گونئی آذربایجان میللی مسئله سی و خاریجده کی آذربایجانلیلارین میللی مسئله نین حللینه دوغرو آتیلابیلجک آددیملاری!

ایشیق سؤنمز، 25.05.2008

بیلیندیگی کیمی، میللی مسئله لر قوروپ چیخاری و منفعتلریندن اوستون توتولدوغو اوچون میللی مسئله نین حللی اوچون ده بوتون هؤرگوت و تشکیلات باشچیلاری، ائله جه ده اونلارین ایچ و ائشیک قوللاری سفربر اولمالیدیر. دئمک، یئرینه و چئوره سینه گؤره آذربایجان میللتی نی دوزگون تمثیل ائتمک اوچون یاشادیغیمیز توپلوملارا خالقیمیزی تانیتما یئتنگینه یییه اولمالی ییق. بو مسئله نی آچیقلیغا قاویشدیرماق ایسترکن اؤزوموزو اؤزوموز تانیدیغیمیزا باخمایاراق بیر داها اوز توتاجاغیمیز (خیطاب ائده جگیمیز) توپلوم بیزی نئجه راحات باشا دوشر دئیه بو مسئله نی گؤتور قوی ائتمه لی ییک. گونئی آذربایجان مسئله سی، میللی مسئله اولدوغو اوچون دیلیمیز و خالقمیزین ایستر تورک دیللری و خالقلاری، ایسترسه ده دونیا دیللری و میللتلری ایچریسینده نئجه یانقی (انعکاس) اویاتدیغینی گؤزدن کئچیرمه لی ییک. بو باخیمدان آذربایجان میللی حرکتی نین ایچری قولو اریتمه (آسیمولاسیون) سیاستینه قارشین "هارای هارای من تورکم" دئدیگینه باخمایاراق آذربایجان میللی حرکتی نین ائشیک قوللاری یاشادیقلاری ممکلتلرده کی اورتاما (فضایا) اویقون بیر بیچیمده آذربایجان میللی حرکتی نی توپلوم و ایجتماعیته تانیتمالی، آذربایجان میللتی نی بو چیخمازلیقدان قورتارمالیدیرلار. بو باخیمدان گونئی آذربایجان میللی حرکتی ایچری و ائشیک قوللارا بؤلونمه سینه باخمایاراق یئرینه گؤره مسئله نین اورتایا قویولماسیندا دا بو ایکی قوللار اؤزلرینی بیربیرلریندن فرقلندیرمه لیدیر.

دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده فارسلیق سیستیمی اساسیندا آذربایجان تورپاقلاری قوربان پایی کیمی کیچیک ایالت و ولایتلره بؤلوندوگو، بو ایالت و ولایتلرین اوزریندن آذربایجان آدی نین قالدیریلدیغی اوچون ایچریده کی میللی فعاللاریمیز "هارای هارای من تورکم" دئمک ایله ائتنیک و تاریخی آذربایجان تورپاق بوتونلوگونو اورتایا قویما یولونا گئدر و خالقی میللی ایستکلرینه تورکلوک آدی آلتیندا سفربر ائدرکن، آذربایجان میللی حرکتی نین ائشیک قولو دا اونلارین سسی اولمالارینا باخمایاراق یاشادیقلاری توپلوملارین آنلاییشلارینا گؤره آذربایجان میللی مسئله سینی توپلوملارا و سیاست خادیملرینه اونلار باشا دوشه بیله جک بیچیمده یانسیتمالیدیر.

بو باخیمدان تبریز، زنجان، اورمیه، اردبیل، قزوین، تهران، قم و باشقا ائتنیک آذربایجان تورپاقلاریندا وئریلن "هارای هارای، من تورکم" چاغیریشی و باغیریشی آوروپالیلارین کؤنوللرینی اوخشار دئییل، اونلاری راحاتسیز دا ائده بیلر دئیه دوشونمه لی ییک. بو مسئله یه آچیقلیق گتیرمک اوچون بو مسئله نین تاریخی اساسلارینا دؤنمه میز گره کلی گؤرونر. بو باخیمدان ایپ اوجو اله وئریلسین دئیه بو مسئله نی قیسا دا اولسا، ایرده لمه گه (تجزیه و تحلیل ائتمگه) چالیشاق.

1071 ایلینده مالازگیرد ساواشیندا سلجوقلولار قارشیسیندا بیزانس ایپمراتورلوغونون یئنیلگه یه (شیکسته) اوغراماسی ایله تورک ائتونوسونون آنادولودا آغیرلیق قازانماسی، یونان ایپمراتورلوغونون آنادولودا تکجه ائتنیک وارلیق دئییل، مدنیت اولاراق دا دیزه چؤکمه سی بوگونکو دئموکراسی و مدنیتی نی یونان وارلیغینا بورجلو بیلن آوروپالیلاری دا راحاتسیز ائتمیش و بیر چوخلارینی بوگون ده راحاتسیز ائدیر دئیه دوشونمه لی ییک. مسئله یالنیز آنادولو دئییل، ایستانبول شهری نین مای آیی نین ییرمی دوققوزو، 1453 اونجو ایل سلطان محمد فاتح طرفیندن یونانلیلاردان آلینماسی غرب دونیاسی نین اورگینده سیلینمز یارالاردان بیری اولموش.

خیریستیان دونیاسیندا یاماقچی (رئفورمیست) کیمی تانینان دین خادیمی مارتین لوتئر دینی سیاسته قاتاراق 1529 اینجی ایل ایسلامیت ایله تورکلری شئیطان وسیله سی آدلاندیراراق بو مسئله خیریستیانلیغین الهیات تاریخینده بوگونه دک داوام ائتمکده دیر. مارتین لوتئر "تورکلر علیهینه ساواش و قوشونلارا وعظ" آدلانان یازیلاریندا تورکلوک و ایسلامیتی الله دوشمنی و شئیطان آدلاندیراراق یازمیش، آلمان متنیندن اوخویوروق:

„Wer einen Türken erwürgt, vergießt damit kein unschuldiges Blut. Der Türke steht zusammen mit Papst und dem Heidentum.“

ترجمه: "هرکس بیر تورکو بوغارسا، ثواب ائدر. تورکو پاپ ایله قارشیلاشدیرساق، تورک کافیر سیراسیندا یئر آلار".(1)

زامان گئدیشی ایله عثمانلیلارین آوروپایا دوغرو ایلریله مه سی و وین شهری نین 1683 ایل قوشادیلماسی (محصره اولونماسی) و بئله لیکله خیریستیان دونیاسی نین قورخویا دوشمه سی ایله دین و سیاست ال اله وئره رک تورکلری درسلیک کیتابلاریندا بیله پیسلمگه یول آچمیش. بو سیاست بیلینجلی اولاراق کئچمیش 350 ایلین ایچینده دورمادان سیستیماتیک بیچیمده قوشاقدان قوشاغا (نسیلدن نسیله) اؤیردیله رک تورک ائتنوسونو آوروپالیلار یانیندا سئویله جک دئییل، دیشلاناجاق دوروما گتیریب چیخارمیش دئیه دوشونمه لی ییک. آوروپادا دین ایله سیاستین تورکلوک علیهینه سفربر اولماسی نتیجه سینده عیرق مقوله سی اورتایا قویولارکن تورکلری بودیستلر ایله بیر سیرایا یئرلشدیره رک اونلاری ساری دریلی (Gelbe Rasse) آدلاندیرماغا چالیشمیشلار. بو صینیفلامالار یالنیز آوروپادا نوقطالانمایاراق محمود افشار یزدیلر واسیطه سی ایله ایران ممالیکی محروسه سینده کی تورکلر علیهینه ده یؤلنمیش دئسک، مسئله نین هانکی بویوتلارا چاتدیغی نی درک ائتمیش ساییلاریق.

تورکلوک علیهینه بو هیستریک دوشونجه لر کئچمیش 350 ایلده خیریستانلیق دونیاسیندا دورمادان دولاشمیش. دئمک، آوروپادا تورکلر علیهینه محافظه کار کسیم ایله دینچی کسیمین ایش بیرلیگی تاریخده کی دوشمنلیکلره اساسلانار. بو آرادا آلمان نازیستلری یهودیلر و کمونیستلری خطر آدلاندیرارکن مارتین لوتئرین خیریستیانلیق الهیاتینداکی بوراخدیغی هیستریک ایز و جیغیرلاریندان فایدالانمانی اؤز دوشونجه لری اوچون ساغلام بیر یول حئساب ائتمیش گؤرونرلر. بو اساسدا ایلک اولاراق یهودیلر و کمونیستلر نازیستلرین تعقیبلرینه معروض قالارکن، اؤزلرینی لیبرال قلمه آلان خیریستان کسیم سوسماغا چالیشمیش. ائله اوندان یانا دا بیر حزب چاپیندا اولان فاشیستلیک دوشونجه سی یعنی "نازیستلیک" بوتون آلمان توپلومونو چارمیخا چکه رک دونیادا میلیونلار اینسانین اؤلومونه و دونیا ساواشینا یول آچمیش.

دئمک، کئچمیش 83 ایلده فارس مدنیت راسیستلری نین آوروپاداکی راسیستلردن اتکیلنمه لری و راسیستلیک داورانیشلارینا قاپیلمالاری دا بو دوغرولتودا دگرلندیریلمه لیدیر. مسئله دن اوزاق دوشمه یک دئیه بیر داها اؤز مسئله میزه گئری دؤنک.

بیلیندیگی کیمی ایستر دیل بیلیمی و ایسترسه ده سیاست بیلیمی آچیسیندان آذربایجان تورکچه سینی دانیشان و مدنیتینی اؤزونونکو حئساب خالق، دونیادا "آذربایجانلی Aserbaidschaner" باشلیغی آلتیندا تانینمیش. بو مسئله میللی بیلینجی گلیشمکده اولان اینسانلاریمیزی قیدیقلاندیرماغینا باخمایاراق دونیا ایجتماعیتی طرفیندن آذربایجان تورکچه سینی دانیشان اینسانلار اوچون قبول اولموش آد ساییلار. دئمک، آذربایجانلی دئییمی یالنیز آذربایجان تورپاقلاریندا یاشایان هر هانسی بیر اینسان دئییل، یاشادیغی یئریندن آسیلی اولمایاراق بو دیل و مدنیتی اؤز دوغما دیل و مدنیتی دئیه یاشامیندا اویقولایان هرکس ده بو گؤروشه اساسن آذربایجانلی ساییلار. دئمک، آذربایجانلی مقوله سی یالنیز تابعیت دئییل، میللی کیملیک مقوله سینی ده اؤزونده باریندیرمیش ساییلار. بو مسئله یالنیز بیزیم اوچون دئییل، دونیا چاپیندا آلمان دیل و مدنیتینی اویقولایان آلمانلار ( "deutsch") اوچون ده کئچرلیدیر. دئمک، دیللرده هر هانکی سؤزجوگون نئجه قورولوشو کیمسه نی راحاتسیز ائتمه مه لیدیر. دیلچیلیک آچیسیندان بو مسئله ندن بئله اولموش دئیه سوردوقدا: دیلین سومویو یوخ" دئییلر. دئمک، دیل ایسته دیگی کیمی دوشونجه نی ایفاده ائدر. بعضن هر هانسی بیر دئییم یئترلی، بعضن یئترسیز اولماسینا باخمایاراق خالق کیتله سی اؤز آنلاییشینا گؤره هر هانسی بیر سؤزجوک و کلمه نی قبول ائدرسه، او کلمه اولدوغو کیمی خالق طرفیندن دوشونجه ایفاده سی دئییه ایشله نر. بو دوغرولتودا آذربایجان و تورکیه تورکچه لریندن اؤرنک وئرمک پیس اولماز دئیه دوشونورم.

تورکیه تورکچه سیندن اوخویوروق: عثمت اینونو 1884 ییلیندا ایزمیرده دوغدو.

اوسته کی ایفاده ده "عثمت" و "دوغدو" ایفاده لرینی ائشیدن آذربایجانلی ایستر ایستمز "عثمت" آدلی بیر خانیمین دوغدوغونو ائشیتدیم دئیه جگینه باخمایاراق تورکیه وطنداشی اولان بیریسی بو مسئله نین عثمت خانیمین دوغماسی ایله ایلگیلی دئییل، تورکیه نین اؤنملی و تاریخی شخصیتلریندن اولان عثمت اینونونون دوغولدوغونو ائشیتدیم دئیه بو مسئله نین آلتینی چیزمیش اولار. تورکیه تورکچه سینده یالنیز "دوغدو"، آذربایجان تورکچه سینده ایسه "دوغدو و دوغولدو" مسئله لرینه گلدیکده بو مسئله دیللرین بیربیرلریندن آیری گلیشمه و تاریخی مسئله لریدیر. هر هانسی بیر آلمان دیللی نی ده آلمانلی دئییل، آلمان و آذربایجانلی نی دا آذربایجان دئییل، آذربایجانلی آدلانمالاری دا گئنه تاریخی سیاست بیلیمی ایله دیل بیلیمینه عایید اولان مسئله لر ساییلمالی ییق.

16 اینجی عصیردن باشلایاراق آذربایجانلیلار اؤزلرینی تورک آدلاندیرمالارینا باخمایاراق قونشو خالقلار طرفیندن یئرینه گؤره تورک (فارسلار، کوردلر، لور، گیلکلر و ساییره)، تاتار (روسلار طرفیندن) و قیزیلباش (عثمانلیلار طرفیندن) آدلانمیشلار. دونیادا بیلیم و عئلیمین گلیشمه سی ایله دونیا آذربایجانلیلاری میللی بیلینج و میللی منلیک آچیسیندان سیاست آلانیندا اؤزلرینی دونیا ایجتماعیتینه توپلوم اولاراق سونمادیقلاری (تقدیم ائتمدیکلری) اوچون دونیا بیلیم اوجاقلاری باشدا آوروپاداکی بیلیم اوجاقلاری اولاراق آذربایجانلیلارا آد وئرمه گه چالیشمیشلار. روس مترجیمی ماکاروو 1848 اینجی ایل قافقاز دیللری نین قارشیلاشدیرما گئرامئری کیتابیندا آذربایجان تورکچه سینده دانیشانلاری آدئربیدژانسی قلمه آلاراق روس چارلیغینداکی آذربایجانلیلارا وئریلمیش "تاتار" دئییمینی بیلیم اوجاقلاریندان گئری اوتورتماغا چالیشمیش (2). آلمان تورکولوقو کارل فوی 1903 اونجو ایل آذربایجان تورکجه سینده دانیشانلاری "آذربایجانلی" آدلاندیرمیش (3). ایران دیللری بیلگینی هئلموت ریتئر (آلمان) 1921 اینجی ایل آذربایجان تورکچه سینده دانیشانلاری "آذربایجانلی" قلمه آلمیش (4). روسیه ده اوکتیابر اینقلابی باش وئردیکدن سونرا بیلیم اوجاقلاری طرفیندن قبول اولموش "آذربایجانلی" دئییمی رسمی اولاراق آذربایجان تورکجه سینی دانیشان اینسانلارا میللی آد دئیه سؤدیئتلر بیرلیگینده قبول اولونموش. او تاریخدن اعتیبارن آذربایجان جمهوریتی وطنداشلاری میللی کیملیک اولاراق آذربایجانلی قلمه آلینار. بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده میللی منلیک مجادیله سی وئرن و آذربایجان تورکچه سینده دانیشان "هارای هارای من تورکم" دئدیگینه باخمایاراق تورکیه لی دئییل، دیل، تاریخ و مدنیت آچیسیندان آذربایجانلی ساییلار. بئله لیکله دونیا آذربایجانلیلاری ایستر اویروق (تابعیت) و ایسترسه ده میللی کیملیک باخیمیندان آذربایجانلی آدلانارلار.

بو سایدیقلاریم مسئله نین اؤزوموز اوچون ایرده لنمه سیدیر (تجزیه و تحلیل ائدیلمه سیدیر). دونیا ایجتماعیتی ایسه بیزلری آذبایجانلی اولاراق چوخدان تانیمیش. اوسته ایضاح ائتدیکلریمیزی نظره آلاراق آوروپا و آمریکا مملکتلرینده "هارای هارای من تورکم" دئمکله، میللی مسئله میزی بو توپلوملارا آچیقلار دئییل، میللی مسئله میزه کؤلگه دوشورموش مقامدا گؤرونه ریک دئیه دوشونمه لی و بو یئترسیزلیگی آرادان قالدیرمالی ییق. ائله اوندان یانا دا 22 مای آییندا، 2006 ( 1385 ه. ش.) اینجی ایل تاریخینده کی گونئی آذربایجانداکی خالق قیامی عظمتلی بیر باش قالدیری (قیام) اولماسینا باخمایاراق آوروپادا تورکلوک اوزره اولان اؤن یارقیلار (پیش قضاوتلر) آچیسیندان گونئی آذربایجانداکی اینسان حاقلاری و آذربایجان میللی مسئله سی آوروپا توپلوملاری اوچون ائشیدمز مقامدا یئر آلاراق هئچ بیر آوروپا تئلویزیون کاناللاری گونئی آذربایجان میللی مسئله سی نی ایجتماعیته بیله یانسیتمادی دئیه دوشونمه لی ییک. بو سایدیغیم تاریخی مسئله لر و تجروبه لردن خاریجده کی آذربایجان میللی فعاللاری داها آرتیق اؤیرنه جک دئیه دوشونورم. بئله لیکله ده سؤزومو سونا چاتدیریرام.

ساغ اولون و ساغلیقلا قالین. یاشاسین آذربایجان و آذربایجان میللتی

قایناقلار:

1 Monika Tworuschka, Grundwissen Islam, S. 21., Münster, 2003

2 T. Makarov, Tatarskaya grammatika kavkazskogo narečiya, Tiflis 1848, S. 38.

3 Karl Foy, Azerbaidschanische Studien mit einer Charakteristik des Südtürkischen. MSOS (W), Bd. 6 (1903), S. 127-177.

4 Helmut Ritter, Aserbaidschanische Texte zur nordpersischen Volkskunde. Der Islam, Bd. 11 (1921), S. 181.