حاضیرلایان: س. حاتملوی

کوراوغلو و نگار*

(7 پرده ده نومايیش)

میلادی 16 و 17- جی عصرلرده، عثمانلی و ایران امپراطورلوقلاری نین سونا گلمهین ساواشلاریندان، بگلرین و خانلارین گونو- گوندن آرتان وئرگیلریندن جانا گلن آذربایجان، آناطولی و قافقاز خالقلاری، بو دؤزولمز شرطلره سون قویماق اوچون دؤنه- دؤنه عصیان ائتمیشدیلر. بو عصیانلار تاریخده جلالی لر حرکاتی آدی ایله مشهور اولموشدور.

اؤز آدی روشن، آتاسی نین آدی علی، کور اوغلو یا مشهور اولان سرکرده، یوخاريدا آدی چکیلن قیاملارین اشتراکچی سی اولموش، اؤز جسارتی، ایگیت لیگی و قوچاقلیغی ایله افسانه وی بیر خالق قهرمانی سویه سینه یوکسلمیشدیر. کوراوغلو، شاهلار، خانلار و بگلردن آلیب، فقیر خالقا باغیشلامیشدیر. آذربایجان، گورجستان، تورکمنستان، تورکیه اراضی سینده یاشایان مختلف خالقلار و حتی ائرمنیلر آراسیندا آیری- آیری واریانت لاردا سویلهنن کوراوغلو دستانی، قیسا شکیلده بئله اولموشدور:

حسن خانین قاپی سیندا عؤمرونو چوروتموش ایلخی چی علی کیشی نین گؤزلری، خانین امری ایله کور اولونموشدور. علی، اوغلو روشن ایله دریا آت لاری نین دؤلون دن دوغولان ایکی آتی- قیر آت و دور آت- بسله ییب و اونلاری بویوتدوکدن سونرا، حسن خانین سارا یینا هجوم چکیب، اونو اؤلدورمکله انتقامینی آلمیشدیر. کوراوغلو ایسه، دایماً دومانا بورونموش اوجا بیر داغین باشیندا بیر قالا- چنلی بئل قالاسی- سالدیریب و اورادان خالقی، ظلمکارلارا قارشی عصیانا چاغیرمیشدیر. او بو عصیانلارین نتیجه سینده، آیاق یالین کندلی و شهرلیلرده ن عبارت اولان بؤیوک بیر اوردو- دلیلر اوردوسو- یاراتمیش، شاهلارا و پاشالارا ایللر بویو میدان اوخویوب و قان اوتدورموشدور. اوستامبول شهری نین خوتکاری نین قیزی نگار خانیم دا، کوراوغلونون هم حیات یولداشی و هم ده سلاحداشی اولموشدور.

فیلینج لا کوراوغلو، تدبیرله نگار

نئچه ساواشلار اوتان گؤرموشم**

***

اویونچولار:

کوراوغلو: اوجا بویلو، انلی کورک لی، ائشمه بوغلاری اولان گنج بیر اوغلان

نگار خانیم: چاتما قاشلی، گیرده اوزلو، اورتا بویلو و بیر آز دولو هیکل لی گنج بیر قیز

حسن خان: اورتا یاشلی، هوندور هیکل لی و بویوک گؤیده لی بیر کیشی

محمود پاشا: حسن خانا بنزه ین بیر آدام

علی کیشی: بئلی ایری بیر اختیار کیشی

حمزه: چیرکین صفت لی، آریق- جیلاز و کچل بیر کیشی

باشقا اویونچولار:

باشقا بیر خان، رقاصه و جلاد

بیر نئچه کند لی

ساواش گئییمینده بیر نئچه ده لی (کوراوغلو نون اوردوسونا منسوب اولان جنگاورلر)

بیر نئچه قادین، قاراواش و قوللوقچو

راوی: عاشیق گورکمینده بیر کیشی

بیرینجی پرده

( صحنهده، اللری و قوللاری باغلی اولان بیر نئچه اسیر دوشموش عصیانچی نی، خانین آداملاری شاللاق ایله وورا- وورا گتیریرلر. قورولموش دار آغاجلاریندان، بیر نئچه کندلی آسیلیب. صحنه نین آرخا طرفده بیر نئچه یانمیش- قارالمیش کووما و ائو گؤرونور.)

راوی (قارانلیقدا دوروب، هیکلی و قیافه سی یاخچی آیدین گؤرونمور. عاشیق گؤرکمینده و بیر ساز بئلینده دیر.) نقل ائدیر:

عثمانلی پاشالاری، ایران شاهلاری، خانلارین و بگلرین ظولموندن جانا گلن خالق، دفعه لرله عصیان ائدیر. وئرگی لری وئرمگه قادر اولمایان کندلی لر، داغلارا قاجیرلار و گلین لرینی خانلارین، بگ لرین و شاهلارین سارايلاریندا گؤرمگ ایستهمهین ایگیتلر، ظالم لره سینه گریرلر. بوتون بونلارا غدار حکمدارلار قامچی ایله، دار آغاجلاری و کوتله وی قتل عام لارلا جاواب وئریرلر. خالیقین پلان سیز و سرکرده سیز عصیانلاری، عثمانلی پاشالار و ایران شاهلاری واسطه سیله قان دریاسیندا بوغولور...

عصیانچی لارا مدرک و جسور بیر سرکرده لازیم دیر...

راوی سازی سینه سینه باسیب، چالیب و اوخویور:

دینله یین آغالار، دینله یین بگ لر

سورارام بونلاری بیر گون اولور کی

آدام اولوب قوچ قیر آتا مینین جه

قیرارام بئل لری بیر گون اولور کی

آرارام بگ لری بیر گون اولور کی

(صحنه ده، ایشگنجه دن اوستو- باشی پارام- پارچا اولموش، الی- قولو باغلی بیر گنج عصيانچی نی گتیریب دار آغاجیندان آسماق ایسته ییرلر. دار آغاجی آیاغیندا، گنج عصیانچی اوخویور):

بئله زامان هارا، قوچ ایگیت هارا

مردی چکیرلر نامردلر دارا،

باش اگیر لاچین لار، طرلان لار، سارا

من می قوجالمیشام، یا زمانه می؟

ایکینجی پرده

راوی نقل ائدیر:

بیر گون حسن خانین ائوینه بیر پاشا دوستو قوناق گلیر. حسن خان دوستونا یاخشی قوناقلیق وئریر. آغلا گلمهين یئمک لر، میوه لر، الوان تونگلرده کهنه شاراب لار و بوتون گئجه نی اورتالیقدا رقص ائدن رقاصه لر، پاشانین کئفینه چوخ باتیر. او حسن خاندان چوخ راضی لیق ائدیر. خانلیغینی، دولت- مالینی بگهنیر.

(صحنه ده، بویوک ضیافت مجلسی قورولوب. مختلف یئمک لر، ایچگی لر و میوه لر دوزولوب. یاریم چیلپاق بیر رقاصه، موزیک سسی ایله رقص ائدیر. حسن خان، باشقا بیر پاشا ایله عیشه مشغول دیلار.)

( صحنه ده پاشا حسن خانا دئییر:

- حسن خان! ائشیتمیشم کی سنین یاخشی جینس آتلارین واردیر. گلدیم ایلخیندان ایکی آیقیرلیق آپارام.

حسن خان ایلخی چی سی قوجا علی کیشی نی چاغیریب و دئییر:

- پاشا اوچون ایکی آیغیرلیق آت دوتدوراجاغام. صاباح ایلخی نی چؤله آپارما!)

راوی نقل ائدیر:

تجربه لی ایلخی چی قوجا علی، دریا آت لاری نین بالالارین آیغیرلیغا لایق گؤرور.

راوی سؤزلرینه بئله دوام ائدیر:

دریا آت لاری نین دؤلوندن اولماق بیلیرسیز نه دئمک دیر؟ بیر گون علی کیشی، ایلخی نی دریا قیراغیندا اولان بیر اوتلاغا آپارمیشدیر. بیر دن بیره دریا دان ایکی آت چیخیب، ایلخی دا ایکی مادیانی باسمیش و او مادیان لار هره سی بیر قولان دوغموشدولار. بو احوالاتی هر کسدن گیزلی ساخلایان و قولانلاری گؤز ببگی کیمی قورویان علی کیشی، اونلارین بیر گون خارق العاده بیر آت اولدوغونا امین ایدی.

راوی آه چکه رک دئییر:

علی کیشی حسن خانین تاپشیریغینا رغماً، ایلخی نی اوتلاق لیغا گؤندریب و قولانلاری خانین حضورونا گتیریر. آت دان باشی چیخمایان و قولانلارین گؤرکملریندن راضی قالمایان حسن خانا بو ایش او قدر آغیر گلیر کی، در حال جلادا امر ائدیر کی علی کیشی نین گؤزلرینی چیخارتسین.

(صحنه ده حیرصیندن رنگی بوغولموش و بوغلارین گمیرن حسن خان، جلادی چاغیریر. جلاد علی کیشی نین گؤزلرینی چیخارداندان سونرا، سارایین قوللوقچولاری اونو سوروتلهیهرک سارای دان ائشیگه آپاریرلار.)

اوچونجو پرده

راوی نقل ائدیر:

حسن خانین ظلمی اوتوندا یانان علی کیشی، سون خواهشی اولاراق خاندان ایسته ییر کی او ایکی قولانی اونا باغیشلاسین.

(صحنه ده روشن، گؤزلرینی دستمال ایله باغلاییب اوستو- باشی قانا بلشمیش علی کیشی نین قولتوغونا گیریب اونو بیر اوجا داغا دوغرو آپاریر. علی کیشی، یول گئده- گئده حزین سس ایله اوخویور:)

آل یاناغیم قیزیل قانا بویاندی

آخان قاندان جوشغون سولار بولاندی

دشمن نه سویله دی بگیم ایناندی

آرارام بونلاری بیر گون اولور کی

راوی نقل ائدیر:

خانین ظلمیندن یانان و انتقام اوچون حاضیرلانان علی، اوغلو روش ایله چنلی بئلده مسکن سالیب، و خانا قارشی مبارزه یه باشلاییر. بو آرادا او ایکی آریق قولان لار دا بویویوب و هر بیری گؤزل بیر آت اولوبلار. روشن اونلارین بیرینه قیر آت و دیگرینه دور آت آدی وئریر. او قورخولو سفرلره و قانلی دؤیوشلره قیر آت ایله چیخیر. روشن ین خانلارا قارشی مبارزه سیندن روحلانان خالق، اونو سئویر و حاقیندا دستانلار و ماهنیلار قوشور. بو دستانلار و ماهنیلاردا، او کوراوغلو آدلانیر.

( صحنه ده، کور اوغلو قیلینج بئلینده، دمیر گئییم اگنینده سازدا چالیب، اوخویور:)

قیرارام قایالاری، ییخارام داغی

خانلار زهر ایچر، سلطانلار آغی

چنلی بئل دیر قوچ کوراوغلو اویلاغی

شاه دا گلسه، چنلی بئله قویمارام

(صحنه ده، کوراوغلو دلیلر ایله بیرلیکده، حسن خانین سارایینا هوجوم ائدیب و آغیر ووروشمالاردان سونرا خانی اؤز اللری ایله اؤلدورور.)

دؤردونجو پرده

راوی نقل ائدیر:

اوستامبول خوتکاری نين نگار خانیم آدلی بیر گؤزل قیزی واریدی. کوراوغلو، نگار خانیمین گؤزللیگینی ائشیدیب، اونو گؤرمک ایسته ییر.

(صحنه ده، کور اوغلونون باشینا ییغیشان دليلر دئییرلر:

- غم چکمه! اذن وئر گئده ک، نگار خانیمی آلیب، سنین اوچون گتیره ک!

کور اوغلو دلیلرین جاوابیندا سازی سینه سینه باسیب دئییر:

ایگیت گرک یار سئومگه

اؤزو تک گئده، تک گئده

مخنث قددینی ایمه گه

اؤزو تک گئده، تک گئده

نگارین شیرین دیللری

باغریما سانجیب میللری

اوازاق- اوزاق منزللری

اؤزو تک گئده، تک گئده

سونرا کوراوغلو سازی بئلینه آسیب، قیر آتی یهرله ییب، عاشیق لباسی ایله اوستامبولا دوغرو یولا دوشور.)

بئشینجی پرده

راوی نقل ائدیر:

کور اوغلو گلیب گوللو باغدا نگار خانیمی گؤرور. نگار خانیم دا نه نگار خانیم. گؤی یئره کؤلگه سالاندان، آنالار بئله بیر رعنا قدلی و گؤزل قیز دوغمامیشدیلار. آدام دئییردی قیرخ گون، قیرخ گئجه، یئمه سین، ایچمه سین، نگار خانیمکا تاماشا ائله سین.

دیگر طرفدن نگار خانیمدا کوراوغلو نون تعریفلرینی ائشیدیب و گؤرمهدن اونا عاشیق اولوب.

(صحنه ده، نگار خانیم گوللو - چیچکلی بیر باغدا، قاراواشلاری ایله اوتوروب، کدرلی و حزین بیر سسله اوخویور:

باشینا دؤندویوم آی قوچ کوراوغلو

آگر ایگیت سن سه، گل آپار منی

حسرتیندن یوخدور صبریم، قراریم

اینجیدیدیر سراسر آه- زار منی

من خودکار قیزی یام نگار دیر آدیم

شاهلارا خانلارا محل قویمارام

بیر سن سن، دونیادا منیم مرادیم

ایسته رم اؤزونه ائله یار منی

کور اوغلو صحنه نین بیر قاپی سیندان ایچری گیریر. قاراواشلار چیغیر- باغیر سالیب هره سی بیر یانا قاچیرلار. کوراوغلو ایسه نگار خانیمی قیر آتین بئلینه میندیریب، آرادان چیخیر.)

راوی نقل ائدیر:

نگار خانیم کوراوغلو نون ترکینده و قیر آتین بئلینده اوزاق یوللاری کئچیب، داعلاری، یاماجلاری آشیب و چنلی بئله گئدیرلر...

آلتینجی پرده

راوی نقل ائدیر:

کوراوغلو بیر گون توقات پاشاسی محمود پاشانین کروانينی ووروب، هر نه واریدی، تالاییب و چنلی بئله آپاریر. محمود پاشا کوراوغلونون الیندن چوخ یانیقلی ایدی. سارایین یئکه باشلارینی بیر یئره توپلاییب و بیر مجلس قورور.

( صحنه ده محمود پاشا بیر نئچه نفر ایله اوتوروب. محمود پاشا مجلسده کیلره دئییر:

- کوراوغلو بو قوچاقلیغی، باشینداکی دلیلردن باشقا، قیر آتین کؤمگی ایله باشارا بیلیر. اونو اله کئچیرمک اوچون قیر آتی اوغورلاماق لازیم دیر. هر کس قیر آتی منه گتیرسه، اونا ایسته دیینی وئره جگم.

(صحنه نین او بیری قاپی سیندان کچل حمزه ایچری گیریب، پاشانین قاباغیندا دیزه چوکور.

- اذن وئرسه نیز، من گئدیب قیر آتی گتیره بیله ر م. حمزه خانا دئییر.

-

- سن بو ایشی باجارسان، اوندا سنه ایسته دیگینی وئره رم. خان حمزه یه دئییر.)

راوی نقل ائدیر:

کچل حمزه پاشانین تاپیشیریغی ایله گئدیر و مین کلک ایله اؤزونو دلیلرین سیراسینا سوخوب، قیر آتین مهتری اولور. بو کلک له نئچه مدت قیر آتا یاخینلاشان حمزه، سونوندا خائنجه سینه قیر آتی چنلی بئلدن اوغولارییر.

راوی سؤزلرینه بئله دوام ائدیر:

قیر آتی قایتارماق ایسته ین کوراوغلو، حمزه نین ایزین توتوب و اونون دالینا دوشور.

( صحنه ده، قیر آتی قمچیلهین حمزه نی گؤرن کوراوغلو یالوارا- یالوارا اوخویور:

جانیم حمزه، گؤزوم حمزه

حمزه اینجیتمه قیر آتی

بودور سنه سؤزوم حمزه

حمزه ایتجیتمه قیر آتی

قیر آت دیر منیم دیره گیم

اریییر قالماز اوره گیم

سن اولاسان دوز- چؤره گیم

حمزه اینجیتمه قیر آتی

ائشیدر پاشالار بگلر

شادلیق خبرینی سؤيلر

کوراوغلو التماس ائدر

حمزه اینجیتمه قیر آتی

راوی نقل ائدیر:

خیلی ماجرالاردان سونرا، کوراوغلو قیر آتی گئری آلیب، چنلی بئله قایتاریر...

یئددی ینجی پرده

راوی نقل ائدیر:

پاشالارین، شاهلارین، خانلارين و بگلرین ظلم لریندن جانا گلن آذربایجانلی لار، تورکمن لر، گورجی لر، ائرمنی لر و بوتون ایران و عثمانلی امپراطورلارینین اراضی سیندن قاچیب و چنلی بئله سیغینان انسانلار و بیر سؤزله دئسک بوتون ظلمکارلارا یاغی اولان ایگیت لر، کوراوغلونون سرکرده لیگی ایله عصیان ائدیب و سون هجوما حاضیرلاشیرلار.

(صحنه ده، اوراخ، دهره، درگز، شئنه، نیزه و قیلینج ایله سیلاحلانمیش انسانلار، بیر سارایا هوجوم ائدیرلر.)

راوی اوخویور:

قیرخ مین گورجی، لزگی، رستم اولادی

چکر قیلینج، کسر دمیر پولادی

سالار جانلارا قورخو کوراوغلو آدی

کوراوغلو، اوستونه، شیرلرله گلیر

(صحنه ده کوراوغلو سازدا چالیب و اوخویور:

دولون آت بئلینه قوچ دليلریم

خوتکاری تختیندن ائندیر ک هويدو!

آخیداق قانینی آلاق جانین

ائوینی باشینا ائندیرک هویدو!

کوراوغلو یام قایالاری قیرارام

خالقین قیلینجی یام حاق آرارام

شاهدان، پادشاهدان حساب سورارام

یوخودان اویانان قاتیلیر منه)

سون

* من بو پیسی نئچه ایل بوندان اول خاطره سی منیم اوچون هر زامان عزیز اولان دوستوم، مرحوم پروفسور مینائی نین خواهشی و تاپیشیریغی ایله یازمیشدیم.

او بویوک رسام و مینیاتورچی، آنا دیلیمیزده یازدیغیم «عاشیق جنون» آدلی رومانین بیر نئچه صحیفه سینی اوخودوقدان سونرا، اؤزو دئمیشکن« الهام پریسی شوقه گلیب» بیر نئچه هفته نین عرضینده مداد ایله اوچ دانا رسم چکمیشدیر. رسملر اولدوقدا گؤزل ایدیلر و کوراوغلو دستانی نین معین حادثه لرینی بیان ائدیردیلر. او بو رسملری چکمک له، اصلینده رومانی بیتیرمک ایشینده منی تله سدیرمک ایسته ییردی. او ایسته ییردی کی نشر زامانی رسملرین بیری رومانین ائشیک قابیغیندا و دیگر لری ایسه، ایچری صحیفه لرینده گئتسین.

تاسف کی مختلف حادثه لر نتیجه سینده، رومانی بیتیرمک ایشی اوزونا چکدی. دوکتور مینائی ایسه رسملرین نشری اوچون تله سبردی. او نهایت منده ن ایسته دی کی رسملره اویغون اولان بیر پیس یازام. بئله لیک له اوخودوغونوز پیس یاراندی. دوستومون گؤزله نیلمز اؤلومونده ن سونرا، من بو پیسی تمامیله اونوتموشدوم. سون گونلرده اونو کاغاذلاریمین ایچینده تاپیپ و اونا بیر آز ال آپاردیقدان سونرا بورادا وئریره م.

پیسی یازدیغیم زامان، مهاجرت شرائطین ده ن آسیلی اولاراق، امکانلارین - او جمله دن اویونچولار و دکوراسیون - آز ااولدوغونو نظرده توتاراق، اونا چوخ نقاللیق کاراکتری وئرمیشدیم. البته شعرلره و پیس ین چرچیوه سینه دیمه مک شرطی ایله، دیالوگ لاری آرتیرماق اولار.

** متن ده گلن شعرلر، کوراوغلو دستانی، توپلایان م. ح. طهماسب و ر. رئیس نیانین کوراوغلو در افسانه و تاریخ کتایلاریندان آلینمیشدیر.