İran Azərbaycanlıları- Türklərinin siyasi təşkilatını yaratmaq üçün

«təşəbbüskarlar toplumunun» iclasının raportu

 

İş bir yerdən başlanmalıdır!

                      Çoxdan bəridir ki, xarici ölkələrdə yaşayan və  milli(etnik) fədralızmı müdafiə edən, demokrat və azadixah Azərbaycanlılardan bir neçəsi, Azərbaycanlıların və İran Türklərinin mənafeini qoruyan ciddi siyasi təşkilatın yerinin boşluğunu dərindən hiss edib və İran Türklərinə məxsus qabaqcıl bir cərəyanın yaranmasının zəruriliyinə gəlib çatmışlar.

                     

                      Müddətlərlə bir- birlərilə müxtəlif münasibətdə olub və fikir mübadiləsi edən Azərbaycanlılardan bir sırası, Azərbaycanlı dostların bir neçəsinin təşəbbüsü ilə bir neçə ay Azərbaycan- İran Türklərinin çətinlikləri haqda internet vasitəsilə qurulmuş iclaslarda və müzakirələrdə iştirak etdilər.

                     

                      Bir neçə daxili iclasdan sonra İran Türklərinin siyasi təşkilatını yaratmaq ideyası, irəli sürülüb və yoldaşlar bu fikiri bəyəndilər.

 

                      Proqram və təşkilat quruluşu haqda çoxlu şifahi və yazılı mübahisələr araya gəlib və nəhayətdə siyasi təşkilatın müvəqqəti platformu layihəsi və müvəqqəti təşkilat quruluşu layihəsi komısıonları yarandı.

 

                      Müvəqqəti platformun layihəsi internet iclaslarında iştirak edən yoldaşların şifahi və yazılı nəzərlərinin əsasında komision vasitəsilə hazırlanıb, yaxın yoldaşlara çatdırılmaqla onların fikirləri və təkliflərini nəzərdə almaqla müvəqqəti platformun layihəsinin son variantı hazırlandı.

 

                      2004- ci ilin setyabr ayının 10, 11 və  12- ci günlərində, İran Azərbaycanlılarına- Türklərinə məxsus siyasi təşkilat yaratmaq uğrunda platform və nizamnamə mübahisələrində fəalcasına və tesirli surətdə qatılan yoldaşların iştirakı ilə İşveçin Stokholm şəhərində bir toplum quruldu.

 

                      İran Azərbaycanlıları- Türklərinin siyasi təşkilatını qurmağa çalışan təşəbbüskarlar toplumu, iclasın rəyasət heyətini və katibini seçəndən sonra iş gedişatı nizamənaməsini təsdiq edib və iclasın gündəliyində olan məsələlərin müzakirə etməsinə daxil oldu.

 

                      İclas proqram komisionunun təklif etdiyi müvəqqəti platformun layihəsini müzakirəyə qoymaqla işə başladı.

 

                      Müvəqqəti platformun layihəsi hərtərəfli və çox ciddi surətdə müzakirə edilib və birinci növbədə onun külliyyatı barəsındə rəy alındı. Müvəqqəti platformun layıyhəsinin külliyyatı səs bütövlüyü ilə təsdiq edildi. Sonra onun müqəddiməsi və maddələri bir- bir oxunub və iclasın kafi və qane edici metodla müzakirələrindən sonra, yeri gəldikdə formullaşmaların dəqiqləşdirilməsi və islah edilməsindən sonra, layıyhənin hərbir maddəsi əksəriyyətin rəy verəməsi ilə təsvib edildi.

 

                      Toplum İran Türklərinə - Azərbaycanlılarına məxsus siyasi təşkilatın müvəqqəti platformu layihəsini təsvib etdikdən sonra, nizamnamə komisiononun təklif etdiyi nizamnamə və təşkilat quruluşu layihəsi üzərində müzakirə etməyə başladı. Bu haqda ətraflı müzakirələrdən sonra,   toplum bu qərara gəldi ki, nizamnamə və təşkilat quruluşu layihəsi gələcəkdə yaradılan nizamnamə komisionuna tapşırılsın və bu komision onu dəqiqləşdirib və onda lazimi islahatı apardıqdan sonra layihə açıqcasına nəşr edilsin və bununla birlikdə nizamnamə və təşkilat quruluşu layihəsi barəsində müzakirəsələr təşkil edib və onun sonuncu nəticəsini təsisçilər qurultayına iraə versin.

 

                      Stokholm toplumunun iştirakçıları, İran Azərbaycanlıları- Türklərinə məxsus siyasi təşkilat yaratmaqda, həm də platform və nizamnamə ilə əlaqədə gedən müzakirələrdə birbaşa ya qeyri müstəqim olaraq iştirak edən yoldaşlar və habelə üzürlü səbəbdən üzrə iclasda hazır ola bılməyən yoldaşlar özlərini İran Azərbaycanlılarına- Türklərinə məxsus siyasi təşkilat qurmağın təşəbbüskar toplumu kimi tanıyır və bu qərara gəlib ki, təşəbbüskarlar toplumunun təklif etdiyi müvəqqət platformun layihəsinin külliyyatını qəbul edən İran Türkləri- Azərbaycanlılarının imzalarını yığandan sonra müəyyən bir vaxtda- bir illin içində, nəzərdə aldıqları siyasi təşkilatın təsisçılər qurultayını çağırsınlar.

 

                      Təəsüflə təşəbbüskarlar toplumunda yalnız bir qadın iştirak etmişdir. İştirakçılar hamısı birlikdə inanırdılar ki, istədikləri təşkilat qadınların güclü və təsirli iştirakı olmadan heç zaman modern, demokrat və günümüzə uyğun bir təşkilat ola bılməyəcəkdir.

 

                      Təşəbbüskarlar toplumunda iştirak edənlərin hamısının nəzərincə təsisçılər qurultayında qadınların iştirakını təmin etmək üçün  həqiqi təskilat hazırlığı aparılmalıdır.

 

                      Qurulacaq təşkilatın adı haqqında da, təşəbbüskarlar toplumunda dəqiq və yığcam müzakirələr getdi. Toplum yoldaşların təklif etdikləri müxtəlif adların ətrafında müvafiqlərin və müxaliflərin sözlərini və təkliflərini dinləyib və götür- qoy edəndən sonra «Azərbaycan federal- demokrat hərəkatı»-ni təşkilatın adı kimi bəyənib və rəy çoxluğu ilə onu təsdiq etdi. Təsisçilər qurultayı, platform və təşkilat- quruluşu layihəsi kimi, təşkilatın adı barəsində də sonuncu qərar vermək haqqına malikdir. Stokholmda keçirilən topumda yığışan təşəbbüskarlar aşağıdakı qərarları da səs bütövlüyü ilə təsdiq etdilər:

 

Yalnız təsisçılər qurultayı «Azərbaycan federal- demokrat hərəkatı»- nın müvəqqəti platformunda dəyişiklik aparmaq ixtiyarına malikdir.

 

                      İslam cumhuriyyətinin amilləri və ona bağlı olan şəxslər «Azərbaycan federal- demokrat hərəkatı»- na üzv ola bilməzlər.

 

                      «Millətlərin özləri öz müqəddəratını tə’yin etmək» haqqına inanıb lakin başqa siyasi təşkilatlarda üzv olan şəxslərin «Azərbaycan federal- demokrat hərəkatı»-na üzv olmaları manesiz dir.Bu barə də sonuncu qərarı qurultay tutacaqdır.

 

                      Təşəbbüskarlar toplumu, «Azərbaycan federal- demokrat hərəkatı»- nın təsisçılər qurultayına qədər işlərin qabağa aparması və koordınasionu (həmmahəngliyi) üçün öz içindən yeddi nəfərlik müvəqqəti icraiyyə heyətini seçdi.

 

                      Yeddi nəfərlik müvəqqəti icraiyə heyəti toplumun kənarında, özonun birinci iclasında işləri və məsuliyyətləri öz aralarında bölüşüb və təşəbbüskarlar toplumunun nəzərinə yetirdi. Təşəbbüskarlar toplumu səs bütövlüyü ilə onu təsdiq etdi.

 

                     

 

 

 

 

 

 

                     

"Azərbaycan fedreal- demokrat hərəkatı"nın
 müvəqqəti platformu

 

 

giriş

İranlıların müasir tarixi, bir tərəfdən onların azadlıq və ictimai ədalət yolunda mübarizə­lərinin tarixi, və digər tərəfdən Türk, Kürd, Ərəb, Bəluç və Türkmən millətləri­nin  milli- azadlıq mübarizə­lərinin tarixidir.


Azərbaycanlı­larin milli- azadlıq mübarizəsi Məşrutə inqilabı dövründə yaranan Azərbaycan milli məclisi, əyalət- vilayət əncümənlərilə başlamış, Şeyx Məhəmməd Xiyabani­nin rəhbərliyi ­ilə yaranan Azadistan höküməti, Seyid Cəfər Pişə­vəri­nin arizələr vüsət tapıbdır. Bununla bərabər, İranda yaşayan qeyrifars millətlər də,  milli haqlarını başçılığı ­ilə bərpa olunan Azərbaycan milli höküməti ­ilə davam edib, habelə Bəhmən inqlibında və bugunə qədər davam edən mübarizə­də özünü əks etdirmişdir.

İmperyalistlərin Rzaxanın əlilə qanuni məşrutə dövləti əleyhinə etdikləri dövlət çevrilişindən sonra, İranda qeyrifars millətlərin haqqında şiddətli asımlasion (əritmə) siyasəti emal olunub və fars dili əsasında vahid millət yaratmaq təşəbbüsü rəsmi dövlət siyasətinə çevrilibdir. Bu siyasət Bəhmən inqlabından sonrakı dövrdə  də  davam edibdir. Ancaq Azərbaycanlıların milli mübarizəsi hər iki dövrdə müxtəlif şəraitdə və şəkillərdə öz yolunu açıb və irəliyə gedibdir.

Son zamanlar İranda ictimai- siyasi və mədəni- kültürel mübəldə etmək yolunda mübarizə­lərini gücləndiriblər. Milli mübarizənin dərinləşməsi və inkişafı üçün gərək  şüurlu mübarizənin müxtəlif şəkillərindən istfadə olunsun. Buna görə, çox müxtəlif şəkillərdə və səviyyələrdə  təşkilatlanmaq işi bugünkü mübarizənin ən aktuel məsələsidir.  Tarixi təcrübə göstərmişdir ki, şüurlucasına qurulmamış və düzgün təşkilatlanmamış ictimai- siyasi hərəkat nə qədər geniş və kütlə­vi olsada, tez və ya gec dizə çökdürülüb və məğlub edilibdir. Hərəkatın özünün daxili məntiqi və tarixin hökmü belə­dir. Bizcə hər hansı bir hərəkatın varlığını zaman boyunda qoruyan, dərinləşdirən və əlverişli şəraitın olduğunda, hərəkatı öz hədəflərinə çatdıran başlıca və zəruri amil, münasib bir təşkilatın mövcud olmasıdır. Buna görə biz beyn­əlxalq insan haqlarina dayanaraq, İranın siyasi- ictimai quruluşunda köklü- dibli dəyişikliklərin yaranması və qeyri mütəmərkiz və demokratik əsaslar üzrə milli (etnik) federal dövlət sistemi­nin bərpa olunması tələbi ilə siyasi bir hərəkat kimi təşkilatlanmanı indiki şəraitdə lazım və zəruri bilirik və onun üçün aşağıdakı tələbləri həyata keçirmək üçün bütün azadlıqsevər və vətən­pərvər Türkləri- Azərbaycanlıları birgə mübarizə­ etməyə çağırırıq!

 

 

 

Ümumi prinsiplər

 

İran ölkə­si: İran çox millətli  bir ölkə­dir. Bu ölkə­də  yaşayan millətlərin başlıcası bunlardan ibarətdirlər: Türk -Azərbaycan milləti, Fars milləti, Kürd milləti, Ərəb milləti, Bəluç milləti və Türkmən milləti. Pəhləvilər və İslam Cümhuriyyəti dövrlərində Fars milləti­nin əşırı nasionalizmini və şovinizmini nümayəndə­lik edən və aparıcısı olan mərkəzi hökümətlər İranda yaşayan başqa millətilərə milli zülüm və milli əritmə (asımilasion) siyasətini təhəmil ediblər.

 

Milli kimlik və hüviyyət: Türk dili ( Azərbaycan türkcə­si) bizim milli kimliyimizin iç özəyi və təməl daşıdır.

 

Milli məsələ və hakmiyyət məsələ­si: Milli məsələ və o cümlə­dən İran türkləri­nin məsələ­si əslində siyasi bir məsələ­dir. Onun həlli və milli zülümün aradan aparılması millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək haqqının tə’mın edilmə­si ­ilə mümkündür. Bu yolda əsas mane İslam Cümhuriyyəti­dir.




İran türklərinin federal dövləti

 

1-İran fedral cümhuriyyəti: Demokratik əsaslar üzrə milli (etnik) federalıst quruluş əsasında – o cümlə­dən iki parlamentlik prinsipi əsasında- İranda yaşayan millətlərin federal dövlətləri, muxtar bölgə­lərin dövlətləri­nin və özəl şəhərlərin azad və könüllücə­sinə birləşmə­sındən yaranılmalıdır!

 

2-Azərbaycan türklərinin yerli hakimiyyəti, azərbaycanın tarixi ərazisində (tarixən bitişik şəkildə yaşadıqları torpaqlarda) yaranılmalıdır. Eyni halda Xorasan türkləri və İranın cənubunda yaşayan Qaşqayıstan türkləri yerli hakimiyyətlər yaratmaq haqqına malik olmalıdırlar!

 

3-Azərbaycanın yerli hakimiyyəti haqqında: qanun­vericilik, məhkəmə, intizamat, vergi, idari və kültürel işlər Azərbaycanın yerli hakimiyyəti­nin öhdə­sındədir. Azərbaycan yerli hakimiyyəti, Azərbaycanın kanstitutsiya çərçivə­sındə yaranan yerli parlament və dövlətdən ibarətdir və  milli himn habelə  bayraq  sahibi olmaq haqqına  malik olmalıdır!

4-Xorasan türkləri və Qaşqayıstan türkləri haqqında: Xorasan və Qaşqaıstan türkləri, milli istəklrini həyata keçirmək üçün istə­dikələri səlahiyyətli hakimiyyət orqanlarını yaratmaq haqqına malik­ olmalıdırlar!

5-Xarci siyasət işləri, xarci təcavüz qarşı­sında müdafiə, uzun vədəli iqtisadi siyasətlər və planların tənzimatı, ölkə­nin pul sistemi, habelə rabitə işləri və yaşam mühiti (ekaloqiya), mərkəzi federal hakimiyyəti­nin ixtiyaratındandır.

6-Türk, Fars, Kürd, Ərəb, Bəluç və Türkmən dilləri İranın rəsmi dövlət dilləri olmalıdırlar. İran federal dövlətinin bütün sənədləri İranın rəsmi dillərində tənzim olmalıdır.  Fars dili rabitəçi dil kimi işlə­nilə­cəkdir. Türk dili (Azərbaycan türkcə­si) rəsmi dövlət dili olaraq Azərbaycanın və muxtar Türk bölgə­ləri­nin bütün dövlət orqanlarında, sənədlərində, məktəblərində, ali təhsil ocaqlarında, kültür, incə­sənət və media vasitə­lərində işlə­nilmə­ldir.

7-Tehran və bu kimi özəl şəhərlər, orda yaşayan bütün əhali­nin milli-mədəni haqlarını təmın edən və bu şəhərlərə məxsus olan hakimiyyət orqanları vasitə­si ilə idarə olunmalıdırlar!


Amaclarımız

1-Bütün vətəndaşlar, onların cinsiyyət, din, siyasi məram və ictmai mövqelərindən asılı olmayaraq, qanun qarşı­sında bərabərdirlər. Hər bir vətəndaş istə­dyi geyim və şəxsi həyat tərzini seçmək haqqına malik­dir. Onların ictimai, dini və siyasi şəxsiyyətləri hakimiyyət və hakimiyyətə mənsub orqanların qarşı­sında toxunulmazdır.

2-Modern və demokratik federal bir dövlət kimi, bütün səlahiyyətli orqanlar, din, məram-məslək, cinsiyyət və milliyyətindən asılı olmayaraq 18 yaşa dolmuş bütün vətəndaşların gizli və müstəqim səs vermə­ləri ilə seçilmə­lidirlər!

3-Puluralızm və məram-məslək və əqidə azadlığı bütövlüklə həyata keçirilməlidir. Yığıncaq, söz, dərgi, mətbuat və informasiyanın yayılması­nın azadlığı, bütün siyasi- ictimai və mədəni quruluşların, dərnək və təşkilatların fəaliyyət azadlığı təmın edilməlidir. Bütün vətəndaşların o cümlə­dən işçilərin, zəhmət adamlarının əmək haqqı ­ilə yaşayanların həmkarlar ittifaqlarının, şuralarının, sinfi və siyasi fəaliyyətlərinin azadlığı qeyd- şərtsiz qorunmalıdır!

4-Dövlətin hər bir dindən və idealojidən istqlali: Din və məram- məslək insanların xüsusi ümuratındandır və bütün insanlar dinə inanıb-inanmamaqda, bir məram- məsləkə sahib olub- olmamaqda azaddırlar. Bütün məzhəb sahibləri öz məzhəblərinin dəblərini və mərasimini icra etməkde azad­dırlar. Din və məram- məslək ölkənin təlim- tərbiyə sistemindən və dövlətdən təmamilə ayrı olmalıdır!

5-Qadınlarla kişilərin hüquq bərabərliyi bütün siyasi-ictimai və iqtisadi sahə­lərdə təmin edilməlidir. Bütün hakimiyyət orqanlarında qadınların iştirakı, onların cəmiyyətdə olan sayları ilə mütənasib olmalıdır! Gerçək həyatda mövcud olan bərabərsizliyi aradan qaldırmaq üçün lazim tədbirlər, o cümlə­dən qadınların xeyrinə müsbət ”ayrı-seçgilik” həyata keçirilməlidir! Zəhmətkeş ailə­lərə mənsub olan qadınların gəlişmə­si üçün əlverişli şərait yaranmalı və bütün qadınların müstəqil olaraq təşkilatlanmalarından himayət olunmalıdır!

6-Doqquzuncu sinifin sonunadək pulsuz və icbari təlim-tərbiyə sistemi qurulmalıdır. Kimsə­ni ayrı seçmədən, bütün vətəndaşları elm əsasında qurulmuş qabaqcıl təlim-tərbiyə sistemi ilə təmin etmə­li, savadsızlığı aradan qaldırmağa görə, yaşlıların savadlanması üçün ayrıca məktəb və sənət evləri  açılmalı və onlara maddi yardım və əlverişli təhsil şəraiti yaradılmalı­dır. Eyni zamanda ali təhsilin pulsuz şəkildə genişlənmə­si üçün hərtərəfli şərait hazırlanmalıdır!

7-İctimai ədalətin genişləndirilib və bütün işçilərin, zəhmət adamları­nın və əmək haqqı ­ilə yaşayanların acınacaqlı yaşayış şəraiti­ yaxşılaşdırılıb, behdaşt (səhiyyə), işsizlik  sığortası, təlim- tərbiyə və ictimai qulluq bütün vətəndaşlar üçün  təmin olmalıdir!

8- Əhalinin rifahını qorumaq üçün tibbi sığorta sistemi yaradılmalı, vətəndaşların qazancları­nın ölçüsü ilə münasib vergi ödəməkləri təşkil edilməli və gəlir, mülkiyyət və irs üzərində təsaüdi vergi sistemi qurulmalıdır!

9-16 yaşa dolmamış uşaqların işlə­dilmə­si qadağan edilmə­lidir. Gənclərin və yeni­yetmə­lərin müasir dövrün istəklərinə müvafiq boya- başa çatıb, təlim alıb, inkişafına görə, onların idman və sağlam əyləncə­ləri təmin edilmə­lidir. Kültür və incə­sənətin çiçəklənmə­sinə və inkişafına əlverişli imkanlar yaradılmalıdır. Qəzetlərin və dərgilərin, ümumi kitab evləri­nin açılmasına və mədəniyyət ocaqlarının genişləndirilmə­sinə tədbirlər tökülməlidir. Bir sözlə desək bütün vətəndaşlara və xüsusilə zəhmətkeş aılə­lərə mənsub olan gənclər üçün texnikanın və informasiyanın nailiyyətlərindən faydalanmağa görə əlverışli şərait yaranmalıdır!

10-Yaşam mühiti (Ekaloqiya) qorunub sağlamlaşdırılmalıdır. Ondan cəmiyyətin inkişafı və əhalinin rifahı yolunda istifadə olunmalıdır!

11-İranda yaşayan başqa millətlərlə arxadaşlıq və yoldaşlıq münasibətlri qurulmalıdır!

12-Federal Azərbaycan ölkə­sində və muxtar Türk bölgə­lərində yaşayan bütün milli və kültürel azliqların bərabər vətəndaşlıq haqları təmin edilməlidir!

13-İnsan haqlarının qorunması bizim əsas amaclarımızdan biridir. Bu əsasda uşaqların və qadınların haqlarını qoruyan beyn­əlxalq konvensıonlardan himayət edə­rək, ölkə­də edam cəzası­nın qaldırılmasını və hər cürə işkəncə­nin  ləğv olmasını istəyirik!

14-Son 80 ildə milli zülüm və sərmaya qaçqınlığı nəticə­sındə Azərbaycanın iqtisadiyyatı geri saxlanılmışdır. Ona görə Azərbaycanın iqtisadi inkişafı azərbaycanın yerli hakimiyyəti­nin əsas hədəflərindən­ biri olmalıdır!

 Yuxarıda qeyd olunan amaclar, yalnız Türklərin- Azərbaycanlıların birgə mübarizəsi ilə və İranda yaşayan digər xalqlarla birlikdə, həyata keçirilə bilər. Bu amaclara çatmaq, ölkə­nin daxili məsələ­si olduğu üçün,  biz hər bir xarici müdaxilə­yə qarşıy­ıq.


Bizim əlaqə adresimiz:

achiqnet@yahoo.se