Hidayet Sultanzadə-nin Avropa Parlamentindaki Çıxışı

Çevirəni- dr. Sidiqqə Adalati

Xanımlar bəylər!

Hər şeydən öncə Azərbaycan Federal Demokrat Təşkilatının bir nümayəndəsi olaraq bu konfransı orqanizə edənlərdən mənə, İranda siyasi və kültürəl həqdən məhrum edilmiş ən böyük milliyətin, yə’ni Güney Azərbaycan həqqində ki, cəmiyyəti quzey də Azərbaycan cəmiyətinin uç qatıdır və ağırlıq və önəmi siyasi fəəal və elmi kadr baxımından farslar qədərdir, danışma fürsəti verdikləri üçün təşəkürlərimi bildirirəm.

Azərbaycanlılar yeni əsirdə hər zaman bütün demokratik hərəkətlərin öncüsü olmüşlar, biz bu gələnəklərə və ənənələrə dayanaraq çalışırıq İranda yaşayan milliyətlərin Demokratik cəhətdə inkişafı uğrunda olan fəaliyətlrimzi bir yerə toplayaq.

Bunu söyləməliyəm ki, Azərbaycanın bütün siyasi və kültürəl fəalları öz qədərlərini təyin etmə həqqinə sahib olma düşüncəsində ortaqdılar ama onun məzmuni və onu İranın ictimai və siyasi sahəsində gərçkləşdirmə yolu həqqində fərqli fikirlərə sahib olabilirlər.

Buna inanıram ki öz qədərini təyin etmə həqqi terimi öz anlamını dövlət-millət fikrindən alır və bəlli bir milliyətin dövlətçiliyi üçün siyasi cəhətdən malik olduğu həqləri özündə ihtiva edir və ilk tarixi təcrübəsi Fəransə inqilabında özünü göstərdiyi kimi, öz qədərini təyin etmə həqqinin gərçək anlamı bir milliyətin, dövlətin siyasi aparatı üzərində olan demokratik kontrol etmə həqqidır. Bir milliyətin hakimiyəti həqqində olan belə bir anlayışla Azərbaycan Federal Demokrat Təşkilatı öz qədərini təyin etmə həqqi düşüncəsini və gələcəkdə demokratik şəkildə bir hükümətin qurulmasını nəzərə alır.

Çox milliyətli bir ölkədə öz qədərini təyin etmə həqqi bu dövlətçilikdə ortaq olmaqdan, bütün milliyətlərin ictimai hüquqa sahib olmalarından və bütün sahələrdə siyasi gücə ortaq olmaqdan başqa bir şey deyildir. Dövlətçilikdə belə bir ortaqlığın siyasi əbzarı və qədərini təyin etmə həqqinin gərçkleşməsi yalnız bir federativ sistemlə mümkün olabilir və bunun üçün milliyətlərin fərqli höviyətləri rəsmiyətə tanınmalı, sayqı ilə yanaşmalı və federativ ölkənin anayasasının ərkanlarından biri olmalıdır. Yeni əsirin tarixi, federalizm sahəsində bir çox nümunəyə sahibdir. Bizim burada qonağı olduğumuz dövlət, Kanada, Swıss, Berzil və başqa ölkələr də bu nümunə lərdəndirlər. Hamısından önəmli budur ki Avrupanın indiki hərəkəti bu məsirdədir.

Eyni şəkildə yeni tarix bu sahədəki teorik düşüncənin ilham qaynağıdır. Özəlliklə bunu göz önündə tutmalıyıq ki İranda yaşayan milliyətlərin bir çoxu məsəla biz Azərbaycanlılar özümüz bölünmüş millətlərik. Və bu aydın bir həqqiqətdir ki çox milliyətli bir ölkədə, milliyətlərin fərqli höviyətləri federalizmi səciyələndirən özəlliklərdən biridir.

Bizim ölkəmizin indiki siyasi quruluşu federalizm cəhətində ən kiçik bir dəyişməyə imkan vermir. Bundan əlavə onun siyasi quruluşu islah olamayacaq qədər sərt və qabadır.

İranın mətnində biz iki qaltlı qeyrinormal bir siyasi yapıyla üzüzəyik və bu milliyətlərin məseləsində böyük təsir buraxır. Birincisi, məzhəbi, ideolojik və siyasi bir sistem ki, fərqli sahələrdəki apartayd siyasətiylə bütün toplumun qabağında durub. Mən bunu totalitər bir siyasi yapı olaraq dəyərləndirirəm və ikincisi, yalnız bir milliyətin yə’ni farsların siyasi gücünə dayanan tək milliyətli bir siyasi yapı. Demək, çox milliyətli və çox kültürlü bir toplumda fars dilinin zorla ölkənin cəm’iyətinin çoğunluğunu təşkil verənlərə təhmil edilməsi. Bu olay tək başına hətta opozisiyon quruplarının arasında da bir ideolojik qarışıqlığa yol açmışdır. Onların bə’zisi demokratik həq istəyini ayırımcılıqla eşit sayabilirlər. Başqaları düşünürlər ki fərdi həqqin qurulması və ya insan həqlərinin uyqulanması adi və mütəaarif bir siyasi sistemin qurulmasına səbəb olabilər. Bu addımlar Nə qədər dəyərli və mötəbər olsalar da, fərqli milliyətlərin toplu həqlərinin əsasında bəlirlənmiş federativ bir dövlətin zəruriyətlərini vahid bir dövletin qurulmuş mərzlərinin içində tamin edəbiləməz.

Bunu düşünmək mümkündür ki milli zülm də bir dəyişiklik olmadan mövcud ideolojik totalitər siyasi sistem İranın siyasi səhnəsindən yox olsun. Eyni olaya 1979 ilinin inqilabında şahid olduq və səltənətin islam cumhuriyətinə dəiyşməsi ilə taza rejim milli zülmün payalarını daha da möhkəmləşdirdi. Buna görə bir federativ dövlətin qurulması o zaman mümkün olur ki çox milliyətli bir toplumun, tək milliyətli siyasi yapısının ərkanında bir dəiyşmə olsun və onunla ilgili fars dilinin başqa dillərə imtiyaz sahibi olması da dəiyşməlidir. Tək böödlü bir siyasi yapının qorunması çox milliyətli bir toplumda daimi çatışmalara yol açıb, barış içində bərabər yaşamanın qabağı kəsiləcəkdir.

Milli təbizlərin bir sonucu da İran toplumunda birinci dünya və üçüncü dünya rabitəsinin yaranmasıdır. Hətta əgər iqtisadi baxımdan bu ağıl və məntiqə uymasa da, bütün maddi yatırımlar və insani gəlişmələr əsasən fars bölgələrində olur. Toplumların insani sərmayəsində bilimin önəminin getdikcə artması, bizim toplulmumuzdakı milli zülm altında olan topluluqların haşiyəyə surulməsinə səbəb olub və məncə milli zülm toplumda təbəqələrin yaranmasında çox önəmli rol oynayıb və məzlum milliyətləri hakim milliyətin geyri mahir işçiləri halinə gətirmişdir.

Mənim burda sormaq istədigim soru budur: Demokratik bir sistemi, İranda zülm altındakı milliyətlərin məseləsinə bir çarə tapmadan təsəvür etmək mümkün mu? Məncə milli məselə üçün demokratik bir çarə düşünmək bizim ölkəmizdə demokrasini ortaya çıxardan əsaslardan biridir. Ayrıca buna inanıram ki bu gəlişmə eyni zamanda İranda demokratık dəiyşmə ilə bərabər irəli getməlidir. Bizim demokrasini gərçkləşdirmək üçün bir mərhələmiz və milli zülmə çarə tapmaq üçün başqa bir mərhələmiz yoxdur. Milli təb'izi yox etmək özü demokratik dəiyşimin bir bölümünü təşkil verir. Ona yetişmək üçün bu yetərli deyil ki zahirdə sekular bir sistem bu məzhəbi ideolojik hükümətin yerinə geçsin. Gərçi sekularizm və özgür seçim salim bir hükümətin zəruri ünsürləridir. Ama onlar tək başına tam demokratik bir sistemin varlığını qaranti edəbiləməzlər. Bizim bundan daha irəliyə getməmiz gərəkir. Bizim buna ehtiyacımız vardır ki fars milliyətinin hakimiyətinə dayanan tək böödli siyasi yapı ki «İran milləti» nin saxtə pərdəsinin arxasında gizlədilmişdir və buna təzahür etmək ki fars dili İrandakı bütün milliyətlərin ortaq dilidir, öz yerini çox milliyətli və çox dilli bir plural sistemə versin və bu İran toplumunun gərçəyini özündə münəkis etsin. Çünkü İran adı yalnız bir coğrafi bölgəyə xitab edilir və tək başına heç bir milli höviyyətin göstərgəsi deyildir. Onun şəkli və əndazəsi də heç bir zaman eyni olmayıb. O yüzdən belə bir məselə milliyətlərin höviyyətini göstərirkən tarixdən yalnış bir təsvir yaradıb və onların hamısını ortaq bir göstərgə yəəni İran milliyəti ilə tanıtdırır ki bu da əməldə fars milliyəti və fars dilindən başqa şəkildə təfsir olmur.

Sonucda bu ki milli təbizi məhv etmək və demokratik və federativ bir siyasi sistemi qurmaq üçün düşünülən çarə ancaq İran toplumunun içindən çıxar . Demokrasini xarici güclərin nizami (hərbi) həmlələri ilə əldə etmək mümkün deyildir. Xarici nizami (hərbi) həmlə bəlkə uzun müdətli qarışıqlığa səbəb olabilir ama demokrasinin qurulmasına səbəb ola bilməz. Əfqanistan və İraqa olan həmlə yaxşı bir nümunədir. Biz buna inanmırıq ki demokrasini nizami (hərbi) həmlə və şidət qurbanilərinin başlarının cümcüməsinin üstündə qurmaq olur. Hətta əgər demokrasıya yetişmək daşlı və qayalı bir dağdan yuxarı çıxmaq kimi çətin olsa da, biz düşünürük ki İran toplumu o dərəcə də yetginliyə və mədəni bilincə sahibdir ki başarabilir salim bir hüküməti və milliyətlərin arasındakı bərabərlik arzusunu gərçəkləşdirsin.

Bunu gərçkləşdirmək ancaq ölkənin içindəki bütün demokratik hərəkətlərin birleşməsiylə, cinsi bərabərlik üçün qadın hərəkətləri və müəlimlərin hərəkətləri, özgürlük və ictimai ədalət üçün işçilər və millətlərin birlikdəliyi və əl ələ verməsiylə mümkün olabilir. Demokratik bir sistemin qurulması üçün bizim İrandakı bütün milliyətlərin əl birliyinə ehtiyacımız var. Eyni şəkildə buna ehtiyacımız var ki, ictimai ədalət istəyi, xəlqin özgürlüyü, və ictimai yaşayışın bütün sahələrində qadınlarınan kişilərin bərabərlik ideali, öz qədərini təyin etmə həqqinin önəmli bir bölümünü təşkil versin. Beləliklə demokrasinin əsasları fərqli mədəni hərəkətlərin birlikdəlikləri ilə oluşacaqdır və federativ və demokratik bir hükümətə yetişmək çox da uzaq olmayacaqdır. David hiyum bir zamanlar söyləmişdi ki güc hər zaman insanların tərəfindədir və o ayağa qalxdığında onun iradəsindən təbəiyyət olunacaq.

Hörmətlə,

Hedayət Soltanzadeh