دسامبر آیی نین 14 ینده فئدرال آلمانین کؤلن شهرینده یاشایان آذربایجانلی و ایران تورک لری واسطه سیله 21 آذر نهضتی نین 63- جی ایلدؤنومو قید اولونوب و بو شانلی حادثه حاقدا بیر سمینار کئچیریلمیشدیر. بو سمیناردا بیر نئچه وطنداشیمز دانیشیب و ملی حکومتین یارانماسی،

نائلیت لری و مغلوبیتی حاقدا معلومات وئرمیشدیلر.

آشاغی دا س. حاتملوی نین دانیشیغی وئریلیر:

 

21 آذر ملی نهضتینده ن قاباق

آذربایجاندا سیاسی فرقه و اجتماعی تشکیلاتلار

 «سید جعفر پیشه وری نین خاطره لری» کتابینا بیر باخیش

 

شانلی 21 آذر حرکاتی و آذربایجان ملی حکومت ین یارانماسینین ایلدؤنومونو تبریک دئییب و دئمک ایسته ییره م کی بو حکومت ین یارانماسیندان 63 ایل کئچسه ده ایراندا فارس شوونیستلری و عیرقچی لارینین بوتون چاپالارینا رغماً اونون خاطره سی بو قدر دیری، جانلی و معاصر اولماسی منیم اوچون اولدوقجا سئویندیریجی دیر.

بو گون 21 آز قیامی نین خاطره سی آذربایجان و ایران تورک لری نین یاشادیقلاری هر ئؤلکه ده جشن توتولور و بو خالق حرکاتینی دیه رلندیرمک اوچون مراسیملر برپا اولونور. بو گونلر آذربایجانلی لار و ایران تورکلری هئچ اولماسا بیر نئچه نفر ده اولسا بیر یئره توپلانیب و جنوب دا یاشایان ملتیمیزین تاریخینده ایکینجی دفعه ملی حکومتیمیزین یارانماسینی عزیزله ییرلر. حتی داخل ده شوونیست- اسلامی رژیمین بوتون باسقی لارینا رغماً آذربایجان و ایران تورک لری نین قیز و اوغوللاری تبریزده، ارومیه ده، اردبیل ده، مغان دا، سولدوزدا، قزوین ده، تهراندا، ساوه ده، قم دا، خراساندا و قاشقای ائلینده ملتیمیزین یادداشت دفترینده بیر اولدوز کیمی پارلایان شانلی 21 آذر حرکاتینی جشن توتوب و جهد ائله ییرلر کی گونده لیک مبارزه لرینده اونون درس لرینده ن فایدالاسینلار.

من امینم کی آذربایجان ملتی و ایران تورک لری بو خاطیره نی هئچ زامان اونودمایاجاقلار. آذربایجان ملتی و ایران تورک لری ملتیمیزین آزادلیغیندان سونرا فارس شوونیستلری نین بو حرکتین باشچی لارینین آد و خاطره لرینه یاپیشدیرقلاری لکه لری تمیزله ییب و اونلارین هیکل لری نی آذربایجانین خیاوانلاریندا و میدانلاریندا تیکه جک لر. او گون چوخ دا اوزاق دئییل.

 

دمکراتیک مبارزه میزین تاریخینده ن سؤز گئده ن ده ستارخان، باقر خان، علی مسیو، خیابانی، تقی رفعت، ابراهیمی، ذهتاب، کلانتری، بهروز دهقانی، صمد بهرنگی، نابدل و دکتور ذهتابی کیمی گؤرکملی شخصیت لریمیزین ئؤنونده سید جعفر پیشه وری یئر آلیر. ملی- دمکراتیک مبارزه میز ده پیشه وری نین ان ئؤنده یئر آلماسی و مبارزه تاریخیمیزده اونون بیر مستثنی شخصیتیه مالیک اولماسینین منجه ایکی اساس دلیلی واردیر: بیر طرفده ن سید جعفر پیشه وری جنوبی آذربایجان دا مثلی گؤرونمه ین بیر خالق حرکاتینی رهبرلیک ائدیب و  بئله لیک له جنوبی آذربایجاندا شیخ محمد خیابانی ده ن سونرا ایکینجی ملی حکومتین رهبری کیمی تاریخه قووشموشدور. دیگر طرفده ن او ایران دا بیر گؤرکملی ژورنالیست و یازیچی کیمی ئؤلکه نین ان طوفانلی و بحرانلی بیر دؤوررنده رول اویناییب و آتا- اوغول پهلویلر سلاسه سینه قارشی مبارزه ائتمیشدیر.

سید جعفر پیشه وری ایران ئؤلکه سینده سیاسی و اجتماعی بیر خادیم کیمی آزما- چوخ تانینسادا، بیر یازیچی و ژورنالیست کیمی چوخ آز، بلکه ده هئچ تانینمامیشدیر. حالبوکی او هله ایگیرمی یاشینا دولمادان اول بیر ژورنالیست کیمی فعالیته باشلامیش، ایتی و کسگین قلمینی انسانی و ملی ایده آل لارینی تبلیغ ائتمک یولوندا ایشه سالمیشدیر. پیشه وری نین الیمیزده اولان ایلک مقاله لری میلادی 1918 ایللرینه عاید اولور. او بو زاماندان مختلف آدلار ایله «آذربایجان جز لاینفک ایران»، «حریت»، «آذربایجان فقراسی»، «یولداش»، «کمونیست»، «یئنی فیکیر»، «کومونیست یولو»، «کند چی»، «یئنی یول» و «حقیقت» ده رگی لرینده مطلب یازمیشدیر. پیشه وری نین بیر ژورنالیست کیمی فعالیتی نین ذیروه سی آژیر و آذربایجان غزه ت لرینده اولموشدور. پیشه وری بو ایکی ده رگی ده رضا خان و اونون اوغلو محمد رضا نین رهبرلیگی ایله آذربایجان ملتینیه اولونان حاق سیزلیقلاری افشا ائدیب و بئله لیک له آذربایجان ملی حکومتین یارانماسینا زمین حاضیرلامیشدیر.

ده رگی لرده یاییلان سیاسی- اجتماعی مقاله لرده ن باشقا پیشه وری نین ادبی تنقیدی، شعر حاقدا مقاله لری، رومان، ناغیل و فیله تونلار کیمی باشقا یازی لاری دا اولموشدور کی تاسفله هله لیک بو اثرلر حاقدا کیمسه گؤرکملی بیر آختاریش و آراشدیرما آپارمامیشدیر. منجه بو ساحه لرده اونون ان گؤکملی یازی لاریندان بیری بزرگ علوی نین ایکی کتابی «زندان ورق پاره لری» و «اللی اوچ نفر» حاقدا یازدیغی نقد دیر کی اونون ادبیات ساحه سینده ده رین معلوماتا مالیک اولماسی و بو ساحه ده نه قدر اوزاق گؤره ن بیر یازیچی اولدوغونو گؤسته ریر.

سید جعفر پیشه وری نین مهم اثرلرینده ن بیری 1941- 1945 نجی ایللر حاقدا یازدیغی خاطیره لر کتابیندان عبارت دیر. بو کتاب سون زامانلارا ده ک ایشیق اوزو گؤرمه میشدیر. و حتی ملی- دمکراتیک مبارزلریمیزین بیر چوخونون بئله بیر اثرین اولماسیندان خبرلری یوخیدی. منجه بو اثرین نشر اولونماماسیندا آذربایجان دمکرات فرقه سینین قصورو آز اولمامیشدیر. آذربایجان دمکرات فرقه سی توده پارتیاسینا قویروق اولدوغو کیمی بو پارتیانی تنقید ائده ن هر بیر یازی نین نشرینه قارشی اولموشدور. پیشه وری نین بو اثرینده ده توده پارتیاسینا قارشی بعضی ملاحضه لر واردیر.

عرب الفباسی ایله آذربایجان تورکجه سینده یازیلان بو اثر، سید جعفر پیشه وری نین ملی حکومتین مغلوبیتینده ن سونرا شمالی آذربایجاندا مهاجرت ده یاشادیغی زامان یازیلمیشدیر. ائله بیل کی یاخیندا ئؤلومونده ن خبردار اولان پیشه وری بو خاطیره لری تله سیک بیر شکیلده یازمیش و گؤرولدویو کیمی اونلارا بیر داها ال گزدیرمک و دوزه لیش آپارماغا زامان تاپمامیشدیر.

بو دیه رلی اثرین الیازمالاری آذربایجان جمهوری سینین «سیاسی پارتیالار و اجتماعی تشکیلاتلار آرشیوی » نده ساخلانماقدادیر.

اثر آذربایجان ملی حکومتینین وئترانلاریندان اولان یدالله کنانی (نمینی) نین بویوک زحمتی نتیجه سینده عرب الفباسیندان لاتین الفباسینا چئوریلمیشدیر. بعضی دئدی- قودولارا رغماً او سید جعفر پیشه وری نین عرب الفباسیله یازدیغی اورژینال متنی اولدوغو کیمی عرب الفباسینا چئویرمیش، یالنیز آذربایجانجا اوخویانلار اوچون بعضی فارسجا و عربجه سؤزلرین معناسینی آیریجا لاتین متن ینده وئرمیشدیر. دئدییم کیمی تله سیک یازیلدیغی اوچون بعضی جمله لر بیر آز قاریشیق و بعضاً بئله باشا دوشولمز اولموشدور. بو دا فارسجایا ترجمه ده منیم ایشیمی اولدوقجا چتین لشدیرمیشدیر. آمما بو چتین لیک لر و قاریشیقلار یازینین باشا دوشمه سینده اصلا انگل یاراتمیر.

پیشه وری نین خاطره لری آذربایجان ملی حکومتی نین 60- نجی ایل دؤنومو مناسبتینه آذربایجان دمکرات فرقه سی واسطه سیله نشر اولونموشدور. لاتین متن ینده سید جعفر پیشه وری نین ترجمه ی حالی وئریلمیشدیر. بو ترجمه ی حال زامانیندا ملی حکومتین وئترانلاریندان اولان تقی موسوی، احمد امین زاده و حسین جدی واسطه سیله یازیلمیش و اونون 1965 ایلینده نشر اولونان سئچلمیش اثرلری نین مقدمه سینده ن آلینیمیشدیر کی ایندی معین دئییشیکلیک لرله خاطرات کتابیندادا وئریلمیشدیر. کتابین مقدمه سی آذربایجان دمکرات فرقه سینین صدری امیر علی لاهرودی طرفینده ن یازیلمیشدیر.

 

حجم جهینتینده ن نسبت بویوک ساییلان بو اثر ایکی اساس حصه ده ن عبارت دیر:

بیرینجی حصه، آذربایجان ملی نهضتینده ن ئؤنجه آذربایجاندا سیاسی فرقه لر و اجتماعی تشکیلاتلارین تاریخی نی احتوا ائدیر.

ایکینیجی حصه ده ایسه مولف آذربایجان دمکرات فرقه سینین یارانماسی، اونون شعارلاری و ملی حکومتین برپا سی و ملی مجلسی میزین قورولوشو حاقدا اوخوجولارا اطرافلی معلومات وئریر.

اثرین بیرینیجی حصه سینده سید جعفر پیشه وری شوونیستلره و ملی حرکتیمیزین دشمانلارینا جاواب اولاراق آیدین فاکتلارلا ثبوت ائدیر کی فرقه نین یارانماسی و ملی حکومتین تشکیل تاپماسی هئچ ده بیرده ن بیره و بیر نئچه گونده اولمامیشدیر. اصلینده رضاخانین دئوریلییینده ن سونرا شمسی 1320 ده ن اعتباراً مشروطیت و خیابانی حرکاتینین دوامی کیمی آذربایجاندا بویوک اجتماعی و ملی نهضت باشلامیشدیر. او بو اثرده گؤستریر کی آذربایجان دمکرات فرقه سینین یارانماسیندا و بو فرقه نین آز بیر مدت عرضینده اون مین لر آذربایجانلینی جلب ائتمه سینده بو فرقه ده ن اول آذربایجاندا فعالیت گؤسته ره ن اونلار باشقا سیاسی فرقه و اجتماعی تشکیلاتلارین رولو آز اولمامیشدیر.

مثال اولاراق او یازیر کی «آذربایجان زحمتکش لر تشکیلاتی» نین فقط تبریز شهرینده 10000 ده ن آرتیق عضوی اولموشدور. او «آذربایجان جمعیتی» نین فعالیتینده ن یازیر کی بو جمعیت رضاخانین جبار رژیمی نین دئوریلییینده ن سونرا بیرینجی دفعه اولاراق آذربایجاندا آذربایجان تورکجه سینده بیر ده رگی نین نشرینه باشلامیش و خالقیمیزین ملی آمالیندان سؤز آچمیشدیر. او «ضد فاشیست جمعیتی» ینده ن یازیر کی آذربایجان کوتله و ضیالیلارینین پولیتیزیره اولماسیندا رولو آز اولمامییشدیر. پیشه وری «آذربایجان همکارلار اتفاقی» نین فعالیتینده ن یازیر. بو اتفاق، آذربایجان ایشچی و کندلی لرینین ئؤز حقلرینی تانیمالاریندا ان بویوک رول اوینامیشدیر. بیلدییمیز کیمی ملی حکومت ده ن مدافعه ائده ن کوتله نین ایچینده آذربایجان زحمتکش لری اساس رول اویناییردیلار. و او نهایت بو اثرینده «آزادلیق جبهه سی» ینده یازیر کی آذربایجان آزادلیق سئوه ن لرینی بیرینجی دفعه اولاراق بیر واحد جبهه ده توپلاییب و بئله لیک له بوتون آذربایجان ضیالی، یورد سئوه ر، کندلی و ایشچی لرینی احتوا ائده ن آذربایجان دمکرات فرقه سینین یارانماسینا زمین حاضیرلامیشدیر.

پیشه وری ئؤز اثرینده تهران حکومتی نین آذربایجاندا یاراتدیغی جنایت لرده ن و فاجعه لرده ن یازیر. او دانیلماز فاکتلار ایله ثبوت ائدیرکی 1324- نجی ایلده آذربایجان ملتینه بو ساتقین و سوموگونه قدر پاسلانمیش و کوفلنمیش رژیمه قارشی قیامدان باشقا آلترناتیو قالمامیشدیر.

قوی ایران شوونیستلری بیزیم حاقلی ایستکلریمیزه قارشی کتابلار یازیب و ده رگی لر نشر ائتسینلر. قوی اونلار بیزیم حاقلی و بوگونکو انسانا لایق اولان آمال و آماجیمیزی قارالاسینلار. قوی قارانلیق و ظلمتین قوروجولاری ملت لرین زندانی اولان ایران ئؤلکه سینده بو قارانلیق و ظلمتین قورونماسی اوچون آذربایجان قهرمان ائولادلارینی اشکنجه ائدیب و ئؤلدورسونلر. بابالاریمیز دئمیشکن: «گونشی پالچیقلا سوواماق اولماز!»

آذربایجان ملتی و ایران تورک لرینین گونشی نین چیخماسینین گونو ده گله جک دیر.

سید جعفر پیشه وری نین بو گؤرکملی اثری ملتیمیزین ملی- دمکراتیک مبارزه سینین تاریخینین سیماسیندان شوونیستلرین یاراتدیغی توز- دومانی پارچالاماقدا بویوک رول اویناییر.

من بو اثرین اوخوماغینی بوتون آذربایجانین وطن پرور قیز و اوغوللارینا توصیه ائدیره م.