چاغداش شاعیر، یازار و چئویرمن دوکتور هاشم خسروشاهی ایله سؤیله شی

دوکتور خسروشاهی: هارداسا ۷٥۰۰-۸۰۰۰ ایلدن بری بؤلگهده وار اولان تورکلرین سانکی بؤلگهیه یئنی گلن قوناقمیش کیمی لانسه ائدیلمهسی خیانت دئییلسه صافلیق-سادهلوحلوقدور

دوکتور هاشم خسروشاهی اورتا حاللی قالابالیق بیر عایلهنین دؤردونجو اوشاغی اولاراق ۱۹٥۰-ده تبریزده دونیایا گلدی. ارکن یاشدا گیردیگی ایلک مکتبی تبریزده، لیسهنی تهراندا بیتیردیکدن سونرا ۱۹٦۷ ایلینده تورکیهیه گلدی. تورکیه تورکجهسینی ایستانبول ادبیات فاکولتهسینده اؤیرنمگه باشلادی. ۱۹۷٤ ایلینده آنکارا طب فاکولتهسیندن مأذون اولدوقدان سونرا بیر سوره آلمانیا و اینگیلترهده یاشادی. ۱۹۷۷ ایلینده آنکارا اونیورسیتهسی طب فاکولتهسی اوشاق خستهلیکلری بؤلومونده اختصاصا باشلادی. شاه رژیمی دئوریلدیکدن سونرا شیراز اونیورسیتهسینه ترانسفر اولدو. ۱۹۸۱-ده اوشاق خستهلیکلری اوزمانلیغینی، ۱۹۸۳ ایلینده ایسه تهران قلب خستهلیکلری و آراشدیرما مرکزینده اگیتیمینی بیتیرهرک اوشاق قلب خستهلیکلری اوزمانلیغینی آلدی. داها سونرا تورکیهیه گئری قاییتدی. بیر سوره آلمانیانین آلبرشت اونیورسیتهسینده اوشاق قلب خستهلیکلری بؤلومونده بولوندو. ۹۰-۱۹۸٥ ایللری آراسیندا آنکارا دیش قاپی خستهخاناسیندا چالیشدی. او سوره ایچینده او خستهخانانین اوشاق کلینیکیندن اوشاق خستهخاناسی گئچیشینده امک وئردی. بو بؤلومده چوخ جیدّی و یورد دیشیندا یاییملانان بیلیمسل آراشدیرمالار یاپدی. ۱۹۹۰ ایلینده دوچنتلیک عنوانینی قازاندیقدان سونرا عایلهسی ایله بیرلیکده کانادایا کؤچ ائتدی. ۲۰۰۰ ایلیندن بری ده تورکیهده یاشاییر. بیر یاندان طب پئشهسینه داوام ائدرکن دیگر یاندان دا ادبی فعالیتلرینی سوردورور.

ادبیاتا هانسی ایلدن باشلادینیز؟ ادبیاتلا ماراقلانمانیزدا سیزه توصیهده بولونانلار، تشویق ائدنلر اولدو مو؟

من بیلدیم بیلهلی ادبیاتین ایچیندهیم. آتامین قیش گئجهلری بیزه اوخودوغو شیرویه ناغیللاری، امیر ارسلان حیکایهلری، ننهلریمیزدن دینلهدیگیمیز آذربایجان ناغیللاری منی ذاتاً ادبیات دونیاسینا آپارمیشدی. خاطیرلاییرام ایلک حیکایهمی، آلتیندا قاییق، داها اورتا مکتبده ایکن یازدیم. طبیعی ادبی دگری اولوب اولمادیغینی ایندی خاطیرلامیرام. او حیکایه دفتریمی بؤیوک آنامین ائوینده خالچانین آلتیندا ساخلامیشدیم. سونرا دا آلابیلمهدیم، ایتیب باتدی. آنجاق داها سونراکی لیسه ایللرینده، بیر یاندان حیدربابا، بیر یاندان شیرازلی حافظ منی جیدّی اولاراق ادبیاتا سوروکلهدی. حافظین بیر چوخ غزلی ازبریمده ایدی. سونرا تهراندا الیمه گئچن و خرجلیکلریمله آلدیغیم و اؤزللیکله بؤیوک قارداشیم ضیانین ائوه گتیردیگی

فردوسی، نگین، شاملونون یؤنتدیگی هفتهنین کیتابی کانالی ایله چاغداش ادبیاتلا تانیشدیم. مثلا فروغ فرخ زادین یئنیدن دوغوش شعر کیتابی باسیلیر باسیلماز اوخوموشدوم. آنجاق او اوشاق ساییلاجاق گنج یاشلاریمدا شعر یازماغی بوراخمامامی جیدّی اولاراق توصیه ائدن عمیمین اوغلو صادق خسروشاهی اولموشدو. سونرالاری دا باشقالاری.

ان چوخ هانسی شاعیر و یازارلارلا چالیشدینیز؟

بو سورونوزو تام اولاراق آنلایا بیلمهدیم. هانسی یازارلا چالیشماق؟ نهیی قصد ائتدیگینیزی آنلامادیم. آنجاق ان اوزون تانیشما شانسیم اولان و بیره – بیر دانیشمالاریمیز و اونون شعر و حیکایه آتولیهسیندن یارارلاندیغیم و اوندان بیر چوخ شئی اؤیرندیگیم دوکتور رضا براهنیدیر. تورکیهدن بیر چوخ یازار و شاعیرله تانیشما و چالیشما شانسیم اولدو.

- سیزین ایلهام آلدیغینیز هر هانسی یئرلی و یابانجی شاعیر و یا یازار وار می؟

بیرچوخ یازار و شاعیر منیم ادبی بگهنیمی و باخیشیمی ائتکیلهمیشدیر. تورکیهدن، ایراندان و دیگر اؤلکهلردن. جک لوندون-دان، اوسکار ویلد-دن، هوگو-دان، لامارتین-دن، پوشکین-دن، آخماتووا-دان، باودلایر-دن، نرودا-دان، لورکادان، پاول الوارد-دان توتون تا سیلویا پلاته، ویجینیا وولفا، فاولکنره، تاقور-دان مارکوئزه قدر. پیام صفادان، ادیب جان سئور، جمال ثریایا، نامیق کمال-دان کمال طاهیره، سعید فائق-دن یاشار کمالا قدر. آما هئچ شبهه یوخ کی، ناظیم حیکمتین یئری فرقلی اولموشدور. اؤزللیکله ده تورکیهده ایلک شعر دنهمهلریم اوزرینده. من تورکیهیه گلدیکدن سونرا بیر نئچه اوخومانی بیرلیکده سوردوردوم: آتاتورک-و اوخودوم، عثمانلی تاریخینی اوخودوم و ناظیم حیکمتی. ایشته او اوخومالار سایهسینده ناظیمی تانیدیم و اونون شعریله ایچلی – دیشلی اولدوم. ایران یازارلاریندانصادق هدایت و صادق چوبکین رومان و حیکایهلری اؤنملیدیر منیم اوچون. یابانجیلاردان بلکه سادهجه بیر تک آد وئرمم گرکیرسه هر حالدا داستایئوسکی اولاجاق. آنجاق بوتون بونلاری ادبی بیر دیسیپلین ایچینده آنلاییب یئنیدن اله آلابیلمم اوچون اؤزللیکله سون ایللرده داوام ائتدیگیم دیل اوخومالاریمین اؤنمی واردیر سانیرام: چارلس س. پیئرس، فردیناند دو سوسور، میخاییل باختین، لئوی ایستراوس، ژاکوس دریدا، هایدگر، دلوز، کریسیتئوا و…

- دوچنتلیک عنوانینی قازاندیقدان سونرا کانادایا کؤچ ائتمیشسینیز. اورادا بعضی ائتکینلیکلره قاتیلمیشسینیز. اؤزللیکله کانادالی-ایرانلی یازارلار بیرلیگینین قوروجو اویهسی ایدینیز. بو بیرلیک نه زامان، هانسی آماجلارلا و هانسی تاریخده قورولدو؟

کانادا دؤلتی اؤلکهیه کؤچ ائدن انسانلارین، نه قدر ده کیچیک بیر توپلولوق اولسالار دا دیللرینی، کولتورلرینی قورومالاری اوچون قورولان درنکلره مومکون اولدوغو قدر یاردیمچی اولوردو. سانیرام هله ده بئلهدیر. من او ایلللرده ایکی اؤنملی درنگین قوروجو اویهلیگینی یاپدیم. بیری کانادا آذربایجانلیلار توپلولوغو بیرلیگی (۱۹۹۱)، ایکینجیسی ایسه ایرانلی-کانادالی یازارلار بیرلیگی (۱۹۹۲). باشقانلیغینی یاپدیغیم آذربایجانلیلار توپلولوق بیرلیگینده ایلک کز آذربایجان تورکجهسی اگیتیمی کورسو قویدوم. اؤز یوردلاریندا نفوسون چوخونلوغونو اولوشدورمالارینا رغما آنا دیللرینی اؤیرنمه حاقّی اولمایان یاشلی – گنج، اوشاق بیر ییغین ایران آذربایجانیندان انسان آنا دیللرینی اؤیرنمگه آخین ائتمیشدیلر. قوزئی آمریکادا ایلک کز آذربایجان تورکجهسینده درگی یاییملانماسینی ساغلادیم. او درگینین یاییملانماسی اوچون گئجه – گوندوز امک وئریردیک. ایلک کز آذربایجان تورکجهسیله قوزئی آمریکادا شعر گئجهسی دوزنلهدیک. شعرلری دینلهین انسانلارین گؤز یاشلارینی هله ده خاطیرلاییرام و بیر چوخ ایلک داها. طبیعی سونرالاری بعضی سیاسی گؤروشلر دموکراتیک اولمایان یوللارلا بیرلیگی او جوشغون یولوندان ساپتیردیلار. پاسیو بیر حال آلدیغینی سونرالاری دویدوم. یازارلار درنگی-نی ده عینی آماجلا قورماغا چالیشدیق.

- تورکیهیه قاییتدیقدان سونرا “قونشو آچ قاپینی” آدلی اولوسلار آراسی ادبیات شنلیگینی دوزنلهدینیز. بو هانسی تاریخلرده و نه آماجلا گرچکلشدی؟

بو ائتکینلیک چوخ اؤنملیدیر. اؤزللیکله بؤلگهمیزده قصداً یارادیلان و یارادیلماسینا داوام ائدیلن کولتور کیرلیلیگی و انسانلار آراسیندا یارادیلماغا چالیشیلان آیریلیقلار سیستماتیک اولاراق یوروتولمکده ایکن، بیر ادبیاتچی اولاراق اؤلکهمین و خالقیمین یارارینا بیر شئیلر یاپماق زورونلولوغوندان قایناقلانیر. اؤزللیکله ده بیزی دیلیمیزدن، دینیمیزدن، کولتوروموزدن سیستماتیک اولاراق اوتاندیرماغا چالیشدیقلاری بو دؤنمده. مثلا هارداسا ۷٥۰۰-۸۰۰۰ ایلدن بری بؤلگهده وار اولان تورکلرین سانکی بؤلگهیه یئنی گلن قوناقمیش کیمی لانسه ائدیلمهسی خیانت دئییلسه صافلیق-سادهلوحلوقدور. ائله گؤرونور کی، داغدان گلن باغداکینین مینلرجه ایلدیر بورالی اولدوقلارینی اونوتموش! من بیزدن سونرا بؤلگهیه گلن فارسلار داخیل دیگر اتنیکلر و هله ده بؤلگهمیزده یاشایان خالقلارلا دئییل دوشمانلیغین، دوستلوغون آغیرلیقلی اولدوغونا اینانیرام. بیریلری بو اولوسارین، خالقلارین، حتی اتنیک یا دا توپلولوقلارین بیزیمله اولان ایلیشکی قاپیلارینی قصداً قاپاتماغا چالیشمیشلار و چالیشماقدالار. بیز بو قاپیلاری، کولتور و صنعت قاپیلارینی آرامالیییق. سلام وئرمهلیییک. وئریلن سلامی آلمالیییق. بو قونونو ایسترسهنیز سونرا داها آیرینتیلی بیر شکیلده دانیشاریق. “قونشو آچ قاپینی” توپلانتیلاری اونلارجا یازار و شاعیرین قاتیلیمی ایله ۲۰۰٤ و ۲۰۰٦ ایللرینده چوخ گؤرکملی بیر شکیلده یاپیلدی. آنجاق داها سونراکی ایللرده ایسپونسور تاپا بیلمهدیگیمیز اوچون تکرارلایا بیلمهدیک. بونو دا دانیشمالیییق.

- ایندییه قدر داخیلده و خاریجده یایینلامیش اولدوغونوز نئچه کیتابینیز وار؟

یازدیغیم و چئویردیگیم یاییملانمیش کیتاب ساییسی ییرمییه یاخیندیر.

- یایینلانمامیش و یایینلانماقدا اولان کیتابلارینیز وار می؟

اوهت وار. حاضیردا بیر یایین ائوینده اولان ایکینجی رومانیم وار. بیر شعر کیتابیم یایینا حاضیر اولماق اوزرهدیر. ایران قادین شعر سئچمهسی یایینا حاضیردیر. صمد بهرنگینین حیکایهلریندن ۳ کیتاب داها یایین ائوینه وئردیم. داها بیر چوخ دوسیا داها!

- گئچنلرده “اؤلومو گؤزلریندن گؤردوم” آدلی رومانینیز یایینلاندی. سانیرام یایینلانمیش اولان بو ایلک رومانینیزدیر. بونو ایراندا دا آذربایجان تورکجهسی و یا فارسجا یایینلاماغی دوشونورموسونوز؟

بیر یازار اولاراق یازدیغیم رومانین ان گئنیش شکلیله اوخونماسینی آرزولارام البته کی. دویدوغوما گؤره بیر نئچه گنج اونو اینگیلیزجهیه چئویرمگه باشلامیش. آلمانجا و هوللانداجا اولاراق یاییملانماق اوزره دگرلندیرمگه آلینمیشدیر. آما بونلارین اؤتهسینده من او رومانی آذربایجانلیلارین اوخوماسینی آرزولاییرام. بو ندنله ده فارسجا و آذربایجان تورکجهسینه چئوریلمهسینی چوخ ایستهییرم.

- سیزجه آذربایجان ادبیاتینین دونیا ادبیاتی ایله مقایسهده یئری و قونومو نهدیر؟

بو سوالا جواب بیر آز داها اوزمانلیق آلانینا گیرر. آما بیر مسئلهنی آچیقجا سؤیلهمم مومکون. داها ۳۰-۲۰ ایل اؤنجهسینه قدر، آذربایجان جمهوریتی ده داخیل مودرن آنلامدا رومان یا دا شعر اورتمیش دئییل. ایراندا دوروم داها دا وخیمدیر. ذاتاً انسانلار اؤز آنا دیللرینی اؤیرنمه و او دیلده اوخوما شانسلاری اولمادیغیندان اؤژ آنا دیللرینده اثر وئرهبیلمهمیشلر یا دا چوخ سینیرلی اثرلر وئرمیشلر. بو باخیمدان فارسجا یازان ایران تورکلرینین دورومو فرقلیدیر. اونلارین یاراتدیقلاری داها چاغداش و مودرن اثرلر اولموشدور. اؤرنگین؛ شعر داها دوننه قدر قافیهلرین و وزنلرین اسارتی آلتیندایدی. مثلا، ۱۹۲۰-لردهکی روسیا فورمالیزمی بئله سانکی باکییا یا دا تبریزه اوغرامامیشدیر! بو تئوریک تارتیشمالاری بیز ۱۹٦۰-لاردا دویماغا باشلاییریق. دوغال اولاراق دا بو تئوریک تمللرده اثرلر ده وئریلمهمیشدیر. ایندیلرده دوروم فرقلیدیر. کولتورل آلیش وئریشلر چوخ یایغین و سرعتلی بیر شکیلده اولماقدا. اینترنتین ائتکیسی معظم اولموشدور.

– مثلا سیحیرلی رئالیزم متودوندا ایلک رومان یازارینین گابریل گارسیا مارکز اولدوغو ادعا ائدیلیر. حالبوکی سیز مارکزدن اؤنجه غلامحسین ساعدینین بو یؤنتمله یازدیغینی ادعا ائدیرسسینیز. بونو بیر آز آچیقلارمیسینیز؟

اوهت. فارسجا یازان ایران تورکلری چوخ جیدّی اثرلر وئرمیشلر. بو دوغرودور، ایراندا ایلک مودرن و قالیجی رومان اولاراق جمالزادهدن سونرا هدایتین “کور بایقوش”ودور. آنجاق ساعدینین “بیل آغیتچیلاری” (۱۹٦٤)، “دندیل” (۱۹٦٦)، “آدسیز – سانسیز اورکونتولر” (۱۹٦۷)، “قورخو و اورپرتی” (۱۹٦۸) کیمی توپلو حیکایهلرده بیز بو توره عاید چوخ ماراقلی اؤرنکلر گؤرمکدهییک. اؤرنگین؛ دیلنچی حیکایهسی. من بونو فارسجادان تورکجهیه چئویرهرک ایران حیکایه آنتولوژیسینه قویدوم. بونون دیشیندا یازیلدیقدان سونرا ایللرجه یاییملانمایان و ایندی ایکی جیلدی فرانسیزجایا چئویرلهرک فرانسادا یاییملانان و اوچونجو جیلدینی یازماقدا اولدوغونو یازارین اؤزوندن، رضا براهنیدن دویدوغوم “آیازین جهنملیک گونلری”. بو اثر، باشینی میشل فوکالت و درریدا کیمی فیلوزوفلارین چکدیگی فرانسیز مودرن دیل و فلسفه گؤروشلری داها دونیانی سارمادان اؤنجه یازیلمیش.

- سون زامانلاردا تورکیه رادیو- تلویزیون قورومو، ایران تورکلرینه یؤنهلیک عرب الیفباسی ایله تورکجه بیر سیته آچدی. بو سیته حاقیندا نه دوشونوسونوز؟

بو چالیشمالار هئچ شبهه یوخ کی یارارلیدیر. آنجاق کولتورل چالیشمالار، خبرچیلیک و اؤزللیکله ده سیاسی خبرچیلیگین اؤتهسینه داشینمادیقجا و بونو داشییانلار یئترینجه دونانیملی اولمادیقجا گرکن ایلگینی گؤرهجگیندن امین دئییلم

قایناق : ت ر ت تورکی

http://www.trtturki.com/trtworld/azt/newsDetail.aspx?HaberKodu=d3f8aa96-59b3-4462-acef-7e7c77b659f9