آذربایجان میلی – دموکراتیک حرکتی باره ده دوشوندوکلریم

علی قره جه لو – تورونتو

مقدمه:

کئچن آیلاردا آذربایجان باره ده گئد ه ن بعضی مباحثه لره شاهید اولدوق. بو مباحثه لر، آذربایجانا مربوط اولان مسئله لره آیدینلیق گتیرمک جهتیندن فایدالی اولا بیلر. بو مباحثه لره قاتیلماق و بو رابطه ده بحث اولونان مسئله لره آیدینلیق گتیرمک اوچون اوچ موضوعونون اوستونده دورماق ایستیره م. آمما اؤنجه بیر نئچه نقطه یه اشاره ائله مه یی ده ضروری گؤروره م.

- سیروس بی مددی نین یازدیقلارینا گؤره آذربایجان میلی- دموکراتیک حرکتی ایچینده، "آذربایجانین "افراطی میلتچی لری" و "حقیقی دموکراتلار" آراسیندا مبارزه اساس یئر توتور. آذربایجان میلی- دموکراتیک حرکتی ایچینده اساس مبارزه فدرالیسم- استقلال و یا فدرالچی- استقللاچی و یا "پان تورکیسم - افراطی میلتچی لر" و "حقیقی دموکرات لار" دئییل. بو دئمک دئییل کی او زمینه لرده بحث، جدل و مبارزه یوخدور، بلکه اساس ساییلمیر، دئمکدیر.

مسئله نین جوهری، آذربایجانا، آذربایجانلی یه و آذربایجان مسئله لرینه، بو خلقین نقطه نظریندن، اونون پنجره سیندن، اونون منفعتلری زاویه سیندن باخیب باخماماقدادیر. بیزیم تشکیلاتیمیز بو حاقدا بؤیوک آددیم لار آتمیشدیر. آذربایجان فدرال- دموکرات حرکاتی نین بیلدیریش لری، بیانیه لری و چوخلی مقداردا یازیلارینین یازیلاری "آچیق سؤز" ده، بونون اثباتی دیر.

بیرینجی باخیشین سیاسی- تشکیلاتی تمثیل جیسی آذربایجان فدرال- دموکرات حرکاتی دیر. ایکینجی باخیشین (استقلالچی و افراطی میلتچی لر) تمثیل جیلری ایسه - هرنه قدر ده بیری بیری ایله سیاسی- تشکیلاتی و حتی ایدئولوژیک فرقلری اولسادا، و یا گئچمیشلری نظریندن فرقلی سؤیله م لره صاحیب اولسالاردا - آذربایجانا، آذربایجانلی گؤزوایله باخماماقدادیرلار.

فارس سراسری تشکیلاتلاریندا فعالیت ائده ن آذربایجانلیلاردا، اونلارین آلیشیلمیش و "دوغرولوغونا" اینانیلمیش سؤیله م لریله آذربایجان مسئله لرینه یاناشدیقلاری اوچون بو کاتاگوریده یئر آلیرلار. بو سؤیله م لر، کهنه لمیش و امتحان اولونموشلار، و نهایتده ایستر ایسته مز رسمی دؤولت ایدئولوژیسی و اونون آسیمیلاسیون سیاستلرینین خدمتینده قرار تاپیرلار. بو چرچوه ده آذربایجانا نه دیل، نه کولتور و نه وارلیق (موجودیت) امکانی واردیر، نئجه کی گئچمیشده ده بئله اولموشدور.

- هر نه قدر ده یئترسیزلیقلاری و یانلیشلاری اولسا بئله، آذربایجانین یئنی نسلی، اؤزو اؤزونه، اؤزگون (اصیل) باخماغی اؤیرنمکده دیر. بیر خورداد قیامینین اساس شعاری "هارای هارای من تورکم" دیر، کی بو، او اؤزگون باخماغی گؤسترمکدیر. بونا، تورکچولوک و یا پان تورکیسم دییه نلر، یا، هله او کهنه سؤیله م لرده محبوس قالمیشلار و یا آذربایجانین دیرچلمه سینی ایسته میرلر.

سیروس بی مددی اؤز یازیلاریندا پان تورکیسمی نقد ائله مک ایسته میش، کاشکی بونو اطرافلی، درینلمه سینه و آذربایجان میلی- دموکراتیک حرکتینده تمثیل جیلرینی، تاثیرینی، ابعادینی و آغیرلیغینی آراشدیریب یازسایدی، او تقدیرده فایدالی اولا بیلیردی. آمما بونو ائله مه میش و یا ایسته مده ن یازیسینین حرکت مسیری، اونو باشقا یئلره چکمیشدیر. ائله بیرکی بیریسی پان تورکیسم ایله مبارزه ده اونا مانع اولماقدادیر، و یا بو ایشی بیزده ن ایسته مک ده دیر؟ اونون اوچون آذربایجان فدرال- دموکرات حرکاتینی و سونرا محمد آزادگری هدف آلمیشدیر! نتیجه ده، اؤزونو حقیقی دموکرات و بیزلری پان تورکیست دییه آدلاندیرمیشدیر، بو دوغرودان اولماسادا، تلویحا بئله اولموشدور! نهایتده، منده بو شوبهه نی یارادمیشدیر کی، عجبا او یازینین مقصدی و اصلی هدفی، آذربایجان فدرال دموکرات حرکتی می، یوخسا پان تورکیسمی نقد ائله مک می دیر؟

مقدمه اوزون اولماسین دییه، بورادا سؤزو قیسسالدیب اصل مسئله یه گئچیره م.

1) محمد امین رسول زاده:

تاریخی شخصیت لر باره سینده قضاوت ائله مک، سیاست ایله مشغول اولان انسانلار اوچون نه قدر ده راحات اولسا، حرفه ای تاریخ چیلر اوچون بیر او قدر راحات دئییل دیر. چونکو تاریخ ده، بیر شخصیت و یا بیر حادثه نین تائیدی و یا ردی اوچون بیر بیری ایله متناقض و متضاد چوخلی سند اورتایا قویماق اولار. سیاست چیلر اؤز قضاوت لرینده هر زامان عجله جی و هر شئیی آغ – قره گؤرمه یه آلیشقاندیرلار، بودا اونلارین گوردویو ایشلرده ن و گوددویو سیاسی مقصدن آسیلیدیر. حالبوکی حقیقی و حرفه ای تاریخ چیلر، حادثه لر و شخصیت لر باره ده قضاوت ائله مک اوچون بوتون موجود شفاهی – کتبی ... له و یا علیه ده اولان سندلری، تاریخی شرطلری و او تاریخی شرطلرده ایفاجی لارین نقشینی تمامی ایله گؤز اؤنونده توتاراق دیه ر لندیرملی دیرلر. آیریجا، حقیقی تاریخ چیلر بوتون بونلاردان سونرا اؤز قضاوت لرینده سیاسی مقصدلرده ن اوزاق، اؤلچولو (متعادل) و انصافلی دا اولمالی دیرلار. آنجاق او زامان دیرکی حقیقته یاخین قضاوت ائلییه بیلرلر.

محمد امین رسول زاده، آذربایجان دموکراتیک جمهوریتی نین قوروجوسودور. اونون آذربایجان جمهوریتینی برپا ائتمه سی، آذربایجان خلقینی روس امپریاسینین بویون دوروغوندان قورتارماسی، و آذربایجان خلقینی بیر قوم – امت ده ن آذربایجان جمهوریتی چرچوه سینده بیر میلته تبدیل ائله مه سی اونون ان بؤیوک خدمتی ساییلیر. بو نظرده ن رسول زاده ابدی اولاراق آذربایجان خلقی نین قلبینده و ذهنینده بیر رهبر اولاراق قالاجاقدیر و قالماغا دا لایق دیر.

محمد امین رسول زاده نین فقط شمالی آذربایجان میلتینه یوخ بلکه بوتون ایران خلقلرینین و خصوصیله جنوبی آذربایجان خلقی اوچون ده، استبدا و استعمارا قارشی مبارزه سینده بؤیوک نقشی اولموشدور. اونو حتی ایران مشروطیت انقلابینین نظریه چیسی بئله سایا بیلیریک. بونو حتی بعضی متعصب فارس تاریخ چیلری بئله تائید ائمیشلر. اونون اوچون رسول زاده فقط او تایداکی آذربایجان اوچون یوخ بلکه بوتایدا و ایران خلقلری اوچون ده بیر بؤیوک نظریه چی و انقلابچی ساییلیر.

محمد امین رسول زاده عمرونون بللی بیر دؤرونده، اؤز سیاسی مقصدلری اوچون، بعضی ارتجاعی و امپریالیست گوجلرین هدف لری استیقامتینده اونلارلا همکارلیق ائتمیشسه ده ، بو مسئله، اونون مبارزه تاریخینده بیرمنفی نقطه و قارانلیق دؤوران ساییلیر و ساییلمالی دیر، آمما اونو رد ائتمک اوچون و تماما قره گؤسترمک اوچون یئترلی دئییلدیر. اونون یاشامینین بو حیصه سینی ده یئنه حرفه ای تاریخ چیلر، بوتون جهت لری و شرطلری ایله بیرلیکده نظرده توتاراق آراشدیریب و تحلیل ائتملی دیرلر. آنجاق اوزامان بیز، بیر اؤلچولو قضاوته یئتیشه بیلیریک و اونون باره سینده حقیقته یاخین قضاوت ائلییه بیلیب و اونو آذربایجان تاریخینده کی حقیقی یئرینه اوتورتا بیلیریک.

آذربایجان نین اوتای و بو تایدا بیر چوخ تاریخی شخصیت اوچون یوخاریدا دئدیکلریمین گئچرلی اولدوغونو دوشونوره م. بونلاردان احمد کسروی نی ده، سایا بیلیریک.

بیلدیگیمیز کیمی احمد کسروی آریا عرقچیلیغی نین و ایراندا بوتون غیر فارس میلیت لرینین علیه ینه آپاریلان آسیمیلاسیون سیاستی نین دیل – تاریخ زمینه سینده بیر ایدئولوگو دور. بو نظرده ن کسروی اؤز میلتینه (آذربایجانا) قارشی بؤیوک

بیر گناه ایشله میشدیر. آمما بو "گناه" کسروی نین آذربایجان تاریخینده کی یئرینی بللی ائتمه سی اوچون اولدوقجا یئترسیز دیر. چونکو کسروی، عینی زامان دا، "ایران مشروطیت تاریخی" و "آذربایجان اون سککیز ایللیک تاریخ "ینی یازان بیرسی دیر. او بو تاریخ لری یازارکن آذربایجان و آذربایجانلی لاری صمیمیتله مدافعه ائتمیشدیر و بو جهت ده ن ان بؤیوک خدمتی آذربایجان خلقینه ائله میشدیر و بئله لیکله اونون معاصر تاریخینی مستند و اؤزوده اونونلا بیرلیکده ابدی لشمیشدیر. کسروی نه تماما آغ و نه قره دیر، اونو بوتون جهتلریله گؤرملییک. اونون باره سینده قضاوتیمیزده ده اؤلچولو و انصافلی اولمالییق.

2) ائرمنی مسئله سی

ائرمنی مسئله سینده، هومانیست دویغولاردان یوخ، تاریخی واقعیتلردن حرکت ائتملی ییک. ائرمنی دولتی نین قورولوشوندا و اونا یوکلنه ن تاریخی میسیون دا (ماموریت)، بللی بیر سیاسی هدف و منطق ده ن حرکت ائدیلمیشدیر. ائرمنی دؤولتی نین وارلیغی و هدف لری، روسیه امپریاسینا، اولدوغو قدر استراتژیک اهمیتی واردیر. ائرمنی دؤولتی قافقاز مسلمان خلقرینین اورتاسیندا برپا ائدیلمیشدیر. بوتون منطقه ده پراکنده اولان ائرمنی خلقینین روسیه طرفیندن نئجه ایروان خاناتیندا توپلاندیغی و نئجه یوز مینلر مسلمان تورک و یا غیر تورک مسلمان آدیم آدیم بو یولدا قیلیچ دان گئچیریلدیغینی تاریخی واقعیت اولاراق بیلیریک.

ائرمنستان دؤولتینین قورولوشونو روسیه دولتی نین یاییلماجی (توسعه طلبانه) و استعمارچی هدف لریندن مجرد دوشونمک ممکن دئییل. بیرینجی دونیا ساواشیندان اؤنجه، عثمانلی و ایران دولت لرینی گیزلیجه آرالاریندا پایلاشماقدا اولان روسیه و باتی دؤلتلری، ساواشین باشلادیغی زامان ارمنی خلقینی "بؤیوک ائرمنستان" وعده سیله اؤز وطن لری اولان عثمانلی یه قارشی تحریک ائتمیشلر. تورک لر اؤز آنا وطنلرینی مدافعه ائدرکن ائرمنی لر روس اودولاریندا روسلارلا بیرلیکده تورک لره و اؤز وطنلرینه قارشی ساواشمیشلار.

ائرمنی لر، تورک- کورد خلقلرینین یاشادیغی یئرلری روس اشغال اوردولاری حمایه سینده تالان ائدیب و خلقی قیلیچ دان گئچیرمیشلر و بئله جه، وئریلن وعده لر اوغروندا اؤزلرینه "حیاتی فضا" آچماغا بوتون گوجلریله جهد ائتمیشلردیر.

روسیه ده اکتبر انقلابی تحقق تاپدیقدان سونرا، ائرمنی لر اساس حمایه جیلرینی الده ن وئریب، بو دفعه فرانسه امپریاسی حمایه سی آلتینا گئچمیشلر و فرانسه اوردولاریندا دا، تورک لره و اؤز وطن لرینیه قارشی ساواشمیشلار.

بولشویک لر و تورک لر آراسیندا باریش و همکارلیق آنلاشمالاری ( "گومرو"، "قارص" و سونرا "ماسقو" آنلاشمالاری) امضالاندیقدان سونرا ایسه، آرتیق ائرمنی مسئله سی دییه بیر مسئله قالمامیش و بوتون داشناق باندلاری یوخ ائدیلمیشلردیر.

ائرمنی لرین باتی دؤلتلری حمایه سینده تورکیه توپراقلاریندا بیر دؤلت قورما خیالی شکست ایله مواجهه اولدوغو اوچون بو دفعه بو دولتی ایران آذربایجانیندا، یعنی باتی آذربایجاندا قورماق ایسته میشلردیر. بو هدف اوچون یاراتدیقلاری فاجعه لری هامیمیز بیلیریک. کسروی، آذربایجانین اون سگگیز ایللیک تاریخینده " حوادث ارومی" بؤلومونده بو فاجعه و جنایتلرین ابعادینی و گودولن آماجلارینی تفصیل ایله یازمیشدیر و بو نظرده ن آذربایجان خلقینه و اونون تاریخی حافظه سینه بؤیوک بیر خدمت ده ائله میشدیر.

ائرمنی لرین باتی آذربایجاندا یاراتدیقلاری فاجعه لر هشتاد بئش ایلده ن سونرا بو دفعه قره باغ دا تکرار ائدیلمیشدیر. بورادا ائرمنستان دؤلتی نین و یا قره باغ ارمنی لری نین یاییلماجی سیاستلرینه یئنی ده ن باشلاماسی، روسلارین دوغرودان سیاسی، حربی و تبلیغاتی حمایه سی آلتیندا آپاریلمیشدیر و نتیجه ده، آذربایجان توپراقلاری اشغال و آذربایجان خلقی اشغال منطقه لرده سوی قیریما تابع توتولموشدور. روسیه، آذربایجانین استیقلالینا قارشی اولدوغو اوچون و اونو جزالاندیرماق اوچون ارمنی "ماشا"سیندان یئنه استفاده ائتمیشدیر. بورادا طبیعی اولاراق ائرمنستانین بؤیوک ارمنستان خیالی روسیه نین سیاستی ایله اوست اوسته گلمیشدیر.

بوآرادا "ائلچی بیگ" ین افراط چی و یا "پان تورکیست" سؤیله م لرینین (گفتمان- دیسکورس) نه درجه ده اهمیتی اولدوغو و یا اونون تقصیر کار اولدوغو، و یا روسیه – ائرمنستان سیاست لرینین شکیل لنمه سینده و گئنیشلمه سینده نه قدر پایی اولدوغو، باشلی باشینا مباحثه لیدیر. چونکو روسیه و ائرمنستان نین قافقاز تورک – مسلمان خلقلری قارشیسیندا تاریخی بیر گئچمیشی و تاریخی بیر میسیونلاری وار، او میسیون آذربایجان دولتی نین رهبرلیگینده کیمین اوتوردوغوندان آسیلی دئییل. بورادا او قورد- قوزو حیکایه سی اؤز معناسینی تاپماقدادیر.

بوگون تورکیه ده "رجب طیب اردوغان" نین AKP حکومتی، "بؤیوک اورتا دوغو پروژه سی" چرچوه سینده آمریکانین قفقاز داکی سیاستلری استقامتینده حرکت ائتمکده و نتیجه ده، آذربایجانلا مناسیبتده، تورکیه نین میلی منفعت لرینی آمریکانین هدفلری یولوندا فدا ائتمکده و قاپیلارینی تجاوزکار ائرمنستان دؤلتینه آچماق نییتینده دیر. بو آذربایجان اوچون بؤیوک بیر طالع سیزلیکدیر. بو سیاست گله جکده قره باغ ین اشغالینی مشروع قیلماقلا نتیجه لنه بیلر. بونا علاوه اولاراق سون زامانلاردا ائرمنستان دؤولتی "قارص" مقاوله سینین لغو اولونماسیندان دا صحبت آپاریر. بو دئمک دیرکی ائرمنستان، تورکیه نین قوزئی دوغوسونداکی منطقه لری، یعنی تورکیه آذریلرینین یوردو اولان ( قارص، ایغدیر، آرداهان....) اوستونده یئنی ده ن حق ادعا ائتمگه باشلامیشدیر. ائرمنستان تورکیه طرفینده بو ضعفی حس ائدره ک یئنه بؤیوک ائرمنستان خیالینی تکرار ائتمه یه باشلامیشدیر. بوشونا دئیل کی ائرمنستان دؤولت باشقانی سرژ سرکیسیان: " من ارمنستانین بوتون امکانلاری و اؤز شخصی ثروتی می بؤیوک ارمنستان ایده الی یولوندا صرف ائتمه گی دوشونوره م" دییه بیلمه ک ده دیر.

تورکیه- ائرمنستان آراسیندا اختلاف، "قارص" و "لوزان" آنلاشمالاری ایله و ارمنستان دؤولتی نین او زامان تورکیه ده ن عذر ایسته مه سیله حل اولموشدور و میلتلر آراسی حقوق نظرینده ن ده سونا گلمیشدیر. آمما بوگون 60 ایل گئچدیکدن سونرا یئنه ده بو مسئله ارمنستان طرفیندن گوندمه گتیریلمه کده دیر. بو سیاستین مقصدی ندیر؟ بونو بیز اؤزوموزدن سوروشمالییق!

بیزیم ائرمنی هم وطنلریمیز، 21 آذرقیامیندا بیزیمله بیرلیکده، انسانی ایده آللار یولوندا فداکارلیق ائمیشلر- کی تقدیره لاییق دیر- آمما عینی زاماندا، تاریخی تجربه لرده ن حرکتله و بوگونکو منطقه ده اوینانان اویونلاری گؤز قاباغیندا توتاراق، هئچ کیمسه نین، آذربایجانلیلاری و خصوصا گونئیلی لری، بالقوه ارمنی تهدیدی، و یاییلماجی سیاستی قارشیسیندا ذهنن خلع السلاح ائتمه یه ده حقی یوخدور. چونکو بوگون، بؤیوک ائرمنستان خیالی بیرطرفدن تمامن باتی امپریالیست سیاستلریله (بؤیوک اورتا دوغو پروژه سینه) اوست اوسته دوشور، او بیر طرفدن ایسه، بؤیوک ارمنستان، بیزیم باتی آذربایجانین بوتؤونو و دوغو آذربایجانین دا بیر حیصه سینه شامل اولور. بونون جغرافی نقشه لری ایسه بوتون ائرمنی انترنت سیته لرینده اؤزونو عکس ائتدیریر.

ائرمنی مسئله سی نه عثمانلی- تورکیه، و نه ده قوزی آذربایجاندان بیزه صادر اولونموشدور. بو مسئله بیزیم خلقین تاریخی حافظه و تجربه لریندن ایرلی گلمکده دیر. گونئی آذربایجان خلقینین، حقلی اولاراق بو مسئله لره حساسیتله یاناشماسی طبیعی دیر.

بیز باشقا خلقلرله یان یانا، باریش و دوستلوق ایچینده یاشاماق اوچون ده اولسا، هم اویانیق و هم گوجلو اولمالییق. عکسی تقدیرده بیز دوستلوق و باریش دییرکن باشقالاری بیزی کؤر و پخمه دییه آلقیلیه بیلرلر. بیز ائرمنی مسئله سینه باشقا مسئله لرده اولدوغو کیمین هر زامان آذربایجانلیلارین منفعتی و آذربایجان پنجره سیندن باخمالییق.

3- تورکچولوک، پان تورکیسم، توران جیلیق

عثمانلی دا "تنظیمات دؤورانیندان" (1839) باشلایاراق عثمانلیچیلیق، اسلامچیلیق و تورکچولوک، سیرا ایله، عثمانلی دؤولتینین ایدئولوژییسی اولاراق قبول ائدیلمیشلردیر. تورکچولوک عثمانلی دؤورانی نین سون زامانلارینا عایدتدیر و خصوصا اتحاد- ترقی زامانی گوچ قازانمیشدیر. عین زاماندا بو دؤوران، بؤیوک بیر بولانیقلیق دؤورانی دا ساییلیر، چونکو، تورکچولوگون حدودلاری باره ده بیری بیری ایله متضاد دوشونجه لر ده اورتایا آتیلیر، تورکچولوک، پان تورکیسم و تورانچیلیق بیری بیرینده ن فرق ائدیله بیلمیر.

آتاتورکون قوردوغو تورکیه جمهوریتی بوگونکو تورکیه جمهوریتی حدودلاریندا یاشایان تورک لری، کورد لری ... (میثاق میلی حدودلاری) اساس آلاراق قورولموشدور. بو معنی دا تورکچولوک تورک جمهوریتینین دؤولت ایدئولوژی اولاراق قبول ائدیلمیشدیر و باشقا ایدئولوژی لر باسقی آلتینا آلینمیش و دؤولت آپاراتیندان تسویه ائدیلمیشدیر. نئجه کی تورک جمهوریتی نین مهم و اساس قوروملاریندان اولان "دیل- تاریخ قورومو" نون باشینا مشهور تورکچو "یوسف آقچورا" گتیریلمیش و عمرونون سونونا قدر ده بو مقام دا قالمیشدیر. دئمک تورکیه جمهوریتی قورولدوغوندان بری نه اسلامچیلیق، نه پان تورکیسم و نه تورانچیلیق هئچ بیر زامان دؤولت ایدئولوژیسی اولمامیش، ترسینه، یاساقلانمیشدیر. البته کی بو دوشونجه لر توپلومون حاشیه سینده، مارژینال حیات لارینا دوام ائتمیشلر و اؤزلرینه خاص سویله م لر ده یارادمیشلاردیر.

پان تورکیسم سلاحی ایران- تورکیه رقابتینده پان آریانیست ایران رژیمی طرفیندن بیر تبلیغات و پروپاگاند وسیله سی اولاراق وظیفه گؤرموشدور. بو سلاح بیر طرفدن ایران تورکلرینین تورکیه ده گئچن تورکچولوک حرکتی نین تاثیرینی برطرف و خنثی ائلمه ک و باشقا طرفدن ایراندا تورکلرین آسیمیلاسیون سیاستینین خدمتینده اولموشدور. تورکیه ایله پان تورکیسم آدی آلتیندا تاریخی دوشمنلیگی کؤروکلمه ک و اونو هر زامان جانلی توتماق، ایچریده تورکلری، آسیمیله ائله مک اوچون ایشلنمیشدیر.

بوگون پان تورکیسم سلاحی، اولوغو کیمین ایران اسلام جمهورسی طرفینده ن ده (پان آریانیسم و پان فارسیسمین قدرتده اولان نماینده سی) آذربایجانلیلارین میلی حقلرینی تاپدالاماق اوچون ایشلنمکده دیر. ایران جزا قانون لاریندا پان تورکیسم دییه بیر جرم اولماماسی و اونون حتی نه اولدغو بئله بللی اولماماسینا رغمن آذربایجان میلی فعاللاری بو جرم ایله توتوقلانیب، زندانا دوشوب و اشکنجه اولماقدادیرلار.

بوگون ایراندا پان تورکیسم سؤیله می آذربایجان میلی فعاللاری ایچینده ضعیف و حاشیه ده اولان بیر سؤیله م دیر. بو سؤیله م، سیاسی- ایدئولوژیک جنبه ده ن چوخ کولتوره ل بیر سؤیله م ساییلیر.

بونون سببی آذربایجان میلی فعاللارین، خصوصا جوان فعاللارین یئنی یئنی "تورک دونیاسی" نی "کشف" ائتمه لریندندیر. بو واقعیت شوروی نین داغیلماسیندان سونرا ممکن اولموشدور. اگر دوننن بیزلر افغان و تاجیک دیل و موسیقی سینیه قولاغ آسیب لذت آپاریردیق (اونلارین هرزامان دسترس ده اولدوقلاری اوچون) آمما اؤزبک، اویقور، قیرقیز ... دیل و موسیقی سی دسترس ده اولمادیغی اوچون ( دؤولتین بللی سیاسی هدف لریندن اؤتورو) اونلاردان محروم قالمیشدیق، اونلاری تانیمیردیق و لذت آپارماغا امکانیمیز دا یوخ ایدی.

بوگون انفورماسیون تحولاتی ایله بیرلیکده آغیر تبلیغات و سانسور دووآرلاری ییخیلاراق اونلاردان لذت آپاریریق. بو مسئله آذربایجان گئنج میلی فعالی اوچون بیر کشف (بولوش) دیر. بو وضعیت آذربایجان گئنج میلی فعالینی یئنی ده ن دوروب اؤزونه باخماسی و اولدوغو یئرین مختصاتی نی آنلامایا باشلاماسی دئمکدیر. بو وضعیت عینی زاماندا دؤولتین بوتون آسیمیلاسیون سیاست لرینی آلت اوست ائدیب و اونو چیخمازا سوخموشدور.

آذربایجان میلی- دموکراتیک حرکتی، یئنی، گئنج و آراییش ایچینده اولدوغوندان هله بوگون "اوشاقلیق" دؤورانی نی گئچیرمکده دیر. (ایرانداکی بوتون سیاسی تشکیلاتلار دا عینی وضعیتده دیر. اوزون زامان، توتالیتر، فاسد- مرتجع و وابسته حکومتلرین سلطه سی، آزادجا فیکری مبارزه نین قاباغیندا بؤیوک بیر مانع تشکیل ائتمیش و جامعه نین ایلرله مه سینه و چیچکلنمه سینه مانع اولموشدور) بونون خصوصیتلری ایسه عصبیت، افراط چیلیق، ایپه ساپا گلمه مک، ساغا سولا سالدیرماق ... دیر. اونا گؤره بعضی فعال لار فارس دیلینده دانیشان بیر انسانلا، آریا پرست و پان فارسیت آراسیندا فرق قویمور. کورد خلقی ایله، پژاک، پ-ک-ک، و اشغال آلتیندا اولان عراق توپراقلاریندان تغذیه ائدن بعضی ایرانلی کورد گروپلاری آراسیندا فرق قویا بیلمیر. ارمنی خلقی ایله، روسیه امپریاسی ماشاسی اولان داشناق و هایستان جی و باتی امپریالیست لرین آلت دستی اولان ارمنی دیاسپوراسی و "آسالا" ترور تشکیلاتلاری آراسینداکی فرقی گؤره بیلمیر.

بو منفی خصوصیت لر نه تورکیه ده ن، نه شمالی آذربایجاندان و نه ده پان تورکیست تبلیغاتی نتیجه سینده میدانا گلمیشدیر. بو خصوصیت لرین اساس سببی، اونلارین مادی- عینی زمینه لرینین ایراندا اولماسی دیر. بو سبب لری ایرانین ایچینده آختارمالییق، ایرانین خارجینده یوخ. بو منفی خصوصیت لر بالقوه (پتانسیل) اولاراق خطرلی دیرلر، آمما عمده خطر تشکیل ائتمیرلر. بو خصوصیت لر هم غیر اخلاقی - غیر انسانی و هم سیاسی لحاظ دان یانلیش و میلی- دموکراتیک حرکته ضررلی دیرلر. بیزیم میلی- دموکراتیک حرکتیمیز، دموکراتیک و انسانجیل اساس و پرنسیب لره دایانمالی دیر، او زامان دیر کی گئنیش کوتله لر آراسیندا اقبال ایله قارشیلانیر و دونیا افکار عمومی سینده اؤزونه بیر یئر آچابیلیر.

آذربایجان میلی – دموکراتیک حرکتی بوگونه قدر بونو باشارا بیلمیشدیر چونکو بوتون میلی سویه ده یاییلان طومار، بیانیه امضاء کامپانیالاری، مطالبات: "آذربایجان دانیشیر"، سئچگی لر عرفه سینده یاییلان میلی مطالبات... غایت مدنی و دموکراتیک شکیلده و بیر اجماع نیجه سینده قلمه آلینیب و قاباغا آپاریلابیلمیشدیر. مهم وضعیت لرده میلی حرکت هر جور افراط چیلیقدان حذر ائده بیلمیشدیر و اونون اوچون آذربایجان خلقینین اقبالی ایله قارشیلانمیشدیر و ایراندا یاشایان غیر فارس خلقلری ایچینده ده بؤیوک تاثیر بوراخمیشدیر. بو واقعیت گؤستریرکی ایراندا میلی فعاللار ایچینده بحث، اقناع و نتیجه ده، متعادل حرکت ائتمک منفی خصوصیت لره غلبه ائده بیلمکده و اونو حاشیه ده توتا بیلمکده دیر.

هشتاد ایلده ن آرتیق، ایراندا آریا پرست عرقچیلیغی و پان فارسیسم عرقچیلیغی، دؤولتین (پهلوی- اسلامی) رسمی ایدئولوژیسی اولاراق، بوتون میلی امکانلاری باشقا میلیت لری یوخ ائتمه یولوندا صرف ائتمیش و بوگون ده شدتی آرتاراق صرف ائتمکده دیر. بئله بیر وضعیتده آذربایجان میلی حرکتینده ضعیف و حاشیه ده اولان افراط چیلیق مئیلی چوخ طبیعی دیر و بوگون بئله بیر مئییل لر آذربایجان میلی حرکتی اوچون خطر ساییلمیر. ایراندا حاکم پان آریانیست و پان فارسیست عرقچیلیق یوخ ائدلیمه ده ن، آذربایجان میلی – دموکراتیک حرکتینده افراط چیلیغی تماما کنترل آلتینا آلماق و اونو تاثیرسیز قیلماق ممکن دئییل. بورادا فارس آیدین و سیاسی فعاللارین بؤیوک وظیفه و مسئولیت لری وار، چونکو بوگون آریا- فارس عرقچی خرافاتی، قات قات مذهبی خرافات دان داها گئنیش و داها خطرلی دیر. تاسف له فارس آیدین و سیاسیلری ایچینده بو یولدا نه بیر دوشونجه- ایسته ک، و نه بیر اراده گؤرونور. بو سسیزلیق و تفاوت سیزلیق آذربایجان میلی فعالارینین ایشینی ده چتین لشدیرمکده دیر.