ميانالى عليرضا

قادینلار

اوزون ایللردن بری اؤلکه نین آزادلیغی و استقلالیتی اوغروندا کیشی لرله چی یین- چی یینه مبارزه آپاران قادینلارین مبارزه سی ایکینجی دنیا محاربه سی دؤورونده و اوندان سونراکی ایللرده داها دا شدتلنمیشدیر.

20

- جی عصرین اوّللریندن ایران قادینلاری ان ابتدائی حقوق لاردان بئله محروم ایدی. قیزلاراوچون یازیب- اوخوماق بؤیوک بیر گوناه حساب اولونوردی. کئچمیشده قادینلارین ساوادلانماسی بیرنوع عائیله پوزغونلوغی کیمی قلمه وئریلیردی.

قادینلارین حقوقونی مدافعه ائدن هئچ بیر قانون یوخ ایدی.

1911-1905- جی ایللرین مشروطه حرکاتی دؤورونده قادین لارین دا بو انقلابدا اشتراک ائتمه سینه باخمایاراق اونلارا یئنه ده حقوق وئریلمه دی. لاکین ، آذربایجاندا گئدن ملی- دئموکراتیک حرکاتیمیزدا قادینلاردا بویوک رول اوینادیلار. ایستر 21 آذر حرکاتی نین حاضرلانماسیندا، ایسترسه ده اونون موفقیتلری نین قورونماسیندا، اصلاحاتلاری نین حیاتا کئچیرمه سینده قادینلاردا کیشی لرله چی یین- چی یینه ووروشموش، مبارزه آپارمیش و حتی اؤز جانلارینی دا بو یولدا قوربان وئرمیشلر.

"خالقین دوشمنلرینه قارشی همیشه باریشماز انقلابی مؤوقعده دوران،آچیق فیکیرلی و دئموکراتیک احوال- روحیه لی مینلرله مبارزلرین یئتیشمه سینه و یوکسک معنوی صنعت لره مالک اولماسیندا آنالارین تربیه سی نین بؤیوک رولی واردیر.لاکین، آذربایجان قادینلاری نین خالق سعادتی یولوندا کی خدمتی بونونلا بیتمیر. اونلار آزادلیق حرکاتیندا اؤز ارلری و قارداشلاری ایله بیر سیرادا بلاواسطه اشتراک ائتمیشلر.

آذربایجان قادینلاری خصوصی ایله 1911- 1905- جی ایللرده خارجی امپریالیستلره و فئودال اصول- اداره سینه قارشی ملی استقلالیت و دئموکراتیک قورولوش اوغروندا کی انقلابی حرکاتدا دقته شایان رول اوینامیشلار.

قادینلاریمیز مشروطه انقلابی نین بوتون مرحله لرینده و بوتون مبارزه فورمالاریندا ایستر سیلاحلی ووروشمالاردا ، ایسترسه ده میتینگلرده ، نمایشلرده و باشقا انقلابی چیخیشلاردا فعال اشتراک ائتمیشلر.اعتبارلی منبعلره اساسلانان" ایرانین استقلالیت مبارزه سی اوغروندا " آدلی اثرین مولفی یازیرکی، تبریز ووروشمالارینا حصر اولونان فوتو شه کیللرین بیرینده اوزو روبندلی ، الی تفنگلی 60 قادین شکلی چه کیلمیشدیر . بو قادینلار تبریز سنگر لریندن بیرینی ساخلاییردیلار...

" حبل المتین" قزئتی نین یازدیغینا گؤره ، انقلابچی ستارخان عسگرلری ایله شاه اوردوسی آراسینداکی ووروشمالاردان بیرینده اؤلن انقلابچیلارین مئیتلری آراسیندا کیشی پالتاری گئیمیش 20 قادینین مئیتی تاپیلمیشدیر"{1}.

" 20- 1918- جی ایللرده، 45 - 1941- جی ایللرده و خصوصی ایله 21 آذر نهضتینده مؤوجود قورولوشون ده ییشدیریلمه سینده، شاهلیق اصول اداره سینه قارشی آذربایجانین کندلرینده قهرمانلیق لار گؤسته رن، سیلاحا ساریلان، اؤز قارداشلاری ایله بیرلیکده چی یین- چی یینه ووروشان فدائی قادینلاریمیز یوزلرله دیر.

1945

- جی ایل آذربایجانین بیر چوخ ماحللاریندا ، او جمله دن هشترود ماحالی نین عجمی کندینده ، کاغیذکنان ماحالیندا ، قوشا بولاق و یانبولاق کندینده ، سارابین شره بیان کندینده ، تیکمه داش دا، گول تپه کندینده، قاراداغین آزقان و اوتی کندلرینده قهرمانلیقلار گؤسته رن آذربایجان قادینلاری هئچ واخت یاددان چیخمایاجاقدیر.

سلطان آباد کندینده ژاندارملار کیشیلرین اوستونه هیجوم چکدیکده قادینلار ژاندارملارین قارشیسیندا سد اولوب" اوّل بیزی اؤلدورون سونرا ارلریمیزی دؤیون"- دئیه بؤیوک بیرهیجان قوپارمیشلار.

1946

- جی ایلده خائنجه سینه وطنیمیزه سوخولان ایران ظولمکار لارینا قارشی ووروشاراق 5 گون تامام محاصره ده قالیب تک باشینا مقاومت گؤسته رن شاهئسون قیزی سریه نی کیم یاددان چیخارا بیلر"{2}؟

" 21 آذر نهضتی قادینلارین دا حیاتینا جدی تأثیر گؤسترمیش و ایراندا بیرینجی دفعه اولاراق قادینلاری اجتماعی حیاتا جلب ائتمیش و اونلارین آزادلیغی اوغروندا مهم تدبیرلر حیاتا کئچیر میشدیر.

آذربایجان قادینلاری سئچگیلرده فعال اشتراک ائتمیش و بئله لیکله سیاسی حاکمیّتین الده ائدیلمه سینده بؤیوک رول اوینامیشلار"{3}.

" وطن یولوندا " قزئتی یازیر کی، بو یاخینلاردا تهران قزئتلری مدیرلریندن بیر نئچه سی :" فرمان" قزئته سی مدیری- شاهنده، "ایران ما" قزئتی مدیری- تفضلی،" رهبر" قزئته سی یازیچی لاریندان- بزرگ علوی ایله مهاباد دا کورد خالقی نین رهبری جناب محمد قاضی آراسیندا مصاحبه اولموشدور." فرمان" قزئته سینده چاپ اولونموش همان مصاحبه نی اختصارلا درج ائدیریک یازان - " وطن یولوندا " قادینلار حاقیندا بیر سئوال- جاوابی بئله یازیر:

س : آذربایجان دئموکرات فرقه سی " متفق ملت لر منشوری"- نین اجازه وئردی یی کیمی بیرینجی دفعه اولاراق سئچگی لرده اشتراک ائتمک حقوقینی قادینلارا دا وئرمیشدی . سیزده بئله حرکت ائده جکمی سینیز؟

ج : آذربایجان دئموکرات فرقه سی نین بو ایشینی چوخ دوزگون و یئرلی بیلدی ییم حالدا دئمه لی یم کی، بیز بو اشده بئله موفقیت قازانا بیلمه میشیک{4}.

ایران تاریخینده بیرینجی کره آذربایجان قادینلاری ملی مجلس سئچگیلرینده اشتراک ائتمیش، کیشی لرله برابر بو یولدا بؤیوک فعاللیق گؤسترمیشلر.

قید ائتمک یئرینه دوشرکی ، ملی حکومت زامانی آذربایجاندا " آذربایجان قادینلار تشکیلاتی 1945- جی ایل، دئسامبرین 26- دا تشکیل ائدیلدی. 1946- جی ایل ژوئیه نین 4-ده قادینلار تشکیلاتی نین 600 نفرعضوی نین اشتراکی ایله گئنیش اجلاس چاغیریلدی. تشکیلاتین هیئتینه موقتی اولاراق 5 نفر قادین سئچیلدی. آذربایجاندا قادینلار تشکیلاتی نین یارانماسی مناسبتی ایله ایرانین بیر چوخ شهرلریندن، او جمله دن تهراندان، رشتدن و چالوسدان آذربایجان قادینلارینی تبریک ائتمک اوچون نماینده هیئت لری گلدی.

1946- جی ایلین مارس آیی نین 5- ده تبریزده آذربایجان دئموکرات فرقه سی نین رهبرلی یی ایله قادینلار تشکیلاتی نین کونفرانسی کئچیریلدی. کونفرانس دا 250 - نفردن آرتیق قادین نماینده سی اشتراک ائتمیشدی. کونفرانسی آذربایجان دئموکرات فرقه سی نین مرکزی کمیته سی نین صدری سید جعفر پیشه وری تبریک نطقی ایله آچدی.

آذربایجان دئموکرات فرقه سی نین رهبرلی یی ایله اردبیل، زنگان ، ماراغا، خوی، آستارا، میانا، خالخال، اورمیه، ساراب، مشگین و باشقا شهرلرده قادینلار تشکیلاتلاری یارانیر و فعالیته باشلاییردی. بئله کی، 1946- جی ایل ژانویه نین 17- ده مرندده قادینلار تشکیلاتی نین ایکینجی نؤوبتی اجلاسی کئچیریلدی"{5}.

" آذربایجان قادینلاری نین کوتله وی صورتده ساوادلانماسی اوچون لازیمی تدبیرلر گؤرولدی. قادینلاراوچون هر ناحیه ده بیرمکتب آچیلدی. عین زاماندا تبریزده کی کارخانالاردا زحمتکئش ایشچیلرین ساوادلانماسی اوچون کورسلار تشکیل ائدیلدی.

کبریت، گؤن، ایپلیک کارخانالاریندا سوادسیزلیغی لغو ائتمک اوچون آچیلمیش کورسلاردا 1000 نفردن آرتیق قادین تحصیل آلیردی. اوچ یوز نفردن آرتیق قادین آدینی ملی قوشون سیرالارینا یازدیرمیشدی. ایران قادینلاری نین حقوقونی مدافعه ائدن جمعیت، تهراندان ملی حکومتین باشچیسی سید جعفر پیشه وری نین آدینا گؤندردیکلری تئلگرافدا ایران قادینلاری نین سئوینجینی بیلدیره رک یازیردی: قادینلارین حقوقونی مدافعه ائدن جمعیت سیزه و دئموکرات فرقه سی نین باشقا رهبرلرینه اؤز صمیمی تشکرلرینی بیلدیریر. چونکی ، سیزین سعیلرینیز و فداکارلیغینز نتیجه سینده ایران خالقی نین آزادلیغی اوغروندا مبارزه ده بؤیوک موفقیتلر الده ائدیلمیشدیر. خصوصی ایله دئموکرات فرقه سی نین باشچیلیق ائتدی یی عظمتلی نهضت قادینلارین عصرلر بویی دوچار اولدوق لاری محرومیت زنجیرلریندن آزاد اولمالارینا ، اونلارین سئچگی لرده اشتراکینا و باشقا اجتماعی حقوقلار الده ائتمه لرینه شرایط یاراتدی"{6}.

21

آذر حرکاتی نین اشتراکچیسی م. طاهر، " آذربایجان" روزنامه سینده یازیردی: بوتون اجتماعی حقوقلاردان محروم اولان آنا و باجیلاریمیز، هر بیر زحمته قاتلاشا- قاتلاشا، قوینوندا گئجه– گوندوز بیزلری بسله ییب بؤیودن آنالاریمیز بیزیم کیشی لریمیزدن داها آرتیق درجه ده علمدن، معارفدن محروم اولموشلار. ارتجاع بیزیم غیرتلی، ناموسلی آنا و باجیلاریمیزین اوزونه علم، مدنیت قاپیلارینی باغلامیش، اونلاری بوتون بشری حقوقلاردان محروم ائدیب زاواللی ، بیچاره حالینا سالمیشلار.

آروادلارین کیشی لرله برابر حقوقا مالک اولماسی و انتخاباتدا اشتراکی تزه بیر مسئله دئییلدیر. بلکه بوتون دنیا دئموکراسی مملکتلرینده خانملار اؤز حقلرینه مالک اولموشلار. یعنی دولتی ایشلرده دخالتلری وار.لاکین، بیزیم مملکتده قادینلاریمیزی بیچاره و بدبخت ائتمیشلر. بو گون آذربایجان قادینلاری بوتون ایران قادینلاری اوچون سعادت قاپیلارین آچماق دا آذربایجانین مرد، قهرمان آزادیخواهلاری کیمی بو یولدا اوّلینجی قدملرینی گؤتوردیلر.بلی، ممکن دور بعضی ارتجاعی قیسا فیکیرلی آداملارا قادینلاریمیزین رأی وئرمه سی تعجب گلسین؛ لاکین، هئچ تعجب ائدیله سی شئی یوخدور. قادینلارین دنیا آزادلیغیندا بؤیوک اهمیتی و شرکتی اولموشدور.

یوناندا قادینلار ارتجاعی قوّه لرایله ووروشموش،داش ایله، اسلحه ایله دوشمنی ازمیشدیر. قادینلار جامعه نین اوزونی ایشیقلا ندیریر. بو گون آذربایجان خالقی اؤز تاریخینه بیر شئی علاوه ائتدی. اودا آنا- باجیلاریمیزین ملی مجلس وکیللرینه رأی وئرمه لریدیر.

قوی دنیا ملتلری ائشیتسین و گؤرسون کی، آذربایجانین قادینلاری اوره کلری شاد و سئوینج ایله دسته- دسته اؤز رای لرینی مجلس وکیللرینه وئردیلر.

آنا- باجیلاریمیز بونونلا کیفایتلنمه یه جکلر.اونلارحتی مجلسه بئله گله جکده اؤزلریندن وکیللر انتخاب ائده جکلر. قوی آنالاریمیزین طالعی گولسون . بو بوتون ایران خانیملارینا بیر مژده دیر.

بونونلادا آنا و باجیلاریمیز تاریخین صحیفه لرینه قیزیل خط ایله اؤز دوغری و حقیقی حقوقلاریندان دفاع ائتمک اوچون آدلارینی ثبت ائتدیلر. تاریخ همیشه آذربایجانین قادینلاری نین قهرمانلیغینی و آزادیخواهلیقلارینی قید ائدیب، گله جک نیسللریمیز اونلارین بو ایشلرینی یاد ائده جکلر{7}.

1324

- جی ایل آذر آیی نین 10- دا 40 اؤلکه قادینلاری نین 850 نفر نماینده سینین اشتراکی ایله پاریس شهرینده چاغریلان بیرینجی کونقره ده بین الملل قادینلار فئدراسیونی تشکیل ائدیلمیش، فاشیزمه قارشی مبارزه ده قادینلارین بؤیوک رولونی یوکسک قیمتنلدیره رک ، کونقره محاربه دن سونرا کی دؤورده قارشیدا دوران وظیفه لرین حل ائدیلمه سینده فعال اشتراک ائتمک اوچون قادینلاری بوتون اؤلکه لرده واحد دئموکراتیک تشکیلاتلار اطرافیندا سیخ بیرلشدیرمک ضرورتینی قید ائتدی. بیرینجی کونقره قادینلارین اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حقوقلارینین مدافعه سی، اوشاقلارین حیاتی نین قورونماسی و خوشبخت گله جه یین تأمین ائدیلمه سی، بوتون یئر اوزونده حقیقی دئموکراسی و محکم صلح یارادیلماسی اوغروندا داها فعال مبارزه آپارماغی بین الملل قادینلار تشکیلاتی نین اساس و تاخیره سالینماز وظیفه لری کیمی معین ائتدی.

انقلابی مبارزه عنعنه سینه مالک اولان آذربایجان قادینلاری نین مبارزه سی ده اوزون تاریخه مالکدیر.بو قدیم تاریخه مالک مبارزه لرین گؤسته ریجیسی اولان یازیلی ادبیاتیمیزدا بدیعی یارادیجیلیق نمونه لری بیر یانا، خالق ادبیاتیندا، خصوصاً داستانلاریمیزدادا بو اولایلار اؤزونی گؤسترمکده دیر. نمونه اولاراق کوراوغلی و نیگار،نبی وهجر، اصلی و کرم و سایر داستانلاریمیزدا قادینلارین کیشی لرله برابر مبارزه میدانینا آتیلماقلاری بو مدعانی تصدیق ائدیر.

" 1325- جی ایل خرداد آیی نین 2- ده تبریز شهرینده آذربایجان قادینلاری نین 4- جی کونفرانسی تشکیل اولموشدور. کونفرانسی آذربایجان خالقی نین جسوراوغلی ستارخانین قیزی معصومه خانیم آچیق اعلان ائتمیشدی. .

ملی حکومتین یئریتدی یی دوزگون سیاست نتیجه سینده، آذربایجان قادینلاری وطنیمیزده باشلانان جوشغون حیاتین فعال و مبارز قوروجولاری اولموشلار. آذربایجان ملی حکومتی قادینلاریمیزین انکشاف و ترقی سینه بؤیوک قایغی گؤسته ره رک ، اؤلکه نین اقتصادی ، سیاسی و مدنی حیاتیندا اونلارین کیشی لرله برابر اشتراک ائتمه لری اوچون گئنیش امکان و تأمینات یاراتمیشدیر.

اؤلکه میزین داخیلی حیاتی نین بوتون ساحه لرینده : کارخانا، مکتب ، مؤسسه، اداره، خالق قوشونی سیرالاریندان توتموش عالی حاکمیت اورقانی اولان آذربایجان ملی مجلسینه قدر هر یئرده قادینلاریمیزین کیشی لرله چیین– چیینه جوشغون فعالیتینه راست گلمک اولوردی. آزاد محیط ده اؤز حکومتی نین رهبرلی یی آلتیندا آذربایجان قادینلاری نین یوکسک سیاسی فعاللیغی بیرداها گؤستردی کی، قادینلارین انکشاف و ترقیسینه قایغی گؤسته ریلدیکده ، اونون استعداد و قابلیتینی بوخوولایان جهالت زنجیرینی قیردیقدا، او، بؤیوک خارقه لر یارادا بیلرمیش. بونی ملی حکومت دؤورونده اؤلکه میزین حیاتیندا آذربایجان قادینلاری نین فعال اشتراک ائتمه سینده بیر داها آیدین گؤرمک اولدی"{8}.

ایران تاریخینده ثبت اولوب قالاجاق چوخ اؤنملی بیر فاکتی بوراداجا قید ائتمک یئرینه دوشر. تکجه ایراندا دئییل، " یاخین و اورتا شرق خالقلاری تاریخینده بیرینجی دفعه اولاراق قادینلارین ملی مجلسه نماینده سئچمکده اشتراک ائتمه لری اولموشدور.

ملی حکومتین عالی محکمه سینین صدری - ز. قیامی نین شخصی آرشیوینده قورونوب ساخلانان سندلره اساسا تبریز شهری نین بیرینجی دؤور مجلس سئچگیلرینده مرکزی صاندیغا 500 قادین، چرنداب و لیل آباد سئچگی صاندیغینا 459 قادین، قره ملک و شام قازاندا 14 قادین ، ده وه چی و سورخابدا 506 قادین ، امیرخیز و دوزدوزاندا 156 قادین ، خیابان و مارالان محله لرینده 754 قادین، باغ مئشه و بیلان کودا 262 قادین ، حؤکمه وار دا ایسه 521 قادین گیزلی سس وئرمه یولی ایله مجلس نماینده لری نین سئچیلمه سینه رای وئرمیشلر.

ادبیات و منبعلر

1- " آذربایجان" روزنامه سی 1335- جی ایل. نمره- 929.

آذربایجان قادینلاری نین انقلابی مبارزه تارخیندن.

* ع - زنوزی.

2- " آذربایجان"روزنامه سی 1340- جی ایل. نمره- 1374.

آذربایجان قادینلاری نین مبارزه تاریخیندن.

* ا- ابراهیمی.

3- " آذربایجان" روزنامه سی 1347- جی ایل. نمره- 1749.

* م. افخمی- ایکی اصلاحات- ایکی نتیجه.

4- " وطن یولوندا " قزئتی 1946- جی ایل.نمره- 3 ( 357).

5- " آذربایجان" روزنامه سی 1343- جی ایل. نمره- 1538.

* ایران ابراهیمی- 21 آذر قادینلارا آزادلیق وئردی.

6- " آذربایجان" روزنامه سی 1349- جی ایل. نمره- 1849.

ملی حکومت قادینلارا حقیقی آزادلیق وئردی.

* ایران ابراهیمی.

7- " آذربایجان" روزنامه سی 1324- جی ایل. 12- آذر.

آذربایجان خانملاری انتخاباتدا اشتراک ائتدیلر.

* م. طاهر.

8- " آذربایجان"روزنامه سی 1337- جی ایل. نمره- 1052.

قادینلاریمیزین حیاتیندا تاریخی کونفرانس.

* همای روئین دژ.

9- ملی حکومتین فدائی و قیزیلباش خالق قوشونلاری. ص- 16.