به مناسبت ۲۱ فوريه، روز جهاني زبان مادري

هر كلمه ستاره اي است درخشان

اميد شكري

با نگاهي به سيستم آموزشي كشورها، اين نكته را مي توان دريافت كه در اكثر اين سيستم ها يك زبان، به عنوان زبان رسمي مورد استفاده قرار مي گيرد

.
در برخي از اين سيستم ها، امكاناتي توسط دولت فراهم مي شود كه تا در كنار ترويج زبان رسمي كشور، زبان هاي محلي و قومي نيز بتوانند بسط و گسترش يابند. اما در دولت هايي كه در سيستم آموزشي و فرهنگي آنها تفكرات نژادپرستي حكمفرماست، فقط يك زبان به عنوان زبان رسمي مطرح شده و مجال بسط و گسترش براي ساير زبان هاي محلي داده نمي شود و تمامي امكانات براي زبان رسمي آن كشور هزينه مي شود.

تا پيش از استقلال بنگلادش از كشور پاكستان در دهه ۵۰ ميلادي، زبان رسمي كه در مدارس و دانشگاههاي آن ايالت آموزش داده مي شد زبان پاكستاني(اردو) بود. در طي اين دوران تا زمان كسب استقلال از پاكستان، فعاليت زيادي جهت به كارگيري و تدريس زبان بنگالي در كنار زبان اردو توسط فعالين دانشگاهي و فرهنگي انجام گرفت. به خاطر تفكرات خاص دولت پاكستان، كوچكترين حركتي در اين زمينه با شديدترين اقدامات اين دولت مواجه مي شد؛ از جمله اين كه فعالان بسط و گسترش زبان بنگالي كه توسط نيروهاي امنيتي پاكستان ترور شدند مي توان به ابوالبركت (استاد دانشگاه داكا)، رفيع الدين احمد(دانشجو)، شوفير رحمان (كارمند عاليرتبه دادگاه عالي بنگلادش) اشاره كرد، كه اين حوادث در روزهاي ۲۱ و ۲۲ فوريه سال ۱۹۵۲ اتفاق افتاد.

بنگلادش اولين كشوري بود كه در نوامبر سال ۹۹ پيشنهاد رسمي خود را مبني بر نامگذاري روز ۲۱ فوريه (۲ اسفند) به نام روز جهاني زبان مادري به سازمان يونسكو ارائه كرد. اين پيشنهاد در سي امين نشست عمومي سازمان يونسكو به تصويب نمايندگان كشورهايي چون ايتاليا، روسيه، شيلي، هلند، سوئيس، پاراگوئه، جمهوري دومنيكن، هند، مالزي، عربستان سعودي، لهستان، گامبيا و ... رسيد. همزمان با اين فعاليت ها، سازمان ديگري با عنوان طرفداران جهاني زبان مادري Mother Language Lovers of the world در كانادا تشكيل شد كه اعضاي آن را افرادي از مليت هاي انگليسي، هندي، آلماني، بنگلادشي، هلندي و ... تشكيل مي دادند. اين سازمان نيز پيشنهاد خود را جهت نامگذاري روز ۲۱ فوريه، به نام روز جهاني زبان مادري، به سازمان يونسكو ارائه كرد. پس از تصويب روز ۲۱ فوريه ، به نام روز جهاني زبان مادري، طرحي توسط يونسكو تهيه و به تمامي كشورهاي عضو ابلاغ شد. در اين طرح براي معلمان، دانش آموزان و دانشجويان برنامه هاي خاصي تدارك ديده شده بود.عنوان اين طرح چنين بود: چرا روز جهاني زبان مادري؟ تنوع زبان ها و فرهنگ هاي مختلف، بيانگر ارزش جهاني آنها براي تقويت حس وحدت و انسجام جوامع بشري است. اهميت بازشناسي تنوع زباني، يونسكو را بر آن داشت تا تصميم به برگزاري جشن روز جهاني زبان مادري بگيرد.

چه چيزي بايد گرامي داشته شود؟

روز جهاني زبان مادري براي نشان دادن تنوع زباني در كنار سيستم آموزشي چند زبانه و گسترش آگاهي عمومي از زبان ها و فرهنگ هاي سنتي است كه بر پايه درك تساهل و گفت  وگو بنا شده است. معلمان در اين روز در رابطه با فرق بين زبان مادري و زباني كه دانش آموزان با آن آموزش مي بينند، توضيحاتي به دانش آموزان ارائه مي  دهند و از دانش آموزان مي خواهند كه با زبان مادري، خود و خانواده خويش را معرفي كرده و به زبان مادري داستان، شعر، ترانه هاي محلي خويش و مطالب مورد علاقه را به ساير دانش آموزان ياد دهند.

دانشجويان در اين روز بايد اين نكته را مدنظر قرار دهند كه فرهنگ هاي مختلف مبين زبان هاي مختلف هستند و بايد نگرش تازه اي در مورد همكلاسي و هم اتاقي هايشان كه به زبان مادري خويش صحبت مي كنند،  داشته باشند. فعاليت هاي فرهنگي اين روز براي دانشجويان اجراي نمايشنامه ها به زبان مادري، اجراي ترانه ها و موسيقي هاي محلي است. فرصت مغتنمي خواهد بود تا به بهانه روز جهاني زبان مادري، دانشجويان با ساير دانشجويان غير هم زبان، آشنا شوند. آنها مي توانند با طرح سئوالاتي مصاحبه هايي با دانشجويان در مورد زبان مادري آنها ترتيب داده و نتايج اين مصاحبه ها و بررسي هاي خويش را در اينترنت و ساير محيط هاي نشر منتشر نمايند. وظيفه مهم رسانه ها براي گرامي داشت اين روز انعكاس اخباري است كه همه ساله در روز جهاني زبان مادري از طرف يونسكو منتشر مي گردد. رسانه هاي محلي نيز مي توانند با نوشتن مقاله به زبان محلي آن منطقه به طرح مسائل فرهنگي آن منطقه بپردازند. در اين راه نقش رسانه هايي چون راديو و تلويزيون حائز اهميت است.

براي اولين بار مراسم روز جهاني زبان مادري در فوريه سال ۲۰۰۰ در پاريس برگزار شد كه در آن مقامات عالي رتبه كشور فرانسه، نمايندگان كشورهاي مختلف جهان و زبان شناسان برجسته اي چون نوام چامسكي شركت داشتند. در اين مراسم كويچيرو ماتسورا مدير كل سازمان يونسكو در مورد علل نامگذاري روز جهاني زبان مادري به سخنراني پرداخت. وي گفت: در سطح جهان بيش از ۶۰۰۰ گونه زباني مختلف وجود دارد كه اين تنوع بيانگر توانايي انسان براي ايجاد ابزار ارتباطي مي باشد. زبان ها آينه تمام نماي ابعاد وجودي انسان و جوامع انساني مي باشند. وي در ادامه تشكر ويژه خود را از رئيس جمهور كشور ايسلند خانم ويگديس فيننبو گادوتي(Vigdis Finnbogadotti) به عنوان اولين سفير حسن نيت يونسكو در امر پاسداشت و اعتلاي روز زبان مادري ابراز داشت. در ادامه، پيام كوفي عنان دبير كل سازمان ملل درمورد لزوم ارج گزاري به روز جهاني زبان مادري قرائت شد. در مارس سال ۲۰۰۱ مراسم روز جهاني مادري در محل مركز مطالعات بين المللي زبان مادري (ت(International Mother Language Instituteدر داكا پايتخت بنگلادش برگزار شد.
با توجه به اهميت موضوع،  كوفي عنان دبير كل سازمان ملل متحد در اين مراسم حضور يافت.  وي علت حضور خويش را اعلام تشكر و قدرداني سازمان ملل از ملت و دولت بنگلادش به خاطر تلاشي كه در جهت اعتلاي زبان مادري و همچنين تلاشي كه در جهت نامگذاري روز ۲۱ فوريه به نام روز جهاني زبان مادري انجام داده بودند، دانست.

متن سخنراني كوفي عنان در مركز مطالعات بين المللي زبان مادري چنين بود:«خانم ها و آقايان!حضور در اين محل كه به واقع زيربنا و شالوده تأمل و تفكر در مورد زبان مادري است، برايم افتخار بزرگي است. در دوران كنوني فقط چند زبان به صورت جهاني درآمده اند در حالي كه بسيار لازم و ضروري است كه در مورد زبان هاي محلي نيز توجه لازم را مبذول نماييم،  به نوبه خود اميدوارم كه اقدامات يونسكو منجر به افزايش آگاهي در بين اقشار مردم شده و به حفظ و حراست از زبان مادري منجر شود

.
مي خواهم مراتب قدرداني و تشكر ويژه خود و سازمان ملل را از دولت و ملت بنگلادش به خاطر اهتمام به امر مهم و خطير حفظ و حراست زبان مادري اعلام نمايم.

سازمان علمي- فرهنگي آموزشي ملل متحد(يونسكو) به خاطر حرمت نام ديبوش(Dibosh) ، روز ۲۱ فوريه يعني روز ترور وي را در سراسر جهان روز جهاني «زبان مادري» ناميد. همين اعتقاد بود كه باعث پي ريزي مؤسسه اي شد كه هدفش بسط زبان هاي مادري در سراسر جهان است.

بنگلادش، نمونه بارز ملتي است كه موضوع زبان مادري در كنار مسائل مهم ديگري چون ايمان، حس وطن دوستي و... مؤلفه هاي اساسي زندگي شده است.ريشه تعلق در اين جهان فاني، شنيدن زبان مادري هر انساني است. زبان هاي گوناگون در ميان مردم و گروه هاي مختلف براي سهولت امر فهميدن و فهماندن پخش شده اند. اميدوارم در طي قرن اخير همه مردم بتوانند در حفظ زبان مادري تمامي انسانها وحدت و تشريك مساعي نمايند.

خطر عمده اي كه ممكن است ۶۰۰۰ گونه زباني حال حاضر را تهديد كند امكان از بين رفتن برخي از زبان ها در طي ۲۰ سال آينده است. اجتماع جهاني بايد تلاش خويش را در راه حفظ و حراست از اين ميراث مشترك  بشري به كار بندد.

بايد پذيرفت كه زبان ها منحصر به فرد هستند، هستي انسان، انسانيت با مشاركت گرفتن از چندين زبان، غني تر و پربارتر مي گردد. زبان ها و مردمي كه بدانها تعلق دارند، بايد با هم زندگي كنند. طي قرن اخير شاهد فعاليت هاي مهم اين مؤسسه براي فهم اين موضوع مهم در جاي جاي جهان بوده ايم.»

در سال ۲۰۰۳ نيز براي چهارمين بار روز جهاني زبان مادري، طي مراسم باشكوهي در مقر يونسكو گرامي داشته شد و كويچيرو ماتسورا مدير كل يونسكو طي سخنراني به اين موارد تأكيد كرد.

امسال براي  چهارمين بار است كه روز جهاني زبان مادري را گرامي مي داريم. هدف از اين مراسم تشويق و ترغيب مردم جهت بسط و گسترش زبان مادري است.

زبانها عامل ارتباط، ادراك و تأمل بوده و ترسيم كننده مسيري هستند كه خط واصل گذشته، حال و آينده است. انسان ها در مناطق جغرافيايي با گذشته و تاريخ خاص خويش زاده مي شوند و مشابه اين گونه مراسم در نقاط مختلف جهان برپا مي شوند در مدارس و دانشگاه هاي كشور مكزيك شعرها، ترانه هاي محلي خوانده مي شود. نمايشنامه هايي نيز به زبان مادري اجرا مي شود. در فيليپين، مراسمي تحت عنوان:

In the galaxy of language every word isa star))در كهكشان زبان ها، هر كلمه ستاره اي است درخشان) برپا مي شود.

در كوزوو امكاناتي توسط دولت فراهم مي شود كه دانش آموزان بتوانند با دانش آموزان ساير كشورها تماس برقرار كنند.

در بنگلادش، مراسم خاص اين روز با حضور يكي از مسئولين بلندپايه سازمان ملل يا يونسكو در محل مركز مطالعات بين المللي زبان مادري برگزار مي شود.

از نظر ماتسورا،  وظايف دولت ها بيشتر از ملت هاست كه بايد براي حفظ و حراست فرهنگ هاي محلي و تنوع زباني قوانين خاصي را تصويب كرده و به مرحله اجرا درآورند. وي نقش حفاظت و پاسداري زبان مادري را در امر توسعه پايدار مهم دانست. حذف يك زبان در واقع به معناي يك عمل بيولوژيك براي حذف يك قوم يا ملت مي باشد.

زبان يك فرد از لحظه تولد تا موقع مرگ تكامل مي يابد و ما بايد سعي نماييم قدر اين تنوع فرهنگي و بشري را بدانيم. يونسكو تلاش بي وقفه اي را در اين راه شروع كرده و اميدوار است كه به يك سيستم آموزشي چندزبانه براساس ودر چارچوب ترفيع زبان مادري دست يابد. اميدواريم كه برنامه هايمان با مساعدت و همراهي دولتها در جهت حفظ و حراست زبان مادري با موفقيت همراه باشد. به اميد اين كه اين توجه در جامعه ايران نيز تسري يابد.