هدايت سلطانزاده نين اوروپا پارلامنتينده کى چيخيشى

چئویرن: صدیقه عدالتی

خانیملار بئیلر!

هر شئی دن اؤنجه آذربایجان فدرال دمکرات تشکیلاتی نین بیر نماینده سی اولاراق بو کنفرانسی اورقانیزه ائدنلردن منه، ایراندا سیاسی و کولتورل حقدن محروم ائديلميش ان بویوک میلیتین، یعنی گونئی آذربایجان حقينده، کی جمعیتی قوزئی ده آذربایجان جمهوریتی نین اوچ قاتی دیر و آغیرلیق و اؤنمی سیاسی فعال و علمی کادر باخیمیندان فارسلار قدردیر، دانيشما فرصتی وئردیکلری اوچون تشکرلریمی بیلدیریرم.

آذربایجان لی لار یئنی عصیرده هرزمان بوتون دموکراتیک حرکتلرین اؤنجوسو اولموشلار،بيز بو گله نکلره و عنعنه لره داياناراق چاليشيريق ايراندا ياشايان ميليتلرين دموکراتيک جهتده اينکيشافى اوغروندا اولان فعاليتلريمزى بير يئره توپلاياق.

بونو سؤیله مه لیییم کی آذربایجانین بوتون سیاسی و فرهنگی فعاللاری اؤز قدرلری نی تعیین ائتمه حقینه صاحیب اولما دوشونجه سینده اورتاقديلار اما اونون مضمونى و اونو ایرانین ايجتماعى و سیاسی ساحه سینده گرچکلشدیرمه یولو حقینده فرقلی فیکیرلره صاحیب اولابیلیرلر.

بونا اینانیرام کی اؤز قدرینی تعیین ائتمه حقی تئریمی اؤز آنلامینی دؤولت-میللت فیکریندن آلیر و بللی بیر میلیتین دۇولتچيليگى اوچون سياسى جهتدن ماليک اولدوغو حقلرى اۇزونده احتيوا ائدير و ایلک تاریخی تجربه سی فرانسه انقلابیندا اؤزونو گؤستردیغی کیمی، اؤز قدرینی تعیین ائتمه حقی نین گرچک آنلامی بیر میلیتین، دؤولتین سیاسی آپاراتى اوزرينده اولان دموکراتیک کنترل ائتمه حقی دیر. بیر میلیتین حاکیمیتی حقینده اولان بئله بیر آنلاییشلا آذربایجان فدرال دمکرات تشکیلاتی اؤز قدرینی تعیین ائتمه حقی دوشونجه سی نی و گله جکده دموکراتیک شکیلده بیر حوکومتین قورولماسی نی نظره آلیر.

چوخ میلیتلی بیر اؤلکه ده اؤز قدرینی تعیین ائتمه حقی بو دؤولتچیلیکده اورتاق اولماقدان، بوتون میلیتلرین ايجتيماعى حوقوقا صاحیب اولمالاریندان و بوتون ساحه لرده سیاسی گوجه اورتاق اولماقدان باشقا بیر شئی دئییلدیر. دؤولتچیلیکده بئله بیر اورتاقلیغین سیاسی ابزاری و قدرینی تعیین ائتمه حقی نین گرچکلشمه سی یالنیز بیر فدراتیو سیستمله مومکون اولابیلیر و بونون اوچون میلیتلرین فرقلی هویتلری رسمیته تانينمالى، سایقی ايله ياناشمالى و فدراتیو اؤلکه نین آنایاساسی نین ارکانلاریندان بیری اولماليدير. یئنی عصیرین تاریخی، فدرالیزم ساحه سینده بیر چوخ نمونه یه صاحیبدیر. بیزیم بورادا قوناغی اولدوغوموز دؤولت، کانادا، سویس، برزیل و باشقا اؤلکه لرده بو نومونه لردنديرلر. هامیسیندان اؤنملی بودور کی اروپانین ایندی کی حرکتی بو مسیرده دیر.

عئینی شکیلده یئنی تاریخ بو ساحه ده کی تئوریک دوشونجه نین الهام قایناغی دیر. اؤزللیکله بونو گؤز اؤنونده توتمالی ییق کی ایراندا ياشايان میلیتلرین بیر چوخو مثلأ بیز آذربایجانلیلار اؤزوموز بؤلونموش میلتلریک. و بو آیدین بیر حقيقتدير کی چوخ میلیتلی بیر اؤلکه ده، میلیتلرین فرقلی هویتلری فدرالیزمی سجيه لنديرن اؤزللیکلردن بیریدیر.

بیزیم اؤلکه میزین اینديکی سیاسی قورولوشو فدرالیزم جهتينده ان کوچوک بیر دییشمه یه امکان وئرمیر. بوندان علاوه اونون سیاسی قورولوشو اصلاح اولامایاجاق قدر سرت و قابادیر.

ایرانین متنینده بیز ایکی قاتلی غئیرنورمال بیر سیاسی یاپییلا اوزاوزه ییک و بو میلیتلرین مسئله سینده بؤیوک تاثیر بوراخیر. بیرینجی سی، مذهبی، ایدئولوژیک و سیاسی بیر سیستم کی فرقلی ساحه لرده کی آپارتاید سیاستییله بوتون توپلومون قاباغیندا دوروب. من بونو توتالیتر بیر سیاسی یاپی اولاراق دیرلندیریرم و ایکینجی سی، یالنیز بیر میلیتین یعنی فارسلارین سیاسی گوجونه دایانان تک میلیتلی بیر سیاسی یاپی. دئمک، چوخ میلیتلی و چوخ کولتورلو بیر توپلومدا فارس دیلی نین زورلا اؤلکه نین جمعیتی نین چوغونلوغونو تشکیل وئرنلره تحميل ائديلمه سى. بو اولای تک باشینا حتی اوپوزیسیون قوروهلاری نین آراسیندا دا بیر ایدئولوژیک قاریشیقلیغا یول آچمیشدیر. اونلارین بعضی سی دموکراتیک حق ایستگينی آییریمجیلیقلا ائشیت سایابیلیرلر. باشقالاری دوشونورلر کی فردی حقین قورولماسی و یا انسان حقلری نین اویقولانماسی عادی و متعارف بیر سیاسی سیستمین قورولماسینا سبب اولابیلر. بو آددیملار نه قدر دگرلى و مؤعتبر اولسالار دا، فرقلی میلیتلرین توپلو حقلری نین اساسیندا بلیرلنمیش فدراتیو بیر دؤولتین ضروریتلرینی قورولموش واحید بیر دؤولتین مرزلرینین ایچینده تامين ائده بيلمز.

بونو دوشونمک مومکوندور کی میلی ظولم ده بیر دییشیکلیک اولمادان موجود ایدئولوژیک توتالیتر سیاسی سیستم ایرانین سیاسی صحنه سیندن یوخ اولسون. عئینی اولایا 1979 ایلینین انقلابیندا شاهید اولدوق و سلطنتین اسلام جمهوریتینه دییشمه سی ایله تازا رژیم میلی ظولمین پایالارینی داها دا مؤحکملشدیردی. بو ناگؤره بیر فدراتیو دؤولتین قورولماسی او زامان مومکون اولور کی چوخ میلیتلی بیر توپلومون، تک میلیتلی سیاسی یاپی سینین ارکانیندا بیر دییشمه اولسون و اونونلا ایلگیلی فارس دیلی نین باشقا دیللره امتیازصاحیبی اولماسی دا دییشمه لی دیر. تک بعدلی بیر سیاسی یاپی نین قورونماسی چوخ میلیتلی بیر توپلومدا دائمی چاتیشمالارا یول آچیب، باریش ایچینده برابر یاشامانین قاباغی کسیله جکدیر.

میلی تبعیضلرین بیر سونوجو دا ایران توپلوموندا بیرینجی دونیا و اوچونجو دونیا رابطه سی نین يارانماسي دیر. حتی اگر اقتصادی باخیمدان بو عاقیل و منطيقه اویماسادا بوتون مادی یاتیریملار و انسانی گلیشمه لر اساسن فارس بؤلگه لرینده اولور. توپلوملارین اينسانی سرمایه سینده بیلیمین اؤنمی نین گیتدیکجه آرتماسی، بیزیم توپلوموموزداکی میلی ظولم آلتیندا اولان توپلولوقلارین حاشیه یه سورولمه سینه سبب اولوب و منجه میلی ظولم توپلومدا طبقه لرین یارانماسیندا چوخ اؤنملی رول اویناییب و مظلوم ميليتلرى حاکیم ميليتین غیر ماهیر ایشچی لری حالینه گتیرمیشدیر.

منیم بوردا سورماق ایسته دیگیم سورو بودور: دموکراتیک بیر سیستمی، ایران دا ظولم آلتینداکی میلیتلرین مسئله سینه بیر چاره تاپمادان تصور ائتمک مومکون مو؟ منجه میللی مسئله اوچون دموکراتیک بیر چاره دوشونمک بیزیم اؤلکه میزده دموکراسی نی اورتایا چیخاردان اساسلاردان بیریدیر. آیریجا بونا اینانیرام کی بو گلیشمه عئینی زاماندا ایراندا دموکراتیک دییشمه ایله برابر ايرلى گئتمه ليدير. بیزیم دموکراسی نی گرچکلشدیرمک اوچون بیر مرحله میز و میلی ظولمه چاره تاپماق اوچون باشقا بیر مرحله میز یوخدور. میلی تبعیضی یوخ ائتمک اؤزو دموکراتیک دییشیمین بیر بؤلومونو تشکیل وئریر. اونا یئتیشمک اوچون بو یئترلی دئییل کی ظاهرده سئکولار بیر سیستم بو مذهبی ایدئولوژیک حوکومتین یئرینه گئچسین. گرچی سئکولاریسم و اؤزگور سئچیم سالیم بیر حوکومتین ضروری عونصورلریدير. اما اونلار تک باشینا تام دموکراتیک بیر سیستمین وارلیغی نی قارانتی ائده بيلمزلر. بیزیم بوندان داها ايرلييه گیتمه میز گرکیر. بیزیم بونا احتیاجیمیز واردیر کی فارس میلیتینین حاکمیتینه دایانان تک بعدلی سیاسی یاپی کی «ایران میلتی» نین ساخته پرده سی نین آرخاسیندا گیزله دیلمیشدیر و بونا تظاهر ائتمک کی فارس دیلی ایرانداکی بوتون میلیتلرین اورتاق دیلی دیر، اؤز یئرینی چوخ میلیتلی و چوخ دیللی بیر پلورال سیستمه وئرسین و بو ایران توپلومونون گرچگينی اؤزونده منعکس ائتسین. چونکو ایران آدی یالنیز بیر جغرافی بؤلگه یه خطاب ائدیلیر و تک باشینا هیچ بیر میلی هویتین گؤسترگه سی دئییلدیر. اونون شکلی و اندازه سی ده هیچ بیر زامان عئینی اولماييب. او یوزدن بئله بیر مسئله میلیتلرین هویتی نی گؤستریرکن تاریخدن یالنیش بیر تصویر یارادیب و اونلارین هامیسینی اورتاق بیر گؤسترگه یعنی ایران میلیتی ایله تانیتديریر کی بودا عملده فارس میلیتی و فارس دیليندن باشقا شکیلده تفسیر اولمور.

سونوجدا بو کی میلی تبعیضی محو ائتمک و دموکراتیک و فدراتیو بیر سیاسی نيظامى قورماق اوچون دوشونولن چاره آنجاق ایران توپلومونون ایچیندن چیخار . دموکراسی نی خاريجی گوجلرین نيظامى حمله لری ایله الده ائتمک مومکون دئییل دیر. خارجی نيظامى حمله بلکه اوزون مدتلی قاریشیقلیغا سبب اولابیلیر اما دموکراسی نین قورولماسینا سبب اولانماز. افغانيستان و عراقا اولان حمله یاخشی بیر نمونه دیر. بیز بونا اینانمیریق کی دموکراسی نی نيظامى حمله و شیددت قوربانی لری نین باشلارینین جمجمه سینین اوستونده قورماق اولور. حتی اگر دموکراسی یه یئتیشمک داشلی و قایالی بیر داغدان یوخاری چیخماق کیمی چتین اولسا دا، بیز دوشونوروک کی ایران توپلومو او درجه ده يئتگينليگه و مدنی بیلینجه صاحیبدیر کی باشارابیلیر سالیم بیر حوکومت و میلیتلرین آراسینداکی برابرلیک آرزوسونو گرچکلشدیرسین.

بونو گرچکلشدیرمک آنجاق اؤلکه نین ایچینده کی بوتون دموکراتیک حرکتلرین بیرلشمه سییله، جینسی برابرلیک اوچون قادین حرکتلری، موعلملرین حرکتلری، اؤزگورلوک و ايجتماعی عدالت اوچون ایشچیلر و میلتلرین بیرلیکده لییی و ال اله وئرمه سییله مومکون اولابیلیر. دموکراتیک بیر سیستمین قورولماسی اوچون بیزیم ایرانداکی بوتون میلیتلرین ال بيرليگينه احتیاجیمیز وار. عئینی شکیلده بونا احتیاجیمیز وار کی ايجتماعی عدالت ایستگی، خلقین اؤزگورلوگو، و ايجتماعى یاشاییشین بوتون ساحه لرينده قادینلارینان کیشی لرین برابرلیک ایده الی، اؤزقدرینی تعیین ائتمه حقی نین اؤنملی بیر بؤلومونو تشکیل وئرسین. بئله لیکله دموکراسی نین اساسلاری فرقلی مدنی حرکتلرین بیرلیکده لیکلری ایله اولوشاجاقدیر و فدراتیو و دموکراتیک بیر حوکومته یئتیشمک چوخ دا اوزاق اولمایاجاقدیر. دیوید هیوم بیر زمانلار سؤیله میشدی کی گوج هر زامان اينسانلارین طرفینده دیر و او آیاغا قالخدیغیندا اونون ايراده سیندن تبعیت اولوناجاق.

حؤرمتله، هدایت سلطان زاده