرانین بلاسیندا یانان اولدون ؟

وئریب ائولادینی قوربان ، اؤزون یالقیز قالان اولدون ؟

یاشیل یوردوم باهار ایکن نه دن سولدون ، خزان اولدون ؟

کئچن یوز ایلده یوزلریول دؤیوشدون ، مین یارا گؤردون،

دایاندین ، سینمادین ، دؤزدون ، وفا ائتدین ، جفا گؤردون ،

کیمین چکدین بلاسین ، سن همان یئردن بلا گؤردون ،

سویولدون ، پای بؤلوش اولدون ، یاد اللرله تالان اولدون ،

سن آذربایجان سؤیله ، نچون آذر به جان اولدون ؟

گووه ن ائولادینا ، آنجاق اؤزون قیل دردینه چاره ،

کؤنول وئرمه شکر دیللی ، هر آن اویناشلی دیلداره ،

فریلداقدی دئسه هر نه ، بوراخ گئتسین اوزو قاره ،

جانین قویدون سؤزون اوسته ، بو یولدا امتحان اولدون ،

سن آذربایجان سؤیله نچون آذر به جان اولدون ؟

جمیلی شعرینین قاپیسی همیشه دوغما وسارسیلماز خالق قهرمانلارینا آچیق اولموش و خصوصیله زمانه میزده تاریخین گلیشمه سیله ، بابک ، ستارخان و آیریلاری کیمی یئنیلمز و قورخماز قهرمانلار بو سون ایللرده ائلین و یوردون سمبولیک و ائل جاری قهرمانلاری سیماسیندا جلوه لندیکلری و هر زاماندان چوخ خالقین مبارزه سینده دایانیش و دیره نیش اولگولری ساییلدیقلاری باخیمیندان حماسیه چئوریلیرلر .

گؤزده اولان شعرلرده جمیلی بابک و ستارخان حماسه لریله قریلماز ایلگیسینی بئله جانلاندیریر ،

" بابک بو گون بیر آد دگیل " عنوانلی شعرده:

بابک بو گون بیر آد دگیل

یوز ایللری آشیب گلن ، / عصیرلره یئنیلمه ین ، / قهرمانلیق داستانیدیر .

ایگیت اوغلان ، قوچ قیزلارین ،/ اوزانلارین ، قوپوزلارین ،/کیملیگینین کئشیگینده یئلمازلارین ،/ وارلیغینین عنوانیدیر .

بابک آدلی دایانیشما، / گله جگه آرخا دوران ،/ قورتولوشا کؤرپو اولان ، /

چنلی بئلده دوولت قوران ، / ملتیمین فرمانیدیر.......

ائلی دوستاق ، دیلی یاساق ،/ آنلی آچیق، ایگیت قوچاق،/ تورک ائلینین سهندیدیر ، سلطانیدیر.

بذ قالاسی ، داش قایالاردان اولوشان،/ بولودلارا سینه گرن ، زیروه ده بیر قالا دگیل.....

ظولمه، زورا ، خیانته،/ گئریلیگه ف جهالته باش ایمه ین ،/ سئوگیمیزین اوردوسودور،گوه نیدیر ، دایاغیدیر

بابک بو گون بیر آد دگیل ،/ آرزیلارلا ییرقالانان ،/ اورکلرده دالغالانان ،/ آذربایجان ملتی نین بایراغیدیر.

و " ستارخانین بایراغی " عنوانلی شعرده:

دان یئری قارانلیق ، /بولاغ باشی بولانلیق ،

یوخسوللوق ، بوغونتو ، فریاد،/ اؤلوم کؤلگه لی استبداد ،

غم ، غصه قالاق ،قالاق،/ درد ،ظولم زولاق ، زولاق،

داغ – داغ ائشیدیلمز هارای،/ حقسیزلیک گونده لیک اولای،

سو یئرینه آخان قان ،/ امر ائدن ظولمکار خان ،/قدرته اویونجاق دین ، ایمان..........

اومودسوزلوک گؤیه رنده ،/آرزی یئلی دیرننده ،/اينسانلیغین دیه رلری،/ آغ کفنه بوروننده،

همّت سؤزو ، غئیرت سؤزو ، / آزادلیقلا ملّت سؤزو ،

ستارخانلار ، باغیر خانلار ، / ائلده دیلدن دیله دوشدو،/ قانادلاندی ، هاوالاندی ،/ نغمه اولدو تئله دوشدو .

ائل سیغیندی آزادلیغین اوجاغینا،/ ائل گووندی ستارخانین بایراغینا ،/

گولوش قوندو قارا – قورخو بوداغینا،/یئنی آچان چیچکلرین دوداغینا .

قورخماز سردار ،/ جسور سالار ،/ یوخسوللارا دایاق اولدو ،/ اومود یایان چراغ اولدو ،/

آذربایجان آزادلیغا بایراق اولدو / آرزی ، اومود ، سئوگی ، سئوینج / شار شار آخان بولاغ اولدو........

بورایا قدر گتیردیگیمیز قیسا آراشدیرمالارو بیر سیرا اولگولر جمیلی شعرینین اؤزه للیکلرینی آز- چوخ ایشیقلاندیرسادا ، اونون چوخ ساحه لی ، رنگارنگ و چوخ چئشیدلی شعرلرینی بوتونلوکلده قاورامیر . بو شعرین هر بیرینین اؤز رایحه سی ، اؤز بیچیمی و هارمونیسی، اؤز آنلامی ، احتواسی و آماجی وار . بوتون بونلاری یئری گلینجه آراشدیرماق آرزوسیله بو یازینی شاعرین شعرده ایشلتدیگی قالیب وبیچیملردن آد چکمکله اونلارین بعضیلرینین آنلام و مندرجه سینه اؤتری اشاره ایله بو سؤزه سون وئریریک.

جمیلی شعرده خلق شعری قالیبلاریندان قوشما ، گرایلی ، بایاتی و آیریلاریندان فایدالاندیغی حالدا کلاسیک ادبیاتین غزل ، مثنوی ، قطعه و مخمس قالیبلاریندان دا فایدالانیر . بونلار اؤز یئرینده دورسون ، او آزاد شعر ریتم و اؤلچولریندن ده مهارتله و یئرلی یئرینده بهره له نیر . آشاغیدا بیر سیرا شعرین بیچیم و آنلامینی گؤسترمک اوچون اونلاردان بیر شاه بیت گتیریلیر :

" صمد عمی ناغیللارا قوشولدو " : سئوگی دولو آرزی دولو بیر گونش ،/آرازدا باتسادا او گون بیر آندا/ صمد عمی ناغیللارا قوشولدو ، /آدی اؤلمز اولدو آذربایجاندا .

تبریز عنوانلی شعردن :

بابک تک عینالین یاخیب قان اوزه ، / ایگیتلیک داستانین سیغینماز سؤزه ،

قهرمان ائولادین گلمه سین گؤزه ،/ بهارین دؤنمه سین خزانا تبریز .

آیدینلیق اؤلمز :

دوز یولون یولچوسو آنلی آچیقدیر ،/ دؤنگه ده گیزله نن تولکو اوتانسین ،

حاق سؤز قیلینجدیر ایرینی کسر ،/ سؤیله کی یاتمیشلار دویسون اویانسین.

بیز کیمیگ :

بیز سئوگیدن یولا چیخان ،/ کدورته قالخان توتان،/ محبّته میدان قوران ،/

ائلیمیزین ، یوردوموزون ، سئوگیسینده صادق لریک ، حسرتینده یاندیغیمز آزادلیغا عاشیقلریک.

سؤز :

سؤز وار ، جاندیر ، درده درماندیر / سؤز وار جان یاخاندیر اورک سیخاندیر

سؤز وار ، کؤنول آچار ، اوزو گولدوره ر / سؤز وار زهرلیدیر ، سانجان ایلاندیر .

صاباحلاری اولمایانلار :

نه یاخشی کی باجارمیرلار ،/ گوندن گونه یوخسوللاشیر کؤنوللری،/آندان آنا

قیسیرلاشیر دویغولاری ،/ زمان سازین چالمایانلار ،/ ساباحلاری اولمایانلار .... .

یوتوبوری، قیش 2005

م. ع. فرزانه