پروفسور بئدیا آخارسو

Bedia Akarsu

فلسفه آچیسیندان دیل

حاضیرلایان: گونتای جاوانشیر

دیله فلسفه آچیسیندان باخینجا قارشیمیزا ایکی اؤنَملی و بیربیرینه باغلی قاورام چیخیر. ایلکین توپلوموموز ایچین ده  اؤنَملی اولان بو قاوراملار اوزَرینده  دورماق، فلسفه ندیر، نه آنلییوروز فلسفه دئیه رکن؛ دیل ندیر، گؤرهوی کولتورده  کی یئری ندیر کیمی سورولاری اله آلماق ایسته ییرم. سونرا دا بو ایکیسی نین باغلانتیسینی، آیریجا باشقا ساحه لرله و باشقا سورونلارلا ایلیشکیسینی، سون اولاراق دا ائگیتیم سیستئمینده  دیلین وفلسفه نین یئری نین نه اولدوغونو بلیرتمه یه چالیشاجاغام.   

اؤنجه دوغانین ائوریمینده یئنی بیر قاتمان اولاراق اورتایا چیخان اینسانین، کندیسینی حئیوانلاردان آییران و اینسانی اینسان ائدن ان اؤنَملی اؤگه (عنصر) اولان دیل اوزَرینده   دورماق ایسته ییرم. دیل دئیه رکن بیر ایله تیشیم آراجی اولاراق اله آلینان دیلی نظره آلمادیغیمی هَمَن سؤیله مَلی یم. چونکو بیر ایشارتله شمه آراجی اولاراق، بیر ایله تیشیم آراجی اولاراق دیل حئیوانلاردا دا وار. بوندان 5055 ایل اؤنجه ایسویچره لی زوولوق و  آنتروپولوق آدولف پورتمانن اونتوگئنئتیک آچیدان اینسانین اؤزَل یئرینی آراشدیردیغی چالیشماسیندا گلیشدیردیگی بیر آنتروپولوژی قورامی ایله اینسان دوغوشونون ائرکن بیر دوغوش اولدوغونو اؤنه سورموشدو. بوتون حئیوانلار، بوتون نیته لیکلرایله بیرلیکده  دونیایا گلیرلر. یالنیز اینسان کندینه اؤزگو نیته لیکلرینی دوغوشدان سونرا بیر ایلین سونونا دوغرو قازانماغا باشلار و بو نیته لیکلری آنجاق سوسیال چئوره نین بیرلیکده  ائتکیسی آلتیندا اولوشور، بو سوسیال چئوره نین یاردیمی و  اویاریجیلیغی اولمادان تام اینسان اولماغا دوغرو گلیشمه  باشاریلا بیلمیز. بو نیته لیکلر ده  : دیک دورما، دیل و  دوشونمه  دیر. ایلک ایلین سونوندا اینسان اولمانین بَلیرتیلری بیچیم آلیر، بو ایلک بیچیم آلما دا آنجاق توپلومسال چئوره  ایچینده  گئرچکلشه بیلیر، بو توپلومسال چئوره یؤره سینده  دونیایا آچیلما، دونیایلا ایلیشکی قورما دا گلیشیر. بورادان چیخان اؤنَملی سونوچ: اینسانین توپلومسال بیر وارلیق اولدوغو و  اینسانین عینی زاماندا تاریخسل بیر وارلیق اولدوغو و بو ایکی دورومون سیخی- سیخییا بیربیرینه باغلی اولدوغو و دونیایلا ایلیشکی قورمانی دیلین ساغلادیغی، دونیانی قاورامامیزی دیلین ساغلادیغی. اینسان، دیلی بولمامیشدیر، دوغوشوندا واردیر دیل، آمما یالنیزجا یاتقینلیق اولاراق توپلوم ایچینده  الده  ائدیلیر دیل و  تاریخ ایچینده   گلیشیر.   

بو دونیایا آچیلمانی، دونیانی دیل آراجیلیغی ایله قاوراماغی فلسفه تاریخینده  ایلکین هراقلیتوس دیله گَتیرمیشدیر. فلسفه نین اؤته کی آلانلاری دیشیندا دیل فلسفه سی نین گلیشمه سینده  ایلک آددیمی آتان اؤنَملی فیلسوفدور هراقلیتوس. یاپیتلاریندان آنجاق فراقمئنت’لر قالمیشدیر. ان اؤنَملی پارچا اولان فراقمئنت لوقوس قاورامی اوزَرینده  دورور. بو قیسا جمله سی دیل فلسفه سی باخیمیندان چوخ اؤنَملی: "اینسانلار اونو آنلامادیلار، اونو ایشیتمه دن اؤنجه..." هراقلیتوس قارانلیق یازان بیر فیلسوفدور، آنجاق بورادا آنلامی آچیق: گئرچه گی، سؤز حالینا گلمه دن، باشقا دئییشله دیله تؤکمه دن اؤنجه اینسانلار آنلامادیلار. دیل- دونیا ایلیشکیسی باخیمیندان چوخ اؤنَملی بیر نؤقطه دیربو.   

دونیایا آچیلما، دونیایلا ایلیشکی قورما اینسانی اؤته کی جانلی وارلیقلاردان آییران و  اونو اؤزگور قیلان تَمَل نیته لیکدیر. اینساندان باشقا هئچ بیر جانلی وارلیغین بو آنلامدا دیلی ده  یوخ. چئوره سینی آشابیلن، چئوره سی نین دیشینا چیخابیلن، دوغانین و  کندیسی نین بیلینجینه واران هئچ بیر جانلی وارلیق یوخدور یئراوزونده . اینسان بو  نیته لیکلرایله چئوره سینی دگیشدیرمیش، دوغایا بیر شئیلر قاتمیشدیر. دوغایا قاتدیقلاری دا بوگون کولتور دئدیگیمیز شئیدئن باشقاسی دئییل. ایشته بو دوغایا قاتدیکلاری بینلرجه ایل ایچینده  اولوشا- اولوشا بوگونه دَک گلمیش و  یارینلارا گئتمَکده. اینسانین اینسان اولماسی دا، کندی یولونو کندیسی نین چیزمه سی ده  دیلی ایله اولموشدور.   

بؤیله جه بوگونکو اینسان بیلیم و  دیریم بیلیمده  کی(زیستشناسیده  کی) آراشدیرمالارین واردیغی سونوچلا فلسفه تاریخینده هراقلیتوسدان بری اورتایا آتیلمیش، داها سونرالاری هردئر و  هومبولدت’لا گلیشدیریلمیش و گونوموزه دَک سورموش اولان دیل اوزَرینده کی گؤروشلرین دوغرولانمیش اولدوغونو گؤروروک. دیلله کولتور آراسینداکی باغلانتینی، دیلین کولتور اولایلارینا ائتکیسینی و  بونلار اوزَرینده کی گوجونو ایلک گؤرَن هردئر اولموشدور. بو گؤروشو داها ایره لی گؤتورَن ده دیل فلسفه سی نین قوروجوسو W.Von Humboldt- دور. هومبولدت "دیل، اولموش بیتمیش بیر شئی، بیر محصول دئییل، بیر ائتکینلیکدیر(فعالییتدیر)"  سؤزو ایله دیلین اینسان تاریخی نین باشلیجا یارادیجی گوجلریندن بیری اولدوغونو آنلاتماق ایسته میشدیر. دیلین بیر ایله تیشیم آراجی اولدوغونو ایره لی سورَنلره قارشی هومبولدت دیلین یالنیزجا یالین بیر  آراچ اولمادیغینی، دوشونجه نی یارادان بیر ائتکینلیک اولدوغونو ایره لی سورموشدور. دیل اولماسایدی، دوشونمه  ده اولمازدی. بونو سوموت اولاراق دوغوشدان کور، ساغیر و  دیلسیز اولانلار Elen Keller اؤرنگینده گؤره بیلیریک: Elen Keller  دوشونمه یه باشلاماسینی، چئوره یله باغلانتی قورماسینی بؤیله آنلاتیر یاشام اؤیکوسونده: ائگیتیجیسی بیر گون کندیسینه بارداقلا سو ایچیریرکن الینی موسلوغا توتار و  آووجونا "سو" یازار. بو آدلاندیریلما ایله بیردن بیر توتاماق(دسته) بولموشدور. سئوینچ ایچینده دیر. آرتیق بیر شئیلری آییرد ائتمه یه باشلامیشدیر. هر شئیین آدینی سوراجاقتیر آرتیق. دوشونمه  آدلاندیرما یولویلا اولموشدور. آدلاندیریلدیغی آندا نَسنه لرین وارلیغینی قاورایابیلمیش، باشقا دئییشله نَسنه لرین وارلیغینی قاورایابیلمه سی آدلاندیرما یولویلا، یعنی دیلله اولموشدور. قاریشیقلیق دوزَنه چئوریلمیش، هر شئی یئرلی یئرینه قویولماغا، هر شئی آنلاشیلیر اولماغا باشلامیشدیر. اینسانلیق تاریخینده ده دیلین گلیشمه سی نین باشلانقیجدا چوخ یاواش ایره لبله دیگی بیلینمکده دیر. نَسنه لره آد وئرمه، بونلار آراسیندا باغلانتیلار قورما و  سونوندا سویوتلاما(مجردلشدیرمه) ایله قاوراملار اولوشموشدور. بو دا اوزون بیر سورجی گرَکدیرمیش، دوشونمه ده بو سورَچله بیرلیکده گلیشمیشدیر. دوشونمه چیخاریملار یاپما، قاوراملار و  اؤنَرملر آراسیندا باغلانتی قورمادیر. قاورام و اؤنَرمه لرین ایچینده یئر آلدیغی باغلام دا دیلین بوتونونو اولوشدورور. بو قاوراملارلا اینسان کندینه بیر دونیا یاردیر: کولتور دونیاسی؛ صنعت، بیلیم، فلسفه هامیسی قاوراملارلا، دیلله باغلی. دیلین گوجو دوشونمه یی یاراتماسیندادیر. دیله تؤکمه دن، دیل قَلیبینه یئرلشدیرمه دن گئرچکلیگی آنلایا بیلمیر، اوزَرینده  دوشونه بیلمیریک. دونیانی دیل یولویلا قاوراییریق. بو دوشونجه فلسفه تاریخینده بیر چوخ فیلسوفدا قارشیمیزا چیخار. اؤرنه یین؛ هومبولدت، "دونیانی قاوراملارا دؤنوشدورمه"، کاسسیرئر، "دونیانی سیمگه لشدیرمه " ویتگئنستئین "دونیانی رسیمله مه "، وئیسسگئربئر، "دونیانی سؤزجوکلندیرمه، آدلاندیرما"دان سؤز ائدیرلر.  

گونوموزده دیریم بیلیم و  اینسانب یلیم عاقیل دئییلن شئیی دونیایا آچیلما، دونیایلا ایلیشکی قورما اولاراق قبول ائدیر. دونیایلا ایلیشکی قورمانی دیل ساغلادیغینا گؤره، عاقیل دا دیلدن باشقا بیر شئی دئییل. داها آنتیک چاغدا اورتایا قویولموش بیر تانیملا اینسان قونوشان وارلیقدیر. بورادا لوگون لوگوس’لا ایلگیلیدیر. لوگوس قاورامی ایکی آنلامی دا ایچینده داشییار. لوگوس، بیر یاندان سؤز دئمکدیر،دیل دئمکدیر، دیگر یاندان دوشونجه و عاقیل دئمکدیر. دوشونمه میزی ساغلایان دیلدیر. اینسانین قافا یاپیسینی ان یاخشی گؤسترن ده اونون قوللاندیغی دیلیدیر. بیزیم کیملیگیمیزی بَلیرله یَن ده دیل اولوور بؤیله جه. کیملیگیمیز دیلیمیز ایچینده گلیشیر. هامیمیز بیر دیل ایچینه دوغویوروق. اینسانین اینسان اولماسی، اینسانین کندی اولماسی، کندی کیملیگینی بولماسی، کندی نین بیلینجینه وارماسی دا دیلله باغلی. ایچینه دوغدوغوموز دیل/دیللر کیملیگیمیزی ده بَلیرله ییر. دیلیمیز کیملیگیمیزدیر.   

دوشونجه نی یارادان و ایره لی گؤتورَن ده دیل اولدوغونا گؤره، بؤیوک دوشونجه یاپیلاری نین قورولابیلمه سینی ده دیل ساغلار. آنجاق بونون ایچین دیلین ده گلیشمیش اولماسی گرَکیر. بورادا قارشیلیقلی بیر ائتکی اولدوغو آچیقدیر. دیلین گوجونه قارشی دوشونجه نین گوجو کندینی گؤستریر. دیله باغلی اولان اینسان سونوندا دیله حاکیم اولور و دیل اوزَرینه ائتکی یاپار. بؤیله جه دیل دورمادان یارادیلاراق بیر نسلدن اؤته کی نسله کئچن بیر ائتکینلیکدیر. بویونا یارادیلان بیر شئیدیر. هر بیرئی و هر قوشاق(نسل) اونا یئنی بیر شئی قاتار. آمما کیمی زامان کیمی انگللمَلر اوزوندَن بیر اؤلکه ده دیلین گلیشمه سی دورابیلیر. دیل گلیشه بیلمه یینجه دوشونجه نین گلیشمه سی ده دورور. دیلین انگللندیگی یئرده دوشونمه  ده انگللنمیش اولور. دوشونمه  نین انگللنمه سی ان چوخ دا فلسفه آلانیندا ائتکیسینی گؤستریر. چونکو فلسفه هر شئیدن اؤنجه، هئگل’ین دئدیگی کیمی، "وار اولان هر شئی اوزَرینده  دوشونمه دیر" . دونیایلا باغلانتینی قوران دیلی نین گلیشمه سی انگللنمیشسه، بیر اولوسون دوشونمه یه دایانان فلسفه ساحه سینده کی باشارینی اورتایا قویا بیلمه یه جَگی آچیقدیر.   

فلسفه نین اولوشماسی ایچین ایکی اورتام گرَکلی: اؤزگورلوک و گلیشمیش بیر دیل. توپلوموموزون تاریخینه باخینجا، بؤیوک بیر ایمپراتورلوغون قورولموش اولدوغو عثمانلی دؤنَمینده فلسفه نین، ندن گلیشمه میش دئمه یه جه یم، هئچ  اولمامیش اولدوغونو آنلاماق آسانلاشیر.

14- جو عصردن بری، یعنی عوثمانلی تاریخی بویونجا عربجه و فارسجانین ائتکیسینه گیرن تورکچه 600 ایل بویونجا عثمانلی اسارتینده بیر یازی دیلی، بیر رسمی دیل گلیشدیرمیش: عثمانلیجا. خالقین قوللاندیغی دیل، تورکچه خور گؤرولموش، آشاغیلانمیشدیر. تنظیمات دؤنمینده دیلده ساده لشمه یانلیسی اولانلار بئله بو دیلله بیلیم یاپیلا بیلمه یه جَگینی اؤنه سورَرَک، اؤگرَتیمین عربجه اولماسینی اؤنرمیشلر. (گونوموزده ده کیمی یوبازلارین تورکچه نین بیلیمه الوئریشلی اولمادیغینی، یئترسیز اولدوغونو اؤنه سورَرَک اینگیلیزجه نی اؤگرَتیمدیلی اولاراق اؤنرمَکده دیرلر.) اویسا آنا دیلی تورکچه اولان بیر اینسانین بؤیله یاپیجا بیربیریندن آیری اوچ دیل عایله سیندن اولوشان قاریشیق و ساختا بیر دیل (عثمانلیجا) ایچینده ساغلیکلی دوشونه بیلمه سی، بو دیلله فلسفه یاپابیلمه سی اولاناقلی می؟ بؤیله بیر دیلله رومان و دیگر اثرلر یازیلارمی؟ البتته عثمانلی دؤنمینده فلسفه اولماییشی یالنیزجا دیله باغلی دئییل، دوشونمه نین یاساقلانمیش اولماسی، اؤزگورلوگون اولماماسی دا اؤنَملی بیر نَدن. آمما دیل اینسانین دونیایا آچیلماسینی  ساغلادیغینا  گؤره، اؤزگورلوگو ده ساغلایان دیل اولمورمو؟ دیلین گلیشمه سی انگللنینجه، دونیایا آچیلمانی ساغلایان دیل اولدوغونا گؤره، اؤزگورلوک ده انگللنمیش اولور. دئمک کی تَمَل نَدن دیل اولور فلسفه نین گلیشمه میش اولماسیندا.

آنجاق جمهورییتله بیرلیکده  1933- ده اونیوئرسیته رئفورمو ایله بیزده گئرچک بیر فلسفه ائگیتیمی باشلایابیلمیشدیر.

  1928 ده یازی دئوریمی ایله باشلاتیلان 1932 دن بئری تورک دیل قورومونجا سوردورولن چالیشمالار سونوجو دیلیمیز 50 ایل کیمی قیسا بیر سورَده بیر کولتور دیلی دورومونا گله بیلمیش و فلسفه یاپابیله جک بیر نیته لیک قازانمیشدیر. تورکچه زنگین و اولاناقلاری گئنیش بیر دیلدیر. بیرچوخلاری بونون آییردیندا(فرقینده) دئییل. من تورکچه یه ائگیلرَک، تورکچه یه دایاناراق  بیر فلسفه دوغاجاغینا اینانیرام. منجه تورکچه اونتولوژیدن، وارلیق فلسفه سیندن چوخ، اولوش فلسفه سی اولماغا الوئریشلی بیر دیلدیر. بو گؤروشومو نه یه دایاندیریرام. آلمانجادا "سئین Sein "، فرانسیزجادا "ائترئ Etre " کیمی قاوراملارین تورکچه ده، بو دیللرده اولدوغو کیمی، ائیله م(eyləm) (عمل) اولاراق، ائیلَم سؤزجوگو اولاراق بیر قارشیلیغی یوخ. بو قاورامی ائیلم (eyləm) سؤزجوگو اولاراق "واراولماق"لا قارشیلاییریق. بورادا گؤرولدوگو کیمی تورکچه ده "وار"ین ائیلَمی یوخ، آمما "اولماق"  ائیلَمیمیز(eyləmimiz) وار. اولمانین بیر چوخ بیچیمی و  بیر چوخ آنلامی وار. اولما، اولقونلاشماغی دا دیله گَتیریر، دگیشمه نی، ایره لیله مه نی ده. اولوش سؤزجوگو و  قاورامی ائورَنده کی ائوریمه ده اویقوندور. بیلیم آرتیق ائورَنده کی وارلیق’دان دئییل، ائوریم’دن سؤز ائدیر. دوغا بیلیمجیلری نین کولتورَل بیر ائوریمین سؤزونو ائتدیکلری گونوموزه ده داها اویقون بیر فلسفه اولور سانیرام بیر اولوش فلسفه سی. آیریجا تورکچه’ نین چوخ  ایلگینچ بیر یاپیسی وار. بیلگیسایار دیلینه ان اویقون دیلین ده تورکچه اولدوغو قبول ائدیلیر.  آمما بو قَدَرگلیشمیش اولان تورکچه میز گونوموزده یئنیدن یوزلاشدیریلماغا چالیشیلیر بیر چوخ چئوره لرده. آیدینلاریمیزین چوخو هله ده فلسفی دوشونمه دن اوزاقدبرلار. بیلیم   آداملاریمیزین  بؤیوک  بیر  بؤلومو فلسفی دوشونجه یه اؤنَم وئرمیرلر. آما اونون اوچون چوخ دا یارادیجی اولمورلار. اوزمان اولورلار،امما یارادیجی اولابیلمیرلر.

فلسفی دوشونمه نین عکسیکلیگی هر آلاندا کندینی گؤستریر.

ندیر فلسفی دوشونجه؟  فلسفه ندیر؟ فلسفه تانیملاری اوزَرینده  دورماق ایسته میرم. گونوموزده آوروپادا گلیشمیش اولان کلاسیک فلسفه ایله، چیخیش یئری یینه آوروپا اولماقلا بیرلیکده  آنگلوساکسون دونیاسیندا گلیشن و  چئشیدلی آدلارلا آدلاندیریلان، منطیقسَل پوزیتیویزم، آنالیتیک فلسفه و.. ان سون دا بیلیمسَل فلسفه آدیندا قرار قیلینمیش گؤرونن فلسفه آراسینداکی چکیشملری ده اله آلمایاجاغام. بیربیرینی تانیمایان، بیربیرینی فلسفه بئله سایمایان ایکی آخیم. ان گئنیش تانیمی ایله فلسفه یاپمانین نه اولدوغو اوزَرینده  دوراجاغام. "فلسفه اؤگرَنیلمَز، یاپیلیر" سؤیله می چوخ قوللانیلیر اولدو. اویسا بیلینمه ین نئجه یاپیلیر دئیه ده سورولابیلیر. اؤگرَنمه دن ده هئچ بیر شئی یاپیلاماز منه گؤره. فلسفه تاریخینی اؤگرَنمک ده گرَکلی، آمما ازبَره دئییل البتته. بَللی سورونلار اورتایا آتیلیب بو سورون اوزَرینده بو آرادا بَللی فیلسوفلارین دوشونجه لرینه ده باش وورولاراق، قاوراملارین تاریخسل سورَچ ایچینده کئچیردیگی دگیشیملری اله آلاراق دارتیشیلیر. فلسفه باشلانقیجدا بیلیمدن آیری دئییل، بیرلیکده دوغموش. ایلک فیلسوفلار دا دوغا بیلگینلری عینی زاماندا. آما سالت(مطلق) بیلیمدن یئنه ده آیریلیغی وار. بیلیم تک تک اولقولار اوزَرینده  چالیشیر، فلسفه ایسه گئنَلی آرار، بوتونو گؤز اؤنونده توتار. بیلیمین وارسایدیغی – وار اولاراق قبول ائتدیگی– و آراشدیرماسینی اونا دایادیغی شئیلری فلسفه سورون حالینا گَتیریر، نئجه وار اولدوغونو سورار. اؤزَللیکله بیلیملرین داها چوخ اوزمانلیق آلانلارینا آیریلدیغی و  داللارآراسی (interdisipliner) چالیشمالارین اؤنَم قازاندیغی گونوموزده فلسفه نین گؤرَوی داها دا آرتیر. ان گئنیش تانیمی ایله، هر آلاندا اله آلینان قونو اوزَرینده سورو سورما، سورقولاما، ائلئشتیرَل دوشونمه و بوتونو گؤرمه ده دئیه بیله جَگیمیز بیر قافانی ایشلتمه بیچیمی اولان فلسفه نین سالت بیلیمدن آیریلیغی اؤزَللیکله بورادا: بو آیریلیق داها فلسفه نین آدیندا ساخلی؛ Philosophia- نی بیلگی سئوَرلیک دئیه چئویریریک گرچی. آما sophia، episteme دئییل، یعنی یالنیزجا بیلیمسَل بیلگی دئییل، اردَملی بیلگی بیلگه لیک. بیلیم ده فلسفه ده سالت اؤزگورلوک ایچینده یاپیلیر. بیلیمسَل دوشونوشده (düşünüşdə) و آراشدیرمالاردا اؤزگورلوگه سینیر قویولا بیلمز؛ سینیر قویولدوغو آندا بیلیمسَل چالیشما دورور. اویسا فلسفی دوشونجه بیلیمسَل چالیشمانین سونوچلاری نین ائتیکله چاتیشماماسینی ایستر. نیته کیم بوگون اؤزَللیکله تیپ دونیاسیندا دئونتولوژی( deontoloji) اؤنَملی بیر دال اولدو. بو دا فلسفی دوشونوشون (düşünüşün) ائتکیسی ایله اولدو. فلسفی  دوشونوشدن  یوخسون بیر بیلیم آدامی اینسانلیغی هئچ  حسابا قاتمایابیلیر و سونوندا فلاکتلره نَدن اولابیلیر. بورادا اونلو(ünlü) فیلسوف و  بیلگین ائینستئین’ین (Einstein) بیر سؤزونو آنیمساتماق ایستردیم: فلسفی بیر گؤروشو و تاریخ بیلینجی اولمادان بیر اینسانین گئرچکدن یارادیجی اولماسی، یارادیجی اولاراق بیلیمده ائتکین اولابیلمه سی اولاناقسیزدیر. یالنیزجا اوزمان (uzman-mütəxəssis) اولان اینسان قوللانیلماق اوزره پروگراملانمیش بیر تور ماکینا اولور، آما دَیَرلی بیر کیشیلیک اولوشدورا بیلمز. بیزیم ده بیلیم و تکنولوژی آلانیندا حالا یارادیجی اولاماییشیمیزین نَدنی فلسفه نین عکسیکلیگینده یاتماییر می؟

فلسفی دوشونجه نین عکسیکلیگی بیر ده قاوراملارین یئترینجه دوغرو قوللانیلماماسینا و  بونون سونوجو اولاراق هم قافا قاریشیقلیغینا، هم ده قاوراملارلا بیرلیکده بیرتاخیم دَیَرلرین ده یوزلاشماسینا یول آچیر. بو دا بوتون توپلومون یاپیسینی آلت- اوست ائدیر. اؤرنه یین اؤزگورلوک، دئموکراسی، جومهورییت، سیویل توپلوم، لاییکلیک سؤزجوکلری چوخ دا قوللانیلیر و دارتیشیلیر اولدو، هئچ ده اوزَرینده دوشونولمه دن. اؤرنه یین اؤزگورلوک باشی بوشلوق سانیلیر، هرکسین هر ایسته دیگینی یاپابیله جگی سانیلیر. دئموکراسی، یاساسیزلیق، قورالسیزلیق؛ سیویل توپلوم عسگر قارشیتی اولماق سانیلیر. دین اؤرگوتلرینه سیویل توپلوم دئیَن سؤزده آیدینلاریمیز، سوسیال دئموکراسی نین نه اولدوغونو بیلمه ین سوسیال دئموکراتلار، حتی کومونیزمین نه اولدوغونو بیلمه یَن کومونیستلر چیخیر اورتایا. بیر باشقا قاورام قاریشدیرماسی دا توخونولمازلیق و سورومسوزلوق قاوراملاری آلانیندا. توخونولمازلیغی سورومسوزلوق سانان میللت وکیللری چوغونلوقدا. "آنایاسانی بیر کَز دَلسَم نه چیخار" دئیَن،km 200 سرعت یاپماق کئیفی اوچون اوتوبان قاپاتان جومهورباشقانیمیز بئله اولدو.   

بوتون بو یوزلاشمالار دیل بیلینجی نین و  فلسفی دوشونمه  نین عکسیکلیگی ایله باغلانتیلی. تورکچه سی ان آز گلیشن، یابانجی سؤزجوکلردن ان آز آرینمیش اولان بیلیم دالی حقوق. یورورلوکده کی (yürürlükdəki) یاسالارین دیلینه باغلیلیق اوزوندَن، بلکه ده حقوق دیلی بیر تورلو تام اولاراق گلیشه بیلمه دیگی اوچون گئرچک بیر حقوق دوزَنی ده بیر تورلو قورولموراؤلکه میزده. بو قونودا اؤرنک اولابیله جک دال: بیلگیسایار دیلی. بیلگیسایار تکنیگی نین تورکیه ده بو قَدَر تئز یایقینلاشماسی نین نَدنی، سانیرام، داها بیلگیسایار گلمه دن بیلگیسایار دیلی نین آتاتورکون قالیتی (میراثی) اولان و 1980 حربی چئوریلیشی ایله یوخ ساییلان تورک دیل کورومونون  اویه لرینجه حاضیرلانمیش اولماسیدیر.   

قاوراملاری آچیقلیغا ائریشدیرمکسه فلسفه نین باشدا گلن گؤرَوی. فلسفه اله آلدیغی قونونون قاوراملارینی آچیقلاماق زوروندادیر، چونکو دوشونمه  قاوراملارلا اولور؛ قاوراملار بیربیرینه قاریشدیریلمیشسا، یا دا یانلیش آنلاشیلمیشسا، قافا دا قاریشیر. فلسفه نین عکسیکلیگی بو آلاندا دا کندینی گؤستریر توپلوموموزدا. اؤلکه میزده سورون چوخ، آمما نه سوسیولوق و  آنتروپولوقلاریمیز، نه ده فلسفه جیلریمیز بو سورونلاری اله آلیب ایشله ییرلر. اویسا فلسفه نین بیر گؤرَوی ده سورونلاری گؤروب اونلاری گؤسترمکدیر، یعنی سورون قویماقدیر اؤدَوی فلسفه نین. سورون قویان فلسفه عینی زاماندا قاوراملاری دا قورار: دیل، قاوراملار، سؤزجوکلر ده بو ایشلرین آچاری.   

فلسفه نین توپلوموموز اوچون نه قدَرگرَکلی اولدوغونو سون ایللرده کی بونالیمین بیر یئرده ائتیک بونالیمینا دؤنوشمه سی ده اورتایا چیخاریر. توپلوموموز یالنیز ائکونومی و  پولیتیکا آلانیندا دئییل، ائتیک آلانیندا دا تام بیر یوزلاشما ایچینده. اخلاق دئمه ییب ائتیک دئمَم ده بونونلا ایلگیلی. اخلاق سؤزجوگونون ایمله دیگی(اشارت ائتدیگی) قاورام توپلوموموزدا آنلامینی ایتیرمیش، باشقا آلانا قایدیریلمیشدیر(سؤوق ائتدیریلمیشدیر). اخلاق قاورامی تؤره لرله، گلنَک و  گؤرَنَکلرله قاریشدیریلیر گئنَللیکله. ناموس دا جینسَللیکله باغلانیر. دوروستلوک تَمامن اونوتولموش. تؤره لر، گلنَکلر یؤره سَلدیر؛ اویسا ائتیک ائورَنسَلدیر؛ ائتیک (اصلینده ایلکه اولاراق اخلاق)، تؤره لرین، گلنَکلرین، حتی بعصی زامان  یورورلوکده کی یاسالارین بئله اوستونده دیر.  اؤلکه میزده ائتیگین عکسیکلیگی نین بیر نَدنی ده، یئنه، عثمانلی تاریخی بویونجا فلسفه نین یاساقلانماسینا، سون اون اون بئش ایللیک دؤنمده ده لیسَلردن بئله فلسفه نین قالدیریلمیش اولماسینا باغلاییرام. چونکو فلسفه ایله ائتیک ایچ - ایچه قاوراملاردیر.  

اویسا ائگیتیم و  ااؤیرَتیمده دیل و  فلسفه باش یئری آلمالی، فلسفه ده دیل ده – آنادیل یانیندا یابانجی دیل ده– ائگیتیمین تَمَلی اولمالیدیر. فلسفی دوشونوش بیچیمی داها ایلک ایللردن چوجوغا وئریلمه لی، چوجوقلار بیلینچلندیریلمه لیدیر. ایشته بورادا، چوجوقلارا وئریله جک فلسفه ائگیتیمینده "فلسفه اؤیرَتیلمز..." سؤزونون آنلامی چیخیر اورتایا. اصلیندا چوجوقلار سانیلدیغیندان چوخ آرتیق دوشونورلر، دورمادان سورو سورمالاری اونلارین دوشوندوگونو گؤسترمیر می؟ اونلارین سورولاری کئچیشدیریلمه سین یئتر. چوجوق فلسفه یاپمایا یاتقیندیر اصلینده. چونکو چوجوق قافاسی نین آلیجیلیغی اینانیلماز بویوتلاردادیر. فرانسیز پسیکولوق Zazow  "بوتون چوجوقلار 11 یاشینا قًدَر بیرَر داهیدیر، آمما نه یازیق کی بو دوروم سورمَز" دییر. چوجوغون گلیشمه سی نین  یولونو کسمَمَک اوچون ازبره ائگیتیمه کسینلیکله سون وئریلمه سی گرَکیر، گنجلرین یاخشی یئتیشمه سی ایسته نیلیرسه. ازبره اؤگرَنیمین اؤنونه کئچمک اوچون ده اوخوماغا اؤنَم وئریلمه سی گرَکیر. آنجاق اوخوماقلا قافا دا، دیل ده گلیشه بیلیر. اوخومادا دیل و  فلسفه نین بیرلیکده لیگی ده ساغلانمیش اولور. آنا دیلی ائگیتیمی یانیندا یابانجی دیل ائگیتیمی نین ده سؤزونو ائتدیم. چونکو هر دیل عینی زاماندا بیر آیری دونیا گؤروشونو یانسیدیر؛ دیل بیلینجینی داها درین اویاندیراراق قافانین داها ساغلیکلی ایشله مه سینه یاردیمجی اولور. بؤیله بیر ائگیتیمله دیل و فلسفه ائگیتیمیندن کئچن گنچلر یاری نین(صاباحین) گئرچک یوردداشلاری اولورلار اؤزگور بیرَر بیرئی و  کیشیلر اولاراق.   

یابانجی دیل اؤگرَنمه نین گرَکلیلیگینی اؤنه سورَرکن بیر نؤقطه نی داها آچیقلیغا قاووشدورمالییام و یابانجی دیل اؤیرَتمه نین یابانجی دیلله ائگیتیم یاپماقدان چوخ باشقا بیر شئی اولدوغونو وورقولامالیییق.  

بوگون تورکچه نین یئترسیزلیگینی اؤنه سورَرَک یابانجی دیلله ائگیتیم یاپیلماسینی اؤنرَنلرین یازیلی و سؤزلو قونوشمالاری اونلارین قافا یاپیسینی و کندی یئترسیزلیکلرینی آچیغا وورورلار. یئنی تکنیکلرین گَتیردیگی یئنی قاوراملارین تورکچه ده قارشیلیغینی بولاماییشلاری دوشونمه  تنبَلی اولدوقلاری نین یا دا او قاورامی یئترینجه آنلامادیقلاری نین بیر گؤسترگه سی. بَللی بیر قونودا چوخ یؤنلو و  آیرینتیلی دوشونَن  بیر کیمسه اوغراش وئردیگی قونونون قاوراملاری نین قارشیلیغینی دا موطلقا بولور، قونوسونا حاکیمسه و گئرچکدن آنلامیشسا. یابانجی دیلله ائگیتیمین ایکی اؤنَملی ساقینجاسی داها وار: بیرینجیسی آنادیلینین گلیشمه سینی دوردورماسی، انگللمه سی. ایکینجیسی اؤگرَنجی نین هئچ بیر زامان آنادیلی دورومونا گَتیره بیلمه یه جَگینی بیر یابانجی دیلده کندینی راحات دویومسامایاجاغی و دوشونجه لرینی تام اولاراق  دیله گَتیره بیلمه یه جَگی اوچون هَپ گئریده دورماسی، کندینی گؤستره بیلمه مه سی، کندینی گئرچکلشدیره بیلمه مه سی. گونوموزده اویقار(مدنی) اؤلکه لرین هئچ بیرینده یابانجی دیلله اؤیرَتیم یاپان بیر اونیوئرسیته یوخ. یابانجی دیلله ائگیتیم یالنیزجا سؤمورگلرده وار.   

بیر نؤقطه یه داها دئیینمَک ایسته ییرم. کئچن ایلکی اونیوئرسیته یه گیریش سیناویندا قازانانلارین باشیندا گلن بیر گنچ، اوخوماغی گرَکسیز بولدوغونو، کندیسی نین هئچ  کیتاب اوخومادیغینی، آمما ان یاخشی درجه نی ده آلدیغینی اؤوونرَک سؤیله دی. بو اولای، بیر یاندان ائگیتیم سیستئمیمیزین پوزوکلوغونو، یانلیشلیغینی، اؤته یاندان بو تئست سیستئمی نین ده اینسانلاری هارایا گؤتوردوگونو گؤسترمه سی باخیمیندان هامیمیزی دوشوندورمه لی.