Azərbaycan Federal Demokrat Hərəkatının Dünya Anadili Günü Münasibətiylə Bəyanati

Bu il dünya anadili günü ərəfəsində məntəqə diktatorların yıxılmasına şahid olduq. Mısır və Tunis millətləri demokratikləşmə yolunda apardıqları mücadilədə başarılı olmuşlar. Iranda da qeyri Fars millətlər və demokratik quvvələr öz müqəddəratlarını özləri təyin etməyə iradə etmişlər.

Yuneskonun 2009 ilinin fevriyəsində yayınladığı bildiriyə görə bugün dünyada danışılan 6700 dilin yarısı bu yüz ilin sonuna qədər yox olma təhlikəsindədir.

Dillərin ölümünə yol açan faktorların ən önəmlisi dillərin yasaqlanmasıdır.Bunun üçün dillərin durumunu incələrkən bu məsələyə önəm verməliyik ki dillərin ölmə təhlikəsində olmalarının umumiyətlə siyasi bir nədəni vardır.Dillər dövlətlər tərəfindən yasaqlanır və bu təmamən siyasi amacli olub; birçox iqtisadi və ictimai eşitsizliklərə də yol açar.

Dilin gəlişməsini və inkişaf etməsini təmin etmək və xususilə təlim və tərbiyə sahəsində dilə rəsmi status qazandırmaq üçün dilin arxasında siyasi iqtidar olmalıdır. Dil ilə siyasi qudrətin biribirindən ayri olması mənasızdır. Öz anadilindən üzülüb özgə bir dildə təhsilə başlamağa məcbur olan uşağın təlim tərbiyəsinin harmonik düzəni aradan gedir, bu da onun öğrənmə prosesində ciddi pozuntu törədir. Beləliklə uşaq pesikolojik baxımdan bəlli bir ölçüde özünə güvənmə hissini itirməklə, ana dilləri farsca olan uşaqlarla qeyri bərabər yarışa girməyə məcbur olur.Bundan sonra uşaq öz dilində değil, özgəsinin dilində yazıb oxumalıdır.Bir kilasda təlim alan fars dilli uşaqla fars olmayanların təlim tərbiyələrinin nəticəsi sözsüz ki bir olmayacaqdır. Dəmək Fars uşağının təlim prosesi indiyədək öz anadilində öğrənib, beyninə yığıb, saxladığı bilgilərin dəvam etdirməsidir sə, fars olmayan uşaqlarınki bütünlüklə bunun tərsinədir.Bunların indiyə dək anadilində aldıqları tərbiyə təlim prosesinin ardi kəsilir, topladıqları bilgilərdən və dillərindən qoparılıb və onu yabancılaşdırmaqla məktəbə başlayırlar. Ölkənin rəsmi eğitim sistemi ilə fars olmayan millətlərin balaları həqində açıqca sürdürülən ayrı seçicilik və bərabərsizlik siyasəti rəsmi olaraq qanuni biçimdə buradan başlanır.

İranın rəsmi eğitim sistemi, təhsilin başlanqıcından və ilk günündən apartayd sistemini qanuniləşdirir. Doğrusuna baxanda İran dövlətinin sürdürdügü siyasət elə uşaq baxçasından başlayıb milli zülmün və ayrı seçiciligin daşi buradan qoyulur.fars olmayan millətlərin dilində yayılan kitab və dərgilərin, habelə onların yetişdirdiği yazıçı, şair və araşdırıcıların sayısına baxıb və bunu öz anadilində təhsil almış fars millətininkilərinin sayısı ilə muqayisə edəndə apartayd əsasında qurulmuş eğitim siyasətinin zərərli nəticələri bəllənəcəkdir. Bu kimi təlim tərbiyə siyasəti İran əhalisinin çoxunluğunu kültür baxımından geridə saxlayıb və çiçəklənmələrinin qabağını alır. Ölkənin təlim tərbiyə statistikasi farslar ilə fars olmayanların arasındakı günü gündən artan eğitim sahəsindəki ayrılığı aydıncasına gözə çapdırır. Anadilində təhsil almaq imkanından məhrum olunmağın uzun sürən nəticələrinə baxmasaq da uşağın insani həqini əlindən almaq və ayaq altına salıb tapdalamaq onun insan olaraq həqinə toxunmaqdır. İnsanı anadili həqindən yoxsunlatmaq, onun insan həqlərini pozmak deməkdir.

Çox millətli İran ölkəsində insan həqlərinin bu çeşit bozulması iki şəkildə emal olunur.Birincisi-bir başa anadilində yazıb oxumağın qabağının alınması və təhsil ocaqlarında və hətta iş yerlərində belə ana dilində danışmağın rəsmi surətdə qadağan edilməsi.ikincisi- rəsmi eğitim sistemi vasitəsiylə yabanci və özgə bir dilin məcburi olaraq təhmil edilməsi. Bütün ölkələrin eğitim sistemi mahiyətcə bir ideolojik sistemdir. Bu sistemin aracılığıyla hökm sürən ictimai münasibat cəmiyətin bütün sahələrinə yayımlanır.Demək eğitim sistemi də dilin özü kimi noytral değil və dərindən hakim ideoloji ilə bağlıdır. Siyasi quruluş baxımından , gərçəkdə çox millətli olan ölkələrdə təkcə bir millətin mənafeini qoruyub saxlayan eğitim sisteminin işi, siyasi iqtidarın dil və kültür sahəsində də hejemonluğunu təmin etməkdir.Çox millətli İranda hökm sürən bir dil bir millət ideolojisi də belə bir əsas üstündə quraşdırılmışdır. Bu iş əməldə rasizmin gənişlənməsiylə sonuclanır.Son yüz ildə İran ədəbiyatının törətdiği, Fars olmayanların eleyhinə, Arya ırqçılığıyla dolu,rasist ideolojisiylə doyurulmuş əsərlər,buna canli bir dəlildir. Bu siyasətin nəticəsi fars olmayanların ikinci dərəcəli vətəndaşa çevirilməsi və ölkə içində birinci dünya ilə üçüncü dünya arasında olan munasibatın bərqərar edilməsidir.

Burada anadili ilə milli məsələnin qarşılıqlı əlaqəsinin önəmini vurğulamalıyıq.Milli məsələ İranda fars dilinin dalında gizlənibdir.Bir para mümkündür belə xiyal etsinlər ki,guya biz və yaxud hər hansi qeyri fars millət siyasi həqlərini ələ gətirmədən dil azadlığı həqini alabilir yaxud ona çatabilir.Çoxları bu boş xiyali bilərəkdən körükləyirlər.İranda milli məsələnin karakterini onun oluşmasi prosesində açıqcasına görmək olandi.Buda ‘siyasət’ sorununun ‘dil’ sorununa göre öncül olmasındandır. Bəlli olduğu kimi, milli həqlərə çatmak uğrunda çalışanların bütününün fikrincə İranda yaşayan qeyri Fars millətlər Riza Şahın kudetasından sonra milli zülm altında yaşamağa məhkum olmuşlar və Riza Şah dövründən başlayaraq fars dilinə rəsmi dil statusu qazandırılıb və başqa millətlərin dilləri yasaqlanıbdır.

Demək siyasi iqtidarın vəsiləsiylə İranda yaşayan millətlərin dilini kəsdilər, sinəsini sökdülər, anadilində təhsil almanın qabağını aldılar, milli dil və kültürün gəlişməsini dayandırdılar. Şah rejimini dəgişən İslam Cumhuriyəti də son otuz ildə Riza Şahın getdigi yolu daha şiddətlə dəvam etdiribdir.

Dil həqinə çatmaq üçün ilk öncə siyasi iqtidar və yetərincə maliləşdirilmiş rəsmi eğitim sistemi olmalıdır. Bunsuz anadilində təhsil almaq olası değil. Azərbaycan milli hüküməti bir ilin içində uşaqların Türkçə təhsil almasını təmin edib, Təbriz universitəsini açdi, milli dilimizdə dərgilər və mətbuat yayıldı…siyasi iqtidarın Azərbaycan milli hükümətinin əlində olmasi bu işləri mümkün etdi.Elə buna görə də Şah rejiminin Azərbaycana qanli qadali hucum etməsi və qoşun yeritməsiylə anadilində təhsil almaq songu gücüylə dayandırılıb yasaqlandi.

Necə ki istimarçılar hər zaman qan axıtmaqla və silah gücüylə bir ölkəni işqal edəndən sonra müstəmlikəçilərin dilini işqal olunmuş ölkəyə təhmil edəbilmişlər. Çünkü siyasi güc yabanci dili bir xalqa təhmil etməgə imkan yaradır. Dil hər zaman siyasi gücdən asılı olubdur. Aslında İranda da, anadili sorunu mahiyətcə siyasi bir sorundur.

Dil probləmini siyasətdən ayri görüb kültürəl probləm sanmaqla onun çözülməsi İslam Cumhuriyəti çərçevəsində mümkün değil.Rejimin təhlükəsizlik orqanları bu kimi baxışlardan faydalanırlar. Az sayıda, iki dilli dərgilərin yayılmasına dözəbilməyən rejim, Azərbaycanın və başqa fars olmayan millətlərin milli kültür çalışqanlarını tutan, işkəncə edən, dustaqlayan, sürgünə məcbur edən və farqlı yollarla öldürüb aradan aparan necə olar ki anadilində təhsil almaq imkani versin? Qeyri fars millətlərin uşaqlarının anadillərində təhsil almaqlari İslam Cumhurisini devirməklə, bir millət-bir dövlət sistemini çökdürməklə həyata geçiriləbilər!

Azərbaycan Federal Demokratk Hərəkati

16 Fevriye 2011