اویرنجی سیته سینین دکتور علیرضا اصغرزاده ایله موصاحیبه سی

پنج‌شنبه  ۵ شهريور ۱٣٨٨ -  ۲۷ اوت ۲۰۰۹

موصاحیبه ائدن: ائلیاز گونئیلی

هر ندن اؤنجه www.oyrenci.com- سيته سييله دانيشيغا واخت آيريرديغينيز اوچون تشککورلريمي بيلديرمه لييم! گونئيده سيزي آرتيق يازيلارينيزلا تانيييرلار؛ لوطفا اؤزونوزدن و بيليمسل چاليشمالارينيزدان اوخوجولاريميزا آرتيق دانيشين.

 

-  بو صوحبت اوچون و منه اولدوغو لوطفونوز اوچون تشککور ائديرم. من 1965-جي ايلده، گونئي آذربايجانيميزدا دوغولموشام. عومرومون 20 ايلينه قده ريني آذربايجانيميزدا كئچيرميشم- هم شرق هم ده غرب بولگه لرينده؛ 5-6 ايل ده ايصفاهان و تهران شهرلرينده ياشاميشام. 1980لارين سونلاريندا کانادايا گلميشم. بير ايل بورايا چاتديقدان سونرا، تورونتو اونيوئرسيته سينه داخيل اولموشام، سياسي علملر، فلسفه و سوسيولوژي ساحه لرينده اوخوموشام و عالي تحصيلاتيمي همن اونيوئرسيته ده بيتيرميشم. اينديسه کانادانين يورک و تورونتو اونيوئرسيته لرينده تدريس و تحقيق ايشي ايله مشغولام.  

 

 سيز ايندي تانينميش بير اونيوئرسيته ده اؤيرتمنسيز. آيديندير کي بو دوروما چاتماغينيز راحاتليقلا مومکون اولماييبدير. سيزي دينله ين بير چوخ اؤيرنجي اوخوجولاريميز نئجه بئله اوغور قازانديغينيز حاقدا آرتيق بيلمک ايسته ييرلر. سيز هانسي فاکتورلاري اؤز فردي و بيليمسل ياشامينيزدا ائتگيلي گؤرورسونوز؟

 

  -  بيرينجيسي او دور کي گرک آدامين اوخوماق اوچون حدسيز-حسابسيز ذووقو، داها دوزو، علاقه سی و عشقي اولسون. ايسته ديگينيز يئره يئتيشمک اوچون، شخصي حياتدا بير چوخ زادلاري فدا ائتمک لازيمدير. ايکينجيسي، اوخوماقدان، يازي-پوزودان و اينتئلئکتوئل فعالييتدن بيرآن اوزاقدا قالمامالي سينيز. اوچونجوسو، عاييله نين يئري و اؤنملي تاثيري دير، خوصوصيله آدامين گنج ياشلاريندا. منيم رحمتليک آنامين چوخ بؤيوک رولو اولدو بو ايشده. هميشه دييردي کي، "سن گرک اوخوياسان!" دؤردونجوسو، آدامين يولداشلاري و " ياشيدلاري نين"  رولودور. اؤيرنجي ليک يولجوسو، اؤزو کيمي اينسانلارلا يولداشليق ائتمه لي دير. عکس تقديرده، آدام اؤز يولوندان جايديريلا بيلر و "ناباب يولداشلار" آدامي راحاتجاسينا اؤز يولوندان چيخارا بيلرلر. ديگر شرطلري هرکس اؤز دورومونا گؤره تشخيص وئره بيلير، آنجاق بو 4 شرط منجه ان اساس فاکتورلاردان ديرلار.   

   

  چوخ ماراقليييق پروفسور اصغرزاده نين نئجه آذربايجان ميللي مسئله سي ايله تانيش اولماسي و اؤزونو بو حاقدا سوروملو دويماسي حاقدا آرتيق بيلک.

 

    - منيم آتام عاييله سي ايله بيرليکده گنجليکلرينده تهرانا کؤچموشدو، آنجاق 7-8 آي سونرا آذربايجانا گئري قاييتميشدي. آنام ظارافات اوچون دييردي: "گئتدي تئهراندا قالا بيلمدي، قاچا-قاچا گلدي کي مني بدبخت ائتسين!" بيز اوشاقلار بو سؤزو ائشيدنده، هوسله نيب آتامدان بو ايشين عيللتيني سورارديق. رحمتليک بير آه چکيب دیيردي: "تورپاق، بالا، وطن! تورپاق چکدي گتيردي بيزي!"  دئمک، آذربايجان عشقي بيزيم عاييله ده وار ایدي و من ده ائله او عشقله بؤيودوم. آنجاق، کانادايا گلديکدن سونرايدي کي، ذهنيمده اولان سورونلاري چؤزمک اوچون اويغون بير ديل تاپديم، يئني ديلدن منظور سؤزجوک لر، تئرمين لر، قاوراملار و تئوريلر؛ بیر سؤزله دییه بیلیرسک: سؤیلم.

   

     ماراقليدير کي بيله سينيز، کانادانين رسمي هوييتي، " نئچه کولتورلولوک "  (multi-culturalism) دير. يعني، رسمي دولت سندلرينده بو اؤلکه " نئچه-کولتورلو" بير اؤلکه تانينير؛ ايکي رسمي ديلي وار، و ساييره. 1980لاردا بئله بير وضعيتي گؤرمک، منيم کيمي ايراندان بورايا گلميش بير اينسانا، بؤيوک بير کولتورل شوک ايدي! آما شوکين اصليسي اونيوئرسيته يه داخيل اولدوقدان سونرا باشلادي. او زامان گؤردوم کي بيز آذربايجانليلار ايران آدلي اؤلکه ده نئجه ظولملره معروض قالميشيق. فلسفه ساحه سيندن سياسي علملر و سوسيولوژييا گلمگيمينده بويوک ندنلريندن بيري ائله بو اولدو. گؤردوم کي سوسيولوژي من آختارديغيم سورولارا داها کونکرت يوللار گؤسترير. عئينی حالدا، بويوک شهريارين بو شعريني هميشه اوز-اوزومه ترننم ائدردیم: "اينسان اودو توتسون بو ذليل خالقين اليندن." هر قدر کي بو ساحه لرده اوخودوم و اؤيرنديم، او قدر خالقيميزين مظلوملوغونو و يازيقليغيني آشکارجاسينا گؤردوم. طبيعي کي بوجور بير گؤروش فرد اوچون مسئولييت گتيرير. من ده اليمدن گلديگي قدر، چاليشميشام و چاليشيرام کي بو مسئولييتي، ايمکان داخيلينده، يئرينه يئتيرم و باشارديغيم ناقابيل ايشلري گؤرم.   

 

  وطندن کؤچمک سيزه پاي اولدوغو کيمي يئني دونيادا هر کسين پايينا دوشه بيلر. اؤزلليکله ميليونلارجا آذربايجانلي آنا توپراقلاريندان آيريليرکن ايرانين و دونيانين باشاباشيندا داغيليبلار. بو او دئمکدير کي بيز بؤيوک بير دياسپورايا ماليکيک. لوطفا اوخوجولارا دياسپورا آنالامي حاقدا بير کؤچري احساسي دويان اينسان کيمي دانيشاسيز. 

     --بوتون قاوراملار کيمي، دياسپورا سؤزونون ده  آنلامي زامان سوره جينده دئييشيلميش. عومومي حالدا، 30-40 ايل قاباغا قدر، دياسپورا يالنيز يهودلار حاقيندا ايشلديلردي. دئمک، يهود بيرينجي خالقدير کي مين ايللر قاباقدان، اوز اوريژينال يورد-يوواسيندان کوچموش و باشقا اولکه لرده يئرلشميشدير و بودا ائله دياسپورا سوزونون گئنل تعريفي دير: اوريژينال وطندن کوچمک و موحاجيرت ائديب و باشقا بير کامونیتی (community) قورماق. اينديسه عالم لشمه (globalization) پروسئسي نين نتيجه سينده، بوتون خالقلار- او جومله دن آذربايجان خالقي- باشقا اولکه لرده دياسپورايا صاحیب ديرلر. دئمه لي، موهاجيرت ائتمک، دياسپورادا ياشاماق و دياسپورا قورماق، ائله ده بير کوچري کيمي، بير موهاجير و موسافير کيمي ياشاماق چاغداش زمانه نين اؤزه لليکلريندن دير. طبيعي اولاراق، بو دورومون منفي و موثبت يونلري اولابيلر. منجه، اونون موثبت يونلري، اوزلليکله عاليم، احساسلي، يازار و صنعتکار بير آدام اوچون، داها آرتيقدير.

  

      دفعه لرله ائشيتميشيک کي، رحمتليک غولام حوسئين ساعدي نئجه غوربتي تحممول ائده بيلمدي؛ نئجه پاريس-ده اوز دووره سينه بير دووار چکميش ايميش و حتي عيناديندان فرانسا ديليني اويرنمه يه بئله جهد گوسترمه دي و نهايت "غوربت دردي" اونو اولدوردو. سوزون دوزو، من بو حيکايه ني ايلک دفعه ائشيتديکده، چوخ کدرلنديم و چوخدا تعججوب ائتديم. هئچ تصووور ائتميرديم کي ساعدي کيمي گوجلو بير يازار بو قدر ايراده باخيميندان و دونيا-گوروشو باخيميندان ضعيف اولسون و باشقا بير کولتورده ياشاماغا بو قدر اوزوندن باشاريقسيزليق و حيقارت گؤسترسين. بويوک روحلو اينسانلار هميشه تزه لیک لرين، تبعیدلرده ياشاماقلارين، يئني کولتورلر، ديللر و خالقلارلا اؤز-اؤزه گلمه نين قاباغينا گئتميشلر. و بو مسئله ده بو گونکو دياسپورالار حيکايه سي دير. بونو اوندان  اوترو دئييرم کي، آذربايجان گنجي دياسپورادان، موهاجيرتدن و يئني دونيالاري تجروبه ائتمکدن اصلا چکينمه مليدير. اينگيليزلرين بئله بير سؤزو وار: "نهنگ اوقيانوسدا بؤيويه ر" بو او دئمک دئييل کي هر کيم غوربتي تجروبه ائتمه سه بؤيوک فيکيرسل و اينتئلئکتوئل مقاملارا يئتيشه بيلمز؛ يالنيز بونو دئمکدير کي، کؤچريليگين بير چوخ موثبت جنبه لري واردير کي اونلارا دا ديققت يئتيرمک لازيمدير.  

   

اونلارلا ياشاديغينيز و حاقلاريندا دوشونوب يازديغينيز آذربايجان دياسپورا جمعيتي نه دورومدادير؟ ايلگيلري آنا توپراقلاري و کيمليک ائلئمانلارييلا کسيليبمي؟

   

  --دئمک اولور کي، خاريجده کي (خوصوصيله آوروپا و شيمالي آمئريکاداکي) دياسپورا جمعييت لريميز ايچريده کي- ايراندا/گونئي آذربايجاندا- جمعييتين کيچيک بير گؤستريجيسي دير: جمعيتين بويوک اکثريتي چوره ک داليسيجا قاچماقلا مشغولدور، سياسي-کولتورل-اينتئلئکتوئل ايشلرله تام بيگانه دير. ايمکان صاحیبلري نين بير چوخو اؤزگه چيراغينا ياغ اولماقلا مشغولدور: فارس ديلي/ادبيياتيني اينکيشاف ائديب کوکه لتمک، فارس ديلينده راديو-تئلئويزييا آچماق، قزئت يايماق و سایر. بونلارا باخماياراق، دياسپوراميز طبيعي بير سورجده گليشمکده دير. آذربايجان اوجاقلاري، درنکلر و جمعييت لرينین يانيندا، كئچن ايللرده ايکي اونملي حاديثه نين اوز وئرمه سي منيم اوچون چوخ ماراقلي اولموش و دياسپوراميزين گلجه گي حاقدا خوش-گؤروشلو حيسلر ياراتميش. بو ايکي موبارک حاديثه نين بيري گوناز تي وي (GunAz TV) نين آچيليشي، و ايکينجيسي ايسه آداپ (ADAPP) آدلي تشکيلاتين قورولوشو اولموش.

 

      شوبهه سيز کي گونازين آچيليشي، گونئي آذربايجان تاريخينده يئني بير حاديثه کيمي ديئرلنديريلمه ليدير. ايلک اولاراق، خالقين اوز ديلينده 24 ساعاتليق بير تئلئويزييا آچيلميش کي سورولاري آذربايجان پرئسپئکتيويندن آچيقلايير و آذربايجان آچيسيندان دونيايا باخير. خالقيميزين تاريخينده بو ميثالسيز بير فئنومئندير. باخميياراق کي اينسانلاريميزين بويوك اکثرييتي، هله لیک، بو تي وي دن فايدالانا بيله جک تئکنيکي ايمکانلارا صاحیب دئييللر. ديگر طرفدن، آداپ تشکيلاتي ايسه، مودئرن بير تشکيلات کيمي آرايا چيخميش، و سؤزون ان دوغرو-دوزگون آنلاميندا، دياسپورايا لاييق ايشلر گورمکله مشغولدور.

  

      بو موثبت حاديثه لرين يانيندا، طبيعي اولاراق، آخساق نوقطه لريميزده چوخدور. من چوخ ايسترديم کي دياسپورادا گوجلو آذربايجان اويرنجي قروپلاري نين قورولوشونا شاهيد اولاق. يعني، دونيا نين بويوک اونيوئرسيته لرينده اوخوماقدا اولان آذربايجانلي اويرنجي لر همن اونيوئرسيته لرده اوز اويرنجي سل تشکيلاتلاريني و قروپلاريني قورسونلار. بو مرحله يه يئتيشديکده، آذربايجان دياسپورونون گوجلو و ساغلام ثمرلريني گؤره جه ييک. مادام کي اورايا چاتماميشيق، دياسپوراميز کؤرپه بير جمعييت کيمي تانينما زوروندا قالاجاقدير.  

 

سيزين 2007-جي ايلينده   "Iran and the Challenge of Diversity" آدلي اثرينيز ياييملاندي. بو اثر بير اؤنملي تئرمينله باشلانير: "Orientalism". بو تئرمين کئچميشي و آنلامي حاقدا آرتيق ايضاح وئرين. ندن ايران آدلي بير اؤلکه نين تاريخي-ايجتيماعي گئديشاتي و حاکيمييت-قودرت موناسيبت لريني قلمه آلان بو کيتابين باشلانيشي بئله بير تئرمين و اونلا ايلگيلي اولان "colonialism" آنلامييلا اولدو؟

 

    -کسينليکله بو دوشونجه ده يم کي آذربايجانين تاريخي و سياسي-ايجتيماعي احوالاتي ايله ماراقلانان هر آذربايجانلي، اوريئنتاليسم سويله ميني دريندن اويرنمک زوروندادير. اوريئنتاليسم/شرقچيليک گئنيش بير بحث دير  کي اونو باشا دوشمک اوچون، گرک ائله رحمتليک ائدوارد سعيدين همن آددا کي کيتابيلا باشلاياق. يعني سعيدين کيتابيني ديقتله اوخوماق و دوشونمک، اوريئنتاليسمين نه اولدوغونو باشا دوشمک اوچون ياخشي بير گيريش نوقطه سيدير. اوريئنتاليسم، بير سويلم اولاراق، سعيدين کيتابي نين چاپيندان (1978) چوخ قاباق باشلاميش و آيري عاليملر ده بو حاقدا يازميشلار. آنجاق، سعيدين قلمي ايله بو سويلم گئنيش و شفاف بير بيچيمده، ايلک اولاراق تانيديلميش. کيتابين، همده سويلمين، مئتودولوژیسینین قورولوشوندا، سعید 3 قايناقدان يارارلانميش: 

   

  1. آنتونيو گرامشي (Gramsci) و اونون هژموني (Hegemony)  تئوريسي 

       بو تئوريده، گرامشي گوستريرکي، بير خالقي موطلق سولطه آلتيندا ساخلاماق اوچون، اكونوميک و سياسي-ميليتاري مئکانيزملر کيفايت ائتمير؛ کولتورل/ايدئولوژيک/ديلسل مئکانيزملرين ده وار اولماسي، تام ضروري دير. داها دوزو، گرامشي کولتورل/ايدئولوژيک/سويله مسل عونصورلاري، اکونوميک/ماددي/ميليتاري عونصورلاردان اوستون گورور. دئمه لي، بو باخيش بويوک بير آدديم اولدو سوننتي ماركسيسمدن اوزاقلاشماق اوچون، باخماياراق کي گرامشي اؤزو 20جي عصرين ان بؤيوک مارکسيست لريندن بيري اولموش. سوننتي ماركسيسم هميشه ايقتيصادي/ماتئريال فاكتورلارا بيرينجي اونمي وئرميشدير و کولتورل/ايدئولوژيک/سويلم سل فاکتورلارين سونرادان گلديگيني تأکيد ائتميش--حتي ماركسين تاريخ ماتئرياليزمي و ديالئکتيک بحث لريني مووضوعيا داخيل ائتمکله.

  

   دئمه لي، سعيد گرامشي دن بو فيکيري آلدي و اونو شرق ميللت لري حاقدا غربلي لر واسيطه سيله ياراديلان ادبياتي (ائله ده باشقا صنعت سل ايشلري: فيلم، موسيقي، نقاشي و ...) آناليز ائتمک مقصدي ايله ايشه توتدو. بو پروسئسده، سعيد قودرت رابيطه لريني گؤستردي (بیرآز سونرا میشل فوکو Foucault) و گؤستردي کي، شرقلي لرين حاقيندا يازيلان ادبيات، رومانيندان توتموش شعري، نثري، تاريخي، و حتي سفر يازيلاري، قودرت رابيطه لريندن آسيلي اولموش و بو رابيطه لري نظرده آلمادان، او ادبيات دوغرو دوزگون بيچيمده آناليز اولونا بيلمز. هابئله، گرامشي نين (و فوكونون) فيکيرلرينه داياناراق، گؤستردي کي بو سؤزده " ادبيات " دئييلن فئنومئن، هئچده سوچسوز و گوناهسيز ائستئتيکا/گوزلليک مقوله سي اولماميش. ترسينه، شرق خالقلاري نين ايساره تينده، اونلارين آشاغيلانديرمالاريندا، و اونلارين ايستعماري سوره جينده همن ادبيات بويوک رول اويناميش.  

       

  2. ميشل فوکو و اونون قودرت/بيلگي سويلمي

 

    16-17جي عصرلرده ياشاميش اولان فرانسيس بئیکئن نین(Francis Bacon) گؤزل بير سؤزو اولموش: "بيلگي قودرت دير!" ميشل فوکو بو آنلامي گتيريب اوز معروف سويلم(discourse) تئوريسينده، بويوک اينتئلئکتوئل/فلسفي زيروه لره چاتديردي. فوکويا گؤره، قودرت و بيلگي عئيني پروسئسين ايکي اوزودور: قودرت اولمادان، بيلگي الده ائديلمير؛ و بيلگي الده ائديلن آن، قودرته چئوريلير. بو سوره جي شرح وئرمک اوچون فوکو بير چوخ تاريخسل آراشديرمالار آپارير و گوستريرکي مثلا، کيليسانين گوجوندن آسيلي اولاراق، نئجه غربده زامان سوره جينده ایزدیوا/(ائولنمک سؤيلمي و heteroseksuel سؤيلملر ياراديلير، مئيدانا آتيلير و زامان سوره جينده رسميله شير؛ ائله کي آرتيق کيمسه بو سؤيلملري کيليسا گوجو ايله دوزه لينميش مقوله لر يوخ، بلکه ازلي-ابدي، دئييشيلمز قانونلار کيمي قبول ائدير. حالبوکي فوکويا گوره، اسکي يوناندا مثال اوچون، چئشيدلي جينس-سل رابيطه لر و سويلملر مووجود ايميش کي، اوز مووجود اولدوقلارينا گؤره، اينديکي سؤيلملرين ازلي-ابدي اولدوغونو رد ائديرلر. دئمه لي، فوکونون ان گئنيش تحقيقي ائله بو سئكسواليته حاقيندا اولموش و اوز نظرييه لريني، او جومله دن بيلگي/قودرت تئوريسي و سويلئم/discourse  نظرييه سيني، بو گئنيش آراشديرمالارين نتيجه سينده الده ائتميش. 

 

     ائدوارد سعيد فوکونون دیرلي موشاهيده لريني "اوريئنتاليسم" ده ايشله دير. شرق کولتورلري، توپلوملاري و اينسانلاري حاقدا بيلگي لر نئجه ياراديلميش؟ ايجازه وئرين بير اورنک واسيطه سيله شرح وئرک. بيليريک کي 1784ده سير ويليام جونز (Sir William Jones) هيندوستاندا تحقيقات آپاريريدي. بو همان آدام دير کي سؤزده "اسکي فارس" ديلي نين، سانسکريت، لاتين، و باشقا آوروپا ديل لرله ايلگيلي اولماسيني "کشف" ائتميش. سير ويليام جونز 18جي عصرده هيند-ده نه ياپيردي؟ سعيد سورور. آيا بو آدام يالنيز تدقيقات آپارماق اوچون اوردا ايدي؟ ايسته یيردي بير ضييالي کيمي اورداکي خالقلار حاقدا "اوبژئكتيو" و "طرفسيز"  آراشديرمالار ياپسين؟ آيا بير هيندلي، بير تورک، بير عرب و بير آفريقالي دا همان قودرته ماليک ايدي کي جونز کيمي دورسون و گئتسين اينگيليستاندا اينگيليزلر حاقيندا "بيلگي" ياراتسين، حتي شعر و رومان يازسين؟ بيليريک کي بئله دئييلدي. جونز بريتانيا ایمپراتورلوغونون بير آدامي اولاراق، بير ايشچيسي، افسري و قاضيسي اولاراق، اورايا گئتميشدي. باشقا دئييشله، بو آدامي "قودرت" هيندوستانا گوندرميشدي و بو آدام او قودرتين بير فونکسيونئري کيمي، بير مأمورو کيمي ايشليردي. عئيني حالدا ايشلديگي يئرده ياشايان خالقلار حاقدا دا "بيلگي" ياراديردي. بو بيلگيني طرفسيز و اوبژئكتيو بيلگي آدلانديرماق اولورمو؟ بو سورغو "اوريئنتاليسم"  سويلئمي نين تمئل داشيدير.

 

     سعيدين کيتابي نين چاپينا قدر آوروپاليلار، غربلي لر و بوتون دونيا، او تيپده ياراديلان بيلگي لري، سورغو-سوالسيز، موطلق گرچکلر کيمي قبول ائديرديلر. آنجاق، بو کيتابين آرخاسيندان، ايستعمار-سونو (postcolonial)  نظرييه سي مئيدانا چيخدي و ايستعمارا معروض قالميش اولکه لرين/خالقلارين آچيسيندان مووجود بيلگي لري "تملسيزلنديرمه" يه (deconstruction) باشلادي. بو يئني سؤيلم لرين نتيجه سينده، حال-حاظيرده تاريخسل، کولتورل، ادبي و سياسي-توپلومسال دوشونجه لرين هاميسينا احتياطلا ياناشيلير. باشقا دئييشله، بو بيلگي لر او قديمکي نوفوذلاريني الدن وئرميشلر. و ائدوارد سعيدين بو باشاريدا بويوک بير رولو اولموش.  

   

   

  3. اوتوبيوگرافييا (Autobiografiya)  و سعیدين ياشام تجروبه لري

  

     ائدوارد سعيد عومرونو بير فيليسطينلي،عرب، خريستيان، آمئريکالي، و شرقلي اينسان کيمي ياشادي. بو ياشام طرزي اونا اوريئنتاليسمي تئوريزه ائتمه سينده ايکي يوندن يارديمجي اولدو: بيرطرفدن، بير فيليسطينلي اولاراق، مظلوملوق استاتوسونو دريندن حيسس ائتدي. فيليسطينلي لرين حاقيندا دئييلن سوزلر، دوزه لن بيلگي لر، غرب/ايسرايلين بويوک مادي/ميليتاري/اينداستريال گوجونون رولو، ائله ده غرب/ايسرايلين نهنگ مئديا مرکزلري نين رولو فيليسطينلي لر حاقدا بيلگي ياراديب ياييملاماقدا، هاميسي ال-اله وئردي و سعيدين يئني دوشونجه لري نين فورمالاشماسيندا درين رول اوينادي. ايکينجي طرفدن ايسه، بو چئشيدلي ياشام شيوه سي سعيدين کيمليک مقوله سينه يئنيدن باخماغينا سبب اولدو. او بو قناعته گلدي کي، ايستعمار-داليسي/postcolonial بير سوبژئکت، بير آدام، اوزويله جوره-جوره هووييت لر داشييير. بو باخيشي گليشديردي و اوندان بئله نتيجه چيخاردي کي، ايستعمار-داليسي/postkolonial عصرده ياشاماقدا اولان اينسانلار- يعني بوتون موعاصير اينسانلار- هئچ زامان بير ازلي-ابدي هووييته، كولتوره، دونيا گوروشونه، و  حتي ديله ماليک دئييللر، اولادابيلمزلر. ايستعمار-داليسي دونه مينده، هووييت لر تيکه-تيکه، شاققا-شاققا، پارچا-پارچا و جوره -جوره ديرلر. سعيدين بو و ديگر موشاهيده لري نتيجه سينده، ايستعمار-داليسي تئوريسي مئيدانا چيخدي. همن تئوري ايندي دونيا نين بوتون موعتبر اونيوئرسيته لرينده تدريس اولونور و زمانه ميزين ان گوجلو ائنتئللئکتوئل نایلییتلریندن بيريدير.

  

      دئمه لي، اوريئنتاليسم سويلمي ايله ياناشي، آذربايجان آيديني و اويرنجيسي، ايستعمار-داليسي سويلميني ده اويرنمک زوروندا دير؛ چونکو بونلاري باشا دوشمه دن، چاغداش دونيادا دئيه بيله جک بير سوزه صاحيب اولابيلمريک. ائله اونون اوچوندور کي من ده کيتابدا، اوريئنتاليسم و کولونياليسم مقوله لرينه بويوک بير يئر وئرميشم. آنجاق، منيم دوشونجه لريم سعيدين باخيشي ايله يوز ده يوز اوست-اوسته دوشمور و بير چوخ يئرده اونونلا تنقيدي ياناشمالاريمدا اولموش. 2001-جي ايله، پروفسور جورج دئي (George Dei) و من، بيرليکده بير مقاله يازديق و پست-کولونيال تئوريسي حاقدا اولان تنقيدلريميزي مطرح ائتديک. بيزجه، كولونيال/ايستعمار دونمي هله باشا چاتماميش و اونون اوچون ده ايستعمار سونوندان دانيشماق بيراز دوغرو چيخمير. بو مقاله ده بيز بير چوخ ايستعمار آلتيندا ياشايان توپلوملارا ايشاره ائتديک و او جومله دن، داخيلي ايستعمار قونوسوندا گونئي آذربايجان و چئچئنيستان کيمي يئرلردن اورنک گتيرديک. بو مقاله نين رئفرئنسي بئله دير:   

The power of social theory: The anti- colonial discursive framework. Journal of Educational Thought, 35(3), 297-. 323.

 

 

بو تئرمي سئچمه ده اؤزونوز و ائدوارد سعيدين ياشامي آراسيندا (فيليسطين-عرب و آذربايجان-تورک بير ضياليسي آراسيندا) اورتاقليق دويدونوزمو؟ بئله بير اورتاق احساس سيزي بو آنلاما ساري يؤنتدي؟

 

   -دئديگيم کيمي، اوريئنتاليسمين ان بويوک خيدمتي، بيلگيلرين نئجه ياراديلماسي، قورولوشلانماسي و ياييملانماسي ساحه لرده اولموش و منيم ماراغيمي دا چکن اوريئنتاليسمين بو جنبه سي اولموشدور. باخينيز، بوگون آذربايجان-تورکو حاقيندا غرب ديللرينده 10 جيلد دوغرو-دوزگون کيتاب تاپابيلمزسينيز. آما فارس، ايران، آرياچيليق و ساييره حاقدا مينلر جيلد کيتاب تاپماق اولور. بو نابرابرليک هاردان ياراديلميش؟ اوريئنتاليسم بو سورغويا جواب وئرمکده بيزه يارديمجي اولور. گئچن ايل منه خبر وئريلدي کي "ethnologue"  مرکزي فارس/ايران ناسوناليست لري طرفيندن باسقييا معروض قالميش و ايران-تورکلري نين ساييسيني 23 ميلليون ياريمدان 11 ميليونا يئنديره جکدير. دوستلارلا دانيشديق و 20-30 آذربايجان ضيياليسي ethnologue یا آچيق مکتوب يازدي و اونلاردان ايسته دي کي بو ايشي گورمه سينلر. باخمياراق، ethnologue فارس ناسیونالیست لرینین باسقيسينا بويون ائيدي و 8 آيدان سونرا ، تورکلرين ساييسيني 11 ميليونا يئنديردي. ندن؟ چونکو بوتون مووجود "قايناقلار" قارشي طرفين منافعيني تأمين ائدير. قارشي طرفين آرخاسيندا، ان آزي 300 ايلليک شرقچيليک، آرياچيليق و ايستعمارچيليق ادبياتي دايانميش. همان ايرتيجاعي ادبيات زامان سوره جينده تقويت ائديلميش و گليب بوگونکو دوروما يئتيشميشدير. ايران تورکو هانسي زامان او قودرته صاحیب اولموش کي اؤزو حاقيندا اؤزو "بيلگي"  ياراتسين، سوز يازسين؟ طبيعي کي منيم هر بير سينيخ-سالخاق قايناغيمين قاباغيندا، آقاي يارشاطر 300 قايناق مئيدانا قوياجاقدير. ديققت ائديرسينيز؟ اوريئنتاليسم سؤيلمي گلير بو عدالتسيز و كولونياليست پروسئسين اؤزونو سورغو آلتينا چکير. يعني گليب منه دئمير کي يارشاطر جنابلارینین 300 قایناغي قاباغيندا، سن ده گرک 400 قايناق گتيره سن. منه دئمير کي نييه  سنين قايناغين يوخدور. گلير دئيير کي، " گلين گورک بو اولکه ده ندن فارس خالقي حاقدا مينلر بيلگي قايناغي يارادیلميش آما تورک حاقدا 10 جيلد کيتابدا بئله يوخدور؟" يعني او حذف-ائديجي و ظاليمانه پروسئسين اؤزونو سوال آلتينا آپارير، و او واسيطه ايله بو اولکه ده وار اولان نابرابر قودرت-بيلگي رابيطه لريني آرشديرماغا جان آتير. و ان اونملي اولاراق، تحقيق مرکزلريندن ايسته یير کي مسئله يه بو جور ياناشسينلار--بيلگي ايله قودرتين رابيط لريني چوزسونلر؛ رسمي و حاکيم بيلگي ايله مظلوم/محکوم بيلگي نين فرقينده اولسونلار. دئمه لي بو باخيش ايندي مودئرن تحقيق مئتودولوژيسي نين آيريلماز بير پارچاسينا چئوريلمکده دير. و اونا گوره من کيتابدا بو تئرمينلره بويوک يئر وئرديم.  

اورتاق احساس مقوله سينه گلديکده، من بو قناعته گلميشم کي ايستعمار شرطلرينه معروض قالميش اينسانلارين هاميسي نين آراسيندا بير اورتاق احساس وار. رحمتليک سعيد بويوک بير عاليم ايدي و من هميشه اونون ايشلرينه حورمتله ياناشميشام. دونياسيني دئييشن زامان دا، اونون حاقيندا بير احساسلي مقاله يازديم کي آکادئميک بير ژورنالدا او زامان چاپ ائديلدي.  

 

بو کيتابين ياييملانماسيندان سونرا بير سيرا ايران کؤکنلي يازارلار سيزي شيددتله تنقيد ائتديلر. سيزي آنتي ايران بير شخص کيمي تانيتماق ايسته ييرلر. يازارلارين بيري سيزي ايدئولوژيک بير علمين سيمگه سي خطاب ائديب؛ اونجا سيز چاليشيرسيز ايراني بير خيالي قورولوش تانيتديراسيز. سيزجه بئله داورانانلار کيملرديلر و ندن سيزين اينگيليزجه يازيلاريزدان بئله قورخويا دوشوبلر؟ 

 

-بلي، بو شخص لر عومومي حالدا آريا راسيزمي نين خاريجده کي تمثيلچيلري ديرلر: پهلوي رئژيمي نين ايدئولوگ لاريندان توتموش تاکي يئني عمله گلميش جوان پروفئسورلار. بونلارين ايچينده البتته کي ايران کوکنلي اولمايان "ايران-شوناسلار" دا وار، کي سوزون دوغرو-دوزگون آنلاميندا، آشين اوزوندن ده ايستي کاسا، پاپين اوزوندن چوخ کاتوليک، و ايران کوکنليلردن داها چوخ پان-فارسيست، آريا-پرست و فاشيست تشريفلري وار. بو "عاليملر" بير عومر دونيايا ايران حاقيندا يالان-يولان معلوماتلار وئرميشلر. او زامانکي حيسس ائديرلر بير يئني گوجلو اثر ايشيق اوزو گورموش و بونلارين يالان-يولانيني آشکارا چيخاراجاق، طبيعي اولاراق او اثرين قاباغيندا مووضع توتورلار.

 

   "ايدئولوژي"  مقوله سينه گلديکده، چاغداش علم عرصه لرينده بو تئرمينينده معناسي تام دئييشميش؛ اونا گؤره ده ايندي آرتیق "سويلم" تئرميني ايشله نير. بو او دئمکدير کي، بوتون سويلمسل ايشلر، گئنیش بیر آنلام دا، ايدئولوژيک ديرلر! بو آنلامين نه اولدوغونو باشا دوشمک اوچون بيز گرک پست مودئرن فلسفه سينه داخيل اولاق و ايدئولوژي ايله سويلمين فرقلريني، ائله ده بنزرلريني، آچيقلاياق. بحثدن اوزاق دوشمييک دئيه، من او مبحثه گيرميرم و ايدئولوژي آنلاميني ائله او سوننتي شکيلده اولدوغو کيمي و سيزين ده سوالينيزدا گلديگي کيمي ايشلديرم. منه ائله گلير کي، ايدئولوژيک باخيشين تمثيلچي لري ائله بو جينابلار اوزلريدير کي هله ايندي نين اينديسي ده، 21جي عصرده، چوروموش ميتيك " آريا ايرقي" مبحثي نين داليسيجا ديرلار و هر کيم کي ايستير او مبحثين نه قدر  بوش و راسيست اولدوغونو بو جينابلارا آنلاتسين، اونو هر مومکون طريقله حذف ائتمک و صحنه دن چيخارماغا چاليشيرلار. يعني بو آداملار اصلا سوز آزادليغينا دا اينانميرلار، ايدولوژيک اولماقلاري قالسين اوز يئرينده. ائله فيکر ائليرلر کي تاريخه يالنيز، آنجاق و آنجاق "بير موطلق باخيش" وار اودا آريا-پرستليک باخيشيدير. هرکيم بو باخيشدان فرقلي دوشونورسه، بو افنديلره گوره او آرتيق  "کافر" اولموش و قتلي ده حتمن کي واجيبدير! يعني بونلارين تاريخه و بيلگييه بير فوندامئنتاليست باخيشلاري واردير کي  طاليبانين دينه اولان باخيشلا هئچ فرق ائتمير.

 

    مئتودولوژيک باخيمدان، منيم کيتابيم ان چاغداش تحقيق مئتودلاريندان و علمي تئوريلردن فايدالانميش: پست مودئرنيزمدن توتموش ماركسيسم، فیمينيسم، آنتي-راسيزم، "subalternity" پست-کولونيال و آنتي-کولونيالا قدر. آرياپرست دايناسورلار، بو يئني مئتودلاري باشا دوشمه ديکلري اوچون، اونلاري ايشله دنلري ايدئولوژيک اولماغا ايتتيهام ائديرلر؛ آما خبرلري يوخدور کي ان بويوک ايدئولوژيچي لر ائله اونلارين اوزلريديرلر! ائله اونا گؤره دير کي کيتابين چاپينا مانع توره تمک اوچون، دريدن-قابيقدان چيخديلار؛ کيتابين يازيق ناشيرينه فيشار قالمادي گتيرديلر کي بلکه بو کيتاب ايشيق اوزو گورمه سين. آما مووففق اولماديلار و اونلارين گوزلري نين کورلوغونا، کيتاب ايشيق اوزو گوردو.

  

      کيتاب چاپدان چيخديقدان سونرا دا هر ايشه ال آتديلار کي هم مني هم ده کيتابي بدنام ائتسينلر. بونو دا باشارا بيلمديلر. ايندي دونيادا (ان آزي آوروپا و غربده) بير دنه ده موعتبر علمي کيتابخانا تاپابيلمزسينيز کي بو کيتاب اوردا اولماسين. دوشمنلرين گوزلري نين کورلوغونا، کيتاب " سويقيريم و هولوكاست"  آراشديرمالاري طرفيندن سچيلميش و اونلارين  ليسته سينده ده اوزونه  يئر آچميش. بو نه يي گوسترير؟ اونو گوسترير کي کيتاب آريا فاشيزمي نين ايراندا ائتديگي جينايت لردن ان کسرلي و علمي شکيلده پئرده آچميش، و بو جينايت لري دونيا ايجتيماعييتي نين ديققتينه گتيريب چيخارماغي باشارميشدير. و بو منيم اوچون ان بويوک باشاري دير. ايندي قويون 4 دنه چوروموش آرياپرست، بير قروپ "ساوادسيز عاليم" هرنه دئييرلر دئسينلر!  

   

اوريئنتاليسم و شرق بيليمچيليک لري حاقدا دانيشديغيميزدا طبيعي قودرت-سؤيلم قارشيليقلي ايلگيلري اورتايا گلير. بورادا يئنه رسمي اؤيره تيم سيستئمي(اورنک اوچون مکتب لر و اونيوئرسيته لر) و غئيررسمي اويره تيم سيستئم لري (اؤرنک اوچون تئلئويزييا) کيمي قودرت-سؤيلم ايستيلاسي آراجلاري بحثه قويولماليدير. سيز باشقا اؤنملي بير اثرينيزده بو مسئله يه توخونوبسوز: سؤز "Language, Education and Development: Case Studies from the Southern Contexts"  اثرينيزدن گئدير. بورادا سيز اؤيره تيم سيستئم لري نين قودرت سؤيلمينه يوکلو اولدوغوندان سؤز آچيبسينيز. بونو غنی و ايراندا آراشديريبسيز. لوطفا بو مسئله ني اوخوجولاريميز اوچون آرتيق آچيقلايين. 

 

 

  --غرب اونيوئرسيته لرينده اويرتيم و تحصيل دئپارتمانلاریندا  "تنقيدي پئداگوژي"  (critical pedagogy) دييه بير ساحه وار. بو ساحه نين تمليني قويانلاردان بيري، بويوک برئزيل لی پئداگوگ، پاولو  فرئيرء (Paulo Freire) اولموش. هابئله بو بولوم باشقا بويوک عاليملردن، او جومله دن و.ای.ب دو بویس (W.E.B. Du Bois)، آنتونیو گرامشی، فرانکفورت مدرسه سي و ديگرلردن فايدالانميش. تنقيدي پئداگوژي نين آنا بحثي اوندان عيبارتدير کي، "تحصيل سيستملري هئچ واخت طرفسيز اولماميشلار و اولا دا بيلمزلر." بو اونو دئمکدير کي بو سيستملر، بوتون توپلوملاردا موعيين قروپلارين منافعيني تأمين ائديرلر. بيز بو مسئله ني آفريقا نين تحصيل سيستملرينده موطاليعه ائتديک و اورادا بو ايش اوسته 5 ايل تحقيق آپارديق. تحقيقيميزين نتيجه سي "تفاووت و تحصيل آفريقادا "  (schooling and difference in Africa) آدلي اثرده، تورونتو اونيوئرسيته سي طرفيندن چاپ ائديلدي.

 

     ايشاره ائتديگينيز اثري ده بيز بو ايشين يانيندا بيتيرديک، بئله کي من ايسته ديم ايران و غنانين تحصيل سيستم لري آراسيندا دا بير تطبيقي ايش گؤرک. او ايشده بيز ديل فاکتورونون اوستونده دايانديق، و گؤسترديک کي: 

      1. اينگيليز ديلي غنادا ايستعمار ديلي اولدوغو کيمي، فارس ديلي ده گونئي آذربايجاندا ايستعمار ديلي دير. يعني بو ديللرين بو ايکي خالقين اوستونه نئجه تحميل اولوندوغونا باخمایاراق، اونلارين هر ايکيسينينده فونکسيونو عئيني دير: ايستعمار هژمونيسيني بو خالقلارين اوستونده ساخلاماق و برکيتمک.  

      2. داخيلي و خاريجي ايستعمار نظرييه لريني نظرده آلماقلا، فارس ديلي نين رولو آذربايجاندا، غنادا کي اينگيليز ديلي نين رولوندان، داها دهشتلي و داها داغيديجي اولموش. ندن؟  دئمک، اينگيليز ديلي غنادا هئچ قروپون آنا ديلي دئييلدير؛ حالبوکي فارس ديلي ايراندا موعيين بير قروپون، يعني فارس ائتنوسونون، آنا ديلي دير. بو گرچک ايکي فرقلي توپلومدا، يعني غنا و آذربايجاندا، فرقلي ايجتيماعي و ائتنيک برابرسيزليک لرينه يول آچميش. غنادا هامي مجبوردور کي اينگيليز ديليني اؤيرنسين، يعني بو ديل اوردا هئچ کيمين آنا ديلي دئييلدير. هامي برابر بير مئيداندا، يابانجي بير ديلي اؤيرنمه يه جهد گؤسترير. حالبوکي ايراندا تام باشقادير. فارس ائتنوسو هئچ زامان مجبور اولماميش کي ايرانين باشقا خالقلاري نين ديليني اؤيرنسين. یالنیز غئير-فارس خالقلارديرلار کي فارس ديليني اؤيرنمک زوروندا ديرلار. همين مسئله ايراندا بؤيوک ايجتيماعي نابرابرليگه يول آچميش و آچماقدادير. ايلک مدرسه موحيطيندن باشلاياراق، فارس اوشاغي اوزونو باشقالارا اوستون گؤرور. بو اوستونلوک گرچه گي—هم ده کومپلئکسي-- ايراندا ياشايان اينسانلارين پئسيکولوژيک، سياسي، ايجتيماعي و کولتورل گليشمه لرينده اؤزون گؤسترير و گؤسترمکده دير.  

   

سيزجه عاديلانه بير اؤيرتيم سيستئمي نين اؤزلليکلري نه اولماليدير؟

 

    --مدرسه بؤيوک توپلومدان کيچيک بير نومونه دير. باشقا دئييشله توپلومون "microcosm" اي دير. هرجوره عدالتي/عدالتسيزليگي کي سيز گئنيش توپلومدا گؤرمک ايسته یيرسينيز، ائله مدرسده ده گؤره بيلرسينيز. بيز آذربايجانلي لار، فارسلارين هئژموني لري آلتيندا اولدوغوموز اوچون، اؤز ديليميز ياساقلانميش و فارسين ديلينده اوخوماغا مجبور اولموشوق. بو اونلارين طرفيندن بويوک بير جينايت دير و بيزيم ده طرفيميزدن چيرکين بير خورلوغا بويون ايمک دئمک دير. بيزيم بيرينجي مسئوللييتيميز بو خورلوغا سون قويماقدان عيبارتدير--اؤزگه ديلينده يازيب-اوخوما رذالتینه. مادامکي بو دوروم يئرينده دير، باشقا فاکتورلاردان دانيشماغا آدامين ذووقي قالمير. بيز گرک ايلک اونجه " حلال ميوه لري" يئمک حاقينا صاحیب اولاق، و او ميوه لرين ان حلالي اؤز آنا ديليميزده يازيب اوخوماقدير. بونو الده ائتدیکدن سونرا، "حرام ميوه لردن" ده دانيشا بيليريک.

 

يازينيزدا آناديلي قارشي سيندا موسللط ديلدن سؤز آچيرسيز. آناديلي اينسانلارا نه باغيشلايير کي موسللط ديل اونو آلابيلير؟

     

  --آناديلي ياساقلانميش بير آدام، تجاوزه معروض قالميش بير آدام دير. بئله بير تجاووز اينسانين فيکيرسل، دوشونجه سل، کولتورل، روحي و رواني ساغلامليغيني تهلوکه يه سالير. موسللط ديل، بو ايشين سببکاري و بانيسي دير. قاتيل بير ديل. تصوور ائدين کي بير اينسان جينسي تجاوزه معروض قالير. بو تجاوزون اونون ياشاميندا نئجه تأثيرلري اولابيلير؟ اينسانلارين آنا ديلينه تجاوز ائتمک ده ائله بيرزاد دير؛ حتتا اوندان دا آغیر و تهلوکه لی دیر.   

 

سيز سؤزو گئدن يازينيزدا ريضاشاه و سونراسي گلن حاکيملري زور سيمبولو کيمي تانيتديريبسيز و بير چوخ تورک کؤکنلي ضيیاليلاري دا آرييانيستي سؤيلمين تمل قويانلاري بيليبسيز. بير اؤنملي سورو هميشه آذربايجانلي دوشونورلري راحاتسيز ائدير: ندن تورک کؤکنلي ضياليلار اؤزوموزو محو ائتمه يه چاليشديلار؟

 

   --منجه بو چوخ جيددي و عئين حالدا مورککب بير مسئله دير. بيز گرک اوز كئچميشيميزي آچيقجا و صداقتله نقد ائتمک گوجونه ماليک اولاق. فاشيست و راسيست دوشونجه لرين ايراندا آياق توتماسيندا تورک کوکنلي ضيياليلارين ان بويوک رولو اولموشدور. بونو گيزلتمک اولماز. بو باخيمدان بيز بير توپلوم اولاراق، باشقا غئير-فارس خالقلارا بويوک بير "معذیرت"  بوشلويوق. حتي ايندي نين اينديسي ده ائله بوجور دور. ايرانلي لار دياسپوراسيندا آريا-پرستلييي يايانلار، فاشيست بير حيسس ايله "تمامييت ارضي" دن دانيشانلار، فاشيست و راسيست ژورناللاري، راديو-تئلئويزيالاري دولانديرانلارین 50 فايزي تورک کوکنلي ديرلر. ايندي سورغو بوردادير کي ندن بئله اولموش؟ آيا بيزلرده درين بير کولتورل و ديلسل بوشلوغو اولموش و فارسلارلا قارشي-قارشيا گلديکده بعضي اينسانلاريميزدا "حيقارت عوقده سي" يارانميش دیر؟ آيا بيزيم كئچميشلرده اولان ياشام شيوه ميزين (شفاهي کولتور، بعضي لرين دئديگينه گوره کوچريليک ياشام شيوه سي و ...) بو ايشده تأثيري اولموش؟ آيا شامانيسمين بو مسئله ده دخالتي اولموش؟ بئله کي شامانيست کولتورلر عومومي حالدا شفاهي کولتورلر اولور، و اونون اوچون ده بيز مکتوب ادبياتا چوخ ريغبت گؤسترمه ميشيک، اؤزوموزه تاريخ يازماميشيق، فلسفه ياراتماميشيق و ...؟ آيا بو آد آپارديغيميز فاکتورلارين هاميسي باعيث اولماميش کي بير چوخ ضييالي حيصه ميز فارس ديلي و فارس کولتورونه داها چوخ ريغبت گؤسترسينلر؟

  

    منجه بو سورغولاري سوروشماق اؤنملي دير؛ اونا گؤره کي تورکلرين ايچينده آنتي-تورکلوک ريضاخان دونميندن ده چوخ قاباق باشلاميش. مشروطه مجليسينه معروف اولان پارليماندا، دئديلر کي فارس ديليني بيلمه ين نوماينده لرين مجليسه گیرمک حاققي يوخدور. بير نفر آذربايجانليدا بو غئيرت اولمادي کي دورسون و دئسين نييه؟ اگر او زامان بونون قاباغي آلينيرديسا، بلکه ايندي بوگونه قالماميشديق. ريضاخان دان چوخ قاباقلاردان دا بئله، تبريزدن دوروب ايستانبولا گلن لر و اوردا فارس ديلينده قزئت-درگي بوراخانلار دا اولموش.  ندنسه اؤز ديليميزده درگي-قزئت بوراخماميشلار و فارس ديلينده يازميشلار؟  

      اونا گؤره، منجه بو مسئله يه ايکي تاريخي پروسئسده باخماق لازيمدير: ريضاخاندان قاباق و ريضاخاندان سونرا. ريضاخاندان قاباقکي دؤنمده، گرک صداقت و شوجاعتله چاليشاق کي يوخاريدا دئديگيم سورغولارا جواب وئره ک. ريضاخاندان سونراکي دؤنمده حتمن گرک داخيلي ايستعمار مسئله سي، آريا راسيزمي، سیستملی راسیزم، مودئرن تحصيل سيستئمي نين رولو، چئشيدلي دولت آپاراتلاري نين رولو، فارس/ايران ناسيوناليزمي نين رولو و ديگر ايستعمارچي مئکانيزملر نظرده آلينسينلار.   

 

بئله بير آخيمين قارشيسيندا اؤز کيمليگيميزه چاليشان ضياليلاريميز دا اولدومو؟

 

  --چوخ آز اولموش. فيرقه دؤنمينه قدر ميللي شعوورا صاحیب اولان تورکلرين سايي بير ال بارماقلارينین ساييندان دا آزدير. مير جعفر پيشه وري باشدا اولماقلا، فيرقه دؤنمي آذربايجاندا ميللي دوشونجه و ميللي شعورون زيروه يه قالخيش دونمي دير. فيرقه ييخيلديقدان سونرا بويوک بير دورقونلوق دؤنمي باشلايير و ايرانين بهمن اينقيلابينا قدر داوام ائدير. اينقيلابدان سونرا، وارليق درگيسي نين ايشيق اوزو گؤرمکله ياناشي، يئني بير ديرچه ليش و اويانيش موباريزه سينه شاهيد اولوروق. وارليقين ايلک 10 ايلليک ياشاميندا، ياشلي و تجروبه لي ضيياليلاريميزين ائمه گيني گؤروروک؛ آما ياواش-ياواش بو اويانيش پروسئسي اونيوئرسيته لره داخيل اولور و گنج اويرنجي لريميزين آراسيندا اؤزونه يئر آچير. ميللي دوشونجه ديرچه ليشي باخيميندان، فيرقه دؤنه مي ايله ياناشي، حال-حاظيرداکي دؤنم گونئي آذربايجان ميللتي نين ان ياراديجيل و ان فخر-ائديجي سياسي-ايجتيماعي دؤنملريندن دير.   

 

سيزجه سؤمورگه چي بير سيستئم يا آخيمين قارشيسيندا نئجه موباريزه آپاريلماليدير؟ 

 

  --فرانتز فانون الجزايرلي لرين ضيد-ايستعماري موباريزه لريني نظرده آلاراق، بئله بير قناعته گلير کي، ايستعمارا معروض قالميش خالق هرجوره موباريزه يه ال آتابيلير. يعني او زامانکي بو خالق اؤز کوله اولدوغونو، قول اولدوغونو و ايستعمارا معروض قالديغيني باشا دوشور، اونون ايستعمار زنجيريني قيرماق دويغولاري بير وولكان کيمي قاينايير و باش گؤتوروب گئدير. بو آرادا آي نه بيليم فلسفه دن، تئوريدن، شعردن، گولدن و بولبولدن دانيشماغا آرتيق يئر قالمير. کوتله ده يالنيز بير قهرلي هوس يارانير و اودا ايستعمار زنجيريني قيرماق دير. دئمک، فانون بو اينقيلابي هوسين ياخشي ويا پيس اولدوغونو دئمير. او يالنيز، بير عاليم اولاراق، توپلومون ايستعمار شراييطينه قارشي نئجه عوصيان ائتديگيني دئيير. بيزيم توپلوم هله اوز ايستعمار آلتيندا اولدوغو دوروما واقيف دئييلدير. هله لیک، بيز نه قدر خور و برده-ساياق بير حيات سورمه گيميزه واقيف دئييليک. اونون اوچون ده فانون دیين حالت، بلکه ده بيزيم آذربايجانا، هله ليک، شاميل اولماسين. بئله بير دورومدا، اينتئلئکتوئل، فيکيرسل و کولتورل ايشين نه قدر اونملي اولدوغونو تشخيص وئره بيليريک. بيز گرک ايلک مرحله ده خالقيميزي اؤز اينسان حاقلاري حاقدا بيلگي لنديرک؛ نه دورومدا ياشاديغيني اونا آيدينلاداق؛ اوندان سونرا خالق اؤزو تصميم توتابيلير کي ايستعمار و سؤمورگه چيليک زنجيريني نئجه قيراجاق.  

 

بير اؤنملي چاغداش اؤرنکدن دانيشماق ايسته ييرم: پروفسور ذهتابيني يئني ميللي اويانيش حرکتي نين اؤنملي بير سيمبولو کيمي سانيرساق يانيلماميشيق. اونون اؤنملي اثرلريندن بير "ايران تورکلري نين اسکي تاريخي"  کيتابيدير. بورادا ذهتابي چاليشير آذربايجان تاريخيني يئنيدن ريوايت ائتسين. سؤزو گئدن اثرده ذهتابي سانکي ايتيميش حوکومتلر، مدنيت لر و ميلت لري گؤزوموز اؤنونه سرگيله يير. بو اثردن شرق بيليمچيليک آخيملاري قارشي سيندا بیر اثر کیمی آد آپارماق اولارمي؟ تاريخ و ديل  موباريزه مئيدانينا چئوريليبمي؟ 

 

  --رحمتليک پروفسور ذهتابي او بؤيوک اثري خلق ائتمکله، خالقيميزا ان بؤيوک فيکيرسل و کولتورل يارديملاردان بيريني ائتميش. منجه بو اثرين تاريخسل اؤنمي ايله ياناشي، اونون ادبي و ديلسل اؤنميني ده نظرده آلماليييق. مرحوم ذهتابي او اثري اؤز ديليمزده ياراتماقلا، آيدينلاريميزا گؤستردي کي گؤنئي آذربايجاندا دا تورک ديلينده، اؤز ديليميزده، تاريخ يازماق مومکوندور، فلسفه يازماق مومکوندور، تئوريک/نظري/بديعی بحث لره گيرمک مومکوندور. منجه بو بير آنتي-کولونيال موباريزه مئتودو ايدی کي پروفسور ذهتابي آيدينلاريميزا گؤستردي. باشقا دئييشله، او اثرين يازيلماسي ايله، ذهتابي 80 ايلليک راسيزم و ايستیعمار شيوه سينه کي ديليميزي قيسير، غئير-علمي، لهجه، چوبان-ديلي و کيفايت سيز بير ديل کيمي تقديم ائديردي، سون قويدو و ايستعمارچيلارين نه قدر يالانچي و شرافت سيز اولدوقلاريني خالقيميزا گؤستردي.

  

      اثرين تاريخسل جنبه سينه گلديکده، بو اثر تاريخ ساحه سينده بيرينجي گئنيش ايش اولدوغو اوچون، چوخ طبيعي اولاراق، بعضي يئرلرده آخساقليقلاري دا اولا بيلر و او دا بيزلرين و ضيياليلاريميزين بوينونا دوشور کي بو تايسيز اثرين اوستونده ايشله سينلر و اونون کم-کسريني جوبران ائتسينلر. ماراقليدير کي منيم کيتابيمي تنقيد آتشينه توتان بعضي اوريئنتاليست لرين من اوچون بؤيوک بير تنقیدلری بو اولموش کي من کيتابيمدا ذهتابي نين (ائلجه ده پورپيرارين) فيکيرلرينه چوخ يئر وئرميشم. و او جنابلارا گؤره بو عاليملرين اثرلري "غئير-علمي" ايشلردير. آما من ايفتيخار ائديرم کي پروفسور ذهتابي نين فيکيرلري نين هئچ اولمازسا آنا حيصه سيني اوز ناقابيل کيتابيمدا دونيا ايجتيماعيتينه تقديم ائتميشم.

  

      هرحالدا، منجه آيدينلاريميز و اويرنجي لريميز، هئچ چکينمه دن، رحمتليک ذهتابي نين اثريني موعتبر بير قايناق کيمي ايشلده بيليرلر؛ آنجاق ديققت ائتمک لازيمدير کي، ذهتابي بو اثرله مشغول اولان زامان، تاريخچيليه و تاريخ-يازيشينا يئني باخيشلار مئيدانا چيخماقدا ايديلار کي او مرحوم اوچون ال-وئريشلي اولماديلار او زامان؛ آما بيزلر اوچون ال-وئريشلي ديرلر. اؤرنک اولاراق، اوريئنتاليسم سؤيلمي، پست-مودئرن تاريخچيليک مئتودلاري، و داها اونمليسي "ساب آلتئرن تاريخچيليگي" (subaltern historiography/آياق-آلتدا قالانلارين تاريخچيليگي)، تاريخ يازماق مئتودولوژيسيني يئني زيروه لره چاتديرميشلار کي، چوخ طبيعي اولاراق، او زامان رحمتليک ذهتابي نين بونلاردان خبري يوخ ایدی. اونا گؤره، اؤيرنجي لريميز، اوستاديميزين ديرلي اثرلريني ديرلنديرمک له ياناشي، يئني تاريخ و تحقيق مئتودلاريندان دا غافيل اولماماليديرلار.  

 

 قودرت موناسيبت لري بئله اورتامدا اينسانلاري ايستيحاله  و آسيميله اولماغا سوروکله يير. بئله ليکله بير گؤرولي ضييالي قونوموندا توپلوموزو اويانيشا چاغيرماليييق. آذربايجان ضياليسي بئله سؤيلمله نئجه موباريزه يه چيخابيلر؟ اويانيش نئجه مومکون اولور؟ (بير ايستيثماري موناسيبت ايچينده نفس چکن اينسانين اويانيش پروسه سي و ميکانيزملريندن سؤز گئدير.)

 

     --من يئنه ده فيکيرسل، اينتئلئکتوئل، و کولتورل ايشلري اويانيش سوره جينده بيرينجي آدديملاردان سانيرام: اوخوماق، اؤيره نمک، اؤيرتمک، قزئت-درگي چيخارماق، کيتاب يازماق، راديو-تئلئويزيا آچماق، وئب-سيته لري آچماق، درنکلر قورماق، کوتله ايله سيخ علاقه ده اولماق و بونلارين الده ائديلمه سي يولوندا بوتون ال-وئريشلي میکانيزملردن فايدالانماق. عئيني حالدا، بيزيم دوروما بنزر دورمدا اولان باشقا خالقلارين دا موباريزه مئتودلاريندان اؤيره نمک. 

 

ايزنيزله آزجا تئوريک فضادان آيريلاق و سيزين عئيني تجروبه لرينيزدن يارارلاناق. سايين اصغرزاده بيز بير موباريزه فضاسيني تصوير ائديريک. بو فضا آذربايجانلي اينسانين ديرلري، دونيا گِوروشو و ترجيحاتيني دييشمه يه يؤنه لير. بورادا حوکومتين آراجلاري چوخ گئنيشدير آما کولونياليسمه قارشي دوران آذربايجان ضياليسینين ايماکاني چوخ محدوددور. دوغروسو اينديکي دونيادا و بيزيم توپلوموموزون اينديکي دوروموندا تئلئويزيا ايمکانلاريندان يارارلانمادان گئنيش و ائتگين بير موباريزه مومکون اولماياجاق. درگي لر و گونده ليکلر باغلانيب و فيلتئر اولونموش اينتئرنئتي فورصت لر ده بير سيرا ضيالينین ايمکان داخيلينده ديرلر. سيزجه بيز ندن  اؤزوموزدن آز جمعيتي اولان کوردلر کيمي اويدو کاناللاري يولا سالابيلمه ميشيک؟ 

   --بو سورو منيده هميشه مشغول ائدن بير سورودور. کوردلر ده بيزيم کيمي کولونياليزمه معروض قالميشلار. آما منجه بيزله اونلارين آراسيندا بير اينجه فرقده اولموش. بيز هم کولونياليسمه همده راسيزمه معروض قالميشيق. دئمک اولورکي اونلاردا راسيزمه معروض قالميشلار آما اونلار ايله بيزيم معروض-قالماميزين آراسيندا فرقلر ده اولموش. يعني، راسيزمي نئجه تعريف ائتديگيميزدن آسيلي اولاراق، دئمک اولور کي کوردلر ده ديل راسيزمي، سيستئملي راسيزم و دوولت راسيزمينه معروض قالميشلار کي بونلارين هاميسيني بير يئره توپلوياندا اولور کولونياليسم. آما بيز تورکلر بيرجوره ايرقسال، بيو-ژئنئتيک راسيزمه ده معروض قالميشيق کي کوردلر اونا معروض قالماميشلار. بو آنلامدا کي، کوردلره دئميشلر سيز کوردسونوز و آريانلاردانسينيز و اصيل ايرانليسينيز... آما بيز تورکلري ايرق ديه نه گي ايله ده دؤيموشلر. بيزه دئميشلر سيز مونقول سونوز؛ سيز چنگيز نسلينده ن سينيز؛ سيز گئريجي ايرقدان سينيز؛ آريانلار هميشه سيزه اوستون اولموشلار و هميشه ده اولاجاقلار... منجه بو تورک اينسانيندا بير سيرا يئني پئسيکولوژيک پاتولوژيلره يول آچميش، کي بيز اونلاري کوردلرده گؤرموروک. يعني بير کورد هميشه غورورلا دئييرکي من کوردم. آما بير ايران تورکونو راسيزم ائله ووروب بوتون مئنتالئتيني دييشميش کي، ساده جه دوروب من تورکم دئمک اونون اوچون بير "اينقيلاب" حساب ائديلير. و بير بؤيوک اکثرييتيميز ده، بيلديگيميز کيمي، هئچ بير زامان اؤزلريني بير آذربايجان تورکو کيمي، بير ديري خالق و ميللتين اوولادلاري کيمي، گؤرمه يه قادير اولماميشلار. سونوج نه اولموش؟ رحمتليک قاراچورلو دئميشکن، بونلار گئديب اؤزگه نين چيراغينا ياغ اولموشلار.

 

     چوخ دوز بويورورسونوز، کوردلرين، ائرمنيلرين و فارسلارين نئچه دوزگون تي وي کاناللاري وار. آما باخديقدا گؤروروک کي مثلا بو فارس کاناللاري نين چوخونو مالي دستكله ينلر، ايداره ائدنلر و دولانديرانلار ائله بيزيم اؤز مانقورت تورکلريميزديرلر. دئمه لي، کوردون بئله بير پروبلئمي يوخدور؛ آما بيزيم وار. هرحالدا، گوناز تي وي نين آچيليشي اؤزو بؤيوک سئوينديريجي حالدير و بيزلرده گرک چاليشاق بو تي وي امکچي لرينه باشارديغيميز قدر قول-قانات اولاق بئلکه اينشاللا بالا-بالا باشقا کاناللاريميز دا آچيلدي.  بونو دا آرتيراق کي، موباريزه ني تئلئويزيون کاناللاري نين اولوب-اولماسينا دا مشروط ائتمک دوز دئييل. دونيادا بير چوخ خالقلار راديو-تئلئويزيا ايمکانلاريندان اوزاقدا موباريزه آپارميشلار و آپاريرلاردا: باخين ائريتره موباريزه سينه، کوزووا موباريزه سينه، قيزيل دري لرين موباريزه سينه، آمئريکادا قارا دري لي لرين موباريزه سينه و ...  

 

اساسن بيزيم بؤيوک سورونلاريميزدان بيري دياسپورا جمعيتيميزه قاييتمايير؟ بيلديگينيز کيمي بيزيم قونوشوموز اولان ائرمني، کورد و فارس ميلتلري دياسپوراسي چوخ ائتگين و تاثيرليديرلر. اونلار گوجلو لوبي قوروبلار، بشر حاقلاري اوِرگوتلري، ايران حاکيميتييله قارشي دوران حوکومتلرله ايلگييه کئچيبلر، اؤنملي درنکلر و مئدييالار يولا ساليبلار، گنج فعاللارينا تحصيل ايمکانلاري ياراديرلار و سياسي محبوسلاريندان حيمايت ائديرلر. آما بيزيم دياسپورا جمعيتيميز چوخ داغيناق و آزجا مسئوليتسيز نظره گلير. سيزجه دوروم ندن بئله دير؟ بئله دورومدا نه ائتمه لي؟

 

  --اؤنجه دئديگيم کيمي، بيزيم تاريخي تجروبه لريميز، و کولونياليسم/راسيزمه معروض قالما تجروبه لريميز باشقالاريلا فرقلي اولموش. عومومي حالدا، بو دهشتلي تجروبه لر بير چوخ اينسانلاريميزي ميللي روحدان، ميللي شعوردان اوزاقلاشديرميش، اؤز خالقينا بيگانه لنديرميش، و بير چوخ واختلار دا اؤز خالقي نين قارشي سيندا قويموش. آرتيق اومودوموز گنجلريميزه دير؛ جاوان اينسانلاريميز کي آچيق بير ذهن ايله بويا-باشا چاتيرلار و ايستعمارين، راسيزمين قاباغيندا دايانيش جسارتينه و شوجاعتينه ماليک ديرلر. دياسپوراميزدا، گنج و آيدين اينسانلاريميز شيماللي باجي-قارداشلاري ايله ال-اله وئرمه لي و بو دارماداغينليغا سون قويمالي ديرلار. بئله ده اولاجاقدير. من امينم اونا.  

 

سیزجه خاریجده اولان میللی فعاللار و  تشکیلاتلاریمیز  نئجه بیربیلرینه یاخینلاشا بیلرلر؟

 

  --بودا او درين دردلريميزدن بيري دير. بو دردين ملهمي، منجه، دوشونجه لنمه و آيدينلانما دير. اينسانلاريميز گرک ساوادلي و آيدين اينسانلار اولسونلار؛ اولمازسالار، ائله فئودال دووره لرينه، خان-خانليق دووره لرينه عاييد قروپلار و تشکيلاتلار قوراجاقلار؛ اصيل دوشمني ياددان چيخاراجاقلار و بيري-بيري نين جانينا دوشجکلر—نئجه کي تأسسوفله كئچميش 20-30 ايل بئله اولموش. فئوداليزم و خان-خانليق دوشونجه-داورانيش طرزيندن آشيب، 21جي عصره اويغون دوشونجه-داورانيش شيوه لريني ییه لنمه لی ییک. بونو دا آيدينلاريميز و گنجلريميز مومکون ائده جک لر. 

 

ایچریده چالیشان فعاللاریمیزین ایشلرینی نئجه دیرلندیریرسیز و بو قونودا اونرلرینیز وارسا بیزیم اوخوجولاریمیزا آچیقلایین.

 

  --تعاروفسوز دئييم کي، ايچريده کي اينسانلاريميزين گؤردويو ايشلري اؤيره نديکده، من اؤزوم دن خجالت چکيرم. اورادا، ايستعمار سيستئمي نين آلتيندا، آذربايجان آدلي بير "موستعميره ده "  ياشايان فعاللاريميز بؤيوک ايشلر گؤرورلر و گؤرمکده ديرلر. بيز خاريجده کي لر گرک بيراز ترپه نک و چاليشاق کي ايچريده کي لره قول-قانات اولاق.  

 

اؤزونوزو ايراندا اولان بير گنج اؤيرنجي فرض ائدين. اينديکي دورومدا نه ائدردينيز؟ گنجليگيميزه نه اؤِنري يا تاپشيريقيز واردير؟

 

    --باشارديغينيز قدر اوخويون، اؤيره نين، معاريف له نين. آنا ديليميزي ياخشي اؤيره نک؛ اوستوموزه تحميل اولونان فارس ديليني ده ياخشي اؤيره نک؛ اينگيليزجه ني ده اؤيره نمه يه جان آتاق. سورعتله كوره سل لشمكده اولان بير دونيادا ياشاييريق. بو دونيانين آچاري بيلگي و علم اولاجاقدير.  

   

دانيشيغين سونوندا اؤزل بير سِوزونوز وارسا دينلمک ايسترديک.

 

   منيم اوچون بو ايمکاني ياراتديغينيزا گؤره چوخ تشککور ائديرم. چوخ چوخ ساغ اولون.  

   

www.oyrenci.com