ايچيندەکيلر

اؤن سؤز. 3

سازلى - سؤزلو عاشيق ياراديجيليغيميز. 64

آتالار سؤزو و مثللر. 94

دئييملر. 132

تاپماجالار ( بيلمۂجۂلر) 177

ماللانصرالدين لطيفه لرى.. 191

آذربايجان ائل ماهنيلارى.. 220

آپاردى سئللر سارانى. 224

گئديرم گولوستانا 226

آى قيز٬ جئيرانين اوللام 227

آى قيز سنه ماييلم 227

آى لاچين. 228

رسمرسوم 267

نورزو: نوروز بايرامى٬ ائل بايرامى٬ ايل بايرامى٬ باهار بايرامى٬ يئنى ايلين باشلانديغى گون 273

ياراديليش.. 288

انسانين دونيايا گلمۂسى و حياتى بارە ده 291

دوغوم 295

اوشاق دۆشورمک ( سالماق) 296

بويلو آروادلارين قورونماسى. 297

يئريکلمه. 297

اوغلان يوخسا قيز؟. 298

اوشاق گرکليکلرى (سيسمونى) هديه. 299

اوشاق سالما 300

دوغوم 301

زاهىنين آلتيسى. 302

تايا (دايه) 304

قولاق دلدى.. 305

کسديرمه (ختنه) 305

قوربانليق. 306

آد قويما 307

زاهى حامامى. 308

اؤلوم 308

ناغيللار. 313

درباره قصه ها و افسانه هاى آذربايجان. 315

کئچينين ناغيلى. 320

اووچو پيريم و ايلانلار پادشاهى. 323

باجىقارداش و ديو. 326

مليک جميلين حکايه سى. 329

دونيا گؤزلى. 333

لوغمان حکيم 338

قارا چوخا 342

هر نه تؤکسن آشينا٬ اودا چيخار قاشيغينا 344

پادشاهلا اوغلو. 350

سئحرکار پادشاه و سئحرکار وزير. 353

صمد بهرنگى و بهروز دهقانى نين آنا ديلينده توپلاديقلاری آذربايجان ناغيللاری اوزۂرينده چاليشمالاری 356

.

حلالزاده قردش ايله حرامزاده قردش.. 359

حاجی صياد قيزی.. 362

يئددی قيز دده سی٬ يئدی اوغلان دده سی. 367

اينام و اينانيشلار. 372

آندلار. 372

اينانيشلار. 376

دعالار. 385

قارقيشلار. 393

اؤن سؤز

پهلوي رژيمي حاكيميتي ايللرينده گونئي آذربايجان فولكلورونو توپلاما،آراشديرما و نشري مسألهلرى

هر خلقين فولكلورو٬ او خلقين ميللى - تاريخي وارليغيني اؤزونده گؤسترن ان صاف گوزگوسو ساييلان و اونون معنوي - مدني دونياسيني نوماييش ائتديرن توكنمز ائل خزينهسيدير. بيز بو صاف گوزگو و بو توكنمز خزينهده خلقين تاريخي اينكيشافيني، ميللى - پسيكولوژيك وارليغيني، دوغما ديليني، عادت وعنعنهلريني ان قديم عصرلردن باش آليب گلن اينانجيلاريني و بير سؤزله اونون مادى-معنوى اينكيشاف ايزلرينى گؤروروك.

بونا گؤره ده، بير خلقي دريندن تانيماق و اونون مادي - معنوي وارليغيني دريندن اؤيرنمك اوچون، او خلقين فولكلورونو و خلق ياراديجيليغيني منيمسهمك و اؤيرنمك لازيمدير. بير خلقين فولكلورو و خوصوصيله اونونهاميدان گئنيش و رنگارنگ ساحهسى اولان شيفاهي خلق ادبياتينا يول تاپماقلا او خلقين بوتون اتنيك علامتلرينه، ميللى و پسيكولوژيك خوصوصيتلرينه،تاريخي قهرمانليقلارينا، دويغو و دوشونجه اينجهليكلرينه، بديعي - فلسفي دونيا باخيشلارينا، ياراتديقلاري و ياشاتديقلاري ديريليك قايدا - قانونلارينا،ايستكلرينه، آرزولارينا و كدرلرينه يول آچير و بئلهليكله ده او خلقي داها دريندن تانيماق ايمكانلاريني ال اؤنونده قويور.

آذربايجان خلقي چوخ قديم تاريخا ماليك اولدوغو كيمي، اولدوقجا زنگين وچوخ ساحهلي خلق ياراديجيليغي و ائل ادبياتينا آرخالانير. بو خلقين تاريخيندرينليكلريندن باش آليب گلن ميللى - مدني وارليغي هر شئيدن اول اونون فولكلورو و خلق ياراديجيليغي ايله سسلنميشدير. تاريخ بويونجا خلقين ايگيدليك و اينسان سئورليك روحونو اؤزونده عكس ائتديرن بؤيوك داستانلاردان توتموش، تا خلقين دويغو و دوشونجه اينجهليكلريني گؤسترن ييغجام و عينحالدا دولغون ائل سؤزلرينه قدر، ائلين دوغما سيماسيني ومعنوي ثروتيني اؤزونده ياشاتميشدير.

بيزده، بير چوخ خلقلرده اولدوغو كيمي، يازيلي ادبيات گاهدان اؤزونو باشقا ديلده و يا باشقا اوسلوبدا گؤسترسه ده، خلق ياراديجيليغي اؤزونو تكجه دوغما ديلده، دوغما روحدا٬ دوغما اوسلوبدا و دوغما اؤلچولرده گؤسترميشدير. بونا گؤره ده آذربايجان فولكلورو و شيفاهي خلق ادبياتي تاريخ بويو ميللى وارليغين وميللى روحون ان قودرتلي تمثيلچيسي و آذري سويداشلارينين توپلوم يا داغينيق حالدا، جنوبدا، شيمالدا يا هر يئرده ياشاديقلارينا باخماياراق، معنوي وارليغيني ترنوم ائدن ان گوجلو واسيطهسي اولموشدور.

۱۹-جو عصرين بيرينجي ياريسيندا تاريخين اوغورسوز حاديثهلري نتيجهسينده واحيد آذربايجان اؤلكهسينين ايكي يئره پارچالانماسي و ديلي،ديني، تاريخي، مدنيتي و فولكلورو عئيني اولان بير خلقين ايكي پارچايا بؤلونمهسي و ايكي آيري-آيري سياسي ايجتيماعي رژيمده ياشاماق مجبوريتينده قالماسي و اؤلكهنين قان دامارلاريندان بيري ساييلان آراز چايينين حؤكومت سرحدي كسيلمهسي و بئلهليكله ده اؤلكهنين شيمالي آذربايجان وجنوبي آذربايجان آدي ايله بير-بيريندن فرقلهنن طالعلره اوغراماسي باشوئرميشدير. بو سارسيديجي و اوزون ايللرده بو آيري-آيري طالعلره اوغرايانايكي قارداش اؤلكه اولدوقجا موركب سياسي-مدني حيات كئچيرديكلري حالدا، شيمالي آذربايجاندا ديل و ميللى-بديعي ادبياتلا باغلي بوتون ساحهلرده تاريخي-علمي اهميته لاييق بير چوخ ايشلر گؤرولدوگو كيمي، آذربايجان فولكلورو و خوصوصيله اونون ان سانباللي و زنگين حيصهسي ساييلان آذربايجان شيفاهي خلق ادبياتينين توپلانماسي، آراشديريلماسي و نشريبارهده اولدوقجا گئنيش و هرطرفلي ايشلر گؤرولموشدور. بو خوصوصدا گؤرولن ايشلر سيراسيندا آذربايجان علملر آكادميياسيندا فولكلور شؤعبهسينين يارانماسي، علمي-تدقيقي فولكلورچولوقدان اونيورسيتهلرده درسكئچيريلمهسي و يوزلرله فولكلور مجموعهلري و يا فولكلور آراشديرمالاري بارهده چيخان كيتابلار، ريسالهلر و مقالهلردن اساس نومونهلر كيمي، آد چكمكاولار.

شيمالي آذربايجاندا آپاريلان بو تدقيقي ايشلرين عكسينه اولاراق، جنوبي آذربايجاندا بو ساحهده گؤرولن ايشلر بير سيرا دورغونلوقلاردان و داريسقالليقلاردان آسيلي اولاراق، اولدوقجا سئيرك، آرابير، گليشي گؤزل ودئمك اولار كي، شيمالي آذربايجاندا گؤرولموش ايشلرله موقاييسه ائديله بيلميهجك درجهده آز و اؤنمسيز اولموشدور.

هئچ شوبهه يوخ كي، جنوبي آذربايجانين بو كيمي ساحهلرده دالا قالماسينين سببي پهلوي رژيمينين يوروتدوگو آشيري ناسيوناليزم و آسيميلاسيا سياستي اولموشدور. اؤلكهني ايراندا ياشايان خلقلرين زيندانينا چئويرن و امپرياليستلرين ال اؤرگنجهيي اولان پهلوي حاكيميتي بير گون «واحيد و موتمركيز حؤكومت» وبير گون «آغ اينقيلاب» عونواني آلتيندا ياراتديقلاري دؤزولمز ديسپوتيزم شرايطينده خلقلري اؤز دوغما ديللريندن، اتنيك -پسيكولوژيك وارليقلاريندان، آداب، عنعنه و اينانجيلاريندان اوزاقلاشاراق ضيد خلقي شووينيزم ايديالارينا بولاشيب قالماق كيمي «سوغاتلار» گتيريرديلر.

بئلهليكله ده بوتون بو ايللرده آذربايجان ديلينين، ادبياتينين، مطنوعاتينين وبير سؤزله آذربايجان ميللى-مدني وارليغينين ياساق اولدوغو شرايطده بوميللى وارليغين ان گئنيش و كوتلوي ساحهسي ساييلان خلق ياراديجيليغي محصوللاريني توپلاماق، آراشديرماق و نشر ائتمك مسألهسي اؤز يئرينده قالسين، حتي آناديلي، خلق وارليغي، خلق ادبياتي و خلق اينانجيلارى كيمي سؤزلرى آغيزا آليب دانيشماق بئله، باغيشلانماز گوناه ساييليردي.

آذربايجان ديلينده هئچ جور كيتاب و مطبوعاتين نشرينه ايمكان وئرمهمك ويئري گلينجه ده بو ديلده چيخان كيتابلاري آرادان قالديرماغا و يا ييغيشديريب يانديرماغا ال آتماق، بوتون تبليغاتي شيوهلردن فايدالاناراق شوونيزم اويدورمالارينا قاپيلماقلا آذربايجان ديليني تحقير ائتمك و اونو بو اؤلكه ده نسيلدن نسيله ياشايان خلقين دوغما و اتنيك ديلي كيمي يوخ، بلكه بير«تحميلي» و سونرادان گلمه «كؤچريلرين و چوبانلارين ديلي» قلمه وئرمك، بيرپارا «عاليم» و «تدقيقاتچي» آدي داشييان كيمسهلرين قلمي ايله يازيلان و«انجمن آثار ملي» و «موقوفات رضا افشار» كيمي يارديمچي اورقانلارين يارديمي و موباشيرتي ايله بوراخيلان كيتابلاردا آذربايجانا قوندارما تاريخي هؤويّت يونتالاماق و آذربايجان ديليني ضابيطهسيز - قايداسيز بير «لهجه»آدلانديرماق و چكينمهدن بو ايشه تام ياريم عصير (پهلوي رژيمينينقورولوشوندان باشلاميش ۱۳۵۷نجى ايل حرکاتىنين غلبه چالديغي گونه قدر)دوام ائتديرمك، آذربايجان خلقي علئيهينه آپاريلان آچيق آسيميلاسياچيليقدان باشقا نه آد وئرمك اولار؟

پهلوي حاكيميتي ايللرينده بو آچيق آسيميلاسياچيليق سياستيني يورودن عاميللرين تشبوثلريندن سايسيز - حسابسيز فاكتلار گتيرمك اولار. بورادا فورصتين آز اولدوغوندان بيز يوخاريدا آديني چكديگيميز «موقوفات دكترمحمود افشار»ين قوروجوسو تانينان همين دوكتور جنابلارينين «زبان ديرين آذربايجان» - آذربايجانين قديم ديلي - عونوانلي كيتابا يازديغي باشليقدانآشاغيداكي سؤزلري نقل ائديريك: «بوگون آذربايجاندا و زنجاندا دانيشيلان توركو يابانجي اولوب، ايستيلاچي سلجوق توركلري، مونغوللار، تاتارلار،آققويونلولار و قرهقويونلولار واسيطهسيله بو اؤلكهلره تحميل ائديلميشدير.ايرانين ايستيقلال و ميللى بيرليگيني قوروماق و ميلتين اساسلاريني بركيتمك اوچون، واحيد عومومو - ميللى بير ديلين ضرورو اولدوغو خاطيره بو آراييشدا هرنه اليميزه چاتسا و ايجازهلي اولساق اونون چاپ و نشرينه ايقدام ائدهجهييك» (زبان ديرين آذربايجان - پژوهش و نگارش دكتر منوچهرمرتضوى موقوفات دكتر محمود افشار يزدي، شماره ۱۲، تهران ۱۳۶۰)ش

منيم آنادان اولدوغوم، مكتبه گئتديگيم، بويا - باشا چاتديغيم و بير سؤزله عؤمرومون ان آزي اللي ايلي بو آسيميلاسياچيليق و زوراكيليق ايللرينده باشا چاتميشدير. من ده مينلر و ميليونلار آذربايجانلي وطنداش كيمي اؤز آنا ديليمده درس آليب بو ديلين دوغماليغيني، اينجهليكلريني و آل- الوانليقلاريني اؤيرنيب منيمسهمك عوضينه اونون تحقير ائديلمهسينين و آرادان قالديريلماسينين شاهيدي اولموشدوم. بو سارسيديجي چكيشمهلرده ياديرقايانلار و سارسيلانلار اولدوغو كيمي آياق ديرهينلر و سارسيلمايانلاردا اولموشدور. من ده باشدان كئچيرديگيم ايجتيماعي - سياسي شراييط نه قدرآغير و دؤزولمز اولورسا دا بو ايكينجي جرگهده اولانلاردان بيري كيمي آناديليمه گووننلردن، اونو اؤيرنمگه جان آتانلاردان، اونو مودافيعه ائديب قورويانلاردان بيري اولموشام.

ايلكين تانيشليقلار: آنا قوجاغى، عاييله اوجاغى

هاچان آذربايجان شيفاهي خلق ادبياتيندان و منيم بو ادبياتين توكنمزخزينهسيله نئجه تانيش اولوب آشناليق قاتديغيمدان سؤز دوشنده، هر شئيدن اول، ايستر - ايستمز، ايختياري اولمادان، يئتميش ايلين آرديندان، كئچميشين دومانلي-چيسكينلي يوللارينا بويلانيرام. عؤمرون درينليكلرينه جومورام وقولاق آسيرام. آنامين حزين و نيسكيللي سسله كؤرپهلرينه اوخودوغو لايلالاري و نازلامالاري، گئجهلر بيزلري قانادلارينا آليب پريلر دونياسينا آپاران ناغيللاري،ايش گؤره - گؤره زمزمه ائتديگي باياتيلاري، خلق ماهنيلاري و عاشيق قوشمالاري و اونون آردينجا آتامين تمكينلي سسله آرا بير سؤيلهديگي ائل سؤزلري و گوندهليك حياتدا باش وئرن هر بير حاديثهيه ياراشديرديغي بير لطيفه قولاقلاريمدا سسلهنير و جانيما ياييلير.

منه ائله گلير كي، بو ايلكين و دوغما تانيشليغي داها دا جانلي صورتده گؤسترمك اوچون، ايللر اول «وارليق» مجلهسينده آپارديغيم «آنا ديليميز و ميللىوارليغيميز اوغروندا خاطيرهلر دفتريندن» موصاحيبهدن بو اوزاق، لاكين ياددان چيخماز اولفت ايله ايلگيلي سؤزلري دينلهمك داها دا يئرلي اولاجاق.

«آنامدان خاطيرهلر:

منيم آنا ديليميز و ميللى وارليغيميزين هاميدان پارلاق وصاف آيناسي اولان خلق ادبياتيميزين گئنيش و رنگارنگ دونياسيلا ايلك تانيشليغيم آناملا اولموشدور. آنام، منه تكجه دوغما ديليميزي اؤيرتمكده يوخ،بلكه بير آز بويا-باشا چاتينجا و ايستيني - سويوغو قانينجا ديليميزين سؤزخزينهسينه يول تاپماقدا ايلك موعليميم اولموشدور. آنامين بيريبيرينين آردينجا دونيايا گؤز آچان كؤرپه قارداشلاريما سؤيلهديگي شيرين لايلالاري واوخشامالاري، يوخسوللوغون دؤزولمزليگي و ياشاييشين چتينليكلري ايله سس-سسه وئرن نيسكيللي باياتيلاري و گؤز ياشاريديجي آغيلاري، بير چوخ حاللاردا ايش باشيندا، فرش توخوياندا يا ايپ اييرنده حزين - حزين زمزمه ائتديگي ماهنيلاري، هر سؤز باشي سؤيلهديگي معنالي مثللري و بونلارين هاميسيندان چوخ اوزون قيش گئجهلرينده، كورسو باشيندا جوراب توخويا -توخويا و يا ناخيش تيكهتيكه سؤيلهديگي فوسونكار ناغيللاري و افسانهلري بوتانيشليق و اولفتين باشلانيشي اولموشدور. (وارليق مجلهسي، بئشينجي ايل،سايي ۱۲)

آنام، عؤمؤر بويو درس و كيتابدان محروم و يوخسوللوق ايچينده بؤيوموش بيراوبالي قيزي ايدي. او حياتين ايلك چاغلاريني قاراداغين اوزاق كندلرينبيرينده، چوبانلاردا ياشاميش و جوان ياشلاريندا باهاليق تهلوكهسيندن و اربابين ظولموندن جان قورتارماق اوچون، عاييلهسيله بيرليكده تبريزه كؤچموشدو.اونون عاييلهسي، يعني آناسي، قارداشلاري و باجيلاري شهرده ياشايا بيلمهديكلري اوچون تازادان كنده قاييتميش، لاكين آنام ائولنديگينه گؤره تبريزده قالمالي اولموشدور. اونون ياشاييشي شهرده بير درجه ياخشيلاشسادا وكيشيسيندن راضي اولسادا، بو ديدرگينليك اونون اورگينده ايزلر بوراخميش واونو «غوربت يامان شئيدير، آللاه هئچ كسه گؤرستمهسين» دئيه عؤمور بويو اينلتميشدي.

آنام كيتابدان - دفتردن باش آچماديغي حالدا، سينهسي توكنمز سؤز خزينهسيايدي. او، عغله سيغماز قدر ناغيل، دستان، متل، باياتي، تاپماجا، قوشماجا.گرايلي، آتالار سؤزو و داها نهبيليم نهلر بيلردي. اونون بو قدر كيتابلارا و دفترلره سيغمايان سؤزو كيمدن و هاچان اؤيرنيب و نئجه ياددا ساخلاديغي هميشه وهله ايندي ده مني دوشوندورون بير مسأله اولموشدور. اوللر فيكيرلشرديم كي،شايد او. بونلاري عاييلهسيله بيرليكده كندده ياشاديغي ايللرده، آناسيندان اؤيرنميشدي. آما وقت ائله گتيردي كي، اونون آناسيني، يعني بؤيوك ننهمي بوبارهده سيناديم. او بير چوخ شئيلر بيلسه ده، هئچ قيزينين توپوغونا دا چاتمازدي. آنامين اؤزوندن سوروشاندا معنالي - معنالي گولومسهييب بوباياتيني اوخوياردي:

آچديم، آچديم گول اولدوم،

بوي آتديم سونبول اولدوم،

بير ديل بيلمز قوشودوم،

اوخودوم بولبول اولدوم

او، دوغروداندا، عؤمورومده تانيديغيم خلق شعريميزين سينه دفتر بولبوللريندنبيري ايدي.

آنام، قانع و دؤزوملو آدام اولدوغو و ياشاييشين هر جور چاتيشمازليق وچتينليگينه قاتلاشديغي حالدا، غمين - كدرين چوخلوغوندان بئزيكديگيساعاتلاري دا چوخ اولاردي. كندهكي ائليندن - اوباسيندان گؤزلهنيلمز بير خبرآلماسي، اكينين ياخشي گلمهمهسي. قارداشينين مازندرانا فهلهليگه گئتمهسي...تانيديغي، حتي تانيماديغي بير يازيغين حقينين تالانماسي يا آياغينا تيكان باتماسي و اونلارجا بو كيمي حاديثهلر آنامي كدرلنديرر و اوخودوغو باياتيلارا و آغيلارا غم جالاردي. بئلنچي وقتلر اونون اورگينه دومان كؤچر واورك يانيقلي - يانيقلي سيزيلداماغا باشلاردي.

آنامين بو غملي - كدرلي ساعاتلاردا اوخودوغو باياتيلار و آغيلاردان منده سيلينمز تأثير بوراخيب، هله ده ياديمدا قالانلاردان نئچهسيني سيزين اوچوناوخويورام:

باغا گيرديم باغبانسيز٬

دوه گؤردوم سروانسيز

هامييا درمان اولدوم٬

اؤزوم قالديم درمانسيز

گل گئدك باش بولاغا ٬

سويو سرخوش بولاغا،

بيرين سن ده، بيرين من٬

توكك قان ياش بولاغا

چؤللرده بوستان اولدوم٬

ديللرده دستان اولدوم

طالعيم بد گتيردي٬

آشنادان، دوستدان اولدوم

آنامين يانيقلي سسي اوجالار- اوجالماز، ائوده اولسئيديم، دينمز سؤيلهمز بيربوجاغا سيخيليب باشدان آياغا قولاق اولارديم. بيلمزديم نهدن سؤزلر جانيما ياتار، قلبيم كؤورَلر و گؤزلريم ياشالاردي...

بيز تبريزده «چاي قيراغي» آدلانان كاسيب اوتوراغي اولان محلهلردن بيرينده ياشارديق. بورادا ياشايان آداملارين چوخو ساواددان - درسدن محروم ايش وزحمت آداملاري ايديلر. محلهده تكبير خيرداپاي تاجيرلر و باغ - باغات صاحيبلري ده وارايدي. آنجاق بونلارين يوخسول عاييلهلر ايله چوخ گل -گئتلري اولمازدي. بورادا ياشايان عاييلهلرين بير چوخلاري كندده ياشاييشينآغير اولدوغوندان كؤچوب شهره گلميشديلر. بوناگؤره ده بورادا بير كنديستان حال -هاواسي وار ايدي. بوردا آيدان - ايلدن بير توي - دوگون اولاندا٬ بعضاً كند عادتي اوزره٬ عاشيق چاغيرارديلار. ياخشي ياديمدادير بو تويلارين بيرينده آنام مني ده اؤزويله آپارميشدي. آرا چوخ قيشقيريق ايدي. آما عاشيق مجليسه گيرجك آرا سايخاشدى، سس - كوي كسيلدي. عاشيق اول حقدن موراد ديلهدي، اؤز اوستادي «عاشيق ميزه»يه و بوتون مجليسدهكيلره جان ساغليغي آرزولادي. بگه (كورهكنه) و گلينه تويوز موبارك، گونلريز بيري - بيريندن خوش، اوجاغيز اوغوللو - قيزلي اولسون، دئدي. سونرا سازي سينهسينه باسيب اويناق بير هاوا ايله سؤزه باشلادي.

دلي كؤنول، نه گزيرسن ديوانا٬

بيوفا ديلبردن سنه يار اولماز.

دوز چيخماز ايلقاري، عهدي پئيماني٬

هرجايى دا ناموس، غئيرت، عار اولماز٠٠٠.

ائله بو سؤزلر قورتارار - قورتارماز من اوجادان آناما قيشقيرديم: «آبا (آناما ائوده آبا دئيهرديك) عاشيق سنين سؤزلريوي اوخويور». آنام و آناما ياخين اوتورانلار بو سؤزي ائشيدنده هاميسي گولوشدولر. ال - آياغيمي ايتيريب. برك اوتانديم.اورادا دورماييب تو دابانا قاچديم. آما قاچديغيمدان پئشمان. آنام داليمجا اوشاق گؤندردي، لاكين اوتانجيمدان گئده بيلمهديم. آنام ائوه قاييداندان سونرا دئدي: حئييف اولدو قويوب قاچدين. عاشيغين سؤزو ده گؤزل ايدي، سازي دا، عاشيق نفسيني حقدن آلير، او بيزدن اؤيرنمير، بيز اوندان اؤيرنيريك.

آنام، ناغيلي اولدوقجا ياراشيقلي و يئرلي - ياتاقلي دئيهردي. او بير چوخ وقت ناغيلا بو سؤزلر ايله باشلاردي: بيري وار ايدي، بيري يوخ ايدي، اينسانلارين درد-غمي چوخ ايدي، اونلارين بير دادينا چاتام يوخ ايدي...ناغيل باشلار -باشلاماز من گؤزلريمي يومار، رؤيالارا قاپيليب، پريلرين قانادلارينا ساريليب،سولئيمانين خالچاسينا مينرديم...آنامين دئديكلري ياغ اولوب ويجودوما ياييلارو سيرقا اولوب يادداشتيمدان آسلاناردي...

آنام خلق داستانلاريندان اصلي كرمي، عاشيق غريبي، امراهي، توفارقانليعابباسي، كوراوغلونو، قاچاق نبيني بوتون آيرينتيلاري ايله سؤيلردي.

ايللر گئچدي، من ياشا دولدوم، زمانلا دده قورقود داستانلاري ايله تانيشاولدوم. گئجهلرين بيرينده داستانلاريندان «ديرسه خان اوغلو بوغاج»ي آناما اوخودوم و دئديم:

- آنا، ياخشي ديقت يئتير، گؤر بوردا سنين اوچون آنلاشيلماز سؤز، صؤحبت وارسا، منه سؤيله. او درين ديقتله قولاق آسدي و داستان قورتاراندان سونراسؤيلهدي:

-اوغول، بورادا هانسي آنلاشيلمازليق اولا بيلر؟ اورداكي بوي دا بيزيمدي،سوي دا بيزيمدي، سؤز ده بيزيمدي، آند - ايلقار دا بيزيمدي...

آنامدان علاوه، منيم ديليميزين فولكلور و ادب ساحهلري ايله تانيشليغيمدا آتامين دا اؤنملي تأثيري اولموشدو. هر بير سؤزونو بير ائل مثلي يا تمثيلي ايله آنلادان كيشي، گاهدان دا ياديمدا قالان بو كيمي تك بئيتلره ال آتاردي:

گئچمه نامرد كؤرپوسوندن، قوي آپارسين سئل سني

ياتما تولكو دالداسيندا، قوي يئسين اسلان سني!

زبسكه آتش آهيم يانوب شرارهلنوب

يئتوبدي چرخه، اودور، چرخ اوزي سيتارهلنوب!

سانما ازديكجه فلك بيزلري ويرانليق اولور،

اون تمناسي ايله بوغدا دگيرمانليق اولور...

اونون ساوادي آز اولسا دا، آذري شاعيرلريندن ياشيل قابيقلي دفتره كؤچوردوگو شعرلر هله ايندي ده گؤزومون آلا تورانيندا جانلانير...

بئلهليكله آنامين و آتامين بيرليكده ائوده - ائشيكده، گوندهليك دانيشيقلاردا،شوخلوقلاردا، آتماجالاردا، فرش كارخانالاريندا اوخونان ترانهلر و گاهدانقرامافوندان دينلهديگيم ائل ماهنيلاري، مكتبده آنا ديليمده درس اوخومايابيلمهسم ده، مني بو ديلين شيرينليگي و اينجهليگي ايله تانيش ائدير و سونراكيقايغيلاريما و چاليشمالاريما بير تمل داشي اولور.

بو حقيقت، او آغير ايللرده، يازيب ياراتماق آرزوسيلا يانيب ياخيلان سؤزاوستادلارينين آيري - آيري اثرلرينده ده اؤزونو آچيق-آيدين گؤسترميشدير،بونا چوخلو نومونهلر گتيرمك اولار. بورادا نومونه اولاراق «ب.ق.سهند»ينشعرلريندن و باشقا يازيچي و شاعيرلرين اثرلريندن فاكتلار نقل ائتمك يئرليدوشر.

«عاشيق حوسئن» هرواخ. هاچان،

سازين چاليب، اوخودوقجان:

«بالا نرگيز، بالا نرگيز،

قول بوينوما دولا نرگيز

دوداقلارين خام شكردير،

ديلين باتيب بالا نرگيز»

شاختا، بوران، آجليق، حيرمان

سولدوردوغو نرگيزلرين

پيتالاري قونچهلنر، اورگينه اوميد دولار،

گونش پارلار. نور النر

اوشاق ايكن، كؤرپه ايكن،

من بو يورغون، ساري، سولغون

«نرگيز»لرين بيريسينين

قوجاغيندا بوي آتميشام.

بو نغمهلر، زمزمهلر،

احساسيمين تاياسيدير،

شعريمين ده ماياسيدير

اورگيمين تئللريني

ازل باشدان سيزيلدادان

ايلهام وئرن، بئشيك اولان

قوپاريدير، آناسيدير.

خاطيريمه گلر - گلمز

ايلهاميمي بيلر - بيلمز،

ائللريمين ياراتديغي

ياراداني ياد وئريلمز،

هئچ بير شاعير، هئچ صنعتكار

نظيرهسين يازا بيلمز

قوشمالاردان آلميشام من.

كؤنول سازين - زورنالارين،

دؤهوللرين گور سسيندن،

عاشيقلارين، اوزانلارين

كؤنول آچان نغمهسيندن

اؤيرَنيبن چالميشام من...

(ب.ق.سهند: قارداش آندي)

جنوبي آذربايجانين فولكلور و خلق ادبياتيندان صؤحبت گئدنده بير اساس مسأله هئچ زامان اونودولماماليدير. بو اساس مسأله ده وقتيله آذربايجاندان كؤچموش و قرنلر بو اؤلكهنين جوغرافي سرحدلريندن ديشاريدا ياشايان آذري سويلو كوتلهلرين فولكلورو و شيفاهي خلق ادبياتيدير. ايرانين گئنيش اراضيسيندا شرقدن غربه و شيمالدان جنوبا يا داغينيق حالدا، حتي كؤچريقورولوشلار شكيلينده يئرلشميش بو تۆرک سويلو توپلوملار ساي جهتدن جنوبي آذربايجانين داخيلينده يئرلشن جمعيتدن ايكي قات چوخ اولماقدادير.بئله كي، بو گون تكجه تهران بؤلگهسينده ياشايان چوخ ميليونلوق سكنهنين شوبههسيز ياريسيني آذربايجانليلار تشكيل ائدير.

بو باخيمدان چوخ آيديندير كي، ايراندا توپلوم يا داغينيق حالدا ياشايان آذربايجان خلقينين ديلي، فولكلورو و ائل ادبياتي اولدوقجا وسعتلي بيرخزينه و رنگارنگ بير لابراتوريادير. سيز آذربايجاني تبريز، قاراداغ، اردبيل،خالخال، ميانا. اوروميه، مراغا، خوي، سولدوز بؤلگهلريندن توتموش تا زنجانا،همدانا، ساوهيه و اورادان كؤچري حيات سورن قاشقاييلارا و او بيري طرفدن تا خوراسانين داغ باسارلارينا قدر و اورادان تهران دئييبن ياييلميش آذري فولكلورو و خلق ادبياتي بوگونه قدر ال دگمهميش و هله هئچ زامان يازييا آلينماميش سايسيز-حسابسيز ترمينلر، مثللر، آتالار سؤزو، باياتيلار، بيلمهجهلر،قوشماجالار٬ لطيفهلر، ناغيللار، داستانلار و اونلارين جوربهجور واريانتلاري ايله زنگيندير. سؤز يوخ كي، بئله بير گئنيش ساحهده ياشايان آذري سويلو خلقلرين دوغما آداب عنعنهلريندن، روسوم مراسيملريندن، اعتيقاد و اينانجلاريندان سؤز آچماق اؤزو بير آيري موباحيثه اولا بيلر.

بورادا نومونه اوچون آذربايجاندان چوخ اوزاق ايكي بؤلگهدن: بيري فارس ايالتينده «فسا» ماحالينين اميرحاجيلو، ديندارلو، آغ جغالو، بيگ اينانلو وساييره كندلرينده ياشايان آذري سويلو توركلرين دؤردلوكلريندن و ايكينجيسي خوراسان ايالتينده «دره گز» ماحاليندا يئرلشميش آذريلرين ائل ترانهلريندن بيريني نقل ائديريك:

فارس فسا آذريلرىنين دؤردلوكلريندن

۱- اوبهميز كؤشدى بوگون،

كؤرپودن گئشدي بوگون،

آغزي سلاملي ياريم،

سلامسيز گئشدى بوگون.

۲ - آغاج آتديم نار گلدي،

كؤينك بيچديم دار گلدي،

كؤلگه دوشدي قاپييا،

ديديم بلكه يار گلدى.

۳ - قارا داغدا قار اولماز،

كؤهنه باغدا نار اولماز.

قيزي خانا وئرمهيين،

خان آداما يار اولماز.

۴ - آيي گؤر نئجه گئدر،

اؤرگنيب گئجه گئدر.

بير اليم يار قوينوندا.

بير اليم حاجا گئدر.

۵ - اكين اكيلن يئرلر،

كردي چكيلن يئرلر،

اگلن اوزوندن اؤپوم،

چتري تؤكولن يئرلر.

۶ - او تايدا يار اوبهسي،

دوگولر ناقاراسي

دسمال گتير، گول آپار.

خلوتدي باغ آراسي.

(صادق همايوني، يكهزاروچهارصد ترانه محلي، كانون تربيت شيراز - ۱۳۴۶. ص ۲۵۰ - ۲۴۶)

خوراسان - درگز آذريلرينين ترانهلريندن:

۱- اوزوكيمدير فيروزه،

گئدون دييون خوروزه

بو گئجه بانلاماسون،

ياريم گلهجاق بيزه.

۲ - دام دامادور داميميز

قوشادور ائيوانيميز.

سن اوردان باخ، من بوردان.

كور اولسون دوشمانيميز.

۳ - پنجرهدن داش گلير.

خومار گؤزدن ياش گلير.

سني منه وئرسهلر.

آللاها دا خوش گلير.

۴ - گؤيده اولدوز آلتميشدي،

آلتميشي ده باتميشدي.

گيتديم اوزوك چكديرم،

زرگر اوغلان ياتميشدي.

۵ - ياريم اوخشار جئيرانه.

زولفين دارار بير يانه.

اوخي بولبولوم اوخي.

بلكه ياريم اويانه.

۶ - باغدا چيخان نعنايم،

گول اوسته پروانهيم.

اوچ گوندي گؤرمهميشم.

دلييم، ديوانهيم.

۷ - قيزيل اوزوك لاخلادي،

وئرديم آنام ساخلادي.

آناما قوربان اولوم،

ياري قوناق ساخلادي.

۸ - ياريم گيدوب اويونا،

قيزيل ساليب بوينوننا.

اوينار گوزل نار اوينار،

قوربان اولوم بويونا.

(سيد علي ميرنيا، ايلات و طوايف درگز - جلد دوم - مشهد 1363، ص 174)

فوللكلور آرشيويميزدن

و ايندي قوجامان موعليم و يورولماز آراشديريجي اوستاد يوسف قهرمانپورون سولدوز (قره پاپاق - بورچالي) خلق ادبياتينا عاييد بؤيوك اثريندن درلمۂرى دينلهييريك:

هله بوگونه قدر ايشيق اوزو گؤرمهميش فولكلور و خلق ادبياتيميزا عاييد مجموعهلر آراسيندا قوجامان موعليم و يورولماز آراشديريجي، اوستاد يوسف قهرمانپورون ايللر بويو اوستونده ايشلهديگي و سايسيز - حسابسيز سولدوز (قرهپاپاق - بورچالي) فولكلور و خلق ادبياتي ايله زنگينلشديريلميش اثري، ان دولغون و ميثيلسيز مجموعهلردن بيري ساييلماليدير.

يوسف قهرمانپورون توكنمز امك صرف ائتديگي بو زنگين و چوخ ساحهلياثرينه بير اؤتري باخيش بئله، مولّيفي فولكلور و خلق ادبياتي توپلاييجيسي وآراشديريجيسيندان علاوه، بير ميللى - مدني تدقيقاتچي، باجاريقلي اديب وشاعير و هاميدان چوخ اؤز يوردونون و خلقينين اودونا آليشيب يانان قودرتلي بير مونوقرافچي سيماسيندا گؤسترمكدهدير. بو اثر، هر شئيدن اول، سولدوز بؤلگهسي و اوردا قرنلر بويو ياشايان خلقين وارليق و مدنيت قبالهسيدير.

مجموعه پهلوي رژيمي ايللرينده يازيليب حاضيرلانديغي اوچون، اونون آچيقلاما و آيدينلاشديرما قيسمتلرى فارسجا، لاكين بوتون فولكلور و خلقادبياتي نومونهلري قرهپاپاق - تركمه توركجهسيله وئريلميشدير.

مولّيف مجموعهيه يازديغي ييغجام باشلانيشدا اثرين ياراتماسينا بسلهديگي مقصدي آشاغيدا كي ياراشيقلي سؤزلر ايله آيدينلاشديرير:

«ايتيب - باتماقدا اولانلارين ايكينجي دفعه ده اولسا، رؤيادا ياراديلماسي بئله،اينساندا اونلارين يئنيدن ياراديلماسينا درين ماراقدير.

نئچه ايل بوندان اول، بير چين يازيچيسي يازديغي اثرين چاتيشمازليقلارينا بويون قوياراق يازدي: اؤز ايشيمين چاتيشمازليقلارينا ايليشيب قالسايديم. بوكيتاب هئچ زامان سونا چاتمازدي.

من ده بوتون اكسيكليكلري و چاتيشمازليقلاري گؤز اؤنونه آلاراق بو مجموعهني توپلاماغا باشلاديم... توپلاما ايشينين چوخ حيصهسي بوش ساعاتلاريمدا اولسا دا، اوتوز ايلدن بري بير گونوم ده اونسوز كئچمهدي. سيز بونو اؤزونه گوونمگه يوزمايين. ايسترديم اورك ايستگيمين امرينه باش يئنديرميش و آناديليمين اينجيلريني ايپه - ساپا دوزوم. اونلارين ايتيب - باتماسينين اؤنونو آليم و اينانجيمين بوينوما قويدوغو وظيفهني يئرينه يئتيريم.

من، بو ايشده يارديم گؤردوگوم يوزلرله اينسانا بورجلويام. من بو يادداشتلارياونلارين منه تاپيشيرديقلاري يازيلارين ايچيندن سئچميشم. بو توپلامادا، منيم ايشيم اولسا، مطلبلري و رسم - روسوملاري بيرلشديرمه، اوزلشديرمه واوسلوبلاشديرماقدان باشقا اولماميشدير. لايلالارا، باياتيلارا، آتالار سؤزو ومثللره. اوشاق ناغيللاري و خوصوصيله متللره گلينجه. آنام منيم ان بؤيوك يارديمچيم اولموشدور. بونا گؤره ده بو مجموعهني اونون بؤيوك روحونا هديه ائتمهگي يئرلي سانيرام»

اثرين ييغجام باشلانيشيندان آنلاشيلير كي، او ۱۳۵۶ - جي ايلده توپلانيب حاضيرلانميش، آنجاق بو سيرادا «حسنلو» تپهسي قازينتيلاري بارهده بير پارا آچيقلامالار آرتيرماق قصديله او گون «موزه ايران باستان» رئيسي آقاي سيدغلامرضا معصومييه امانت وئريلير. لاكين آچيقلاما يازماق باشينا دگسين. اثرين اصلي ده دفعهلرله ايستهنيلديگينه باخماياراق گئري قايتاريلمير.

اونون آردينجا دا اثرين نوسخهسي چاپ اولوب ياييلماق قصديله مرحوم بولود قارا چورلويا وئريلير. بو نوسخه ده گؤزلهنيلمز حاديثهلر نتيجهسينده ايتير باتير ومولّيف چارهسيز اثري ايكينجي دفعه يازمالي اولور و يئنيدن توپلانان مجموعه ۱۳۶۸ ده حاضيرلانير. مولّيف آجي گولوشله اثرينين طالعيني باشي بلالارچكميش و اورك چيرپينتيلاريني آغيلارا و باياتيلارا جالاميش خلقينين طالعينه اوخشادير...

اثرين ايچينده يئرلشميش بؤلوملر ايكي اساس حيصهيه آيريلير. بيرينجي حيصهده مولّيف قره پاپاق ائلينين اتنيك منشأيي و تاريخ بويونجا بؤلمهلري ويورددان يوردا كؤچمهلري و ديدرگينليكلري بارهده گئنيش بيليك وئرديكدن سونرا بوگونكو سولدوز - نقده اؤلكهسينين جوغرافي دوروموندان، اورانين اكينچيليك و حشمدارليق اوچون اولدوقجا موناسيب و ال وئريشلي يورد اولدوغوندان، بؤلگهنين باشدان آشيرديغي تاريخي حاديثهلر و اورادا ايللر بويو يارانان ايجتيماعي، سياسي و ايداري قورولوشدان دانيشير. اثرين ايكينجي حيصهسينده اساس يئر فولكلور و خلق ادبياتي مسألهلرينه وئريلير. بوراد ائل آراسيندا اولان رسمروسوملاردان، بايراملاردان. ضربالمثلردن،تاپماجالاردان، تيرينگهلردن، آغيلاردان، باياتيلاردان، ناغيللاردان، متللردن،عاشيقلاردان و ساييرهدن نومونهلر گتيرير.

بير سيرا تاريخي و آنسيكلوپديك منبعلرده قارا پاپاقلارين زنگين خلق ادبياتي اولدوغو قئيد ائديلير. آشاغيدا مجموعهنين آيري - آيري يئرلريندن گتيريلن نومونهلر بو فولكلورون دوغرودان - دوغرويا زنگينليگيني گؤسترمكدهدير.

ياللي و اونونلا ايجرا ائديلن ماهنيلار:

آذربايجان ائللري آراسيندا كوتلهوي رقص و بو رقص ايله بيرليكده اوخونان ماهنيلارين آدلارى اولموشدور. بو رقص، كوردلر، گورجولر و ائرمنيلر آراسيندادا گئنيش ياييلميشدير. تويلاردا و شنليكلرده ايكي چالغي آلتي، بيري زورنا و اوبيري ناغارا و اويغون ماهنينين موشاييعتيله اوينانيليب، رقصده ايشتيراك ائدنلرين سايي بليرسيز اولور: ۱۰-۱۵ نفردن٬ ۸۰ - ۱۰۰ قدر اولا بيلر. ياللينينايجراسيندا ال - اله وئرميش كيشي يا قادينلار (بعضاً ده قاريشيق) حلقه وورورلار. ياللينين باشيندا دوران رقاص (ياللي باشي) الينده يايليق فيرلادير.ياللي اولده آغير آهنگله باشلار، سونرا گئت - گئتده چاپيقلاشير. اوينايانلار ريتميك حركتلرله انداملاريني قاباغا يؤنلديب قالخيرلار. ياللينين منشأيي هلهليك آيدينلاشماديغي حالدا، بو رقص حقينده ايلك دفعه قوبوستان داش تصويرلرينده و سونرادا «نظامي»نين «خسرو و شيرين»ينده تيمثال وئريلميشدير.بو يالليلار و اونلارلا ايفا ائديلن ماهنيلارين آدلاري اولموشدور. بونلارين معروفلاريندان: اوچ آدديم، دؤنه ياللي، قازقازي، كؤچري، قالادان قالايا، توولاما، شئيخاني و... اولموشدور.

اوستاد قهرمانپور اؤز آچيقلامالاريندا تأسوفله قئيد ائدير كيى بستهكارليقدان باشآچماديغي اوچون بو اينجه ماهنيلارين اوزرينه آهنگ قويماق ايقتيداريندا دگيلو آرزو ائدير كي، صلاحيتلي بستهكارلار بلكه بو ايشي گؤره بيلسهلر. اوستاديسئويديرمك اولار كي، آذربايجان جومهوريسينده بؤيوك بستهكارلارداننئچهسي بو ماهنيلاردان بير پاراسيني بستهلهميشلر. بيز آشاغيدا مجموعهدهيئرلشن ياللي ماهنيلاريندان ايكي نومونه و هر نومونهدن نئچه سطير گتيريريك:

ياللي ماهنيلاري

توولاما

بير خالين ياخشيدير، بير خالي يامان

توولاما، توولاما، توولاما گلين.

بير خالين ساليبدي گؤيلومه گومان

الينده شاماما قوخلاما گلين.

بير خالين ياقوتدو، بير خالين يمن

توولاما، توولاما، توولاما گلين.

عيشوهني، غمزهني آز ائيله گلين

الينده شاماما قوخلاما گلين.

يولويون ساليبسان چئشمه باشيندان

توولاما، توولاما، توولاما گلين.

قورخورام گلهسن نظره گلين

الينده شاماما قوخلاما گلين.

اگر قبول ائتسن بو شيرين جاني

توولاما، توولاما، توولاما گلين.

وئررم قوربان سن تك گؤزله گلين

الينده شاماما قوخلاما گلين.

قيزيل گولو دسته توتوب در گيلن

توولاما، توولاما، توولاما گلين.

دريب، دريب گيزلين يئرده سر گيلن

الينده شاماما قوخلاما گلين...

اوچ آياق

يار سينهمي، آچ قلبيميگؤر اورادا جوشان نهدير؟

طبيبيم اول، آچيق سؤيله،وورغون قلبه درمان نهدير؟

قوي اوزويون بير اوزومهتيك گؤزويون بير گؤزومه

نولار باخسان بير سؤزومه؟ بيرجه بيليم وفان نهدير؟

ياننام، يانانيم هئچ اولماز درد- حاليمي بيرجه سورماز

هئچ جللاد دا بئله اولماز،چارام نهدير، درمان نهدير؟

افسونلاييب سن توولادين خومار گؤزلرله اوولادين

اورگيم باشين داغلادين داد چكرم، آمان نهدير؟

دالان

ايشيق سَپر، گول جمالين اؤلكهمه

كيمسه اولماز ميثال سنه، تاي سنه.

آغ سينهده بيتيب بئهيشت آلماسي

نولار وئرسن اوندان بيرين پاي منه؟

بوگون پارلاق گونش اولدون سن بيزه

ائوده اوتورماق هئچ ياراشماز سنه

بارماق ايله بير - بيره خلق گؤرسهدير

حسرت چكر گونش سنه، آي سنه

گئتمه باهاريمي خزان ائيلهمه

سوچوم نه دير، سؤيله منه، ساي منه.

غم بولودو آلدي مني آرايا

هوجوم ائدر ناله منه. واي منه.

من آللهدان بهيشت - حوري ايستهمم

سن حوريسان، بهيشت منه، پاي منه.

اوچ تپيك

سحر-سحر دان يئلي تك اسمه قاداسين آلديغيم.

منيم صبري قراريمي كسمه، قاداسين آلديغيم

آغلار آغلار من قالميشام هئيوا كيمي سارالميشام،

جان قويموشام، عشق آلميشام گئتمه، قاداسين آلديغيم.

دويماق اولماز قلم قاشدان،مارال تكي يان باخيشدان،

نه دئديم، اينجيدين دوستدان؟كوسمه، قاداسين آلديغيم.

بياض گردن، بولور سينه،آل مني قوينون ايچينه،

مني قويوب، اؤزگهسينه گئتمه، قاداسين آلديغيم.

سئويشمه

من سوناني ايستهرم،

گئجه - گوندوز عشقيني

اورگيمده بسلهرم.

سونا قونشوموز قيزي،

اوجا گؤيلر ايلديزي،

سولدوزون بالي، دوزو.

آلما بنيز، قارا گؤز.

سونام، گؤلده اوز ها اوز.

سونا دا مني ايستر،

او منه قاش - گؤز ائيلر.

بير گون دئديم: آي سونا1

آز قالير باغريم يانا،

گؤزوين قوربان كسيم،

قوي باغريما بير باسيم،

اينصافدي باغريم يانا،

اولام دلي - ديوانا؟!

سونا دئدي: آي اوغلان،

شيرين ديليين قوربان،

مني سن چوخ قيناما!

قونشو گؤرر، ياد گؤرر،

گئدر دئيَر آناما.

گون گئچدي، آيلار اؤتدو

گؤزلريم قان ياش تؤكدو

اودا يانديم، دايانديم،

درد وغمه بويانديم.

بير گون چؤلده گؤروشدوك،

جان - جان دئييب سئويشديك

بونو يولداشي گؤردو،

بالا قارداشي گؤردو.

***

آناسي خبر تاپدي،

تومانين باشا آتدي،

گئديب خانا سؤيلهدي،

خان دا مني چاغريتدي

دئدي: آي قاشي قره،

نه دوشموسن بو چؤللره؟!

سؤز آتيرسان اؤتنه،

ساتاشيرسان گئچنه

سونا گؤلده اوزمهسين،

كهليك چؤلده سوزمهسين،

بؤركويون يان قويموسان،

كندده لوتي اولموسان،

توفاغيزي چؤللۂرم،

دام - داشيزي بئللهرم

سامانليغا سالارام،

اوستوزه اود قالارام.

قورخودان دؤنوب قالديم،

اؤز ايشيمدن اوتانديم،

ايشدن اتيم چورودو،

بونجا نوطقوم قورودو.

خان هاي باسدي ايتلره،

آلا باش كؤپكلره،

اوز قويدوم من قاشماغا،

ديك - چوخوردان آشماغا،

جان دئديگين شيريندي،

بوغوشماقليق چتيندي.

باج وئرمهديم ايتلره،

ديرماشديم سؤيوتلره،

باغريم باشي قيريلدي،

تومانجيغيم جيريلدي.

شلمهم دوشدو باشيمدان،

تري سيلديم قاشيمدان.

خبر چاتدي آناما،

اوز قويوب، گئتدي خانا،

گؤز ياشيني الهدي،

سورا بئله سؤيلهدي:

قوربانين اولوم آي خان،

باشييان دؤنوم آي خان!

ايللر بويو آغاسيز،

هوندور داغسيز، قاياسيز،

اؤلكه سيزه بئل باغلار،

ائللر سيزله چال - چاپار،

منيم بالام اوفاقدي،

بالاجا بير اوشاقدي.

ايتلره بوغدورما، سن،

گولومو سولدورما، سن،

آغ ساچيما باغيشلا،

خان، هاشيما باغيشالا.

طوبا خانيمين جاني.

اولوم گؤزون قورباني،

ايتلرييين گؤتور گئت،

اوغلانجيغي آزاد ائت!

***

خان باشلادي گئتمهيه،

سرايينا اؤتمهيه،

ايتلر مني بوشلادي،

خان چئورهسين خوشلادي،

شاد - خورامان گئتديلر،

بونجا گؤزدن ايتديلر،

آنام مني گؤتوردو،

ائويميزه يئتيردي.

دئدي: اوغلوم بير ده سن،

آت - قاتيري هوركوتمييهسن!

متل

ايشلهرم، ايشلهمهرم، گونوم بودو

يئديگيم يارما آشي، ياريسي سودو.

يايدا من خانلارا بوستان اكرم

قيشدا من كل - جاميشا باش چكرم.

قولو گر اولمويا، بوستان كيم اكر

قولونو جان ائوينه كيمدي چكر؟

خان منيم خاطيريمي چوخلو سئور

بيزلري آتا - بابا نؤكر بيلر.

اؤلكهده تانير مني بؤيوك، اوشاق

هللهنيب چؤلمهگيني تاپيب قاپاق.

وايدا، تويدا چاغيراللا: قولو گل!

باش يئتير اوجاقلارا، ايشلره ال.

اؤزويون دورما گيلن چايا يئتير

دولچاني سو ايله تئز دولو گتير.

توي چالينديقجا اسر سوموكلريم

چالخانار، سن دئيهسن ايليكلريم.

يورويوب هايدي، تويا من گيررم،

ياپيشيب دوزودن، ياللي گئدرم.

اورگيم چال - چاغيري چوخلو سئور

لوت اگر اويناماسا، غم اؤلدورر.

چولومنان هوركور منيم جين- شياطين

موفتهدي چال - اويناماق، دگيل ساتين.

گيرنده ياللييا من هامي گولر

منه باخيب هاميليقجا سئوينر.

گول گؤزوم، قارا گونو اونوت گيلن

گلهجك نه اولدوغون كيمدي بيلن؟

گون، گون اوسته، بئلهجه عؤمور گئچير

تا عؤمور باشا چاتيب، وقت يئتيشير.

بونلارا قارشى دوروب، واردي سؤزوم

گول گيلن كوتلهلرين سن حالينا

توف ائله سارساقلارين ساققالينا!

ايشلهرم، ايشلهمهرم، گونوم بودو

يئديگيم يارما آشي، ياريسي سودو

بيلمرم، باش گؤتوروب هارا گئديم

گئتمهييم، بو حال ايله من نه ائديم؟

بير مثل وار ائل ايچينده دئييلر،

گؤيه هاردان باخاسان گؤي گؤرونر-

هر سحر قوش يووادان اوچوب گئدر

آخشام اوستو يووايا توخ قاييدار.

ايشلر اللر نه اوچون آج قالالار

قونچهلر آچيلماميشدان سولالار؟..

بئله قورغو قورولوب بو دونيادا

بيريسي خان - بيگ اولا. بيري گدا.

باشييين سال آشاغا، يوگور ايشه

چوخ قاليبدي هله، آخير گؤروشه.

هامي يوللار چاتاجاق بيرجه يئره،

بو گئدنلر يئتهجك قيل كؤرپويه.

يوكلري آغير اولانلار زويهجك

سؤنمز بير اود ايچينه تؤكولهجك.

نهقدر چيرك - كثافت واردي يانار

اينسان اوغلو يئنيدن حق دوغولار.

چونكي اولدو او بئله آري - تميز

نيتي دوزگون اولار، اؤزو عزيز.

هامي اوزلر، بئله كي، گون سئوينر

باشي اوسته تاريني آچيق گؤرر.

هاوالان ها، هاوالان

هاوالان ها، هاوالان

هاوالانديق اوچماغا،

حق قاپيسين آچماغا،

قاناديميز اوزولدو،

ائل يايلاغا دوزولدو،

ائل يايلاقدان گلينجه،

بوغدالاري درينجه

قوجا باشي كسديلر،

قينديرقادان آسديلار،

قينديرقا قيلينج باغي

ايچينده قورد - قوش ياغي،

قورد - قوش ياغي درماندي،

جانيم سنه قورباندي،

يولداشلار هامي گئتدي،

اويونلار بوردا بيتدي.

آرواد ايله كيشينين چاققيشماسي

آرواد:

يئميشم تورش آلچاني.

قارنيم چالار كمانچاني،

نئيلهرم قازانچاني، تييانچاني.

سات، منه قند - چاي آل، گتير

گون اورتايا تويوق اتي،

آخشاميما بال آل گتير.

بير دونوم وار، جيريم - جيريم،

سالخيلاري شيريم - شيريم،

قار - كولكده نئجه دوروم؟

مخمردن بير دون آل منه

گؤر نه ده ياراشيقلييم،

نور جاهانام، باخ گؤر گئنه!

كيشي:

ايشلريميز اولدو اوزان،

باشيميزا گئچدي قازان،

بو حال ايلن چؤرك قازان!

گتير وئر نور جاهان يئسين،

قاش آتيبان، گؤز اويناديب،

دينديرنده يامان دئسين.

فيكري - هوشو يئمكدهدي،

قيزيللانيب گئيمكدهدي،

گؤزو چايدان - چؤلمكدهدي،

گل گيلن قان توپورمه سن،

يوخدور بير حاليني بيلن،

سني بو دردلر اؤلدورر.

آرواد:

كولونگون دگيبدي داشا،

ال آتديغين گئدر بوشا،

بگنميرسن گئداخ بوشا،

قادام او پيس اندامييان،

ديشي سئيرك، گؤزو دومبا،

ساققاللي هيس اندامييان،

يئمك گتير بير توخ يئييم،

گئيمك گتير، ياخشي گئييم،

گؤز - قاشيمي بير بزهييم،

گؤرن باخسين دؤنه - دؤنه،

دئسين قادان خانيم منه،

نور جاهانام باخ گؤر گئنه.

كيشي:

تر شاماما تولوق اولدو،

شوخ قامتين بوروق اولدو.

قيريشيب گول بنيزين سولدو،

سؤزون گلير سؤيوش منه،

قاش - قاباقدان ساواش ياغير،

قييا باخماق دؤيوش منه،

دوشونورسن اوزون گولدو،

ساچلارين ساري سونبولدو،

يئريشين ميثلي دولدولدو،

يوخوسونا كيمين گلسن،

ائله بيلر خورتدان گلير،

باغري چاتلار سني گؤرن.

آرواد:

ياغ تاپماديم ياوان يئديم،

شال تاپماديم، خامي گئيديم،

گاه يئري، گاه گؤيو سؤيدوم،

نينه اوخشار، دام - توفاغين،

بير حصير، بير ممد نصير،

دليك - دولوك تخت - تاباغين،

داغين يوخدو، لالان اولا،

گؤلون يوخدو، سونان اولا،

چتين سنله قالان اولا،

كول باشييان، آهئيوره

آدام قيسمت اولا گورا،

نه كي سنين كيمي اره!

كيشي:

بيز آلميشيق آروادي ايش گؤرمگه،

آلماميشيق گونده ساچين هؤرمگه،

بيز آلميشيق قاينآناسين ساخلاسين،

آلماميشيق گئجه - گوندوز يوخلاسين،

بيز آلميشيق ياپپا ياپا، زيل چكه،

آلماميشيق بايقوش كيمي هئي اؤته!

لاكين، مسأله يالنيز ديلي ياساقلاما و دگيشديرمكله توكنميردي. بيردن بيره«وحدت ملي» كابوسونا اويان آسيميلاچيلار خلقين حيات طرزيني دييشديرمگه ده ال آتير و بو يولدا هئچ بير خوشونتدن چكينميرلر. حؤكومت بوتون تورك سويلو ائللري، ايرانين بوتون بؤلگهلرينده و نومونه اولاراق فارسبؤلگهسينده ياشايان قاشقايلاري تخته قاپو ائتمگه اليندن گلني اسيرگهميردي...محمد بهمن بيگي بو فاجيعهني «ايل من، بخاراي من - ائليم، بوخارام منيم»اثرينده بئله قلمه آلير:

«شهر آدي ائشيدنده اورگيم سئوينجدن چاغلاردي. آتامي و اونون آردينجا دا آنامي تهرانا سورگون ائتديلر. سونراسي عاييلهنين شن - شادمان آدامي بيرباشامن ايديم. نه بيلئيديم آتيمي و ايهريمي آلاجاقلار و مكتب نيمكتي آرديندا اوتورداجاقلار؟! نه بيلئيديم كي، بزكلي مشق توفنگيمي آلاجاقلار و اليمه قلم وئرجكلر؟!

آتام ائله ساييلي كيشي دگيلدي. سهواً سورگون اولموشدو. آنام دا ساييلي قادين دگيلدي. او دا سهواً دؤولتي و ميللتي آغالارين الي ايله غارت ائديلميشدي.

سورگون ايللري اولدوقجا آغير كئچدي و اون ايلدن چوخ داوام ائتدي. آزقالميشدي كي، كوچهلره دوشوب ديلهنك. نظميه مأمورلاري بيزيديلنچيليكدن بئله قورويوردولار. وار - يوخوموزدان خبرسيزايديك. خرج خيرتدهگيميزه قالخميشدي. اوللر آداملاريميز وار ايدي. لاكين اونلار دا وضعي خراب گؤرونجه قاچديلار و بيزي آللاه اومودونا بوراخديلار.

ايچمهلي كهريزلرين كناريندا يورد سالان آداملارا تهرانين او گونكو سو آنبارلاري موصيبت ايدي.

آغاج و پاليدين قيرميزي آلووونا آليشان آداملارا كؤمور منقلي و نفت چيراغي بلا ايدي. گؤزل و گئنيش فارس اؤلكهسيندن آت چاپما مئيداني كيمي فايدالانان كيمسهلره بير داريسقال و توزاناقلي كوچهده ياشاماق اؤلوم و يوخلوق ايدي.

بوتون عؤمرونو آچيق و كؤچريليك هاواسي ايله دولو چاديردا باشا آپاران آناما دؤرد ديوار آراسيندا چئوريلي اوتاقدا نفس آلماق چتين و جان سيخيجي ايدي.اونون اوچون حَيتده چادير قوردوق، يالنيز قيشين قاسيرغالي قاري و سويوغو اونو اوتاغين دؤرد ديواري آراسينا قايتارا بيلدي.

من آنامين چاديريندا ياتيرديم. بير گئجه اوغرو پالتارلاريمي آپاردي. پالتارسيز قاليب آغلاديم. سورگونلردن بير خيرداجا آدام پالتاريني منه باغيشلادي. يئنه اوزون و گئن اولدو. آما هر نه ايسه چيلپاقليقدان ياخشي ايدي. گئيديم ويوللانديم. كوچه و مكتب اوشاقلاري گولوشدولر.

بيزيم قاپيدان چيخما حَيت توتماغا ايمكانيميز يوخ ايدي. ايشيميز او طنطنهليو كلانترليك و كدخوداليق ياشاييشيندان بير تك كيرايه اوتاغا گليب چاتميشدي.حيتده هرجور قونشوموز وار ايدي: سوت ساتان، بلديه سوپورگهچيسي، بانك قوللوقچوسو و بير ارسيز قادين. اونون آدي همدم ايدي. او هاميدان مهريبان ايدي. آتام نظميه گؤزآلتيسي ايدي. گؤزجوسو وار ايدي. بير قووون آلماغا گئتمك ايستهسهايدي، حؤكومت مأمورو اونونلا بيرگه گئديردي. ايگيرمي دن چوخ قاشقايلي سورگونو تهراندا وار ايدي. هر سورگونون بير گؤزتچيسي وارايدي. بير بيزيم گؤزتچي هاميدان يازيق ايدي. چونكو اونون اوتوروب راحاتلانماسي اوچون يئريميز يوخ ايدي. اونو آغيرلاماق اوچون سوفرهميز ده يوخ ايدي. بونا گؤره ده او چارهسيزليكدن كوچهده بوش نفت حلبيسي اوستونه روزنامه ساليب اونون اوستونده اوتوراردي و بيزي گؤز آلتى قوروياردي. او ايشيندن و بيز يوخسوللوغوموزدان اوتانيرديق.

بير گون آتامي نظميهيه ايستهديلر. گون اورتا اولدو گلمهدي، مأمور بيزياينانديردي كي، گئجه گلير. گئجه ده گلمهدي، آردي گئجهلر ده گلمهدي. آنامين كدري و بيز اوشاقلارين باشسيزليغي قورتاراسي دگيلدي. آيلاردان سونرا بير گون تاپيليب گلدي. تانيماق اولموردو. ايشكنجه اولموشدو. يالنيز سسيندن آتام اولدوغونو بيلديك...(محمد بهمن بيگي، بخاراي من، انتشارات آگاه، تهران،۱۳۶۸)

بئلهليكله ايراندا ياشايان آذري سويلو توركلرين ياخين يا اوزاق بؤلگهلردهفولكلور و شيفاهي خلق ادبياتينين اؤلچويه سيغماز قدر گئنيش ياييلديغينا باخماياراق، يوخاريدا آد آپارديغيميز او آجي و اوغورسوز ايللرده حاكيمييتين آمانسيز ضيداينساني و ضيدميللى سياستيندن اؤزونو قورويا - قورويا و بوتونچتينليكلره قاتلاشا - قاتلاشا بير نئچه كيشينين بئش - آلتي فولكلور مجموعهسي توپلاييب، يا ايكي اوچ فولكلور آراشديرماسي يازيب، حؤكومتين تهلوكهسيندن چكينه - چكينه، اونلاري اؤز گوندهليك ماعاش يوللاري ايله نشرائدن اورتايا چيخاتمالاريني جاندان مايا قويماقدان باشقا نه كيمي يورماق اولار؟

هاميدان ماراقلي يئر بوراسيدير كي، ۱۹۷۱ - جي ايل ايراندا بوراخيلان ايران فولكلورچولوغو مونوقرافياچيليغينا عاييد «كتابشناسي فرهنگ عامه ومردم شناسي ايران، بخش اول: فهرست كتابها، گرد آورنده محمود زماني. بخشدوم: فهرست مقالهها، گرد آورنده علي بلوكباشي، نشريه شماره ۳۳ مؤسسهفرهنگي منطقهاي، تهران - اسفند ۱۳۵۰» بوراخيلان توپلوم فهرستينده، ۲۱۶ كيتابدان و ۱۶۰۰ مقالهدن آد آپاريلديغي حالدا، همين آذري فولكلور و خلقادبياتينا عاييد كيتاب و مقالهلردن اصلاً آد آپاريلماميشدير. البته بونا باخماياراق همين فهرستده آذربايجان ديلي و ميللى وارليغي علئيهينه يازيلان مونوقرافيالاردان يئرلي - يئرينده آد آپاريلميش و تانيتديريلميشدير.

يوخاريدا قئيده آلينديغي كيمي فولكلور و شيفاهي خلق ادبياتينين شيمالي آذربايجاندا٬ جنوبى آذربايجانا نيسبت ايرليلمهسي و بو بارهده چوخلو فولكلورمجموعهلري و فولكلور آراشديرما اثرلرينين اورتايا چيخماسي و اونلارين موختليف فورصتلرده جنوبي آذربايجانا گليب چاتماسي، بورادا فولكلور توپلاما و آراشديرما ايشلرينده بو مجموعهلري كيريل اليفباسيندان كؤچورولمه ايشينه يول آچميشدير. بو كؤچورمه ايشينين جنوبي آذربايجاندا ايستر - ايستهمز فولكلورچولوق ايشينه هم خئيري، همده ضررري اولموشدور. ايشين خئيري اوراسيندادير كي، بو كؤچورمه ايشي عومومو حالدا جنوبدا فولكلورلا ماراقلانانلارا و اونون آيري - آيري ساحهلريني منيمسهمك ايستهينلره اولگو واؤرنك اولموشدور. آما ايشين ضرري اوراسيندادير كي، بو كؤچورمه ايشي ايله مشغول اولانلار بير چوخ حاللاردا مسألهني بونونلا قورتارميش سانيب و اؤز يئرلي فولكلورلاريني توپلاماغا و آراشديرماغا لازيمي رغبت گؤسترميرلر. بئلهليكله ده جنوبي آذربايجاندا و ايرانين جنوبي آذربايجاندان قيراق باشقا بؤلگهلرده ياشايان آذريلرين فولكلور ماترياللارينين توپلانما و آراشديرما ايشيني لنگيديرلر. بو دوغرودور كي، اوتايلي و بوتايلي ايكي قارداش خلقين فولكلور ملزمهلري اساس صورتده سؤز قورولوشو و مضمون اعتيباريله درين اتنيك ياخينليغا و حتي عئينيليگه ماليك اولدوقلاري حالدا، هر بؤلگهنين فولكلورو اؤز ديالكت ويئرلي واريانت خوصوصيتلريني تام ساخلاماليدير.اساساً فولكلورون علمي - تدقيقي توپلانيب آراشديريلماسي، بو خوصوصيتلره اساس يئر وئرمكله مومكون اولا بيلر. بوندان علاوه، همين اللي ايلده شيمالي آذربايجاندا حاكيم كسيلميش ايدئولوژيدن دولايي فولكلورون بير سيرا ساحهسي، او جوملهدن اينانيش و اعتيقادلارا عاييد قيسمي بو سون زامانلاراقدر ايشلهنيلمهميش قالميشدير.

جنوبي آذربايجاندا شيفاهي خلق ادبياتينين نيسبي حالدا آزاد و ثمرهلي توپلانيب دؤوري مطبوعاتدا چاپ ائديلمهسي ۱۹۴۵- ۱۹۴۶-جي ايللرده اولموشدور. بو ايللر عرفهسينده ايكينجي دونيا موحاريبهسينين ايدامهسينده وايرانين موعين ايستراتژيك سببلره گؤره جنوبدا اينگيليس و آمريكا اوردولاري وشيمالدا قيزيل اوردو طرفيندن ايشغال ائديلمهسي نتيجهسينده، رضاخانين حؤكومت باشيندان گؤتورولمهسي ايله موقتي ده اولسا ايران خلقلرينه آزاد نفس چكمك ايمكاني يارانير. بو شراييطين اورتايا چيخماسي ايله ايراندا سورعتله قلم و عقيده آزادليغي برپا ائديلير، سياسي محبوسلار بوراخيلير و جور به جور سياسي فيرقه لر باش قالديرماغا باشلايير. بو ايللرده شيمالي آذربايجاندان اوركستر و تئاتر قروپلاري جنوبا گلير و موختليف شهرلرده نوماييشلر و كونسرتلر وئريرلر. شيمالدان عرب اليفباسيله چيخان بيرسيرا شعر مجموعهلري و ادبي اثرلر گئنيش صورتده جنوبدا ياييلير.

بونلارين ايچينده همت عليزادهنين كوراوغلو داستانيندان توپلاديغي فولكلور اثري ده اولور. بونلاردان علاوه، همان ايللرده تبريزده «وطن يولوندا» آديله عرب اليفباسيندا بوراخيلان سياسي - ادبي روزنامهنين خوصوصاً ادبيات صحيفهسي خلقه ياديرغاميش آنا ديللري ايله اولفت ياراتماقدا يارديم ائدير.

او ايللرده ايراندا سياسي فيرقهلرين يارانماسي ايله ياناشيى٬ آذربايجاندا دموكرات فيرقهسي يارانير. بو فيرقهنين يارانماسي او گونكو سياسي شراييطده چوخ موباحيثهلر يارادير. همين فيرقه اؤز ميللى مدني موراجيعتنامهسينده آذربايجاندا ديل آزادليغي و مكتبلرده آنا ديلينده درس وئرمك و ميللى مطبوعاتين يارانماسيناشراييط يارادير. تبريزده و باشقا شهرلرده روزنامهلر و نشريهلر چيخماغا باشلايير.ايبتيدائي مكتبلر اوچون آذربايجان ديلينده درس كيتابلاري حاضيرلانير، تبريزده اونيورسيتهنين آچيليشي و ميللى تئاتر ايله ميللى اوركسترين برپا ائديلمهسي خلقه حيات سيرداشي اولان ائل نغمهلرينه يئني قول-قاناد وئرير. اونيورسيتهده فولكلور درسلرينه پروقرامدا يئر وئريلير. دؤوري مطبوعاتدا وهاميدان چوخ آذربايجان روزنامهسينده فولكلور و خلق ادبياتي نومونهلري اوچون آچيلميش سوتوندا بؤيوك ميقداردا باياتيلار، آتالار سؤزو، مثللر و ميللى داستانلاردان پارچالار و بير سيرا فولكلور آراشديرمالاري وئريلير. بونلاردان بعضيلري خوصوصيله آتالار سؤزو و مثللر درسليكلره سالينير.

بيز بورادا آذربايجان روزنامهسينده آرديجيل حالدا ايكي آيري-آيري باشليقآلتيندا بيري: «آذربايجانين ميللى داستانلاري» عونواني ايله روزنامهنين ۱۵۰-جي نؤمرهسيندن (۲۴ ايسفند ۱۳۲۴ دن...) باشلاياراق آرديجيلصورتده چاپ ائديلن نومونه و آراشديرمالاردان، ايكينجيسي «آذربايجان خلق ادبياتي» عونواني ايله روزنامهنين ۲۹۴-جو نؤمرهسيندن (۱۹ شهريور ۱۳۲۵دن...)يئنه آرديجيل صورتده وئريلن خلق ادبياتي نومونهلري اولموشدور.

«آذربايجان ميللى داستانلاري» عونواني ايله وئريلن يازيلار م.ع.قوسي (فرزانه)طرفيندن حاضيرلانميشدير. بورادا داستانلارين يارانماسي بارهده بيرباشلانيشدان سونرا او گونه قدر جنوبي آذربايجاندا اساسا تانينماميش و ايلك دفعه اولاراق چوخ گئنيش اؤلچوده، خوصوصيله دده قورقود داستانلاريندان چوخلو نومونهلر وئريلميشدير. بو نومونهلري وئرمكده توركيه عاليمي موعليم رفعتين ۱۹۱۶-جي ايلده عرب اليفباسيله چاپ ائتديرديگي نوسخه و بير دهآذربايجان عاليمي حميد آراسلينين ۱۹۳۹-جو ايلده اوگونكو لاتين اليفباسيله چاپ ائتديرديگي نوسخه اساس گؤتورولموشدور. داستانلارين ديل وخوصوصيتلري ساخلانيلديغي حالدا اوخوجولار آراسيندا گئنيش يئر آچميش و چوخلو ماراق ياراتميشدير. دده قورقود داستانلاريندان سونرا همين سوتوندا قهرمانليق داستانلاريندان نومونهلر گتيريلميشدير.

بو يازيلاردا آرا-سيرا وئريلن آراشديرمالاردان بير نومونه كيمي باشلانيشدان نئچه سطير گتيريريك:

ميللى داستانلار، ميلتلرين كئچيرديكلري ايفتيخار و عظمت و يا سوقوطو اسارت دؤورلرينده اوز وئرن حاديثه و اولايلاردان روحلاناراق ووجوده گلميشلر.

هر ميلتين كئچميشي شانلي و موقدس خاطيرهلري، مليت روحونو تحريك ائتمك، بيرلشديرمك و اوميدلنديرمكده بؤيوك قوّته ماليكدير.

دده قورقود حكايهلري، اصلي كرم، عاشيق غريب، عاشيق عباس،كوراوغلو وساير داستانلار آذربايجانين شرفلي كئچميشيني ميللى عظمتيني وحياتيني موحافيظه ائتديكلري اوچون قيمتلنديريلير...(آذربايجان روزنامهسي،۲۴ ايسفند ۱۳۲۴)

«آذربايجان ميللى داستانلاري» عونوانيله گئدن يازيلارين جماعتده علاقه ياراتديغينا گؤره، روزنامهنين يازيچيلار هيأتي طرفيندن خلق ادبياتينا داها اوستون يئر وئرمك اوچون، يوخاريدا آد آپاريلان ۲۹۴-جو نؤمرهده بئله بيربيلديريش وئريلير:

آذربايجان خلق ادبياتي - آذربايجان فولكلورونون ان گئنيش و زنگين قيسمتي اولان «خلق ادبياتي» حيصهسيني توپلاييب نشر ائتمك آرزوسيله بوگوندن باشلاياراق آذربايجان روزنامهسينده بير سوتون آچيلير.

آذربايجانين موختليف نوقطهلريندن اولان ماراقلي و هوسكارلاردان تمنا ائديلير آذربايجان فولكلورونون بو حيصهسينين تکميلى صورتده توپلانماسي اوچون يوخاريداكي مؤوضوعلارا عاييد معلوماتلاريني دقتله توپلاييب آذربايجان روزنامهسي ايدارهسينه گؤندرسينلر. آذربايجان روزنامهسي.»

بو بيلديريشدن سونرا روزنامهنين همين نؤمرهسيندن باشلاياراق بير پارا آراشديرمالارلا برابر خلق ادبياتينين آيري-آيري نؤوعلريندن و هاميدان چوخ باياتيلاردان و آتالار سؤزلريندن نومونهلر وئريلميشدير.

م.ع.قوسي(فرزانه)نين همين نؤمرهده يازديغي آراشديرمادا دئييلير:

آذربايجان شيفاهي خلق ادبياتي اؤز گئنيشليگي، بديعي گؤزلليگي ودولغون معناسي ايله آذربايجان فولكلورو ايچريسينده ان گؤركملي يئرتوتموشدور.اؤلكهنين جوغرافيا دورومو، اونون اوجا داغلاري، آخار چايلاري،اينسانلارين ياشاييشي اوچون اويغون آبهواسي، طبيعي اوتلاقلاري، ان قديم عصيرلردن چوخلو مدني ملتلر ايله قونشو اولوب، بؤيوك تاريخي حاديثهلره شاهيد اولماسي، بوردا ياشايان ايستعدادلي، قهرمان و احساسلي خلقلره ايمكان وئرميشدير كي، ياشاديقلاري موحيطدن، فردي و ايجتيماعي حياتدان. افسانهوي وحقيقي حاديثهلردن سوژه آلماقلا آذربايجان خلق ادبياتيني ياراديب تكميللشديرسينلر.

آذربايجان خلق ادبياتي، چوخ قديم دؤورلردن آذربايجاندا ياشايان خلق كوتلهلرينين حياتلاريني، اورك آرزولاريني، اونلارين قهرمانليق وديلاورليكلريني تصوير ائتمكده چوخ بؤيوك رول اويناميشدير. او، بوتون اويدورمالاردان (ساختاكارليقلاردان) ايراق و دايماً حياتيني ساده و پاك حالدا باشا آپاران اينسانلارين روحوندان جوشدوغو اوچون ديقتي چكن اهميته ماليكدير...

آذربايجانين خلق ادبياتينين تاريخي اؤلكهنين مدنيتي و ادبيات تاريخي قدر چوخ قديمدير. بئله كي، بيز هله اونون بعضي فانتاستيك و افسانهوي نومونهلرينه ميلاددان نئچه قرن اول يازيلميش اوستادا و هابئله يونان تاريخچيسي هرودوتون اثرلرينده تصادوف ائديريك...»

بو عومومي آراشديرمادان سونرا باياتيلارين بديعي خوصوصيتلري بارهده ايضاحات وئريلير و اونون آردينجا باياتيلاردان چوخلو نومونهلر گتيريلير. بونومونهلرين ايچريسينده م.ع.قوسي (فرزانه)نين توپلاديغي باياتيلاردان علاوە، رسول سرحددارين، حسين صابر زامانين، فاطمه خانيم ميرزائينين و ابوالفضل حسينينين و هابئله آيريلارينين گؤندرديكلري باياتيلار درج ائديلميشدير.

باياتيلاردان علاوه، حسين صابرزامانين و خانيم دانشين گؤندرديكلريندن بيرچوخ آتالار سؤزو، مثللر و تك بير مزهلي حكايهلرده چاپ ائديلميشدير.

همين سيرادا او گونلرده مطبوعاتدا فعال ايشتيراك ائتميش گونئي آذربايجانين معروف شاعيري حبيب ساهير، روزنامهنين بير نئچه نؤمرهسينده «خلقنغمهلري» عونواني آلتيندا آشاغيداكي دؤردلوكلره:

آخوند مني اوخوتدو

قارا ساچيمي توخوتدو

قارا ساچيمين شيوهسي

قيزيلداندي دوگمهسي.

گلين، گلين قيز گلين

اينجيلري دوز گلين

يئددي اوغلان ايستهرم

سون بئشيگين قيز گلين

هوپ-هوپون اولسون دايي

گول توپون اولسون دايي

آغ اوتاغين ايچينده

نيشانلون اولسون دايي

بديعي ايضاحلار و اويوشدورمالار يازميشدير.

يئنه نومونه اولاراق همين ايللرده هلال ناصري طرفيندن «كؤشكي بالابان»اويونو و بو اويون ايله بيرليكده اوخونان معروف ائل نغمهسي ايلك دفعه مطبوعاتا يول تاپميشدير:

بو اويون آخشام وقتي گون باتان زامان باشلاناردي. اوينايانلارين دا سايي هر نه قدر اولسايدي عئيبي يوخ ايدي. اول اوينايانلار حلقه كيمي دوزولوب قوللاريني بير - بيرينه كئچيريرديلر و هركس ده گرك قولونو او بيرينين قولونا كئچيرندن سونرا اللريني دال طرفده مؤحكم بير-بيرينه كئچيره ايدي. ائله كي اولينجي حلقه دوزلدي، ايكينجي حلقه اونلارين چيگنينه چيخاردي و يئنه حلقه وورارديلار. اوچونجو سيرا داايكينجينين چيگنينه چيخاردي. ائله كي، بو اوچ صف دوزهلردي، بو سؤزلري اوخويوب و فيرلانارديلار تا گون باتاردي و اويون داغيلاردي. هلال ناصري.

كؤشكي بالابان آرازاباخار

آرازين سويي گؤزلردن آخار

آي آراز قوري، آخما بير زمان،

ائي بيزي اودا يانديريب ياخان

سنله آيريلدي آنا بالادان٬

كؤشكي بالابان آرازا...

آنا چيغيرير«واي، بالام هاني»

بالا چيغيرير «واي آنام هاني»

مَلر قويدون سن هر ايكي جاني

كؤشكي بالابان آرازا...

داغلاريندا وار قانيمين ايزي

ايندي ده باخير آنامين گؤزو

اوجا داغلاردان آختارير بيزي

كؤشكي بالابان آرازا...

گون باتان زمان قلبيم دارالير

باغريم اولور قان رنگيم سارالير

باخارام سنه هاوا قارالير

كؤشكي بالابان آرازا...

ياردان آيريلدي آداخلي قيزلار

ديزي قوجاقلي، اوركدن سيزلار

دؤورهمه گلين آي آداخسيزلار

كؤشكي بالابان آرازا...

ايللر دولاندي، آغلاركن ياتديق

طالع اوياندي بير - بيرين تاپديق

بير اورك - بير قان بير يئره چاتديق

محبت گؤزو بير يئره باخار

آرازين سويو گؤزلردن آخار

چاتدي بير - بيره اوغول آنالار

اوزاقدان گؤروب قوللارين آچار

آنان گل دئييب، باغرينا باسار

محبت گؤزو بير يئره باخار،

آرازين سويو گؤزلردن آخار

بونلاردان علاوه، فريدون بازرگان، رضا آذري، احمد - احمد (احمد موسوي)طرفيندن هم آذربايجان و هم يئني شرق روزنامهلرينده فولكلورون ماهيتي،اونون تاريخي و كوتلهوي اهميتي و توپلانيب آراشديريلماسي بارهده بير سيرا نظري مولاحيظهلر يازيلميشدير.

بئلهليكله ده او بير ايلده آذربايجان فولكلورو و خلق ادبياتينين توپلانماسي،آراشديريلماسي و نشري اوغروندا ايلك آدديملار آتيلميشدي...

لاكين، بوتون باشقا ميللى - مدني ساحهلرده اولدوغو كيمي، خلق ادبياتينين توپلانماسي، آراشديريلماسي و نشري ايشي ده تكجه بير ايل دوام ائدهبيلدي.آذربايجان خلقينين ميللى - مدني وارليغيندان مودافيعه ائدن بو حركات، دونيا سياستيني فيرلادان سياستچيلرين ايستراتژيك ايستكلري و بيرينجي نؤوبهده نفت ياريشلاري قارشيسيندا قوربان كسيلدي. آذربايجان بير داها زيندانلار، دار آغاجلاري و سورگونلر ديارينا چئوريلدي. قلملر سينديريلدى٬ كيتابلاريانديريلدي، ميللى تئاتر قاپاندي، نغمهلر قانا بوياندي و ايرانين ساتقين حؤكومتي يئردن- گؤيدن بو حركاتين علئيهينه تؤهمتلر ياغديرماغا باشلادي. محكمهلر برپا ائديلدي و بو محكمهلرده حتي اؤز آن ديلينده شعر يازانلار و فولكلور آراشديرانلار دا سوآل - سورغويا چكيلديلر.

رضاخان ايستيبدادينين داها دا قانلي و قورخونج شكيلده يئنيدن برپا ائديلمهسينه باخماياراق بو بير ايلين عرضينده ديله، ادبياتا و ائلهجه ده خلق ادبياتينا يارانان ايستك هم حسرت دولو سينهلرده، هم ده يئره قويلانميش صحيفهلرده ساخلانيلير. ددهقورقودون مشعلي كؤورك اوركلره ايشيق ساچير...

آذربايجاندا آچيق آسيميلاسيا سياستي يورودن حاكيميت بوتون فاشيستي شيوهلره ال آتديغي حالدا، دماغوژي تشبوثلردن ده چكينمهميشدي.۲۷-۱۳۲۶ جى ايللرده تبريز دانيشگاهينين يئنيدن برپا ائديلمهسي عرفهسينده تهراندا بو ايشين سرانجامي اوچون گتيريلن «اوستادلاردان» بديعالزمان فروزانفر چيخيشيندا آذربايجان فولكلورونون توپلانيلماسيني دانيشگاهين و بيرينجي نؤوبهده ادبيات دانيشكدهسينين اساس وظيفهلريندن بيري آدلانديرديغينا باخماياراق، اوتوز ايله ياخين مودتده نشر ائديلن تبريز ادبيات دانيشكدهسي نشريهسينده حتي بير صحيفهليك قدر ده اولسون آذربايجان فولكلورونا عاييد مطلب يازيلماميشدير.

۳۲-۱۳۳۰جى ايللرينده ايراندا ضيد ايمپرياليست حركاتي يئنيدن جانلانير. ايران خلقلري اينگيليس ايمپرياليستلريني ايراندان چيخارماق و نفت صنايعيني ميللىلشديرمك اوچون مئيدانا چيخيرلار. آما بو حركاتين گئديشينده ايران موطلقييتى آذربايجاني هر يئردن چوخ قورويور. تهراندا قورولان ميللى دموكراتيك جمعيتلرين فعاليتي اوچون بورادا ايمكان وئريلمير. بو جمعيتلري تبريزده و باشقا آذربايجان شهرلرينده قوروماغا چاليشانلار دسته - دسته حبسه آلينيرلار و يا سورگون ائديليرلر. بونونلا بئله آذربايجان ديلينده روزنامه چيخير وتهراندا برپا ائديلميش آذربايجان جمعيتي ميللى اورکستر يارادير و بير سيرا ادبي درنكلر يارادير و بروشورلار چاپ ائدير.

اينگيليس - آمريكا ايمپرياليستلرينين دربار و شاهين ال بيرليگي ايله ياراتديقلاري ۲۸ مورداد كودتاسي، خلقلرين نئچه ايللر عرضينده الده ائتديكلري ميللى- دموكراتيك نايليتلري هئچه چيخاردير. اؤلكهنين ميللى ثروتيني يئنيدن بؤلوشمك اوچون تازا بير كونسرسيوم دوزهديلير ونفتين ميللىلشديرمهسينده جانلانان حركات بير ده آلوولانماسين دئيه، هر جور سياسي فعاليت ياساق ائديلير. هيچقيريقلار سينهلرده بوغولور و هئچ كسين جينقيريني چيخارتماغا جورأتي قالمير. بئله بير آغير ايختيناق شراييطينده آذربايجان ديلي ادبياتي و فولكلوري ايله گؤزلهنيلمز بير مؤعجوزه باش وئرير. بؤيوك سؤز اوستادي شهريارين «حيدر بابايا سلام» منظومهسي اورتايا چيخير. حيدربابا اثرينين بئله گؤزلهنيلمز ظوهورو و اونون هله چاپ اولمادان اليازماسي حاليندا ال به ال گزمهسي و ديللر ازبري اولماسي، جنوبي آذربايجان شعرينده يئني بيرجانلانما يارادير. بو جانلانما تهراندا حيدربابا درنگينين يارانماسينا و تبريزدهيئني نسيلين آذربايجان ديلي، ادبياتي و فولكلورو ايله اوغراشماسينا شراييط يارادير.

حيدربابا منظومهسي و اونون ديل، اوسلوب و مضمون اعتيباري ايله آذربايجان فولكلورو و شيفاهي خلق ادبياتي ايله ياخين و آيريلماز سيرداشيليغي، گؤز اؤنوندن ييغيشديريليب سينهلرده ياشايان فولكلور و خلق ادبياتينا هارايچي اولور. تهراندا حيدربابا درنگي عوضولري ديل قايدالاري يازماغا، آذربايجان نظم و نثر اثرلري ايله اوغراشماغا باشلاييرلار.

همين ايللرده تبريزده ده جوان نسيل بو مسألهلريله ماراقلانير و بير سيرا آختاريشلارا ال آتير. لاكين بو تلاشلارين نتيجهسي ۱۳۴۲-۱۳۴۱ جى ايللردن قاباق اؤزونو گؤسترمگه ايمكان تاپا بيلمير. بو ايللرده آمريكا ايمپرياليزمي ايراندا اؤزسياسي ايقتيصادي سولطهسيني داها دا مؤحكملنديرمك و اؤلكهني آرتيقدان آرتيغا آسيلي حالا ساليب مصرف بازارينا چئويرمك قصديله ايرانا «آغاينقيلاب» آدلي بير «سووقات» گتيرير. او بو گتيرديگي سووقاتي پهلوي رژيمي و ايران حاكيميتينه دوشورمك اوچون، ايراندا «زاپاس» كيمي ال آلتي ساخلاديغي عاميللردن فايدالانماق قرارينا گلير.اورتايا چيخان چارپيشمالارين گئديشينده موقتي اولاراق بير «آچيق فضا» يارانير. ايكي يا اوچ ايل دوام ائدن بو فضادا تهراندا نصرت الله فتحينين «يادي از حيدربابا»سي، دكتور سلام الله جاويدين«آذربايجان فولكلورو نومونهلري»، م.ع.فرزانهنين «باياتيلاري» و «مباني دستورزبان آذربايجاني»نين بيرينجي جيلدي، بولود قارا چورلونون(سهندين)«سازيمين سؤزو»نون بيرينجي جيلدي و بير سيرا باشقا شئيلر اورتايا چيخير.تبريزده صمد بهرنگي و اونون امكداشلاري بير مودت كيهان روزنامهسينده وسونرا مهدآزادي نشريهسينده چاپ ائتديكلري يازيلارلا باشلاسا دا، بو بيرطرفدن صمد ايله بهروزون ايش بيرليگي ايله آذربايجان شيفاهي خلق ادبياتيندان آذربايجان ناغيللاريني، قوشماجا و تاپماجالاريني چاپ ائتديرمهلرينه و او بيري طرفدن حسين صديقين فولكلورون بير سيرا ساحهلرينده چاليشمالرينا يول آچير. بو حركت، دئمك اولار كي، جنوبي آذربايجاندا پهلوي رژيمي ايللرينده خلق ادبياتينين توپلانماسي،آراشديريلماسي و نشري طالعينده «سون شانس» حساب اولور. اوندان سونرا آذربايجان فولكلورونا عاييد بير شئيلر چيخا بيلسه ده يالنيز فارس ديلينده چيخير. سؤز يوخ كي، حتي همان ايكي اوچ ايلين عرضينده فولكلور ايله مشغول اولانلاردان بعضيلري توپلاديقلاري ملزمهلري و يازديقلاري آراشديرمالاري فارسجا يازماغا مجبور قالميشديلار.

بئلهليكله پهلوى رژيمينين آچيق آسيميلياچيليق حاكيميتي ايللرينده آذربايجانديليني، خلق ادبياتيني و ميللى وارليغيني قورويانلار و ياشادانلار اساسدا خلق كوتلهلري اولدوغو حالدا بو يولدا زحمته قاتلاشان نئچه نفرين جاندان مايا قويماقلا نئچه-نئچه فولكلور اثري مئيدانا چيخارتديقلاري اونودولماز غئيرته واهميته ماليكدير. بيز بو معروضهنين سون حيصهسيني بو اثرلره و اونلاري دوغرولدانلارا حصر ائديريك.

آذربايجان فولكلوروندان نومونهلر، جيلد 1 و 2

(دكتور سلام اللۂ جاويد)

عؤمرونون چوخ حيصهسيني سياسي فعاليتلرده باشا وورموش و جنوبي آذربايجانين ۲۵-۱۳۲۴جى حركاتيندا ياخيندان ايشتيراك ائدن (اول داخيله ناظيري و سونرا دا آذربايجان واليسي اولان) و او ايللرده باش وئرن حاديثهلر ايله رابيطهده سياسي شخصيتي چوخلو موباحيثهلر دوغوران، لاكين هر حالدا آذربايجاني اوركدن سئون و حيدربابا درنگي تشكيل اولان گوندن (۱۳۳۵-جيايلدن)اونون فعال ايشتيراكچيلاريندان اولان و اوزون ايللر تهراندا ياشاديغي حالدا، اؤلندن سونرا وصيتي اوزره تبريزده تورپاغا تاپشيريلان دوكتور سلام اللۂ جاويد، ۱۳۴۴-جو ايلدن آذربايجان فولكلورونون توپلاييب نشر ائتمك قرارينا گلميش و توپلاديغي اؤرنكلري «آذربايجان فولكلوروندان نومونهلر» آدي ايله ايكي جيلدده نشر ائتميشدير. بو ايكي جيلددن علاوه، او سونرادان ييغديغي تازا نومونهلري ده كيچيك جوزوهلر شكيلينده بوراخميشدير.

دوكتور جاويدين ۱۳۵۸ - جي ايلده «آذربايجان فولكلوروندان نومونهلر»اثرينين ايكينجي چاپينا يازديغي موقديمهده آشاغيداكي ايضاحاتي اوخويوروق:

«محترم اوخوجولار! نظروزه چاتان «نمونههاي فولكلور آذربايجان» ۱۳۴۴-جو ايلده آغير زحمتله نشر اولونموشدور. اونون ايكينجي جلدي ۱۳۴۸-جي ايلده چاپدان چيخاندان سونرا ساواك طرفيندن ضبط اولوب آرادان آپاريلدي. آوندان سونرا آذري ديلينده داها هئچ بير يازييا اجازه وئريلمهدي. خوشبختانه استبداد رژيمي ييخيلديقدان سونرا آذري ديلينده كتابلارين چاپي ممكن اولموشدور.

ايراندا آذري ديلينده چيخان بوتون كتابلار، تورك ديللي خلقلر آراسيندا بؤيوك علاقه ايله قارشيلانير. يازيلاري يئني الفبا اولان يئرلرده بو كتابلار اوالفبايا دؤندهريلير و اونلارين حقينده نظريهلر و نظيرهلر يازيلير. نئجه كي استاد شهريارين «حيدربابايه سالام» كتابي حقينده شوروي آذربايجانيندا، توركيهده، كركوكدا مختلف نظيرهلر و نظريهلر يازيليب، كتابين اصليده مينلرجه نسخهده چاپ اولونوبدور. مرحوم قاراچورلونون «سازيمين سؤزو» و منيم يازديغيم«آذربايجان فولكلور نمونهلري» حقينده شوروي آذربايجانينين معروف عالم و يازيچيسي ميرزا ابراهيموف ۱۳۴۵-نجي ايلده «ادبيات و اينجهصنعت»روزنامهسينده گئنيش بير مقاله يازميشدير. «نمونههاي فولكلور آذربايجان»حقينده يازيلان سؤزلرين بير قيسميني بورادا نقل ائتمگي يئرلي گؤردوم:

«جاويدين كيتابينين قيمتلي جهتلريندن بيري اودوركي، ايراندا وجنوبي آذربايجاندا سون ايللر خلق ياراديجيليغيني اؤيرنمكده علاقهنين آرتديغيني گؤسترمكله موعين درجهده بو احتياجي اؤدهيير...

بئله بير نجيب و خيرخواه مقصدله حركت ائدن موليف، آذربايجان شيفاهي ادبياتينين آتالار سؤزلري، باياتيلار، داستانلار، شرقيلر، اويونلار،قاراولليلر و سايرنؤوعلريندن بعضي نومونهلر كيتابا داخيل ائتميشدير. هئچ بيرآپاراتا ماليك اولمادان، تك باشينا و يا بير - ايكي هوسكارين پولسوز – پاراسيز كؤمگي ايله خلق ادبياتينين نومونهلريني توپلاييب چاپ ائتمك آغيرليغيني وچتينليگيني نظره آلاراق موليفين زحمتينه اينصافلا قييمت وئريب، چوخ فايدالي ايش گؤردوگونو دئمهليييك.»

دوكتور جاويد آغيز ادبياتي آدلانديرديغي شيفاهي خلق ادبياتيندان گتيرديگي آيري- آيري نومونهلري هارادان و كيمدن اؤيرنديگيني قئيد ائتمهميش و يا بلكهده قئيد ائتمك ايستهمهميشدير. او كيتابين بيرينجي جيلدينده كيچيك بير باشلانيشدان سونرا، آغيز ادبياتينين آشاغيداكي نؤوعلريندن:

آتالار سؤزو يا ائل سؤزلري، باياتيلار، لايلالار، تاپماجالار، ناغيللار، داستانلار،شرقيلر (ماهنيلار)، حكايهلر، اويونلار، و... نومونهلر وئرميشدير. ايكينجي جيلدده فولكلور حقينده گئنيش بحث آپارديقدان سونرا حيات و معيشت روسوم- مراسيميندن، يعني دوغولوش و آد قويماق مراسيميندن باشلاميش تا ائولمك و دونيادان گئتمك و ياس عادتلري بارهده معلومات وئرديكدن سونرا،يئنه بيرينجي جيلدده اولدوغو كيمي خلق ادبياتينين آيري-آيري نؤوعلريندن نومونهلر گتيرميشدير. دوكتور جاويدين ايكي جيلدليگينده درج اولموش ماترياللار يازييا و سيستمه سالينما جهتدن بير پارا نوقصانلار داشيسا دا، بيرچوخ تازا نومونهلر ايله راستلاشماق اولار. نومونه اولاراق بورادا ايكينجيجيلدده تبريزين دوببهلريندن (مزهلي و حاضير جواب سيمالاريندان) وئرديگي لطيفهلردن ايكيسيني آشاغيدا گتيريريك:

۱ - عباچى اوغلو و گليردن وئرگي مأمورلاري: بير گون عباچى اوغلونو ماليه ايدارهسينه چاغيريب اوندان سوروشورلار كي، سيزين گليريز آيدا نه قدردير؟ جواب وئرير٬ آيدا ۲۵- ۲۰ تومن، سوروشورلار سن بو آز پولونان نئجه دولانيرسان؟ جواب وئرير- سيزين آژانلار كيمى (او تاريخده آژانلار آيدا يئدديتومن حوقوق آليرديلار).

۲ - هونري وار گليب ايكي دانا سنگك آلسين: ايكينجي دونيا موحاريبهسينده تبريزده چؤرك آزالدي. اونو آلماق اوچون ساعاتلار وقتلازيم ايدي. بو مسألهني حل ائتمك اوچون جماعت شهرداري سالونونا ييغيشيرلار. چورك حقينده دانيشاندا بعضيلري ده هيتلرين (جيبههلرده)فتوهاتيندان دانيشيرلار. اصغر قيليفتي (جماعتين آراسيندان) دانيشماغا ايجازهايستير. سؤز آلاندان سونرا دئيير: بو قدر هيتلري تعريف ائتمهيين، اگر غئيرتي وقودرتي وار گليب تبريزده ايكي دانا سنگك آلسين!

آذربايجان ناغيللارى (تولكو و كئچله عايد ناغيللار)، سايالار،مقالهلر...حسين محمدزاده صديق

صمد و بهروزون فولكلور توپلاما و آراشديرما ايشلرينه آليشديقلاري سيرادا،آذربايجان كند و شهرلرينده موعليمليك وظيفهسينده چاليشان حسينمحمدزاده صديق ده اوزون ايللر اؤز مطبوعاتي و قلم فعاليتلريله ياناشي آذربايجان فولكلورونو توپلاما و آراشديرما ايشلرينده ده بير سيرا چاليشمالارا ال آتميشدير. ايشلرينده چوخ چاليشقان و يورولماز اولان صديق بو ايللرده فولكلور ساحهسينده فعاليت گؤسترن باشقالاري كيمي بير سيرا اثرلريني فارسجا يازماغا مجبور قالميشدير:

«باشلانيش. فولكلور يا فرهنگ عاميانه يا به گونهاي كه برخي استادان به كاربردهاند (هامويد) يعني آنچنان فرهنگ و ادبياتي كه به درازاي صدهها و هزارهها در ميان مردم و به دست مردم ايجاد و پخش شدهاست. هامويد همه نمودارهاي زندگي ملي، اعم از باورهاي ديني و مذهبي، حماسههاي ملي، آداب و رسوم، رقصها و ترانهها، سرگرميهاي گوناگون، فرهنگ و هنر و بطور كلي طرزتفكر و انديشههاي ملتي را دربر ميگيرد...بايك سخن نيكوترين شناساننده ملتي، هامويد آن ملت است.

بدين گونه اهميت دانش هامويد شناسي شناخته ميآيد و اينكه چرا دركشورهاي پيشرفته به اين فن ارزش مينهند، معلوم ميگردد. سالها و قرنهاست كه بسياري دانشمندان درجه اول ملتها زندگي خود را برسر اين فن گذاشتهاند.مدتهاست كه كار خيلي ملل در مورد فولكلورشان پايان يافته و مواد آن با پژوهشگريهاي گوناگون، مكرر در مكرر پخش شده است. و شايد كتابهايي كه دربرخي از آنها تاكنون در اينباره انتشار يافته است، بالغ بر همه كتابهاي فارسي نوشته و پخش شدهي سالهاي اخير (در) ايران باشد!

در كشور ما، متأسفانه از سوي مقامات رسمي و دولتها تاكنون رغبتي به اينكار نشان داده نشدهاست و آنچه كه تاحال حاضر در اين مورد رفته، تلاشهاي فردي و شخصي بوده است... نگارنده به پيروي از ذوق شخصي خود، مدتهاست بخشي از اوقاتش را صرف اين مسئلۂ مهم كرده است و آنچه را كه از مواد هامويد آذربايجان يا (ضمن) زندگي در دهها و شهرها و نشست و برخاست با كسان گوناگون و رفت و آمد به محافل مختلف تاكنون گرد آورده است، هم اكنون زيردست دارد و در نخستين فرصت انتشار خواهد داد.

بخش بزرگي از اين كوششها را (افسانهها و قصهها) دربر ميگيرند كه در چندين زمينه بخشبندي شدهاند و اينك در اين گفتارها بخشي از آنها يعني (افسانهها وقصههاي وابسته به روباه) و نيز نقش اين حيوان در موارد ديگر هامويد آذربايجان را با سنجش و بررسي آن در ادبيات پارسي و آذربايجاني ميآورد واينك لازم ميداند بعنوان سرآغاز، آگاهيهايي درباره هامويد (فولكلور)آذربايجان و نحوه كار خود به علاقمندان بدهد.

مواد هامويد آذربايجان را ميتوان بدينگونه شمرد: افسانهها و قصهها،استادنامهها و دستانها، عاشيقنامهها، تعريفنامهها و منظومههاي گوناگون، باغلاماها، قوشماجاها و دوزگيها، وضربالمثلها، باياتيها و لايلاها، آغي،ازخزما، ماهني، تصنيف و ترانههاي گوناگون، قطعات موزون و سرگرميها وبالاخره چيستانها كه هر كدامشان را ميتوان در چندين رديف بخشبندي كرد وهر يك خود بحثي جداگانه دارند و اينك درباره افسانهها و قصههاي مربوط بهروباه (روباه نامه) داريم...»

صديق بو باشلانيشدا تولكونون خوصوصيتلري ايله رابيطهده توپلاديغي بيرسيرا ناغيللاري گتيرمكدن اول ناغيللارين يارانماسيندا طبيعي-ايجتيماعي حاديثهلرين تأثيريندن، اينسانلارين منيمسهديكلري ياشاييش يوللاريندان وخوصوصيله حيوانلارا بسلهديگي موناسيبتلردن دانيشير.

وقتيله دؤوري مطبوعاتدا (اميد ايران مجلهسينده) چيخان بو آراشديرمادان علاوه، صديق «هفت مقاله - يئددي مقاله» ده بير داها ناغيللارين يارانما مسألهسينه قاييدير:

«نميتوان براي به وجود آمدن آثار فولكلوريك و از آن ميان افسانهها وقصهها تاريخ معيني قيد كرد. خلق آنها را از دوران حيات ابتدايي بشر ودگرگوني زندگي ميآغازد و ميكشد تا زمان حاضر. يعني از دوران تحول حيات، دورههاي گردآورى خوراك و دورههاي شكارچيگري، گلهداري وكشاورزي تا عصر راديو و تلويزيون.

طبيعت ملموس براي انسان ابتدايي دورههاي اوليه، پيوسته منبع الهام وسرچشمه تلقينات و كتاب آموزش بوده است. لطف و قهر طبيعت، گردش مرتب شب و روز و ماه و سال و حوادث گوناگون طبيعي هميشه فكر و انديشه وخيال او را به سوي خود كشيده و وادارش ساخته كه پديدههاي طبيعي وديدههاي خود را تبيين كند و به خلق افسانهها كه در حقيقت توجيهي ازحوادث مختلف دنياي اطرافش و معنايي از رويدادهاي طبيعت است به پردازد.

بنابراين «پديدهها و عوامل طبيعي» زاينده قسمتي از افسانههاي فولكلوريك هستند. به ديگر سخن، علت زايش ابتداييترين افسانهها، همانا حوادث عالم ورويدادهاي طبيعت ملموس بوده است.

اما رفته - رفته كه حيات انساني دگرگون شد و جامعهها و اجتماعات تشكيلگرديد، آفرينش هنري انسان (نيز) در مسير تازهاي افتاد و منبع الهام ديگري يافت كه از آن به «عوامل و رخدادهار اجتماعي» تعبير ميشود.

اين قسمت از افسانهها، عظيمترين بخش فولكلور هر سرزميني را فراميگيرد ومدتهاست نظر دانشمندان را بهخود جلب كردهاست كه در تدوين تاريخ اجتماعي، فرهنگي. اقتصادي و غيره به نحو شايستهاي از آنها سود جويند. واينان، افسانهها را منابعي غني و پر ارزش در پژوهشهاي جامعه شناسي تلقي ميكنند. زيرا در اين نوع از افسانهها، به وضوح تمام فراز و نشيبها و جريانهاي اجتماعي، جنگهاي گروهي و قبيلهاي و تمام حوادثي كه در اجتماعات بشرى رخ داده به دست خود مردم تصوير شده است. (هفت مقاله، ص ۶۸ - ۶۵)

آذربايجان ناغيللارى- افسانههاى آذربايجان. قوشماجالار، تاپماجالار -متلها و چيستانها (صمد بهرنگى و بهروز دهقانى)

پهلوي حاكيميتي ايللرينده، جنوبي آذربايجاندا فولكلور و شيفاهي خلق ادبياتينين توپلانماسي، آراشديريلماسي ونشري ساحهسينده چاليشانلار ايچريسينده ايكي امكداش، صمد بهرنگي و بهروز دهقاني گؤركملي يئر توتورلار. اونلار هر ايكيسي آلتي - يئددي ياشلاريندا ايكن آذربايجاندا آنا ديلينده درس كئچيريلمهسينين و سونرا بوتون خاطيرهلره چئوريليب خلق آراسيند اياشاديغينين شاهيدي اولموشلار. بو ايكي امكداش مكتبي بيتيرديكدن سونرا آذربايجان كندلرينده موعليم اولموش و ائله آشاغي- يوخاري بو ايللردن ده آذربايجان ادبياتي و فولكلورو ايله ماراقلانميشلار. بيز بورادا بو ايكي امكداشين آذربايجان شيفاهي خلق ادبياتينين توپلانماسي، آراشديريلماسي و نشريبارهده صرف ائتديكلري شرفلي امگين ماجراسيني م.ع.فرزانهنين ديليندندينلهمگي داها يئرلي سانيريق:

اونلار هر ايكيسي ده آذربايجان ديلينين يازيب - اوخوماغي ياساق اولدوغو ايللرده بويا - باشا چاتديلار. اونلار آنا ديلينده درس اوخويا بيلمهسهلر ده، بو ديلده يازيلان كيتابلارين يانديريلماسيني ائشيتديلر ودويدولار. ائشيتديكلري و دويدوقلاري بو ماجرادان يوكسلن آلوو، اونلارين روحونا و ووجودونا گومدو و بوتون حيات بويو اونلاري دوشوندوردو.

اونلاردان بيري، صمد، اؤز آنا ديلينه بسلهديگي اينامي ۱۳۴۲ – جي ايلده، ايلك اثري ساييلان و اؤزو دئميشكن اونو «تأليف صاحيبي» ائلهين«پاره-پاره» ايله گؤستردي. بو ياراشيقلي و ييغجام اثره عومومو بير باخيش بئله، اونو توپلايانين اؤز آنا ديلينده درس اوخويا بيلمهديگينه باخماياراق، بو ديلده چاغلايان شعرين ان درينليكلرينه وارماسينا جانلي ثوبوتدور. او، بومجموعه ده نظره آلديغي و توخوندوغو اوتاي - بوتاي شاعيرلرينين ان گؤزلو مضمونلو شعرلريني، يوزدن چوخ خلق باياتيسي ايله يئرلشديرميشدير. بوايلك اثرين بوراخيليشي صمده چوخ باها باشا گلدي. محكمهيه چاغريلدي.كيتابدا «آذربايجان» شعرينه يئر وئرديگي اوچون تؤهمتلنديريلدي. بئلهليكله ده كيتاب ياساق ائديلدي و پهلوي راژيمينده اونون بير داها چاپ ائديلمهسينه يول وئريلمهدي.

منله بو ايكي امكداشين آراسيندا بيري - بيرميزي گؤرمهدن جانلانان حضورى دوستلوق و ياخينليق دا ائله بو كيتابلا باشلادي. بو ايكيسي، او بيري امكداشلاري ايله بيرليكده، آذربايجاندا ايللرجه غريبسهميش و بوخوولانميش آنا ديلين و ميللى وارليغين جارچيسي و موشتولوقچوسو كيمي، چوخدان بري يوردوندان-يوواسيندان ديدرگين دوشموشبيزيم كيميلرين دوامچيسي اولدولار.

اونلار كيتاب چانتاسي چيگينلرينده، كاغاذ - قلم اللرينده، خلقه و وطنه بسلهديكلري دويغولار اوركلرينده، بيرينجي مكتب موعليمي وظيفهسينده آذربايجان كندلرينه يول آچديلار، جانلاريندا آليشان آلووو اوشاقلارا آشيلاديلار، اونلارلا قايناييب قاريشديلار. اوشاقلار اوچون آقا موعليم يوخ، بلكه «صمد عمي، بهروز عمي» اولدولار. تبريز اونيورسيتهسيني بيتيرديكلري اوچون، اورتا مكتبده درس وئرمگه حقلي اولسالار دا، بيرينجي مكتبده درس وئرمگي داها دگرلي سانديلار. آذربايجان فولكلور نومونهلريني ده ائله همين مكتبلرينده درس وئرديكلري كندلردن و خلق ايچريسيندن توپلاماغا باشلاديلار. آغيزلاردان چوخلو ناغيللار، باياتي، تاپماجا، قوشماجا و ائلسؤزلري توپلاديلار. بير سيرا كندلرين مونوقرافياسيني يازديلار. بو اله گتيرديكلرينين بير قيسميني يئري گلينجه او گونكو مطبوعاتدا و بير قيسمينيده آذربايجان افسانهلري (فارسجا)، قوشماجالار و تاپماجالار عونواني ايله چاپ ائده بيلديلر، لاكين اونلارين توپلاديقلاري فولكلور نومونهلريندن هلهچاپ اولمايانلاري دا واردير...

صمدله بهروزون آذربايجان ناغيللاريندان توپلاديقلاري ناغيللار،جنوبي آذربايجاندا بو گونه قدر ييغيلميش ان دگرلي مجموعهلردن بيريسيدير.ماراقلي بوراسيدير كي، بو مجموعهنين ده ائله اونو توپلايانلارين اؤزلري كيمي غريبه طالعي اولموشدور.

اونلار، ائل ايچيندن توپلاديقلاري بو ناغيللاري وقتيله آذربايجان ديلينده نشر ائتمگه ايمكان الده ائده بيلمهديكلري اوچون چارە سيز اونلاري فارسجايا چئويرميش، اونون بيرينجي جيلديني تبريزده و ايكينجي جيلديني ده تهراندا نشر ائتديرميشلر.

همين ايللرده بئله بير تصادوف اورتايا چيخدي كي، من باياتيلاردان توپلاديغيم مجموعهني تبريزده و آذربايجان ديلي قرامرينين اساسلاري(مباني دستور زبان آذربايجاني) كيتابيني تهراندا چاپ ائتديره بيلديم. بوكيتابلارين چاپ اولوب ياييلماسي صمده و بهروزا قاناد وئردي و اونلاري گؤردوكلري ايشده بير داها روحلانديردي. صمد محبتله دولو بير مكتوبدا قرامر كيتابينين اورتايا چيخماسيني بؤيوك حاديثه ساندي و اوندان دؤنه-دؤنه فايدالانديغيني بيلديردي و بهروز باياتيلارين ايكينجي چاپيني حاضيرلاماقدا جان آتماغا، اونا تصويرلر و تابلولار چكديرمگه باشلادي.

۱۳۴۷- جي ايلين ياييندا من يئنه تبريزه گلديگيم سيرادا صمد و دوستلاري ايله گؤروشدوم. بهروز او ايل هانسي سميناردا - اولا بيلسين اوشاق ادبياتيسميناريندا - ايشتيراك ائتمك اوچون اسپانيايا گئتميشدي. بيز آيريلاندا صمد مني بير طرفه چكيب و دئدي: من فولكلور بارهده يازي - پوزولاريميزي، هر نه وارسا سيزه تاپيشيراجاغام. بونو بهروز دا بيلير. سيز اونلاردان ايستهديگينيز كيمي، حتي بيزلردن آد آپارمادان بئله يئري گلينجه ايستيفاده ائده بيلرسيز.درديزه دگمسه ده بير طرفه بوراخارسيز. ايندي ايستيرسيز من اونلاري سيزه گتيريم و ايستيرسيز ده تهرانا گؤندريم؟ دئديم تهرانا گؤندرمهنيز داها ياخشي اولور.

آز مودّت سونرا صمدين گؤندرديگي باغلاما ان تهلوكهلي گونلرده منه گليب چاتدي و من اونا ال وورمادان، هلهليك اؤز اليازمالاريم ايله بيرليكده بيريسينه امانت تاپيشيرديم. او امانت بورادا دانيشماغا لوزومو اولمايان سببلردن آسيلي اولاراق، ۲۵ ايل سونرا گليب يئنيدن منه چاتدي و هله نه ياخشي كي گليب چاتدي. اؤز يازي - پوزولاريمدان چوخ صمد و بهروزون فولكلور بارهده توپلاديقلاري مني چوخ سئوينديردي، ايلك زنگي عزيز دوستوم دكتور حميد محمدزادهيه ووردوم و ناغيللاردان ياخين گونلرده بير نوسخه زيراكس چيخاريب گؤندرمگي وعده ائتديم. سونرا ايكينجي زيراكس نوسخهسيني ده باكيدا علملرآكادمياسينين نظامي آدينا ادبيات و فولكلور شوناسليق اينستيتوتونا تاپيشيرديم.آرزو ائديرم و ائله بيليرم بو ائله صمدين و بهروزون دا آرزوسو اولموش اولسون،بو ناغيللار ائله هامان يازيلديغي اوسلوب و ايملادا و ايمكان قدر اونلاردا ال آپارمادان چاپ ائديلسين. (صمد بهرنگي و بهروز دهقانينين سونرادان تاپيلميش آذربايجان ناغيللارينا يازيلميش موقدمهدن)

صمدين منه تاپيشيرديغي ال يازمالاري ايچريسينده ايكي دفترچه ده وار.اونلارين بيرينده آذربايجان آتالار سؤزلريندن، مثللردن و ايصطيلاحلاردان بيرچوخ نومونهلر ثبت اولموش و او بيري دفترچهده بير سيرا ماهنيلار، ترانهلر،تيرينگهلر، اوشاق اويونلاري و ساييره درج ائديلميشدير.

بيرجي دفترچهده آتالار سؤزو و مثللرين سيراسيندا ثبت اولان ايصطيلاحلار(ترمينلر يا دئييملر) سؤز قورولوشو و ايفاده باخيميندان آتالار سؤزونه وخوصوصيله مثللره ياخين اولدوقلاري اوچون اونلارين خلق ادبياتي ملزمهلري سيراسيندا اولماقلاريني ايجاب ائدير. دفترچهده اولان ايصطيلاحلاردان آشاغيدا نومونهلر وئريلير:

تيكان اوسته اوتورماق،

تويدا دونون تانيماق،

توكوني اودا توتماق،

تولكي توزاناغي سالماق،

چؤرگينده چيگي اولماق،

دوز كيمي يالاماق،

دالي ايله ديوارا چيخماق،

ديلينين اوجوندا اولماق،

ديل بوغازا سالماق،

قاش - قاباغي يئر سوپورمك،

قولاق ياتيرماق،

قولاق گوناهكاري اولماق،

قايناييب سويون چكمك،

قويروغي قاپي آراسيندان چيخماق،

قاباقدان گلنليك ائلهمك،

قره سودان قئيماق توتماق،...

ايكينجي دفترچهدن ايسه بير نومونه اولاراق فرش توخويان اوشاقلارينسيخينتيلاريني بيلديرن اوخوماقلاردان نئچه خط گتيريريك:

علي بالا، دو بالا، دو٬

گون دوشدو يورقانووا،

اوستا گليب دالونجا،

شوي گتيريب بويونجا،

سني وورا دويونجا.

ائي واي آنا كرخانا،

باغريمي قان ائيلهدي،

ايلمك سالان بارماغيم،

بويلاري قان ائيلهدي.

اولسون اوغول گئت گيلن،

گون باتاني گود گيلن،

آخشام ائوه گلنده،

بير شاهيني وئر پييه،

بارماغووا سورت گيلن.

ائي آتاي مهريبان،

قويما مني بو ايشه،

بو ايشدن فايدا يوخدي،

ايلمك سالان بارماغيم،

آز قالدي ديبدن دوشه...

صمد و بهروز فولكلورا عاييد بوتون مطلبلري شهر و كندلرده گزيشديكلري زمان ائل آغزيندان توپلاميشلار. اونلارين قوشماجالار و تاپماجالارا يازديقلاري ييغجام موقديمه ده دئييلير:

«سؤز خلقين ياشاييش شعريندن گئدير. آذربايجانين شهر و كندلرينده خلق هلهدا «باياتي» اوخورلار و عزيزلرينين مزاري اوستونده «آغي» سؤيلرلر. طبيعتي،اؤكوزو، قويونو و كئچيني اؤيمكده «سايا» قوشارلار. مشغوليت اوچون«تاپماجا» دئيرلر، «قوشماجا» اوخورلار و «ناغيل» دئيرلر. هله ده گاهدان بيراوزون قيش گئجهلرينده كورسو تووندا اوتوروب ننهلرين ناغيليني دينلهمك اولور. لاكين، هاني او گئجهلر كي، اوتاق دولو اولاردي و ايگنه سالماغا يئراولمازدي و سحرهجن اوتوروب ناغيل ائشيدردين. حتي پيچاقلا كسديگين بارماغينين درديني اونوداردين.

كئچن ايل يايدا شهرلرين بيريندن يولا دوشدوك. اورانين كندلرينده گزيشيرديك، اولا بيلسين بير ناغيل، متل و تاپماجا اله سالاق. گونوزلر جماعت يا اؤكوز دالينجا قاچير، يا قاتي يئر ايله ال به ياخايديلر. اما گئجهلر اوراجاق يورغون دالغين ايديلر كي دانيشماغا اينجارلارى يوخ ايدي. باشا دوشوردوككي اونلارين سوراغينا قيشدا گئتسهك گرگ.

قيشدا دا گئتديك، ايكيندي كنده چاتديق. چوخلو كاغاذ مدادلا.«ميرولي»نين اؤكوزو اؤلدوگو اوچون كيمسه ايله دانيشماق ايستهميردي.«مشدي زمان» اوغلونو شهرده دوكتورا آپارميشدي.او بيريلرينده باشي اؤز غم- غصهلري ايله ايدي. و اونلاردان ايكي كلمه سؤز چكمك چوخ چتين گؤرونوردو.

بو هاميسيني اوركلرين ياتاغيندان ديشارا چكمگين بئلنچي چتينليكليده وار...

صمد و بهروزون آذربايجان فولكلورو و خلق ادبياتيندان توپلاييب نشرائتديكلري و يا نشره ائده بيلمهديكلري اثرلردن علاوه، اونلارين موشترك امكداشليغي ايله حاضيرلانميش «ديداري از روستاها - كندلرله گؤرؤش»عونوانلي مونوقرافيالاريندان و هابئله صمدين تكجه شخصي فعاليت وياراديجيليق قودرتيندن باش آليب گلن «ادبيات و فولكلور آذربايجان، مشخصاتقهرمان در افسانههاي آذربايجان، عاشيق شعري، ساري عاشيق، آذربايجان ديل و لهجه شوناسليغينا عاييد يازيلار» و بونلارين آراسيندا هاميدان اوستون يئرتوتان و صمدين تام باجاريقلا فولكلوردان و خلق ناغيللاريندان فايدالاناراق اوشاقلار (و هابئله بؤيوكلر) اوچون يازديغي «قصههاي بهرنگ - بهرنگين ناغيللاري» حقينده دانيشماغي گلهجك فورصته بوراخيريق.

بونلاردان علاوه، بو ايللرده م.ع.فرزانهنين آذربايجان شيفاهي خلق ادبياتيندان«باياتيلار» مجموعهسي مونتشير اولور. اونون فارسجا باشلانيش سؤزونده (او واختلار توركو يازماق موطلق ياساق ايدي و اگر مطلب، هرنه اولور اولسون،توركجه يازيلسا، اونون چاپينا دينمز - سؤيلهمز مانع اولوردولار) باياتيلاردان چوخلو نومونهلر و اؤرنكلر ايله بيرليكده آراشديرمالار وئريلميشدي. او واختلار حسين صديق باياتيلارا يازديغي بير نقدده اونلارين آنلام جهتدن بير- بيرلريندن آييرماق و هر بؤلومو، مثلاً آغيلاري، غوربت و هيجران باياتيلاريني، سئوگي باياتيلاريني، فلسفي اخلاقي باياتيلاري و ماهني ماهيتده اولانلاري آيري-آيري باشليقلار آلتيندا وئرمك داها دوزگون اولار- مسألهسينه ايشاره ائتميشدير. بو يازييا بعضيلري دوداق بوزسهلر ده، من اونو دوزگون بيليرديم.

ها بئله بو ايللرده م.ع.فرزانهنين آذربايجان ديلي قرامري اولماقلا خلقيميزه آناديليميزين قايدا - قانونلاريني تانيماقدا يارديمجي اولدو. بو ايش فولكلوروموزون توپلانماسيندا و اونو فونتيك (صوتي) اليفبا ايله ثبت ائتمگه يول آچدي. ب.ق.سهندين «سازيمين سؤزو» ده چتينليكلره باخماياراق بوايللرده نشر اولدو. بونونلا بئله، بو ايللرده ديليميز اوچون هاميدان اوغورلو ساييلان اوستاد محمد حسين شهريارين «حيدر بابايا سلام» شاه اثرينين مئيدانا چيخماسيدير. بو اثر ظاهيرده شاعيرين خاطيرهلر و نيسكيللر دفتري اولسا دا،آنلام جهتدن فولكلوروموزون رنگارنگ دونياسينا پنجره آچيردي. و ايندي بو كيتابلاردان شخصاً اونلارين چاپ و نشر ايشينده نظارت ائتديگيم اوچون ايكي اثر حقينده، بيري قرامر و اوبيريسي سهندين سازيمين سؤزونون چاپ و نشرينده باش وئرميش چتينليكلره ايشاره ائتمك يئرلي اولاجاق.

آذربايجان ديلي قرامرينين اساسلاري (مباني دستور زبان آذربايجان)كيتابينين چاپ ماجراسي (قيسا وئريلميشدير)

آذربايجان ديلي قرامرينين تملي اصلينه دورسان ۱۳۳۵-۱۳۳۴ جى ايللرينده زينداندا قويولموشدو. او ايللرده «حيدر بابايا سلام» منظومهسينين چاپدان چيخماسي و سؤزلرينين آز بير مودّتده ديله - ديشه دوشمهسيله بيرچوخلاريندا آذربايجان ديليني اؤيرنمگه قايغي يارانميشدي و بير چوخلاري زينداندا (ايستر تورك و ايسترسه ده فارس) بو ديلي اؤيرنمگه چاغيريردي.اونلار منه موراجيعت ائتديلر و من بو خوصوصدا بيلديكلريم يئتگين اولماسا بئله، بو ايشده اونلارا يارديمجي اولاجاغيما سؤز وئرديم.

بو مسأله مني گئجهلر و گوندوزلر دوشوندوردو و ان سونوندا اورادا اولانلاردان نئچهلري ديليميزين قايدا - قانونلاريني اؤيرنديلر. اونلارين ايچينده يوكسك تحصيل آلان دوكتورلاردان توتموش تا دانيشگاه طلبهلري و ايشچيلر ده وارايدي. اونلار بير سسه منيم بو درسلري يازاجاغيما تأكيد ائتديلر و همين تأكيد نئچه ايل سونرا يعني ۴۲-جي ايلده يازيليب حاضيرلانماسينا سبب اولدو.كيتاب فارسجا يازيلديغي حالدا، اوندا آذربايجان ديليندن سؤز گئتمهسي وبوندان علاوه كيتابدا يئر به يئر صوتي (فونتيك) اليفبادان ايستيفاده ائديلمهسي كيتابي ايستر-ايستهمز گيزلي كيتابلار جرگهسينه گتيريب چيخارديردي. چوخلو چاپخانالارا باش ووردوم. بير گون لالهزار چاپخانالارينا باش ووراندا گؤردوم رحمتليك نصرتالله فتحي (آتشباك) بير چاپخانادان چيخدي. گؤزو منهساتاشجاق دئدي: بوردا نه عجب؟ دئديم: بير چاپخانا دالينجا گزيرم كي، قرامركيتابيني چاپ ائدم. دئدي: آي جانيم، بس بونو منه نييه دئمهميسن؟

او گونلرده فتحي «يادي از حيدربابا» اثريني چاپ ائديردي و مندن ده او كيتاب اوچون بير مقاله آلميشدي. فتحي مني آپاردي مظاهري چاپخاناسينا وچاپخاناچييا دئدي: آقا گؤر سنه نه موشتري گتيرميشم! آقاي فرزانه او گون سيزه اوخودوغوم مقالهنين مولّيفيدير. او حيدربابا درنگينده بيزيم هاميميزا اوستادليق حقي وار. بير دانا گؤزل كيتابي وار گتيريردي سيز چاپ ائلييهسيز، من ده اونا قوشولوب گلديم. مظاهري چاپخانا موديري مصدقچي ايدي، يا اؤزونو اوجور گؤستريردي. كيتابي مندن آليب ورقلاياندان سونرا دئدي لاتينيسي دا وار.دئديم بعلي، لاتينيدان صوتي (فونتيك) اليفبا يئرينه ايستيفاده ائديليب. دئديعئيبي يوخدو، بيزيم لاتيني اليفبا كاساميز تكميلدير. سيز بويورون گؤروم كيتابي اؤزوز تصحيح ائدهجكسيز يا اؤزگهسي؟ دئديم البته اؤزوم. دئدي اگر ميللى كيتابخانا ايجازهسي اولماسا( او واختلار كيتاب سانسورو ميللى كيتابخانا موهري آلتيندا وئريليردي و من كيتابي اورا وئرسئيديم جاواب آلماياجاغيديم كي هئچ،كيتاب اؤزو ده گئدهجك ايدي) گرك گليب بوردا تصحيح ائدهسيز، بو بير،ايكينجيسي ده بودور كي، اگر گليب كيتابي گؤرسهلر و مندن سوروشسالار كي كيتاب كيميندير، ناچار دئمهلييم. اوندا آدامدي ايشدي سيزي ياخالاديلار مني گوناهكار بيلميهجكسيز. خولاصه اگر اوزالتسالار سنين اؤزونو اوزالداجاقلار.دئديم بونا سؤز اولا بيلمز، كيتابي من يازميشام، اگر جزا علاقه باغلاسا، او جزايادا قاتلاشمالييام. چاپخانا چوخ موجهز ايدي. كيتابي آز مودّتده دوزدولر، منده هرگون تصحيح اوچون گئديرديم. كيتابين چاپي قورتاردي، دئديم صحافليغينين دا زحمتيني اؤزوز چكين. دئدي قيسمت اولسا باش اوسته!دئديم نئجه يعني قيسمت اولسا، دئدي كيم بيلير بيرده گؤردون صحافليقدا كيتابين اوستونه ال قويدولار و من سيزدن خجالت اولدوم. ايش يئريمه تازاجا چاتميشديم مظاهيري زنگ ووردو. دئديم نه خبر؟ اوزادانلار گليبلر؟ دئدييوخ اؤزون كيمي بير ديلچي بو كيتابي گؤروب ايستير سيزايله دانيشسين. سونرادا دستهيي وئردي او آداما. سلام صاباحدان سونرا آدام اؤزونو دوكتور يزدگرديآديله تانيتديردي. بو آدي ائشيتميشديم. او تهران دانيشگاهيندا ادبيات و علومانسانينين دوكاني ايدي. دئدي من چاپخانايا گئديب گلرم. بورادا سيزين كيتابيزگؤزومه ساتاشدي. خاهيش ائدرديم آقاي مظفرييه امر ائدين اوندان بير نوسخه منه وئرسين. دئديم كيتاب هاميسي مظاهرينين دي و هر نئچه دانا لازيم اولسا،سيزدن موضاييقه ائتمز. تشكور ائلهدي و دئدي: بو بير آكادميك كيتابدي، مناونو دانيشگاه حددينده تانيتدراجاغام٠٠٠

«سازيمين سؤزو» اثرينين بيرينجى دفعه چاپ اولما داستانى (خولاصه وئريلميشدى)

ب.ق.سهند ده «سازيمين سؤزو»نو، شهريارين «حيدرباباياسلام»منظومهسينين ال ايله يازيلميش نوسخهسى تهرانا گليب چاتاندان سونرا وسهند ايله من اونو گئجه اوخويوب ال يازمادان بير نوسخه اؤزوموز اوچون كوپي گؤتورنده يا داها دوغروسو ايكينجي ال يازما نوسخهني حاضيرلاديغيميز سيرادا، من سهنده موراجيعت ائديب دئديم: گورورسن شايد بو قوجانين ديليميزدهايلك يازديغي شعردير. گورورسن بو آغير شراييطده بير كلمه توركو يازماغا وخلق آراسينا يايماغا ايمكان اولماديغي حالدا، او شعريني اؤز خطي ايله يازيبهئچ چكينمهدن تهرانا دا گؤندريبدير. آما سنين زينداندا يازديغين «خاطيره» و«آراز» شعرلري ايتدي، باتدي. اؤزونده وئل گزيرسن، بونو نيه يوزماق اولار؟ اورحمتليك سؤز شاللاغيندان قورونماق اوچون دئدي:اونون باشينا بيزيم باشيميزا گلن ماجرالاردان بيري گلسئيدي، او ايندي آدين دا ياديندان چيخارميشدي. دئديم: بونلار هاميسي مسوليتدن قاچماقدي. او بؤيك سؤز اوستادي، فارس شعرينده اؤز يئرين تاپيب و بو منظومهني ده شؤهرت خاطيره يوخ، اورگينين ايستگي خاطيره، گول يارپاغي ائديب آناسينين مزارينا وخشكنابين خاطيره فضاسينا سپمك اوچون يازيب.

من دانيشاندا او ال آتيب دده قورقودون حميد آراسلينين همتيله باكيدا چاپاولان نوسخهسيني گؤتوروب وراقلاييردي. بو نوسخهني من امانت آلميشديم.سهند بئكار اولاندا اونو وراقلاردي. او گئجه منيم سحر ايشيم اولدوغوندان بيرآز تئز ياتديم. گئجهنين نه واختي سيقار توستوسو و كاغاذ خيش - خيشيندان اويانديم، ساعات اوچه ايشلهييردي و او يازيردي. سحر تئزدن من ائودن چيخاندا دئدي گئجه خئيلَك شعر يازميشام، دده قورقودو شعره چكيرم. قولاق وئرسئيدين اوخويارديم دئديم: ايندي ايشيم وار، آخشام قاييداندان سونرا سني حوصله ايله دينلهيهجاغام. و بئلهليكله نئچه آيين عرضينده دده قورقود كيتابيندان آلتي داستان شعره چكيلدي. سهند مندن خاهيش ائتدي اونا بيرباشلانيش دا ايكي ديلده: توركجه و فارسجا يازيم و من دئديم كيتاب بوتونلوكله شعره چكيلندن سونرا باشلانيش يازاجاغام. سونرا سوروشدو بونون چاپي اوچون نه دوشونورسن؟ دئديم سن اثري حاضيرلاسان، چاپي تئز يا گئج باش توتار. سهند اثرين ايكينجي بؤلومونو، يعني شعره سالينماميش قالان داستانلاري گئجيشديردي. ايشي آغير ايدي، تريكوچولوغا قورشانميشدي، چارهسيز بيزناچار قالديق اثرين چاپي اوچون چاپخانا آختارماغا. تهراني آلت-اوست ائدندن سونرا پامناردا بير يئرآلتي چاپخانا گؤسترديلر. گزيشيب اوراني تاپديق.چاپخاناچي چوخ خوش گولش بير آدام ايدي، خوش بئشدن سونرا دئديك:ايستيرديك بير كيتاب چاپا وئرك. دئدي كيتابي گؤرمك اولار، سهند كيتابين اليازمالاريني چيخاريب وئردي، او وراقلادي و دئدي: اؤزو ده توركودي. بيزده حوروفچينلر توركونو دوزنميرلر. نئچه تصحيحدن سونرا ايشتيباهلار چوخوقالير. بير ده بو ايش سيزه بير آز چوخا باخار. سهند دئدي: اوراسي مسأله دگيل!اوندا بس بو ايشين عؤهدهسيندن گلن كارگري چاغيريم، اونون اؤزيله قرارلاشين. او بيريسيني چاغيردي، بير ژوليده آدام گلدي، كيتابي اونا وئريب دئدي: بو كيتاب ييغيلاجاق، آقالارينان قول قراريوي قوي، صاباحدان ايشي اله آل. آدام كيتابي ورقلهدي دئدي: اؤزو ده شعردي. آما شرطلريميز: ۱ - بو كيتابلا بيرليكده بير فارسي كيتاب دا بيزه دوزمگه وئرهسينيز كي، اونون ييغيلميشصفحهلري هميشه ميزين اوستونده اولسون. چاپخاناني يوخلاماغا گلنده اونو گؤرسونلر، ۲ - فورملارين تصحيحي اوچون، كيم تصحيح ائدهجك؟ سهند دئدي: من، بس سن هر گئجه ساعات اوندا چاپخانادا اولماليسان. ۳ - چاپايجازهسيني كيم وئرهجك؟ دئديم من! دئدي ساعات اونبيرده گليب ايمضالاياجاقسان! باش اوسته! كيتابا لازيم قدر كاغاذ بير دفعهليك سيفاريش وئريلهجك كي گتيرسينلر. ۴ - هر گئجه چاپ اولموش فورملاري سحر ساعات سككيزدن قاباق آپارماليسينيز. بونلارا مووافيق قالديق. من دئديم خوب داها نه قوللوق؟ دئدي قوللوق صاحيبي اولاسيز. آخشام ساعات سككيزده گلن اؤزيله ياريم قاب زهرمار بير آز دا خيرت پيرت گتيرمهليدير...

بو اؤن سؤز يئرينه يازيلميش يازيدا گونئي آذربايجانين شيفاهي خلق ادبياتينيتوپلاييب، آراشديريب و نشر ائتمكده ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ايل اينقيلابينا قدرييغجام دا اولسا ايز آچيلدي. بو اؤن سؤزون ايكينجي حيصهسي ساييلانآراشديرمادا، روزگار فورصت وئريرسه و عؤمور وفا ائديرسه، ۲۲ بهمناينقيلابيندان سونرا فولكلوروموزون توپلانيلما، آراشديريلما و نشري گليشمهسي و بو گليشمهده شرفلي امكلردن سؤز آچاجاغيق.

دده قورقود دستانلارى حاقيندا

فولكلوروموزون گؤزل اينجيسى و اؤلمز شاه اثرى اولان دده قورقود داستانلارى بارهده بو سون ايللرده باشلاميش يئنى باخيشلار وآراشديرمالار، ايكى مين ايلين باشلانيشيندا دا دوام ائدهجك و بلكه ده بوخوصوصدا يئنى گؤروشلر و يكونلاشديرمالار اورتايا چيخاجاقدير. داغين وحشى لالهلرينى گؤز اؤنونده جانلانديران بو دستانلار، اؤز دوغما اوسلوبو،جانلى تصويرلرى پارلاق گونش كيمى مدنيت تاريخيميزه ايشيقساچميش، اؤز بولورلوغونو قوروموش و كئچميشين صاف گوزگوسو كيمى بيزه گليب چاتميشدير.

اثر بير چوخ ديللره ترجومه ائديلميش، حقينده چوخلو مقالهلر وآچيقلامالار يازيلميشدير. فواد كؤپرولو، بؤيوك تورك مودرّس وآراشديريجيسى، وقتيله حقلى اولاراق دئميشدير: اگر بوتون تورك مدنيتينه عاييد اولان اثرلرى ترازىنين بير گؤزونه و دده قورقود دستانلارينى اوبيرى گؤزونه قويسانيز، دده قورقود آغير باسار. پروفسور دوكتور محرم ارگين باشقا تورك آراشديريجيسى، اثرين بوگونكو ديلده حاضيرلاديغى نوسخهسينده يازديغى باش سؤزده، بير ميللى شاه اثره اون دانادان چوخ خوصوصيت سانير، بو خوصوصيتلر بوتونلوكله دده قورقود دستانلارىحاقيندا صيدق ائدير. دده قورقود بوتون وارليغى ايله بير ميللى-مدنى اثردير.

دده قورقود دستانلارى مضمون و تاريخى باخيمدان آيرى - آيرى اولاى وماجرالارى يوكلنميش اولسا دا، بو اولايلار و ماجرالار آذربايجان تورپاغىايله ايلگيليدير. دستانلارين اويناق صحنهلرينده ايشتيراك ائدن كيشيلر وقادينلار تورك اوغوز ائللريندن اولوب و يارى كؤچرى حالدا، بزكلىچاديرلارين آلتيندا و بدوى (اصيل) آتلارين دؤشونده باشا آپاريرلار. بونلار باغلى اولدوقلارى شراييطه اويغون ايگيتليك و دؤيوشگنليگى هر شئيدن اوستون سانير و اينانجلارينى يئرينه يئتيرمكده هئچ تلاشدان چكينميرلر.ايچريلرينده دؤيوش و ياشاييش باجاريغى جوشان بو ايگيتلر، يئرى گلينجه شراب ايچرلر، ديلاورليكله آت چاپير و شمشير وورورلار.

ياشيل اوتاقلار آرزوسيلا اورتا آسيا چؤللرينى بوراخيب باتى، خوصوصيله داغلارىنين دؤشلريندن پيريل - پيريل چايلار و چشمهلر آخان آذربايجان و ايرانين باشقا اوتلاقلارينى مسكن ائدن بو قوچاق كيشيلر و آروادلار، الوانچاديرلار، قوش كيمى سيچرايان آتلار و دؤيوش سيلاحلاريلا بيرليكده اؤزاينانجلارينى، قومى رسم - روسوملارينى، اساطير و افسانۂلرينى ده تازا قايناييب قاريشديقلارى اؤلكهيه گتيرميشلر و بو يئنى اؤلكهنين شراييطينده بير سيرا دگيشيكليكلرى اؤز روسوم - مراسيملرينده منيمسهميشلر.

دده قورقود دستانلارى، بو ائل اوبالارين آذربايجان شراييطينده تاريخ،ديل، ادبيات، آداب و فولكلورو ايله قايناييب قاريشميشدير.

بو دگيشمه دستانلارين آنلام و اوسلوبونو موعين حالدا اورتا آسيا ائل اوبالاردستانلاريندان آييرميش و اونلارا آذربايجان فولكلورو سجيهسى وئرميشدير. توركلر چوخ قديم عصيرلردن آذربايجاندا اولموشلار، آنجاق اونلارين ان توپلوم گليشى ائله ۱۲ - جى ميلادى عصيرده اولموشدور.

دده قورقود دستانلارىنين ال يئترده اولماسى، ۱۹جو عصرين اوللرينه قدر بيليم دونياسينا بو گونكو بيچيمده تانينماميشدير. بو ايش سون ايكى يوز ايله ياخين زاماندا اوز وئرميش و بو قيمتلى اثر تانينيب و اونون مؤحتواسى بيلگينلرين و آراشديريجيلارين ديقت و سايغيسينى قازانميشدير.

۱۹۵۰-جى ايله قدر، بيليك دونياسى بو اثرين بير تك نوسخهسينى تانيميشدى. بو اثرين يازييا كؤچورنى و اونون يازيلديغى تاريخ معلوم اولمايان نوسخه، هاميدان اؤنجه بيلگين «ديتس»ين نظرينى چكير٠ اواثرين «تپه گؤزون بساتين اليله اؤلدورولمهسى» دستانينى ۱۸۱۵ ده آلمانجا ترجومهسينى نشر ائدير. ديتسين ترجومهسينده ايشتيباهلار اولدوغوحالدا، او كيتابى تانيتديرماقدا دگرلى مولاحيظهلر ايرلى سورموشدور.

ديتس دن سونرا تانينميش آلمان شرقشوناسى، تئودور نولدكه، اونونآردينجا مشهور روس شرقشوناسى بارتولد، اثرين ترجومه ايشينى الهآليرلار، لاكين متنين آيدين اولماديغيندان بونلار دا بو ايشى ياريمچيق بوراخيرلار. بارتولدون ايشى دستانلارين ترجومهسينده دوام ائدير و اثرين روسجا ترجومهسى ايشيق اوزو گؤرور. بارتولدون روسجا ترجومهسىاؤنجه حميد آراسلى و محمد طهماسب - آذربايجان عاليملرى طرفيندنياييلير و سونرا ۱۹۶۲ - جى ايلده همين ترجومهدن باشقا بير چاپ معروف موستشريقلر، ياكوبوفسكى، ژيرموفسكى و باشقالارى طرفيندن نشرائديلير. اثرين كاميل متنى، عرب رسمالخطى ايله، برلين (درسدن)نوسخهسى اساسيندا ۱۹۱۶ دا معليم رفعت طرفيندن ايستانبولدا چاپائديلير. معليم رفعت، اؤز باخيشينا گؤره آنلاشيلماز كلمه و عيبارتلرى دوزلتميش. بونونلا بئله، بير سيرا كلمهلر اونا دا آنلاشيلماز قالميش واونلارين قارشيسيندا «آنلاشيلمادى» علامتى قويموشدور. معليم رفعتين ايشى، كيتابى عرب اليفباسيندان فايدالانانلارين آراسيندا تانيتديرير.

۱۹۳۸ جى ايلده ٬ اورهان شائيق گؤى ياى، باشقا بير تورك بيلگينى اثرين يئنى لاتين اليفباسيندا نشر ائتدى. ۱۹۳۹ دا دا حميد آراسلى آذربايجن آراشديريجيسى، او گونلر باكيدا راييج اليفبا ايله چاپا وئردى. آراسلى باكىچاپينا يازديغى اؤن سؤزده اثرين ايملاسىنين قاريشيق و اوخونمازاولدوغونون سببلريندن بيرينى اثرين آذربايجان ديلينده اولماسى ايله ايضاح ائدير. آراشديريجيلارين بير چوخو، اثرده اولان سؤزلرى آچيقلايانميرلار. كيتابين خوصوصيله توركيه و آذربايجاندا تانينماسى، بيرچوخ بيلگينلر و فولكلورشوناسلارين ديقتينى چكير.

توركيهده عبدالقادير اينان، عليرضا يالمان، فؤاد كؤپورلو، پرتو نائلى، محرم ارگين و باشقالارى، آذربايجندا ع. سولطانلى، شاميل جمشيدوف، م.ح.طهماسيب، م.رفيعلى، ا.م.دميرچىزاده و آيريلارى اثرين فولكلوريك و تاريخى - بديعى دگرى بارهده بير چوخ مولاحيظهلر ايرلى سورورلر.

۱۹۵۰ ده، دوزى، ايتاليالى عاليم، واتيكان كيتابخاناسيندا دده قورقودوناون ايكى دستانيندان آلتىسينا شاميل بير نوسخه اله گتيردى. واتيكاننوسخهسى ده درسدن نوسخهسى كيمى اثرين يازارى (كؤچورنى) و يازيلما تاريخينه ايشاره ائتمير. روزى اله گتيريگى نوسخهنى اؤن سؤز و لوغتنامهايله ۱۹۵۲ ده مونتشير ائدير.

دده قورقود دستانلاريندان چاپ اولان ان موفصّل آراشديرمالاردان بيرى،تورك ديلچى و آراشديريجيسى محرم ارگين طرفيندن اولموشدور. ارگين اؤز ايشىنين ثمرهسينى ايكى جيلدده: بيرينجى جيلد اؤن سؤز، اثريناينتيقادى و تطبيقى متنينى ۱۹۵۸ جى و ايكينجى جيلد، اثرين لوغتنامه وقرامرينى داشييان قيسمتينى ۱۹۶۲ ده نشر ائتميشدير. محرم ارگين، اؤزآراشديرمالاريندا، تفصيل حالدا، دده قورقود دستانلارىنين آذربايجان واورادا ياشايان خلقين حياتى ايله آيريلماز ايلگيلرينه تأكيد ائدير. بوآراشديرمادان بير پاراقراف آشاغيدا گتيريريك:

«بير سؤزله، دده قورقود كيتابى آذرى ساحهسيدير. دستانلارد اگئدن يئر و ائل آدلاريندان علاوه، اثرين ديلى ده بو اؤلكهنين دامغاسينى داشىيير. ۱۴ جو ميلاد قرنينده ده قاضى برهانالدين ده گؤزه ووران آذرى توركجهسىنين نيشانهلرى، دده قورقوتدا داها قاباريق و باخيش چكندير.بئلهليكله اثرين ديلى ده، اونون جوغرافى دورومو و قورولوشو ايله اويوشور. بيز آشاغيدا اثرين قرامرينى آراشديراندا، بو ديلين ايلگيلرينىآذرى ديلى ايله ياخيندان گؤرهجهييك. بونونلا بئله، بير اؤترى باخيش اثرين اوسلوبونا بئله بيزى آذرى ساحهسينه آپارا بيلر. قرامرى علامتلر اؤز يئرينده، بورادا كلمهلر، تركيبلر و جوملهلرده هر سطيرده بيزى آذرى ديلىايله اوز به اوز ائدير...(بورادا موليف چوخلو نومونهلر و اولگولر گتيرمكله آذرى ديلىنين نيشانهلرينى متنده گؤسترير و سونرا دوام ائدير)...تكجه دده قورقود كيتابىنين قرامر اساسلارى و ديلى يوخ، بلكه اونون اوسلوبودا آذرى ساحهسىنين رنگينى داشىيير. اونون مجاز تشبئهلردن ايراق وآنلاملارى چيلخا سؤزلرله سؤيلهمك آذرى اوسلوبونون ان قاباريقخوصوصيتينى تشكيل ائدير. دده قورقود كيتابيندا عئيناً بئله بير اوسلوب و بئله بير بيان شيوهسيله اوز اوزه گليريك...(محرم ارگين، دده قورقودكيتابى، ايكينجى جيلد، ح،۲۵۲، ۲۵۴).

توركيهده آراشديرما ايشلرى ايله ياناشى، نئچه موريددى دستانلارين متنينى بو گونكو توركيه ديلينه كؤچوروب و چاپ ائتميشلر. بوكؤچورمهلرده ايستر - ايستهمز متنده گئدن بير سيرا بو گونكو توركيه توركجهسينده آنلاشيلماز اولان لوغتلر و دئييملرى دييشميشلر. بودييشيلميش لوغت و دئييملردن بير سيراسى بو گونكو آذرى ديليندهاولدوقجا راييج و يايغيندير.

خولاصه صورتده ايشاره ائديلن ايشلردن علاوه، دده قورقوددستانلاريندان چوخلو يايينلار و باشقا ديللره ترجومه اولوموش، اونلارين مشهورلاريندان ايكى اينگيليسى ترجومه، بيرى اينگيلستاندا و او بيريسى آمريكادا اولموشدور. اثرين فارسجا ترجومهسى، اثرين اصلى متنيندن يوخ، اينگيليسى ترجومهلرين بيرى اساسيندا فارسجايا چئوريلميشدير.اثرين آلمانجا ترجومهسى ده نئچه ايل اول، شميده طرفيندن نفيسصورتده چاپ ائديلميشدير.

***

دده قورقود دستانلارى حاقيندا آختاريش و آختارمالار آپاران بيلگين وتدقيقاتچيلار گؤردوكلرى ايشلرين اساس قيسمينى دده قورقودون تاريخى يا افسانهوى حياتينا، دستانلارين تشكّول و يازىيا كئچمهسى، اثرده گئدن تاريخى اولايلار و اثرين فولكلوريك دگرى و بو كيمى بحثلره حصرائتميشلر.

دده قورقودون شخصيتى مسألهسى، منابعده وئريلن جور به جور بيلگيلر وخبرلره گؤره بير شوبههلى دومان و افسانه ايله اؤرتولو قالميشدير. ددهقورقوت آدى، دده قورقوتدان علاوه، جامعالتواريخ خواجه رشيدالدين وشجره تراكمه ابوالقاضى بهادر خان كيمى تاريخى سيمالار كيتابلاريندا وهابئله تورك ائللرىنين فولكلوريك ادبياتينا گلميشدير.

بو روايتلره داياناراق، دده قورقود بير يئرده اوغوزون (اوغوز توركلرىنين اولوباباسى) چاغداشى و باشقا بير يئرده مسيح و ايسلام پئيغمبرىنينچاغداشى و بالاخره عباسى خليفهلرى ايله ياشيد گؤرونور. بئله بير اوزون اوزادى زماندا اؤزونو گؤسترمكده اولان دده قورقود، دوغولوب ياشاديغى مكان حئيثيندن، بير يئرده آياق ايزلرينى اورتا آسيا و سئيحون جئيحون قييىلاريندا (ساحيللرينده) گؤسترير و باشقا بير يئرده ابدى ياتاجاغينى دربند ياخينلاريندا بيلديرير.

دده قورقودون زمانى و مكانى بارهده اولان بو اويوشمازليقار اونون شخصيتىنين باشقا يؤنلرينى ده احاطه ائدير و سيماسينى اساطير افسانهيه چولقايير. بو روايتلرين بير چوخوندا دده قورقود بير خئيرخاه ائل آغ ساققالى كيمى تانينير، او كرامت صاحيبى و بير سيرا اينسانى ياراشيقلارايئيهلنديگى حالدا، غئيبدن خبر وئرمك باجاريغينا ماليكدير و گلهجگى يوزور. بو سون خوصوصيت، دده قورقودون ايسلامدان اؤنجه بير شامان وايسلامين قبول ائديلمهسيله بير كرامت گؤسترن آغساققال (پير - موراد)سيماسيندا گؤسترير.

دده قورقودون غئيبدن خبر وئرمهسى و «ويلايت صاحيبى» اولدوغو بارهدهده دستانلارين باشلانيشيندا دا ايشاره گئتميشدير: «رسول عليهالسلام زامانينا ياخين بايات بويوندان قورقود آتا ديرلر بير ار قوپدى. اوغوزوناول كيشى تمام بيليجيسىايدى. نه ديرسه اولاردى. غايبدن دورلو خبرلرسؤيلردى. حق تعالا اونون گوكلونه الهام ائدردى.»...

بوندان علاوه دده قورقودون خئيرخاه و مصلحتچى اولدوغو بير سيرا منابعده قئيد اولونوبدور. اثرين باشلانيشيندا بونا ايشارهلر وار: «قورقود آتا اوغوز قومونون مشكلينى حل ائدردى. هر نه ايش اولسا، قورقوت آتا دانيشمايينجا ايشلهمزلردى. هر نه كى بويورسا قبول ائدرلردى.»...

لاكين اونون غئيبدن خبر وئرديگى و ويلايت صاحيبى اولدوغو بير يا ايكى يئرده (مثلاً بامسى بئيرك) دستانيندا قئيد ائديلير. بونونلا بئله، چتينليگى آرادان قالديرير، هم ده شادياناليقلاردا ايشتيراك ائتمكله قوپوز (ساز)چالير، دوعا ثنا اوخويور و قهرمانلاران صؤحبت آچير.

دده قورقود خوصوصيله بو سون وظيفهسى، يعنى مجليس قوروب قهرمانلاردان سؤز آچماسى، آذربايجان فولكلوريك ادبياتيندا اوزان -عاشيق كيمى آد آپاريلير و دده قورقود دستانلاريندا «اوزان» آديله ظاهيراولور.

***

دده قورقودون دستانلاردا ايشيراكى اونون دستانلارين موليفى اولماديغينى آيدينلادير. لاكين عئين حالدا بئله بير سورغويا سبب اولوركى، سوروشولسون ددهقورقود دستانلارى نئجه و كيملرين طرفيندن يارانيب وهانسى تاريخده يازىيا آلينيبدير؟

بو مطلب ده، دده قورقود دستانلارى بارهده اولان مسألهلر كيمى جور بهجور نظر وئرمگه سبب اولوب. بعضى آراشديريجيلار چاليشميشلاركيتابين يارانماسى و يازىيا آلينماسى بارهده قطعى يا حدسى بير تاريخ الده ائده بيلسينلر. آكادميك بارتولد بير سيرا مولاحيظهلرينده اثرين يارانماسينى ۱۴- جو عصرين اوللرينه ( ۸جى هيجرى عصرينه) باغلايير. روزى،ايتاليالى شرقشوناس دستانلاردا اولان بعضى ماجرالارى آغ قويونلولارين تاريخى ايله باغلايير.

دده قورقود دستانلارى كيمى فولكلوريك اثرده دستانلارين تاپيليش ويارانيشى بير مسأله و اونون يازيليشى و كيتاب شكيلى آلماسى ايكينجى مسأله دير. باشقا سؤزله دئسك، هر فولكلوريك اثرين ايشين باشلانيشيندا بير سؤيلهينى و قوشانى دا اولموش اولسا، تاپيليش و يارانيشدان سونرا مودّتلر و بلكهده اوزون عصيرلر سينهدن سينهيه نقل ائديلير، جمعيتينگليشمهسى ايله بير سيرا آرتيب اسكيلمهلر، بير چوخ ماجرالاريناونودولماسى و يئنى حاديثهلرين آرتيريلماسى ايله اوزاوزه گلير و سونرا شايد ده يازى و كيتاب پالتارى گئيير. فولكلوريك اثر نه قدر قديم اولسا، بودييشيكلر اوندا داها چوخ اوز وئرير.

دده قورقود دستانلارىنين يارانماسى و توپلانماسيندا آيرى - آيرىنظريهلرسيراسيندا اولا بيلسين كى م.ح.طهماسيبين نظرى داها عئينىساييلا بيلر. بورادا اونون نظرىنين خولاصهسينى گتيريريك: «اثرين يارانماسى و يازىيا آلينماسى بارهده جور به جورنظريهلر دئييليبدير.بيزيم عقيدهميزجه بو دستانلار ۸ - ۷ جى ميلادى عصيرده افسانهلر وتاريخى روايتلر چرچيوهسينده يارانماغا باشلاميشدير. سونرا اوزون بيردؤوراندا تاريخى حاديثهلردن روايتلره، روايتلردن افسانهلره، افسانهلردن ناغيللارا و دستانلارا چئوريلميش و بئلهليكله گليشمه جهتدنكاميللشهرك، ۱۰۱۱جى ميلادى قرنده آذربايجاندا كئچن حاديثهلريله سس-سسه وئريب، كيتابى يازىيا آلانين اليله دييشيليب و بوگون بيزيم اليميزه گليب چاتان بيچيمه دوشموشدور. دده قورقود دستانلارىنين يازيلما تاريخى ۱۳جو ميلادى عصيردن بو طرفه دير...(م.ح.طهماسيب،ددهقورقود بويلارى حاقيندا عونوانيله «آذربايجان خالق ادبياتينا دايير تدقيقات»كيتابيندا درج اولموش مقالهدن، باكى، ۱۹۶۱، ص ۱۲)

دده قورقود كيتابى بير موقديمه و اون ايكى بويدان (حماسى دستاندان)تشكيل اولوبدور. موقديمه ده دده قورقودون افسانهوى سيماسيندانجيزگيلر وئرمكله، خالق آراسيندا اونون آديله ايلگيلى بير سيرا حكمتلى سؤزلردن نقل ائديلميشدير.

اون ايكى دستانين هربيرينده بير ايگيدين قهرمانليقلاريندان دانيشيلير ودستان همين ايگيدين آديله عونوانلانير. دستانلار بير سيرا صحنهلرين بنزرليگى و اوسلوب باخيميندان بير - بيريله ايلگيلى اولدوقلارى حالدا،هر دستان اؤزو اوچون آيريجا بير اثر كيمى گؤرونور. اون ايكى دستاندان،سككيز دستانى عاشيقانه و ايكى دستانين اساطيرى گؤرونوشو واردير.

دده قورقود دستانلاريندا تصوير ائديلن توپلوم، يارى كؤچرى و آتاسالارجاميعهدير. جاميعهنين احتياجلارى حئيواندارليقدان و قوشون كشليكلردن اله گلن غنيمتلردن دوغرولور. ساواشلار عوموماً آيرى - آيرى بؤلگهلر و يا قؤوملار آراسيندا اۆز وئرير. بو ساواشلارين بير چوخو توركلرين ايسلامى قبول ائتديكلريندن «سامى دينلى كافرلر» ايله باش وئرير. جاميعهده صنعتگرلر و پيشهورلردن علاوه، سوداگرلر و تاجيرلر ده آراداديرلار. اونلارعشيرهنين ماتاحينى اوزاق اؤلكهلره - ايستانبولا، ترابوزانا آپارير و اورادان لازيم اولاسى سيلاحلارى گتيريرلر، ساواش آلتلرى آراسيندا اوخ، كامان،عمود، قالخان، نئيزه و شمشير هر اسلحهدن چوخ قيمتلى و اهميتليدير.شيكارين جمعيتده بؤيوك رونقى وار. لاكين، اوندان ياشاييشى اؤدهمكدن داها چوخ، تفرح، خوش كئچيرمه و هونر گؤسترمه اوچون فايدالانيرلار.

اهلى دؤرد آياقليلاردان اؤكوز، قويون، دوه جمعيتين ايقتيصادى دورومونا يارديم گؤسترديكلرى و آتين ووروش مئيدانلاريندا، قوودو قاچديدا وشيكاردا اهميتلى اولدوغوندان بؤيوك حؤرمته لاييقدير. بو احتيرام اوراياجاقدير كى، دستانلاردا اينسانلارين خوصوصيتلرى حئيوانلارين خوصوصيتلرينه اوخشاديلير. آنا محبت اوزوندن اوشاغينا،«قويونوم اوغول» دئيير و اوغول آنانين آه - نالهسينى دوه نالهسيله اؤلچور. بامسى بئيرك دستانيندا ايگيت آتينى بو سؤزلرله اؤيور: «آت دئمزم سنه قارداشدئيرم، قارداشيمدان يئى! باشيما ايش گلدى، يولداش دئيرم يولداشيمدان يئى!»

دده قورقود دستانلاريندا خانلار، بيگلر و آدليم قهرمانلار عايلهلرينده گوونلى اولدوغو حالدا، هر آدامين (ايگيدين) ايجتيماعى دورومو اونون ايگيتليك، جانبازليق و باشى اوجاليغى ايله تعيين ائديلير. قورخاقلاردان،چكينگنلردن و موخنثلردن هر يئرده نيفرت ايله آد چكيلير. هر قهرمانين آدى - سانى و ايجتيماعى دورومو اونون قوچاقليغى و قورخمازليغى ايله ايلگيلىدير و اساساً يئنىيئتمهلر و جوانلارا دؤيوش سيرالاريندا ايگيتليكگؤسترمهيينجه آد قويولمور.البته بونلار اصلينده و جاميعهنين قورولوشونا اويغون، عوموماً خانزادهلر و بيگزادهلر بارهسينده صيدق ائدير و آشاغى صينيفلرين اؤز لياقت و قوچاقليقلارينى گؤسترمكده لازيمى ايمكان وئريلمير. بونونلا بئله، دستانلارين بيرينده «سالور قازانين ائوىنين يغمالانماسى» بويوندا، بير عادى خلقين بيرىنين سيماسيندا «قاراجيق چوبانين» ايگيت سيماسيله اوز - اوزه گليريك. بو داغلارين، داشلارين وچؤللرين ايگيت اوغلو، قازانين قويون سورولرىنين چوبانليق وظيفهسينى داشىيير، و اوقدر توكنمز بير قودرت و ايگيتليگه ماليكدير كى، تك باشينا دوشمنين آلتى يوز آتليسىنين قاباغيندا دايانير، ايكى قارداشى شهيد اولور،لاكين دوشمنين قره قورخولارى و آلداديجى وعدهلرى اونون دوغرولوق ودوزلوك آيناسينى كدرلنديرمير. او اؤلومدن چكينمهدن هر دفعه اون ايكى باتمان داش تولازلايان سوپنگى ايله دوشمنى دالا اوتوردور. لاكين قازان ائوينى قورتارماغا يوللاناندا قارا چوبانين اونونلا بيرليكده گئتمهسينى شأنينه لاييق سانماييب، اونو بير ايرى گؤودهلى آغاجا مؤحكم سرىيير. آما چوبان زور وئريب آغاجى يئريندن قوپارير و قازانين دالينجا يولا دوشور. اوقازانين بو سورغوسونا كى، آغاجى هارا آپاريرسان، دئيير: «سن دوشمنله ساواشاندا آجيخاندا، سنه بو آغاجلا يئمك پيشيريرم». دستانلارا آيرى -آيرى شكيللرده و هميشه پارلاق سيماسى اولان قازان خان، بورادا قاراجيقچوبانين چؤهرهسى قارشيسيندا اولدوقجا آوازيميش نظره گلير.

دده قورقود دستانلاريندا قادينلار كيشلر قدر حؤرمته لاييقدير. بورادا بيرچوخ شرق افسانهلرىنين عكسينه اولاراق، قادين كيشيلرين اويونجاق وسيلهسى اولماق يئرينه، بوتون اينسانى دويغولارى و اخلاقى يوكسك آنا روتبهسيله جيلوهلۂنير. دستانلاردا آروادليقدان هئچ بير نيشان گؤرونمور.قادين هر يئرده بير سيرادا بعضاً ده اؤتگون دورور. همسر سئچمكده چوخعادى رسم روسومدان بيرى قيزلا اوغلانين آت چاپماقدا، كورنشده، كامان چكمكده و شمشير وورماقدا برابرليگى دير. آنا حقى - تانرى حقى،دستانلاردا بير نئچه يئرده ياد ائديلير.

دده قورقود دستانلاريندا اولان ائل اوبالار، ايسلامى قبول ائتميشلر و بيرچوخ شراييطده ايسلامى يايماق «كافرين كليساسين ييخيب، يئرينه مسجيد ياپماق و بان بانلاماق» اونلارين ووروشلارىنين اساس عيلتى كيمى سانيلير. دؤيوشلرده اله گلن غنيمتلردن «خانلار خانينا» بئشده بيرچيخيرلار. دستانلاردا كربلا حاديثهسينه ايشاره ائديلميش و ايسلام موقدس سيمالارىنين آدى يئر به يئر تكرار ائديلير. لاكين ايسالاما گؤستريلن بوتون بو ايلگى و تعصوبله برابر، ايسلامى سونّتلر اونلارين آراسيندا هله درين يئر آچماييب و اونلارين قوچاقليقلارى و ماجرا دالينجا اولدوقلارى، مذهبى اينانجدان داها چوخ قؤومى خوصوصيتلردن باشآليب گلير.

قهرمانلار و اونلارين فرمانى آلتيندا اولانلار هر يئرده توپلوم دوشمنله اوزاوزه گليب، چيخمازليغا دوشنده صاف سودان «آبدست» آليرلار، ايكى ركعت ناماز قيليرلار و آدى گؤركلى (موبارك) محمده صلوات گؤندريرلر، تا اونون بركتيندن دوشمنه غاليب گلسينلر. لاكين ييغينجاقلاردا وقوناقليقلاردا آغزى گئن كوپلر اورتايا گلير و ساچلارى هؤرولموش گؤزل اوزلى قيزلار خينالى اللر و نيگارلى بارماقلارلا قيزيل قدحلرده باده سونورلار. شراب ايچمك گوناه ساييلماقدان علاوه، غم توزونو اوركدن سيلمك اوچون تؤوصيه ائديلير.

دستانلاردا، آندلار هرجور مذهبى بوياقدان قيراخدادير. آند ايچمك لازيم گلنده اونلار موقدّسلردن چوخ، حياتدا اونلار اوچون فايدالى شئيلره آند ايچيرلر. مثلاً «قيلينجيما دوغرانيم»، «اوخوما سانجيليم»، «يئر كيمىكرتيلهيين»، «توپراق كيمى ساورولايين»، «اوغلوم دوغماسين، دوغسا اون دونه وارماسين!».

بو آندلاردان علاوه دوعا و آلقيشلار دا اؤزونه مخصوص بوياسى وار ومذهبى اؤرتودن قيراخدادير. «ساغ واريب اسن گلهسن!»، «يئرلى قارا داغين ييخيلماسين!»، «گؤركلى سويون قوروماسين!»، «چاليشاندا قارا پولاد اوزقيليجين كوتلمهسين!»

دستانلاردا قهرمانلار راحاتجاسينا دينلريندن قاييديرلار. قازانين اوغلو اوروزون دستانيندا، اوروز ددهسىنين يئرسيز گولوشوندن آجيغى توتور،آتاسينا خيطاباً دئيير: «اگر دئمز اولسان (گولمگىنين سببينى) يئريمدن دورارام، آلا گؤز ايگيتلريمى بويوما آلارام، آبخاز ائلينه گئدرم، قيزيل خاچ اال باسارام، شينل گئيميش كشيشين الينى اؤپرم، كافرين قيزين آلارام و بيرداها سنه قاييتمارام»...

دلى دومرول دستانينداكى عزراييلين و آللاهين، ايسلام آللاهى ايله اساسلىفرقى وار. بورادا آللاه بير عادى اينساندا باش وئرن ضعفلر گؤسترير.اؤيولمكدن و ايطاعتدن خوشلانير و اولو درگاهينا اگرى باخنلاردان آجيغى گلير و اونلارين جانينى آلماغا فرمان وئرير. همين حالدا و آللاهين يارديمى اولمادان بير اينساندان قورخو و تكجه حيله و مؤعجوزه ايله اونا غاليب چيخير.

***

دده قورقود دستانلارى بوتون آذربايجان خلقى دستانلارى كيمى، نظم ونثر قيسمتلريندن يارانير. دستان نؤوعو آذربايجان فولكلوريك خالق ادبياتيندا، بوتون آل الوانليغى و چوخ مضمونلوغو ايله برابر بير اورتاق وعومومو حالتى وار، دستانلار معمولاً بوگون «عاشيق» آديله معروف اولان سؤز قوشان و ساز چالان هونرمندلر طرفيندن ايفا ائديلير. «عاشيقلار»كئچميشده «اوزان» آدلانديريلير و سازلارينا «قوپوز» آدى وئريليردى.

دده قورقود دستانلارىنين نثر اوسلوبو اولدوقجا ساده، آخارلى و دانيشيق ديلينه ياخيندير. بورادا عيبارتلر آهنگدار، جوملهلر مؤوزون و قيسسادير.تأسوفلر اولسون كى، بورادا فورصتين آز اولدوغوندان اثرين نثريندن نومونهلر گتيرمك ايمكانى يوخدور.

دده قورقود دستانلاريندا سازلا اوخونان شعر، وزن، قافيه و هيجا باخيميندان، سون دؤورلرده و بوگونكو دستانلاردا اوخونان شعردن فرقليدير. بو شعرين بيچيمى ان چوخ آزاد شعره يؤنلير و اورادا بعضاً قافيه ميصراعلارين اوللرينده يئرلشير.

اثرين ايستر نثر و ايسترسهده نظمى طبيعت و حياتلا سسلهنير و ديل راحاتجا ايستهديگينى و سئوديگينى سؤيلهيير.

دده قورقود دستانلارىنين چاپ آرزوسو، اوزون ايللرين و آيلارين آرزوسودور. بو آرزو هميشه كيتابين اصل نوسخهسىنين اله گتيريلمهسى گيروووندا ايدى. بو ايش ۱۳۴۲ جى گونش ايلينده باش توتدوغو درسدن و واتيكان نوسخهلرىنين فوتو زيراكسى اله گتيريلدى. حاضيرلانميشعلمى - اينتيقادى متن حواديثه اوغرادى و ۱۳۵۷نجى ايلده اثرى ايستهينلرين ايستهگينه جواب اولاراق معمول حالدا چاپ ائديلدى و اثرين علمى-اينتيقادى چاپى هله ده بير آرزو كيمى ياشاماقدادير.

باكى، دده قورقود سميناريندا پروفسور م.ع.فرزانهنين معروضهسى

زمانهميزين قورقودو: (م.ق.سهند، بولود قراچورلو)

«آد آليب سندن او شاعير كى، سن اوندان آد آلارسان،

اونا هر داد وئرهسن، يوز او موقابيل داد آلارسان.

تاريدان هر زاد آلارسان.

آداش اولدوقدا سن اونلا، داها آرتيق اوجاليرسان،

او جلالتله دماوند داغيندان باج آليرسان.

شئر اليندن تاج آليرسان.

او دا شعرين، ادبين شاه داغيدير، شانلى سهندى،

او دا سن تك آتار اولدوزلارا شعريله كمندى،

او دا سيمورغدان آلماقدادى فندى،

شعر يازاندا قلميندان باخاسان دور سپهلندى،

سانكى اولدوزلار الندى،

سؤز دئينده گؤرهسن قاتدى گولو، پوستهنى، قندى،

ياشاسين شاعير افندى!...

باخ، نه حؤرمت وار اونون اؤز دئميشى توك پاپاغيندا،

شهريارين تاجى اگميش، باشى دورموش قاباغيندا.

باشينا ساوريلان اينجى، چاريق اولموش آياغيندا،

وحىدير شعرى، ملكلردى پيچيلدير قولاغيندا.

آيهلردير دوداغيندا.

سيد محمد حوسئن شهريار(سهند شعريندن)

هئيبت و ووقار

ساچلارى پيرتداشيق، بوغو قيرولو

قاشلارينا قونوب ايللر غوبارى

سينهسى آلوولو، آلنى قيريشلى

باشينا ياغيبدير زمانه قارى.

سؤزلرى روحلودور، دويغو گتيرير

اوركلره سوآل، سورغو گتيرير،

قايغى سيز اينسانا قايغى گتيرير

دده قورقودلارين سون ياديگارى.

باخيشى دريندير، دريالار كيمى

گولوشو معنالى، معنالار كيمى،

عزمى، متانتى قايالار كيمى

گئنيش دويغوسونون يوخدور حصارى...

چيگنينده ياپينجا، باشدا چال پاپاق،

بير الينده قلم. بير الده چوماق

شيرين ديليميزه داغ كيمى داياق

دوغروسو اوندا وار «سهند» ووقارى.

گاه اوميدله دولور نيگاران گؤزو،

گاه يادى يانديرير، گاه يانير اؤزو

ائلدن ايلهام آلير«سازىنين سؤزو»

اوخشايير وطنى، اوخشايير يارى...

م.و.واله

ووقارلى گؤرونوشو و معنوى سيماسى آذربايجان موعاصير شعرينده بو قدرجوشغون و هيجانلى ميصراعلارلا دگرلنديرلن ب.ق. سهند، ۷۵۱۹۵۵ ايللرينده آذربايجان شعر و دوشونجه جيبههسينده پارلايان اؤلمز ددهقورقود دونياسى ايلهامچيلاريندان و دوامچيلاريندان بير بلكه ده انگؤركمليسى ساييلير. عؤمرونون اوزون ايللرينى آيرى - آيرى اثرلرياراتماقلا بيرليكده دده قورقود داستانلارينا گؤزل و ياراشيقلى شعر دونوبيچمكده و هاميدان اؤنملى هر بير داستانين اؤنونه بير پرولوق و سونونا بيراپيلوق قوشان و بو پرولوق و اپيلوقلارى اؤز ميللى - ايجتيماعىدوشونجهلرى و اينسانى فلسفى دونيا گؤروشلرى ايله اينجهلهين و بونلارا درين ميللى-معنوى ايستيقامت وئرن سهندين «دده قورقود شاعيرى» و«دده قورقود ياديگارى» عونوانى قازانديغى هئچده تصادوفى دگيلدير.

بو اولدوقجا آيديندير: بوگونه قدر دده قورقود بويالارى اوزرينده چوخلو بؤيوك بيلگينلر و تدقيقاتچيلار ايللر بويو آراشديرما ايشى آپارميش، اثرده اولان ديل زنگينليگى، آنلام دولغونلوغو، ميللى - اينسانى سجيهلرپوتانسيئلى و اونلارلا بو كيمى مؤوضوعلاردا اؤز علمى – تاريخى گؤروشلرينى يكونلاشديرميشلار. بير چوخ ترجومهچيلر بو داستانلارى اؤزادبى - بديعى اثرلرينه اولگو گؤتورموش، اونلارى صحنهلشديرمك اوچون سناريو و موسيقى يازميش و بير چوخ بو كيمى دگرلى و دده قورقودون تاريخى شانشؤوكتينه لاييق ايشلر گؤرموشلر.

لاكين، بو دا اؤزلوگونده آيدين حقيقتدير كى، كيمسه سهندين گؤردوگوايشى، يعنى دده قورقود بويالارينى اونلارين ديلى، سؤز قورولوشو،آنلامى، سجيهوى خوصوصيتلرى و تاريخى اينجهليكلرينه توخونمادان بئله، اؤز ميللى - اينسانى آرزولارينى، دوغما ايستكلرينى. ايجتيماعى دردلرينى و نيسكيللرينى ددهقورقودون سازو و سؤزو ايله بو قدر باجاريق واوستادليقلا سسلنديره بيلميشدير.

ب.ق.سهندين بيرينجى هونرى بو اولسا، ايكينجى هونرى ده اوراسينداديركى، او بو ايشى ددهقورقود بويالاريندا تصوير ائديلن دوروملارلا دابان -دابانا ضيد شراييطده، يعنى وطنىنين و خلقىنين ان آغير و دؤزولمزوضعيتده اولدوغو، اونون ميللى - مدنى وارليغى تاپدالانديغى، دانيشديغى ديلين لاغا قويولدوغو و لاباياغى ديل آدلانديريلديغى و تاريخى ساختالاشديرانلارين اونا تاريخ و ميللى هوويت قوراشديرديغى بير دؤورده قلمه آلينميشدير.

۳۳ ايل اول سهندين ياخين امكداشى م.ع.فرزانهنين اثرين بيرينجى جيلدى ساييلان «سازيمين سؤزو»نه يازديغى باش سؤزده شاعيرين ياراديجيليغى بو سؤزلرله دگرلنديريلير:

«شاعير، داستانلارين مضمونوندا يئر آلان دويغولارى داها دولغون، داها حقيقى شكيلده دوغرولتماق و اونلارى درين ايجتيماعى–فلسفى گؤروشلرله اويغونلاشديرماق اوچون، هر منظومهنين اولينه بير باشلانيش(پرولوق) و سونونا دا بير قورتاريش (اپيلوق) آرتيرميشدير. بو آرتيرمالارمنظومهلرى بديعى و فيكرى جهتدن قات - قات زنگينلشديرميش و اينسانحياتىنين حيات عرصهسينده قانادلانماسينا يول آچميشدير.

شاعير، داستانلارا قوشدوغو باشلانيشلاردا حيات فلسفهسينى، اينسانين اؤزونو تاپديغى گوندن «حقيقت آدلانان او گؤزل پرى»يه چاتماق اوغروندا چيرپينتيلارينى دريندن منيمسهيير.

هر شئيدن اول، او وارليغى، اينسان حياتينى، دورغون و سؤنوك صورتده يوخ، بلكه دايمى دگيشيلمكده و اينكيشافدا گؤرور. بو دگيشيكليك كورامال و باشلى-باشينا بير حركت اولماييب، بلكه ايشيقليق و سعادت آدلانان بير هدفه دوغرودور. بورادا اينسانين ايشيقليقلارلا قارانليقلارآراسيندا قالديغى، بيرينه طرف يورودوگو و او بيريسيندن قوروندوغوحياتين اساس مسألهسى كيمى گؤرولور. وارليق و سعادت دوغوران ايشيق،يوخلوق و فلاكت تؤرهدن قارانليق، حياتدا بير - بيريله آردى - آراسىكسيلمهين ضيديتلر كيمى ووروشور.

ايشيقدان دوغورسا ايستيليك، ايستك،

قارانليقدان دوغور سويوق، آلدانيش.

محبت آختاران اينسانليق دئمك،

اونا باش انديرميش، بونو قارغيميش.

قارا قيش دونيانى برباد ائدردى،

دالينجا ياز اولوب، ياى اولماسايدى.

قارانليقدا اينسان الدن گئدردى،

گونش اولماسايدى، آى اولماسايدى.

بو اوجو - بوجاغى گؤرونمهين ووروشمادا، اينسان بير واسيطه كيمى، بير«هورموزد»لرين نومايندهسى كيمى - يوخ، بلكه بير وارليغين سيرداشىكيمى، حقيقتين اؤزو كيمى «دويار كؤنلو، گؤرر گؤزو» كيمى شيركت ائدير.

حقين، حقيقتين باغچاسى هر واخ،

اينسانلا گول آچير، اينسانلا سولور.

ان بؤيوك حقيقت اينساندير آنجاق،

اينسانسيز حقيقت اولسا، كور اولور.

دئمك اينسان بو دونيانين، طبيعتين سيرداشيدير.

حقيقتين گؤرر گؤزو، دويار كؤنلو، يولداشيدير.

لاكين، بو يولون چوخدا ياخين اولدوغونا، چوخدا آسان باشا چاتديغينا اينانماق اولمور. اينسان بو يولدا چوخلو اوچوروملارلا، آراسى كسيلمزتوفانلارلا راستلانير. او بير چوخ واخت آلدانير، آزديريلير. ايتگين دوشور،سارسيلير، «باشى داشدان داشا دگير»، «سعادت جئيرانى اؤنوندن قاچير»، «سيلديريم يوللاردا سرگردان قالير، چاليلار - تيكانلار آياغين بيچير» لاكين بو سارسيديجى حاديثهلر هئچ بيرى اونو ايشيقليغا، حياتا،محبته دوغرو يورومكده آياقدان سالمير. او، اؤز ايدهآلينا چاتماغى چتينگؤردوكده اونلارى افسانهلرده جانلانديريرو بئلهليكله اؤز ايستك وآرزولارينى بو شكيلده ترنّوم ائدير»«ب.ق.سهند، سازيمين سؤزو، بيرينجىجيلد، باش سؤز، ص: ۱۸ - ۲۱»

گونئى آذربايجان يازيچيسى، رحمتليك گنجعلى صباحى سهندين بيرينجى ايل دؤنومو موناسينتيله وارليق مجلهسينده «خالق شاعيرى سهند»عونوانى آلتيندا يازديغى مقالهده «سازيمين سؤزونو» آشاغيداكى سؤزلرله خاطيرلايير:

«او، ياراتديغى اينقيلابى و ليريك شعرلرى ايله كيفايتلنمهييب، تلاطوملو آرزو و ايستكلرينى داها دا گئنيش و اساسلى بير صورتده خلقينه يئتيرمك اوچون، خالق فولكلورونا، توكنمز زنگين آغيز ادبياتينا اوز دؤندريب، ددهقورقود داستانلاريندان ايلهام آلاراق ادبيات عالمينه سازيمين سؤزو كيمى اؤلمز و دگرلى بير اثر ياراتميشدير. ددهقورقود داستانلارى سهندين نظرينى جلب ائتديگى تصادوفى دگيل، بو كيتابدا ان يوكسك اينسانليق صيفت و دويغولارى اؤزونه يئر توتموشدور. هربويو گوتورسن، اورادا آنا محبتى، آتا قايغيسى. پاك سئوگى، قادينليغا حؤرمت، وطنه باغليليق، مردانهليك و آزاد حيات گؤروشلرى ان گؤزل وجانلى بير صورتده جيلوهلنير. سهند بونلاردان ايلهام آلاراق، هرداستانين باشلانغيجيندا يازديغى (پرولوق) و سونونداكى(اپيلوق)لاريندا اؤز دونيا گؤروشلرينى درين فلسفى ايفادهلر ايله قلمه گتيرير.» (وارليق، ايكينجى ايل، آرديجيل ايى ۱۲، ۱۹۸۰).

۱۹۸۴-جو ايلده باكيدا سهندين بير سيرا شعرلرى ايله بيرليكده سازيمينسؤزو اثرى رحمتليك روستم علىيئفين حيات يولداشى قنبر قيزى روقيّه خانيمين رداكتهسى و باش سؤزو ايله نشر ائديلميشدير. روقيّه خانيم سهندين اثرينى بو سؤزلر ايله قييمتلنديرير:

«يوكسك صنعتكارليق، بديعى ذؤوق و ايلهاملا يازديغى «سازيمينسؤزو» اثرينده سهند قارشىسينا قويدوغو مقصده بؤيوك مووفقيتله نايل اولور... موعاصير جنوبى آذربايجان ادبياتيندا «حيدربابايا سلام»دان سونرا ايكينجى گؤركملى ادبى حاديثه ساييلان «سازيمينسؤزو» اثرينده سهند تكجه «دده قورقود»ون هر داستانىنين اولينه بير باشلانيش و آخيرينا ايسه «قورتاريش» علاوه ائتمكله اونلارىخلقىنين، وطنىنين موعاصير سياسى - ايجتيماعى حياتى وضعيتىايله علاقهلنديرير. بؤيوك مهارت و صنعتكارليقلا يازيلاراق اثرين ايديا ايستيقامتينى گؤسترن همين (باشلانيش) و (قورتاريشلاردا)موليفين ايجتيماعى آرزولارى، آماللارى، حيات حاديثهلرينه باخيشى ايفاده اولونموشدور. خالق يازيچيميز ميرزه ابراهيموفون قئيد ائتديگىكيمى، همين باشلانيشلاردا شاعير داستانين هومانيزم روحونو وموندريجهسينى اينكيشاف ائتديرميش، بو گونكو اينسانينموباريزهلرى و آرزيلارى ايله آشيلاميش، حيات حقينده، اينسان حقينده بير سيرا قيمتلى فيكيرلر سؤيلهميشدير.

وطنپرورليك، اينسان سئورليك حيسى ايله اينقيلابى بير روحدا يازيلميش بو باشلانيشلار- بو پرولوقلار داهى بستهكاريميز اوزئييرحاجى بيگوفون مشهور آذربايجان قهرمانليق اپوسو اساسيندا يازديغى «كور اوغلو» اوپراسىنين اوورتوراسى تأثيرينى باغيشلايير.«كوراوغلو»يا بستهلنميش اوورتورادا اولدوغو كيمى، «دده قورقود»ا يازيلميش پرولوقلاردا دا موباريز بير احوال روحيه، اينقيلابى بيرچاغيريش واردير. (سهند، سازيمين سؤزو- سئچيلميش اثرلر)

«سازيمين سؤزو» ۱۹۸۰ - جى ايلده توركيهده «دورسون ييلديريم»ينهيمتّى ايله باسديريلميشدير. اديتور اثرين باشلانيشيندا م.ع.فرزانهنين ۱۹۶۳ ده يازديغى باش سؤزو عيناً گتيرديكدن علاوه اثرين سؤز بيچيمى وخوصوصيتلرى بارهده يوروتدوگو مولاحيظهلر ايله اونو قييمتلنديرميشدير.

بوتون بو دئييلنلر سهند ياراديجيليغىنين بيرينجى حيصهسينى، يعنى ددهقورقود دا يئرلشن ۱۲ داستاندان آلتىسينا، سازيمين سؤزونه عاييد دير.سهندين دگرلى ايشىنين ۲ -جى حيصهسى ساييلان «قارداش آندى» ۳۳ ايلدن سونرا بير سيرا چتينليكلردن آسيلى اولاراق بو گونه قدر هله ايشيقاوزو گؤرمهميشدير.(بو اثر سازيمين سؤزو ايله بير يئرده ددهمين كيتابى آدى ايله ۲۰۰۱ - جى ايلده ايستوكهولمدا باسيليبدير) اوغورلار اولسون كى بو اثرحاضيرلانميش و اونون بير نوسخهسى ده ائله بورادا آكادمىنين نيظامىآدينا ادبيات اينستيتوتونا تقديم ائديلهجك. ايكينجى حيصه، ايستر اورادا وئريلن بويالارين داها موفصّلليگى و ايسترسهده سهند ياراديجيليغىنين داها يئتگين ايللرىنين محصولو اولدوغوندان و اونون سونونا بير قورتاريش و بيرده قورتاريشا قورتاريش آرتيريلديغيندان اثر ايله ماراقلانانلارين ديقتينى آرتيقدان آرتيغا اؤزونه چكهجكدير و بئلهليكله ده سهندين دده قورقود بويالارى و دده قورقود دونياسى ايله قيريلماز معنوى، اينسانى، ملى -مدنى باغليليقلارى، بيزده اونون دوغرودان دوغرويا زمانهميزين ددهقورقودو اولدوغونا اينام و اينانج ياراداجاقدير. بورادا ددەقورقود داستانلاىنين متنيندن و يا سهندين ددەمين کتابيندان اؤرنکلر وئريلمير٠ بو ايکى اثرين هر هانکيسى ايله علاقۂلۂننلر اونلارا مراجعه ائده بيلرلر٠

سازلى - سؤزلو عاشيق ياراديجيليغيميز

آذربايجانين ائل ادبياتىنين سازلى - سؤزلو عاشيق ياراديجيليغى و اونون آذربايجان ميللى داستانلارىنين گوجلو قولو اولان آذربايجان ائل داستانلارى و عاشيق شعرى دير.

بو عصيرلر و نسيللر بويو يارانيب، اوزانلار و اوزانلارين واريثى تانينانعاشيقلارين واسيطهسى ايله زنگينلشيب و هله قلم دفتر بئله آرادا اولمادان ائلين ايستكلرينى، اورك نيسكيللرينى، حسرتلرينى، سئوينجلرينى و دويغواينجهليكلرينى شعره و نثره جالايان و ايلكين قوپوزون و سونرالار سازين پردهلرينده سسلنديرن بير ميللى-مدنى امانت كيمى بيزه گتيريب چاتديرميشدير.

اوزانلار و عاشيقلار ائل آراسيندا بؤيوك اينجه صنعت خاديملرى دوروموندا،گئجهلر پارلايان اولدوزلار كيمى ائلين اورگينه ايشيقلار ساچميش وكيمليگينى ترننوم ائتميشلر. اوزان و عاشيغين معنوى و موقدّس سيماسى بيزيم ائل ادبياتيميزدا هاميدان چوخ دونيا شؤهرتى قازانميش «ددهقورقود» بويلاريندا اؤز جانلى هئيكلينى گؤسترمكدهدير. بو داستانلاردا سازموقدّس ساييلير، الينده قوپوز داشييانا درين حؤرمت بسلهنير. ددهقورقودون قوپوزو اونون مؤعجوزهسى و قوروجوسو تانينير.

اوزانعاشيق سؤزو ديليميزده گاهدان سؤز و ساز شاعرى کيمى ده ايشلۂديلمکده دير٠ بونونلا بئله٬ اؤته دن برى بونلار اؤزلرينى عاشيق آدلانديرديقلارى اوچون٬ بو عنوانى ايشلتمک بلکۂده داها يئرلى اولاجاق٠ خالق اينانيشلاريندا عاشيق شاعرليک گوجونو و الهامينى رؤيادا مرادينين اليندن٬ عشق بادۂسى ايچمکله ايستکليسينه چاتديغينا اينانيلير٠ بئله بير اولاغان اوستو حادثه ايلۂده حاق عاشيغى تانينير٠

عاشيقلار آراسيندا اوستاد عاشيقلارين اؤزونه خاص يئرى و آدى سانى وار.اونلارين باشليجا وظيفهلريندن داستان قوشماق، اوستادنامه سؤيلهمك،فىالبداهه شعر دئمكدير. آذربايجان ميللى داستانلارى نظم و نثرحيصهلريندن يارانير.اونون نثرى اولدوقجا شيرين، جاذيبهلى، آخارلى موسجّع اولور. عاشيق شعرى ايستر داستانلاردا يئرلشديرمك اوچون وايسترسه ده عاشيغين اؤز شعر گولزارينى گوللنديرمك اوچون دئييلسين،عوموماً آذربايجان ديلىنين طبيعى و دوغما وزنى ساييلان هيجا وزنيندهسؤيلهنيلير. عاشيق شعرى هيجا وزنىنين ان قيسا، هم ده ان اوزون قاليبلاريندا بيچيملهنير. اونون هم ليريك (روباعى - غنايى)، هم ده اپيك(حماسى) واريانتلارى اولور.

عاشيق شعرى ايستر باياتى، قوشما،گرايلى، تجنيس، قيفيلبند، حربه-زوربا، دئييشمه، اوستادنامه و ايسترسه ده موخمّس، موسدّس، موستزاد اولور اولسون سازدا و سؤزده ائلين ايفتيخارلى كئچميشيندن، اينسانسئورليگيندن،معنوى سجيّهلريندن سؤز آچير.

عاشيق شعرى قاليب و وزن باخيميندان گنيش ساحهلى اولدوغو كيمى،مضمون و آنلام جهتدن ده چوخ رنگارنگ اولور. يئرلى يئرينده اوستادنامهلر٬ قوچاقلامالار، گؤزهللمهلر و دئييشمهلر داشلامالار و اونلارلا بوكيمى مضمونلار عاشيق شعرينى آذربايجان فولكلوروندا بيرگولزارا چئويرير.

«كور اوغلو داستانيندان»

قوللارينى باغلادارام

قوللارينى باغلادارام،

بولى سنون، بولى سنون.

آناجيغين آغلادارام،

بولى سنون، بولى سنون.

گؤزلرينه كول قويارام،

اووجونا من پول قويارام،

نيشانليوى دول قويارام،

بولى، من سنون، من سنون.

مرد ايگيدلرين گؤزويم،

دليلرين عزيزييم،

ببير اوغلونون اؤزويم،

بولى من سنون، من سنون.

قيزيب سينهوه كؤچرم،

اليف قدينى بوكرم،

اوستووه آلوو تؤكرم،

بولى، من سنون، من سنون.

كور اوغلويام ايش بيتيررم،

سنى دونيادان ايتيررم،

باشين بدندن گؤتوررم،

بولى، من سنون، من سنون.

ايگيت مئيدانا گيرنده

ايگيت مئيدانا گيرنده،

قايناييب جوشماسين گرك.

اگر اولسا حق وئرگيسى،

قيسمتدن قاچماسين گرك.

باخمارام دوشمن هايينا،

حق بلا وئرسين خايينا،

ايگيت، ايگيدين پايينا،

كؤندهلن دوشمهسين گرك.

گلديك، دوشدوك بيز بو يوردا،

حقدن بلا هر نامرده،

ماتاحين گئچمهين يئرده،

يوكونو آچماسين گرك.

قوچ کوراوغلى چيخار دوزه٬

باخمارام اللييه٬ يوزه٬

من دليدن اؤيود سيزه

حديندن آشماسين گرک٠

من تك گولو سولان يوخدو

دليلريم سنه دوزولر،

اليم اليندن اوزولر،

باغبان اؤلسه، باغ پوزولار،

من تك گولو سولان يوخدو.

چنلى بئلى گوللر بَزر،

گوللر سارالسا، كيم دؤزر؟

هر قوش بالاسيينان گزر،

نييه سنون بالان يوخدو؟

كوراوغلوسان هاى سالارسان،

پاشالاردان باج آلارسان،

نئچه شهرلر تالارسان،

سن تك شهرى تالان يوخدو.

نه درد اولسا منى تاپار،

سونسوزلوق باغريمى چاپار،

يارراغان اوچار، توز قوپار،

گؤررسن كى، قالان يوخدو.

نيگارى درده گتيرن،

جسدين قبيره يئتيرن،

كوراوغلو نامين گؤتورن،

يوردوندا سون اولان يوخدو.

اوردولار باسديغين وارمى؟

اوجا- اوجا داغ باشيندا،

يئل تكى اسديگين وارمى؟

هئچ تك- تنها بو چؤللرده،

اوردولار باسديغين وارمى؟

ميزراغىنين اوجون ساللا،

دوشمنه دئمه «ائيواللا»،

هر طرفدن بئش- اون كلله،

هئچ كسيب آسديغين وارمى؟

موخنّث اؤزون اؤينده،

بنؤوشه بوينون اگنده،

شئشپر قالخانا دگنده،

يهردن آشديغين وارمى؟

نامرد سييرينى بيلنده،

موخنّث اوزه گولنده،

ياغى دوشمن گوج گلنده،

مئيداندان قاچديغين وارمى؟

كوراوغلو گئچيب جانيندان،

موخنّث اؤتمز يانيندان،

اووجونان دوشمان قانيندان،

دولدوروب ايچديگين وارمى؟

كيمه چاتار سويون «ايواز»؟

مجليس باشيندا دوروبسان،

كيمه چاتار سويون «ايواز»؟

قاشلارينى نه قوروبسان،

بورجا بنزر بويون ايواز.

گؤزللر پئشوازا گلر.

دوغان، آنا قدرين بيلر،

آلنين، اوزون گولر.

نه شيريندى سويون ايواز!

سن يوسوفى كنعانسانمى؟

پاشاسانمى، سولطانسانمى،

ملكسنمى، اينسانسانمى،

كيمه چاتار سويون ايواز!

چاتماز گوجونه نر سنون،

آدين ديلده ازبر سنون،

كوراوغلو كيمى ار سنون،

آخير اولار قولون ايواز.

عاشيق «جونون» سنه حئيران،

ائيلمه گؤنلومو وييران،

چنلى بئلده قوروب دؤوران،

بير توتايديم تويون ايواز.

آنادان اوغول دوغوبدى

آنادان اوغول دوغوبدى،

گيزير اوغلو موصطافا بگ.

بو دونيايا تك گليبدى،

گيزير اوغلو موصطافا بگ.

نيزهسىنين اوجو قانلى،

دليلرى دمير دونلو،

بير ايگيددير آدلى - سانلى،

گيزير اوغلو موصطافا بگ.

بير آتى وار آلا پاچا،

آمان وئرمير قيرآت قاچا،

شمشيرىنين اوجو هاچا،

گيزير اوغلو موصطافا بگ.

بير آتادان كاش اولايديق،

بير - بيريندن خوش اولايديق،

دوغماجا قارداش اولايديق،

گيزير اوغلو موصطافا بگ.

هاى ديينده هايا باسار،

هوى ديينده هويا باسار،

كوراوغلونو چايا باسار،

گيزير اوغلو موصطافا بگ.

اود الر دوشمن باشينا

قير آتيم کيشنۂييب گيرۂر

آتيلار مئيدان باشينا

قلينج چکيب دليلريم

اود الر دوشمن باشينا

ياخشى ار٬ ياخشى آت مينۂر

اورتادا گؤسترۂر هنر

آتيلاندا نئيزه٬ ششپر٬

قالديرار قالخان باشينا

دعوا گونونده ايواز خان

يوز ياغييا وئرمز امان

دولانيب٬ اولاسان قوربان

بير بئله اوغلان باشينا

ايگيد ده٬ اولار ناموس٬ عار

دار گونده گؤرۂر گوجى کار

کوراوغلى٬ دليلر٬ نگار

ييغيلار دوران باشينا

منه قارا دئيۂن گؤزل

منه قارا دئيۂن گؤزل

قاشلارين قارا دگيلمى؟

تؤکولوبدى دال گردنه

ساچلارين قارا دگيلمى

چنلى بئلده قوردوم بينه

بنزۂييرسن٬ آيا٬ گونه

آغ اوزونده دانادانا

خاللارين قارا دگيلمى؟

کوراوغلى ماييلدى سيزه

قولاق وئرين سازا٬ سؤزه

قارا سورمه آلا گؤزه

چکيبسن قارا دگيلمى؟

شيرين لايلا چالان يوخدى

غمغصه باشيمدان آشيب

من تک درده دالان يوخدى

آه چکمۂدن باغريم پيشيب

بيرجه يادا سالان يوخدى

نئجه باخيم ائوائشيه

يارالى گؤيلوم اوشويه

توز بوروموش بوش بئشييه

شيرين لايلا چالان يوخدى

چنلى بئلده قارا گؤرونور

گوللر منه خار گؤرونور

گونوم آهزار گؤرونور

بير قئيدينه قالان يوخدى

توتون مجلسده ياسيمى

گئيميشم غم لباسيمى

بو فلکدن قصاصيمى

نه زامان وار آلان يوخدى

منه دئيين ار کوراوغلى

کسيرسن داغلاردا يولو

بيرچاره سؤيله نه اولو؟

درده چاره قيلان يوخدو

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

آت بئلينده قوچ دليلر

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

بيربيريندن خوش دليلر

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

ايوازيم بنزۂر لاچينا

سونالار حئيران ساچينا

وئرمۂرم٬ چين٬ ماچينا

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

دولون سلاحا٬ ياراغا

آتليلار گئتسين سوراغا

قويمارام گؤزدن ايراغا

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

اوردى باسان قالا ييخان

پنجۂسينده پلنگ سيخان

قنيمينه قارشى چيخان

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

خوش دانيشان٬ شيرين گۆلن

مجلس آپارماغى بيلن

دليلره سردار گلن

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

آتى گتيرۂر جوولانا

اوخ آتار نامرد دوشمانا

نگار دا ايوازا آنا

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

قوچ دليلر آچين قاناد

دۆزلدين مجلس طوىبساط

گؤتورون قلينج٬ گئييم٬ آت

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

کوراوغلى اوخونو قويوب

سئويبسئچيب ترلان ووروب

قيرآتين ترکينده دوروب

ايوازى پئشواز ائيلۂيين

بيزيم ائللر يئريندۂمى؟

گؤيده گئدن بئش دورنالار

بيزيم ائللر يئريندۂمى؟

بيربيريندن خوش دورنالار

بيزيم ائللر يئريندۂمى؟

صحبت اولوردى سازينان

اؤردک اولوردى قازينان

نئچه اينجه بئل قيزينان

طوطى ديللر يئريندۂمى؟

سئويبسئچيب بگنديگيم

هونرينه گوونديگيم

آرخاسينا سؤيکنديگيم

مرد دليلر يئريندۂمى؟

هردن عشوه٬ غمزه ساتان

منيمله اختلاط قاتان

گلنده آت باشى توتان

شوخ گؤزللر يئريندۂمى؟

چالخالانيب دؤيوندويوم

آرخا وئريب سؤيوندويوم

غوغا گونى اؤيوندويوم

نر دليلر يئريندۂمى؟

کوراوغلى هئچ دئمز يالان

ايندى اولوب باغرى تالان

دميرچى اوغلى٬ دلى حسن

ايگيت ارلر يئريندۂمى؟

داغلار قوينوندا

منى بينادان بسلۂدى

داغلار قوينوندا٬ قوينوندا

تولک ترلانلار سسلۂدى

داغلار قوينوندا٬ قوينوندا

دولاندى ايگيت باشيما

ياغى چيخدى ساواشيما

دليلر گلدى باشيما

داغلار قوينوندا٬ قوينوندا

سفر ائلۂديم هر يانا

شاهلارى گتيرديم جانا

قيرآتيم گلدى جوولانا

داغلار قوينوندا٬ قوينوندا

کسديم يوللار٬ ووردوم کروان

چکيب سويدوم چوخ بزيرگان

دوشمانلارا اوتدوردوم قان

داغلار قوينوندا٬ قوينوندا

اسير چکديم چنلى بئله

قوچ کوراوغلى دوشدى ديله

خان ايواز منيمله بئله

داغلار قوينوندا٬ قوينوندا

چونکى اولدون دگيرمانچى

چونکى اولدون دگيرمانچى

چاغير گلسين دن کوراوغلى

وئردين قيرى٬ آلدين دورى

دؤى باشينا٬ يان کوراوغلى

قيرآت الدن گئتدى بارى

جاندا قالدى انتظارى

اؤيود آرپا٬ بوغدا٬ دارى

آل شاهادين سن کوراوغلى

اوجا داغلارى دؤشلتدون

آغير آلايلار بوشلاتدون

يوز ايل لوطولوق ايشلتدون

آخير اولدون خام کوراوغلى

قيرآت بوردان گئتدى بوگون

سينۂمۂ ووردى داغ٬ دويون

دليلره من نه دئييم

اؤل بورادا قال کوراوغلى

اوجا داغلار اوجاسييام

اوجا داغلار اوجاسييام

اسگيک اولماز قاريم منيم

نر پلنگين قوجاسييام

کروان سويماق کاريم منيم

قوچ يارانديم ازل ياشدان

وورسان جدام گئچر داشدان

هله غوغادان ساواشدان

قالماميش قوللاريم منيم

هانى ايواز بوردا اسه

بير قيلينجا قيرخ باش کسه

او دؤورانيم دؤنوب ترسه

قار تؤکور باهاريم منيم

هانى احمد ششپر آتا

دميرچى اوغلى کوشتى توتا

بو گونومده گليب چاتا

ترلان دليلريم منيم

قوچ کوراوغلى باده ايچه

باشلارى پنجر تک بيچه

انصافديرمى اله گئچه

آلاگؤز نگاريم منيم

دوشموشم دارا

تانرى يامان يئرده دوشموشم دارا

منه اؤزون کؤمک اول٬ آمان٬ آمان

توتولوب بندرگاه٬ کسيلب بره

تاپميرام چيخماغا يول آمان٬ آمان

ياغى دوشمان اؤزون بوردا بيلديرۂر

آغلاديبان٬ گؤز ياشيمى سيلديرۂر

حيله قورار٬ کوراوغلونو اؤلدورۂر

اولار باشيميزا کول٬ آمان٬ آمان

بللى احمد گيرۂر اولسا مئيدانا

آت اوينادار٬ قلينج چالار مردانا

قولى باغلى سالينميشام زندانا

چاتمير بير طرفه ال٬ آمان٬ آمان

پاشا سنه نشان وئريم قيرآتى

پاشا سنه نشان وئريم قيرآتى

ابريشم ايپکدن يالى گرکدى

بير مينا بويونلى٬ اوجا ساغرلى

بير ياريم حوققادان نالى گرکدى

آرمود ديرناقلى٬ هوندور بويونلى

مئيدانا گيرنده يوزمين اويونلى

دگيرمان معدۂلى٬ آج قورد يئييملى

اورتاسى قولانا دولو گرکدى٠

قارانليق گئجه ده يول چاشيرمايان

دوشمان قاباغيندا ار دوشورمييۂن

اوستونده الآياق ييغيشيلميين

کوراوغلونون آتى بئله گرکدى

بنزتديم آليجى ترلانا سنى

دليلر ايچينده بللى ايگيت سن

گؤردوم سيناياندا مردانا سنى

شست ايله داياندين مئيدان ايچينده

بنزتديم٬ آليجى ترلانا سنى٠

چنلى بئل دئديگين داغلار دابانى

مخنثلر گله٬ چکر آمانى٬

باشيندا نشانه آلديم آلمانى

قورخوتمادى هدف٬ نشانا منى

نامردلرى اويلاقلاردان چؤکدوردوم

ياغى دوشمنلره زهر ايچديرديم

اوزوک حلقۂسيندن قرخ اوخ گئچديرديم

ترپۂنن گؤرمۂديم بير يانا سنى

قيرپينمادى گؤزون٬ قاچمادى رنگين

عالمه ياييلار٬ ساواشين جنگين

آللام خراجينى هندين فرنگين

گؤندررم ايرانا٬ تورانا سنى

چنلى بئل باشيندا مجلس قورولسون

خانلارين٬ بگلرين بوينى وورولسون

گل٬ اگلش٬ مى ووراق٬ کئفلر دورولسون

کوراوغلى چاغيرير دؤورانا سنى

زارا گلميش افغانيمدان ائل سونام

ايللر ايله آرزومانين چکۂرم

گؤزوم ياشى عوممان اولموش٬ سئل سونا

عاشيق اولدوم٬ من گناهکار اولماديم

زارا گلميش افغانيمدان٬ ائل٬ سونام

سحرسحر نه خوش گلير آوازين

گئچيبدى زمهرى٬ گليبدى يازين

سنى آلير قاچار تولک شهبازين

سيزين گؤلدن بيزيم گؤله ٬ گل سونام

امۂيديم من نازلى يارين ديليندن

زارا گلديم ديل بيلمزين اليندن

اوچوباوچوب گلير باغداد ائليندن

يورولوبدى٬ يول چکيبدى٬ يول سونام!

سحرسحر چيمنلرده گزۂسن

بولى بگين مجلسينده مزۂسن

مثلين يوخدى٬ قيزيل گولدن تازاسان

سنه خويراد الى دگدى سول٬ سونام!

قوللار آغاسينى حئيران ائيلۂدين

کسدين کباب٬ باغريم بريان ائيلۂدين

منى مجنون کيمى هريان ائيلۂدين

سن ائيلۂدين آز درديمى بول٬ سونا!

گلسين

قير آتى گتيررم جولانا ايندى

وارسا ايگيتلريم مئيدانا گلسين!

گؤرسون من دلينين ايگيتليگينى

بويانسين اندامى آل قانا گلسين

قورخوم يوخ٬ پاشادان٬ سلطاندان٬ خاندان

گلسين منم دييۂن گئچيرديم جاندان

ارلر دالدالانيب قورخماسين قاندان

آت سورسون غو غايا مردانا گلسين!

کوراوغلى اگيلمز ياغييا٬ يادا

مردين اسکيک اولماز باشيندان قادا

نعرۂلر چکۂرم من بو دونيادا

گؤستررم محشرى دوشمانا٬ گلسين

اوچوردارام بوردا قالا قويمارام

ييغيلسا مخلوقات قورولسا محشر

اسرافيل سورونى چالا قويمارام

چکۂرم قيلينجى گيرۂرم ميدانا

اوچوردارام بوردا قالا قويمارام

خبر اولسون بايزيدين ائلينه

دوشمۂميسيز من دلينين الينه

هوى دئييب مينۂرم قير آت بئلينه

بو قصاصى رستمزالا قويمارام

بادۂلر ايچميشم٬ هله سرخوشام

قورخ اوگونومدن کى٬ قاينايام٬ جوشام

تولکلر سالديران بير ترلان قوشام

سارلار شکاريمى آلا قويمارام

آرزومانيم قالمادى

ارضرومدان خراج آليب گلميشم

ارضرومدا آرزومانيم قالمادى

چنلى بئل اويلاغيم٬ قيرآت دوراغيم

آت مينمکده آرزومانيم قالمادى

قيرآتى چکرسم٬ داغلار سؤکولمز

بازبندين چکمۂسم٬ ساغرى اؤرتولمز

قاباغيمدان قاچان دوشمن قورتولماز

قصاص آلديم٬ آرزومانيم قالمادى

ارضرومدا کسديرميشم نالينى

گؤزللره توخوتموشام چولونى

چالديم٬ چاپديم مال يئمزين مالينى٬

مال يئمۂده آرزومانيم قالمادى

کوراوغلويام٬ چنلى بئلده اوتوررام

هاردا گؤزل گؤرسم٬ آللام گتيررم

دليلرى مرادينا يئتيررم

گؤزللرده آرزومانيم قالمادى

نامردلرى قوى تر باسسين خوار اولسون

دليلريم٬ بوگون دعوا گونودى

آتلانين يارادان بيزه يار اولسون

مرد ايگيدلر ياراسيندان بللى دى

نامردلرى قوى ترباسسين خوار اولسون

رستمزال کيمى نعرۂلر چکۂن

ميداندا مخنث باغرينى سؤکن

مصرى قيلينج ووروب قيزيل قان تؤکن

اسيرگمه٬ وور اللرين وار اولسون

منم دييۂن کسلر چيخيسين ميدانا

دولانسين ميداندا مردمردانا

اوتانسين نامردى بسلۂين آنا

داييم اونون ايشى آه و زار اولسون

کوراوغلى مردليگى قالا دونيادا

ايگيد گرک باشدا سئودا قاينادا

دعوا گونى سر ميداندا اوينادا

ميداندان قاچانا ناموسعار اولسون

قويمارام

آللاهى چاغيريب دوشۂرم يولا٬

بو دردى سينمده قالا قويمارام

قير آتيم حسرتدى٬ يولومى گؤزلر

دوشمنلر الينده قالا قويمارام٠

آه چکۂرم هردن کؤکسوم اؤتوررم

يولا دوشوب مطلبيمى بيتيررم

يا اؤلۂرم٬ يا قير آتى گتيررم

آيى دولانسادا ايله قويمارام

کوراوغلويام٬ قوچ اوغلويام٬ قوچام من

هئچ اولارمى بو مئيداندان قاچام من

هاوادا دؤور ائدن ترلان قوشام من

سارلار شکاريمى آلا قويمارام

قيرآت٬ گل

چنلى بئلدن سنى دئييب گلميشم٬

آلما گؤزلوم٬ قيز بير چکليم٬ قيرآت٬ گل

دميرپولاد گئييم گئييب گلميشم

آلما گؤزلوم٬ قيز بيرچکليم٬ قيرآت٬ گل

ازلدن بيلئيديم سنين حالينى

کسديرئيديم اشرفيدن نالينى

توخودئيديم يوز گؤزله چولونى

آلما گؤزلوم٬ قيز بير چکليم٬ قيرآت٬ گل

آخوردا قالارمى آرپا سحره

اوزنگيلر نه ياراشير يۂهره

دليلر سالميشدى منى قهره

آلما گؤزلوم٬ قيز بير چکليم٬ قيرآت٬ گل

منيم آتيم٬ آتيم٬ آتيم آتيلار

قولاقلارى قارغى کيمى چاتيلار

اوجوزلوقدا مين تومنه ساتيلار

آلما گؤزلوم٬ قيز بير چکليم٬ قيرآت٬ گل

"اصلى و کرم" داستانيندان

گلين حلاللاشاق من گئدر اولدوم

يئنى بير سودادى دوشدى باشيما

گلين حلاللاشاق٬ من گئدر اولدوم

باخين گؤزدن آخان قانلى ياشيما

گلين حلاللاشاق٬ من گئدر اولدوم

ازل باشدان بئله يازيليب ايشلۂر

اورۂگيم باشيندا يانار آتشلر

گولوباويناديغيم قوهومقارداشلار

گلين حلاللاشاق٬ من گئدر اولدوم

نۂدن بو فلکين ائتديگى ايشلۂر

گؤزومدن آخيتديم قان ايله ياشلار

دوزچؤرک يئديگيم قوهومقارداشلار

گلين حلاللاشاق٬ من گئدر اولدوم

کرم دئيير ترک وطن ائلۂرم

باش گؤتوروب ديارديار گئدۂرم

اجل آمان وئرسه يارا يئتۂرم

گلين حلاللاشاق من گئدر اولدوم

ايپک اولوب سارماشايديم ساچينا

سنبله بنزۂيير ساچين اصلى خان

گيريم کليسانا٬ دونوم خاچينا

قوى تاخيم بوينوما خاچين٬ اصلىخان

بيرجه منى چاغيرايدين اويونا

آچ قوللارين دولانيم بوينوما

پاييز گئجۂسينده گيريم قوينونا

آليم آغ اوزوندن ماچى اصلىخان

من سنى باش بيلديم سلطآندان٬ خاندان

سئچمۂديم ملکدن٬ حورى قيلماندان

عاشقى اؤلدوردون سن کيمى جاندان

من نئجه ال چکيم٬ کئچيم ٬ اصلىخان

کرم دئيير: آيرى دوشدوم ائليمدن

بلبل ايديم٬ اوزاقلاشديم گۆلومدن

من نه دئديم٬ سن اينجيدين ديليمدن

نه ايدى تقصيريم٬ سوچوم٬ اصلىخان؟

عشوۂسين٬ غمزۂسين٬ نازين ايستۂرم

ائلچيليگه گۂلن٬ بيگلر٬ پاشالار

من باشليق شرطينى دوزگون ايستۂرم

بئش يوز تومن بيگ بابامين دون پولى

البتۂکى مين تومن اؤزوم ايستۂرم

بير اوتاق ايستۂرم تمامى شوشه

بير اوستا ايستۂرم توتسون گوموشۂ

بير اوغلان ايستۂرم خطى بنفشه

يانيندا صحبتين٬ سازين ايستۂرم

پاييز اولور باغلار تؤکر خزلى

بوينون سينسين سئومۂييدين ازلى

قيرخ کنيز ايستۂرم دونيا گؤزلى

عشوۂسين٬ غمزۂسين٬ نازين ايستۂرم

خدام ياراتماييب بئله گؤزۂلى

دوداغى شيريندير٬ ديلى مزۂلى

اصلى دئيير٬ بودور سؤزون ازلى

زيادخان اوغلونون اؤزون ايستۂرم

حاللارى وار بيزيم حالا بنزۂمز

سير ائلۂديم گورجستانين ائلينى

ائللرى وار٬ بيزيم ائله بنزۂمز

بارلى باغچالارى٬ قارلى داغلارى

گوللرى وار٬ بيزيم گوله بنزۂمز

اللرى وار٬ يازى يازار٬ فرماندى

اوتلارى وار٬ مين بير درده درماندى

گؤزۂللرى٬ گؤيچکلرى جئيراندى

ماللارى وار٬ بيزيم مالا بنزۂمز

باشلارينا گئجه پاپاق قويارلار

چاغيراندا "مودىمودى" دييۂرلر

گلينقيزلار آلياشيلى گيۂرلر

حاللارى وار بيزيم حالا بنزۂمز

جوشقونجوشقون چايلارينى کئچميشم

سرينسرين سولاريندان ايچميشم

کرم دئيير: دلبرلرين سئچميشم

ديللرى وار٬ بيزيم ديله بنزۂمز

گؤيول

صوفى٬ نه سورورسان منيم حاليمى

ياردان آيريلاندا شاد اولماز گؤيول

ليلاسين ايتيرميش مجنونا دوندوم

هر گئجه پاپاغى٬ تاج اولماز٬ گؤيول!

بيردن سياح اولور٬ قيلينج قوشانير

بيردن تورپاق اولور٬ يئره دوشۂنير

بيردن حقدن قورخو چکير٬ اوشۂنير

بيردن پادشاهدان باج آلير گؤيول

بيردن گؤلده بيتۂن قارغى٬ قاميشدى

بيردن باغچالار دا دورلو يئميشدى

بيردن قيزيل اولور٬ بيردن گوموشدى

بيردن ده پاسلانير تونج اولور گؤيول

بيردن پيادادير٬ بيردن آتلانير

بيردن شکر اولور٬ بيردن دادلانير

بيردن اولور٬ هر جفايا قاتلانير

بيردن زهردن ده آجى اولور گؤيول

بيردن آبدال اولور٬ گيرير شاللارا

بيردن دال اولور دوشور ديللره

بيردن يولچو اولور٬ گئدير يوللارا

بيردن گئجۂلردن باج آلير گؤيول!

کرم دئيير: آخيرينه ايريلمۂز

عرب آت يورولور٬ گؤيول يورولماز

گويول بير آينادير٬ سينسا هؤرولمز

ازلى٬ سوراسى گئج اولور گؤيول!

سئوگيلى جانانيم گئتميش

کئشيش باغچاسينا گلديم

گؤردوم نازلى ياريم گئتميش

باغ گؤزومه خار گؤروندى

ساللانيب گزۂنيم گئتميش

گئديب هر يئرى آراييم

نازلى جمالين گؤرۂييم

سينمۂ خنجر ووراييم

سئوگيلى جانانيم گئتميش

جانيم حسرتدى گؤزونه

شکردن شيرين سؤزونه

سياه زلفون آغ اوزونه

داراييب تؤکۂنيم گئتميش

بويى بنزۂردى فدانا

اودلار سالدى شيرين جانا

منى قويوب يانايانا

ساللانيب گزۂنيم گئتميش

گولسوز باغا بلبل گلمز

گوللى باغلار ويران اولماز

کرم اونسوز بوردا قالماز

هراى اصلى خانيم گئتميش!

دستهدسته اؤتوب گلن گؤزۂللر

گلين کئچين کوچون يوللارينيزدان

هر بيريز عالمه پادشاهسينيز

نچين قاچيرسينيز قوللارينيزدان؟

گؤزه ياساق يوخدور بيزده٬ باخاريق

اؤنونوزدن سولار کيمى آخاريق

باغير باسيب اوست ياخايا تاخاريق

بير گول احسان ائتسز گوللرينيزدن٠٠٠

گؤزوم حئيران اولور باخسام اووايا

بويورون گئدۂليم بيزيم اوبايا

سوآلينيز وارسا بو بير گدايا

بير سورغو دويارام ديللرينيزدن٠٠٠

ايستۂرم ياز اولسون قيشى دونيانين!

گئدر اولدوم٬ ياريولداشيم ساغ اولسون

بول اولسون چؤرۂگى٬ آشى دونيانين

مجلسلر قورولسون٬ بادۂلر دولسون

سورمۂلنسين گؤزى٬ قاشى دونيانين

ارنلر قويدوغى يوللارى کئچديم

دولدوروبان عشقين بادۂسين ايچديم

بير ترسا يولوندا باشيمدان کئچديم

لعل گوهر اولسون داشى دونيانين!

باغلا بوستان اولسون چؤللر٬ صحرالار

ايستۂرم کى بالياغ اولسون دريالار

ميوه وئرسين بوتون باغلار٬ اوبالار

ايستۂرم ياز اولسون قيشى دونيانين!

دينديرۂييم گويول سنى

قلبى هاواينان اوچارسان

دينديرۂييم گؤيول سنى!

بودانبوداق گول دالينا

قوندوراييم گؤيول سنى!

اوجا داغلار اوجا اولور

گوندوز کئچۂر٬ گئجه اولور

گؤر آيريليق نئجه اولور

قانديراييم گؤيول سنى

بو درد مندن ياد اولاندا

زهر آغزيم داد اولاندا

بيردم گولوب شاد اولاندا

دينديرۂييم گؤيول سنى!

مشتاغام٬ اصليم تئلينه

وار ايديم اوباائلينه

هردم عرب آت بئلينه

مينديرۂييم گؤيول سنى!

قربانام اصلى آدينا

حق يئتيرسين مرادينا

منيم کيمى عشق اودونا

يانديراييم گؤيول سنى

اؤردەيى اوولارلار گؤلده

شاهينى بسلۂرلر قولدا

بزرگان کئچديگى يولدا

يئتديرۂييم گؤيول سنى!

دردلى کرم قان آغلايار

اۆرۂيين چارپاز داغلايار

يايى٬ يازى٬ ياس ساخلايار

گۆلدورۂييم گؤيول سنى!

کيمسه بيلمز ياشين سنين

سنين آدين٬ سلطان داغى

نه دوماندى باشين سنين

چيسکين کئچۂر٬ چن چکيلمز

هئچ قورتارماز قيشين سنين

دؤرد بير ياندان بست اولموسان

درد اهلى تک مست اولموسان

جمله داغدان اوست اولموسان

نه اوجادى باشين سنين!٠٠٠

اسکيک اولماز قارين ياغار

بولودلار بيربيرين قووار

سحر گونش سنه دوغار

جواهردى داشين سنين٠

آلت طرفين باغبوستان

اورتايانين گولگولستان

آييراندا سنى دوستدان

اؤتر غريب قوشون سنين

کرم دئيير: اؤلدوم ايتديم

بو فانى دونيادان گئتديم

قوجالاردان سوال ائتديم

کيمسه بيلمز ياشين سنين

بو يئرلر

بو يئرلرده مشکعنبر قوخويار

نازلى دلبر گزۂن يئردى٬ بو يئرلر!

سگ رقيبلر آراليقدا توخويار

الى ياردان اوزۂن يئردى٬ بو يئرلر!

ازل باشدان قارا يازيلدى يازيم

بير آه چکديم يارا يئتمۂز آوازيم

مينا بويلى٬ طوطى ديللى شهبازيم

خومار گؤزون سوزۂن يئردى٬ بو يئرلر!

سيزين يئرده اوردک اولار٬ قازينان

بيزيم يئرده صحبت اولار٬ سازينان

بؤلوکبؤلوک دستهدسته قيزينان

سونام گؤلده اۆزۂن يئردى٬ بو يئرلر!

من کرمم٬ گنجه منيم باغيمدير

دومان قوپدى چيسگين آلان داغيمدير

آغ کاغاذ اليمده٬ يامان چاغيمدير

دئييب درديم يازان يئردى٬ بو يئرلر!

داغلار

سنين يازين قيشا بنزۂر

بير سئودالى باشا بنزۂر

چوخ ايچميش سرخوشا بنزۂر

دومان اسکيلميۂن داغلار

آداغلار٬ آى اولو داغلار

ياريندان آيريلان آغلار

مور بنفشه بويون اگميش

يارپاقجيغى سويا دگميش

يازدا ياشيل اطلس گئيميش

قيش آغ اؤرپک گيۂن داغلار

آداغلار٬ آى اولو داغلار

ياريندان آيريلان آغلار

من بو داغدان گليب کئچديم

بوزبولانليق سودان ايچديم

بنفشۂدن دسته بيچديم

گؤردونوزمى باخان داغلار

آداغلار٬ آى اولو داغلار

باريندان آيريلان آغلار

اوجالاردا يوردون مى وار؟

شاهينين وار٬ قوردون مى وار؟

منيم کيمى دردين مى وار

آداغلار٬ آى اولو داغلار

ياريندان آيريلان آغلار

اى حضرات٬ اوچ درد منى قوجالدار

اى حضرات٬ اوچ درد منى قوجالدار

ياناق دردى٬ بوخاق دردى٬ خال دردى

من يازيغين مين گونونو بير ائيلۂر

نادان دردى٬ خوريات دردى٬ ائل دردى

آچ کوکسون اوستونه بير باغ تيکيم من

الوانالوان چيچکلردن اکيم من

هانکيسينين آغريسينى چکيم من؟

سوسن دردى٬ سنبل دردى٬ گول دردى٠

چوورغون درديم سولار کيمى بولاندى

واردى گئتدى٬ قارلى داغلار دولاندى

درد باغلاييب قاپىقاپى ديلندى

پالتار دردى٬ عبا دردى٬ شال دردى٠

يازيق اولدى٬ دوشدى ديلدن ديللره

بلبل قونماز اولدى غنچه گوللره

آغلايا آغلايا دوشدى يوللارا

گلن دردى٬ کئچن دردى٬ يول دردى

صوفى دئيير: کرم اۆزومه باخار

بو جانيمى عشقين اودونا ياخار

من بيليرم بو درد منى تئز ييخار

اصلى دردى٬ کرم دردى٬ ديل دردى٠

آدى ديلدن ديله دوشدى

آلا گؤزلى قلم قاشلى

منيم سونام گؤلدن اوشدى

منى قويدى انتظاردا

اوچوب اؤزگه گؤله دوشدى

بيزيم ائللرگول باغيدى

گؤيول عشقين بولاغيدى

يئل اسر زولفون داغيدى

ايندى فرصت اله دوشدى

دونيا قدر اولسون مالين

مولام آرتيرسين کمالين

گونش اوزون ماه جمالين

آدى ديلدنديله دوشدى

هر زامان چکۂرم ياسى

سيلينمز گؤيلومون پاسى

باشيمين گئتمۂز سوداسى

قيزيل کمر بئله دوشدى

هانى سئوديگييم٬ هانى

يولوندا قويموشام جانى

کرم سئودى اصلى خانى

اودا غربت ائله دوشدى

آغلارام!

من دوشموشم قارلى داغلار آردينا

خان اصليم ياديما دوشدى٬ آغلارام

هئچ بير طبيب چاره ائتمۂز درديمه

جان اصليم ياديما دوشدى آغلارام

داغلارين بورغوسى منه يورد اولار

مئشۂسينده اصلان اولار٬ قورد اولار

اوچ آى منه چوخ بؤيوک بير درد اولار

خان اصليم ياديما دوشدى آغلارام!

اوجا داغ باشيندا اؤتوشور قوشلار

ماراليم قاچيبدى٬ کيملر گؤرموشلر؟

درديمى آنلاماز قارا کشيشلر

خان اصليم ياديما دوشدى آغلارام

هى آغلارام بودور سؤزون ازلى

پاييز اولار باغلار تؤکر خزلى

درد آنلاماز بو يئرلرين گؤزۂلى

خان اصليم ياديما دوشدى آغلارام

دردلى کرم دئيير: بو درديم يئتمز

ياريمين سوداسى باشيمدان گئتمز

يوزمين اؤيود وئرسز٬ بيرى کار ائتمز

خان اصليم ياديما دوشدى آغلارام

سنين اصلين من دگيلم

آلدى کرم:

گؤزللر چيخيبلار سئيره

بيريسى اصليمه بنزۂر

آل گئيۂنين ساللانيشى

يئريشى اصليمه بنزۂر

آلدى قيز:

اوزاق ائلدن گلن عاشيق

سنين اصلين من دگيلم

چوخون دردۂ سالان عاشيق

سنين اصلين من دگيلم

آلدى کرم:

عشقين بادۂسينى ايچديم

بولانليق چايلاردان کئچديم

بير قيز گؤردوم درده دوشدوم

دوروشو اصليمه بنزۂر

آلدى قيز:

سؤزونو قانميشام ازل

باغينا دوشمۂسين خزل

هاييستانا گئتدى گؤزۂل

سنين اصلين من دگيلم

آلدى کرم:

منه مشتاق غربت ائللر

گؤز ياشيمى کيملر سيلر

کرم آغلار٬ رقيب گولر

گولوشو اصليمه بنزۂر

آلدى قيز:

سنين آختارديغين اصلى

قاراقاشلى٬ قارا گؤزلو

منيم آديم خانيم نازدى

سنين اصلين من دگيلم

گنجه شهريدى بيزيم ائليميز

اؤردک اوچدى٬ ويران قالدى گؤلوموز

نئجۂ اولاجاقدى بيزيم حاليمز

آچ اصليم٬ آچ کوگسون دوگمۂلرينى

آشيب گلديم من داغلارين بئليندن

نۂلر چکديم من بو عشقين اليندن

شکر اولا قورتارديم اغيار ديليندن

آچ اصليم٬ آچ کوگسون دوگمۂلرينى

قارا داغدان يئنديم بير دوز اوبايا

يئتيشدى فغانيم عرشۂ اعلايا

اوزوم حق درگاها٬ اليم دعايا

آچ اصليم٬ آچ کوگسون دوگمۂلرينى

آيرى دوشدوم٬ وطنيمدن ائليمدن

گورون نه لر چکديم عشقين اليندن

قئيصريده خبر آلديم گليندن

آچ اصليم٬ آچ کوگسون دوگمۂلرينى

درديمى دويانلار بوتون آغلادى

بيگلر توتدى قوللاريمى باغلادى

اورۂگيمى عشق اودونا داغلادى

آچ اصليم٬ آچ کوگسون دوگمۂلرينى

فلک بيزى نه گونلره يئتيردى

من يازيغين ايشين بورا بيتيردى

قووبقووب بو ديارا گتيردى

آچ اصليم٬ آچ کوگسون دوگمۂلرينى

باشيمى سئودايا سالدى نه چاره

کشيش باغچاسيندا بير گؤزل گؤردوم

عقليمى باشيمدان آلدى٬ نه چاره

داراييب زلفونو تؤکوب اوزونه

باشيمى سئودايا سالدى نه چاره

سئوديگيم او گؤزل کشيش قيزيدى

سحردن پارلاميش دان اولدوزودى

ياشيلباش سونادى٬ گؤللر قازيدى

گؤلدن کنار قاناد چالدى نه چاره

اصلا رحم ائتمۂدى او شوخ نگاريم

بير کره سورمادى منيم احواليم

اصلا رحم ائتمۂدى او شوخ نگاريم

عشق اودونا ياخدى منى او ظاليم

سئوداسى باشيمدا قالدى نه چاره

دردلى کرم دئيير فرقتيم قاتى

کسکيندى قيلينجى يوگرک دى آتى

او عيسوى٬ من محمد امتى

عشق اودون اۆرۂگه سالدى نه چاره!

اگلن دورنام٬ اگلن خبر سوراييم

قاتارقاتار گؤى اوزونده سوزورسوز

اگلۂن دورنام٬ اگلۂن خبر سوراييم

بيزيم يورددان نه خبرلر بيليرسيز؟

اگلۂن دورنام٬ اگلۂن خبر سوراييم

بيزيم يئرده سرين بولاق آخارمى؟

ياز گلنده بنفشۂلر قوخارمى؟

آلاگؤزلوم سئيرنگاها چيخارمى؟

اگلۂن دورنام٬ اگلۂن خبر سوراييم

بيتمۂزمى آغاجى بيزيم باغلارين

اسگيک دگيل قيزيل گولى داغلارين

هئچ اولدىمى سنين گؤزل چاغلارين؟

اگلۂن دورنام٬ اگلۂن خبر سوراييم

خان اصليمين سئيرنگاهى هارادا؟

حق چاتديرسين عاشيقلارى مرادا

جانيم دورنا٬ نه گزيرسن بورادا؟

اگلۂن دورنام٬ اگلۂن خبر سوراييم

دردلى کرم دئيير: هاردان گليرسيز

خان اصليمين يئرينيوردون بيليرسيز

گؤرسز اونا مندن سلام دييۂرسيز

اگلۂن دورنام٬ اگلۂن خبر سوراييم

آغلارام

فلک منى باغا باغبان ائيلۂدى

دوست باغيما هئچ گيرمۂدى آغلارام

عالم دردى بسله ديگيم گوللرى

ياريم دريب ايگلۂمۂدى٬ آغلارام

گؤزه گلمز بو يئرلرين سلطانى

بو خسته گؤيلومون طبيبى هانى؟

ازلدن سئوميشديم من اصلى خانى

قول بوينونا هئچ دگمۂدى آغلارام!

گؤرونمز٬ گؤرونمز منيم ماراليم

کسيلدى قالمادى صبرقراريم

قارا کشيش قيزى٬ اصليدى ياريم

يار حاليمى هئچ بيلمۂدى٬ آغلارام

کرم دئيير: ظالم فلک نئيلۂدى

خنجر آليب باغريم باشين تئيلدى

اصلى خانيم منه نه لر ائيلۂدى

ايلغاريندان دوز اولمادى آغلارام

ائللر٬ اصليمى گؤردوزمى؟

نازلى ياريمى قاچيرديم

ائللر٬ اصليمى گؤردوزمى؟

بلبلى الدن اوچوردوم

گوللر٬ اصليمى گؤردوزمى؟

اصلى حوريدير بيلۂنه

قوينى جنتدير گيرۂنه

گؤزلرى بنزۂر جئيرانا

چؤللر٬ اصليمى گؤردوزمى؟

اوبالارى اويماقاويماق

اولمازيميش ياردان دويماق

آغيز سوددى٬ دوداق قايماق

يوللار٬ اصليمى گؤردوزمى؟

گلديم گؤردوم اصلى کؤچوب

آتين سوروب بوردان گئچيب

اگيليب سويوندان ايچيب

گوللر٬ اصليمى گؤردوزمى؟

سرو آغاجى٬ سنين مارالين هانى؟

دور٬سرو٬دور٬ سندن خبر توتاليم

سرو آغاجى٬ سنين مارالين هانى؟

گؤزوندن آخيتما قانلى ياشلارى

سرو آغاجى٬ سنين مارالين هانى؟

آلچاقلىاوجالى قارشيدا داغلار

خستۂنين حاليندان نه بيلير ساغلار؟

گؤيلوم انتظاردا٬ گؤزوم قان آغلار

سرو آغاجى٬ سنين مارالين هانى؟

دوغرى سويلمه سن قدين اگيلسين

ايستۂرم مولادان٬ بئلين بوکولسون

بير آه چکديم يارپاقلارين تؤکولسون

سرو آغاجى٬ سنين مارالين هانى؟

کرم دئيير: گؤز ياشلارى تؤکۂرم

ويران باغدا بلبل اولوب اؤتۂرم

ياريمين يولوندا باشدان کئچۂرم

سرو آغاجى٬ سنين مارالين هانى؟

آمان فلک کمک ائيله بو گونده

ناقافيلدان گلدى٬ آلدى درد منى

گئجهگوندوز اودا يانديم آليشديم

توتدى يولوميولوم يولدى درد منى

غربت ائلده٬ اوجا داغلار آشالى

آه ائتديکجه قارا باغريم دئشۂلى

من اصليمدن آيرىاوزاق دوشۂلى

دليکدليک ائتدى٬ دلدى درد منى

فلک منيم ايله عناد ائيلۂدى

غم ايله هجراندير تحفۂن سويلۂدى

کسکين قيلينجلار باغريمى پيلۂدى

بؤلوکبؤلوک ائتدى٬ بؤلدى درد منى

گئجۂگوندوز کسمۂز گؤزومون ياشى

سالدى قانلى فلک باشيما داشى

ارضروم داغيندا گئچيرديم قيشى

آخير چؤلدن چؤله سالدى٬ درد منى

بيلمۂم خيالميدير٬ يوخسا دوش کيمى

گلدى٬ گئچدى بوران کيمى٬ قيش کيمى

دردلى کرم يوواسيندا قوش کيمى

توتدى يولوميولوم يولدى درد منى

دينديرەييم کونول سنى

قلبى هاواينان اوچارسان

دينديرۂييم کونول سنى

بوداقبوداق گول دالينا

قوندوراييم کونول سنى

اوجا داغلار اوجا اولور

گوندوز گئچر٬ گئجه اولور

گؤر آيريليق نئجه اولور

قانديراييم کونول سنى

بو درد مندن ياد اولاندا

زهر آغزيم داد اولاندا

بيردم گولوب شاد اولاندا

دينديرۂييم کونول سنى

مشتاغام اصليم تئلينه

وار ايديم اوبا ائلينه

هردم عرب آت بئلينه

مينديرۂييم کونول سنى

قربانام اصلى آدينا

حق يئتيرسين مرادينا

منيم کيمى عشق اودونا

يانديراييم کونول سنى

کرم ايله قوجانين دئييشمۂسى

آلدى کرم

باشينا دؤندويوم آى قوجا قارداش

آمان قوجا اصلى خانى گؤردونمى

آخار گؤزلريمدن سئل تک قانلى ياش

آمان قوجا اصلى خانى گؤردونمى

آلدى قوجا

باشينا دؤندويوم گول اوزلو جوان

اوغلان سنى بير قيز دئييب آغلادى

آلا گؤزلرينه من اولدوم حئيران

اوغلان سنى بير قيز دئييب آغلادى

آلدى کرم

آغ اوزونده٬ دانادانا خالى وار

اممۂک اوچون لبلرينين بالى وار

ساغرى باشماغينين گوموش نالى وار

آمان قوجا اصلى خانى گؤردونمى

آلدى قوجا

يئرينده کتان کؤينک ديزيندن

دانيشاندا دۆر تؤکولور گؤزوندن

اونو گؤرجک منده گئتديم اؤزومدن

اوغلان سنى بير قيز دئييب آغلادى

آلدى کرم

کرم باسدى گئجه باسار دوزونو

قارا سورمه مست ائلۂدى گؤزونو

آدى اصلى قارا مليک قيزينى

آمان قوجا اصلى خانى گؤردونمى؟

آلدى قوجا

نه دن گئتمز بيزيم داغين دومانى

حق قالديرسين آراليقدان يامانى

يامان يئرده سن گل٬ قويما قوجانى

اوغلان سنى بير قيز دئييب آغلادى

کرم ايله چوبانين دئييشمۂسى

آلدى کرم

قاباغيندا اوتلار کئچى

قارغيدان آيريلماز ساچى

او قارا ملکين کوچو

چوبان بوردان هاچان کئچدى؟

آلدى چوبان

کوچلرى قاريشماز کوچه

ساچى اوزون٬ بئلى اينجه

تازاجا آچيلميش غنچه

بوردان بير آغدابان گئچجى

آلدى کرم

قاباغيندا اوتلار قوزو

گئيينيب اولوب قيرميزى

او قارا مليکين قيزى

چوبان بوردان هاچان کئچدى؟

آلدى چوبان

زر بيلۂزيک الينده ايدى

گوموش کمر بئليندۂ ايدى

قيرخ اينجه قيز يانيندا ايدى

بوردان بير جان آلان کئچدى

آلدى کرم

اريدى داغلارين قارى

توکولدى چايلارا سارى

او اصلى٬ کرمين يارى

چوبان بوردان هاچان کئچدى؟

آلدى چوبان

چوبانام دئديم گؤزومدن

قانلى ياش توکدوم گؤزومدن

گؤرنده گئتديم اؤزومدن

بوردان بير ناتوان کئچدى

عاشق قوربانيدن

کونول کاروانى

اوچدى کوچ ايله دى گؤيول کاروانى

مايالار دوزولوب٬ يوللارا دوغرو

ناشى اووچى کسيب اوو برۂسينى

ماراللار سايريشير چووولره دوغرو

آلچالسين داغلارين گؤرونسون کوچى

جنت بوجاغيدير قوينونون ايچى

او قارا تئللرى هورولموش ساچى

هر دم آخماق ايستۂر بئللره دوغرو

باغچالاردا قورودولور باراما

ناشى طبيب مرهم ائيلر ياراما

دئديم پريم تئللرينى داراما

گؤيول سيرۂ چيخار خاللارا دوغرو

قربانيم نالم يانديرير داشى

اوستونه گلسين طبيب ناشى

عمانا دؤنوبدى گؤزومون ياشى

قالخيبان آخيشير سئللره دوغرو

ساليبدى چؤللره منى

آلدى قوجا:

جوان اوغلان٬ سن هارادان گليرسن

سبب نۂدى دوشوبسن بو چؤله سن؟

گؤزل سئويب٬ ابدال اولوب چاشيبسان

من باخيرام نابلد سن يولاسن

آلدى قربانى: گؤرک قوجانين جوابينى نئجه وئردى

باشينا دوندويوم اى قوجا بابا

بير پرى ساليبدى چؤللره منى

نه گونومگون گئچير٬ نه گئجۂمگئجه

بير پرى ساليبدى چؤللره منى

آلدى قوجا

اگر مال ايسترسن ٬ دولت ماليم وار

ناموسوم وار٬ غيرتيم وار٬ عاريم وار

اگر قالسان گؤزوم اوسته يئرين وار٬

بير قيزيم وار٬ اونا همدم اولارسان

آلدى قربانى

خبر آلسان بودو سؤزومون دوزى

سيزيلداشير يارام سپمه گل دوزى

جوادخان باجيسى٬ زيادخان قيزى

او پرى ساليبدى چؤللره منى

آلدى قوجا

مصطفى بيگ ايلقاريندا بوتوندى

يئرى اوغول٬ منزيلينه يئت اوغول

آختاريب پرينى تاپماق چتيندى

دعام بودور سئوديگينى آلاسان

آلدى قربانى

قربانينين دردى اولوب زيادا

آللاهى چاغيرسام يئتيشۂر دادا

بير گؤزل سئچميشۂ٬ ايشيق دونيادا

او پرى ساليبدى چؤللره منى

ياتميشديم

ياتميشديم٬ اوستومه گلدى ارنلر٬

سفيل٬ نه ياتميسان٬ اويان دئديلر

اويانديم غفلتدن٬ آچديم٬ قان دئديلر

آل٬ آب کؤثردن ايچ٬ قان دئديلر

اويانديم غفلتدن٬ آچديم٬ قان دئديلر

ارنلر پايينا سورتدوم اوزومى

دينديرديلر٬ حق سؤيلۂديم سؤزومى

دوخسان مين کلمۂمه بيان دئديلر

قوربانى٬ باتيبسان غم درياسينا

اووچونون مسکينى داغ آرخاسينا

بير صئيقل وئررسن کؤنول پاسينا

عاشيقى معشوقۂ قوربان دئديلر٠

ائيلۂدى عطا

بير کيمسۂنه گلدى منيم اوستومه

يازيلى شانينۂ يا من العطا!

امام اولا٬ داماد احمد مرسل٬

دولدوروب جامينى ائيله دى عطا٠

ترحم ائيلۂدى آب کؤثردن٬

اونونچون کئچميشم جان ايله سردن

ايستۂديم مطلبيم پاى قنبردن

کرامت ائيلۂدى منه بير بوتا

عشق اليندن ناموسعاريم قالمادى

نه بير صبريم٬ نه قراريم قالمادى

قوربانييۂم٬ اختيياريم قالمادى

دؤنموشم کمانا٬ اولموشام دوتا

آللاه ساخلاسين

يارالانديم اورۂگيمين باشيندان

يارا دئيين يارالاريم باغلاسين

اوخلانميشام کيرپيگيندن٬ قاشيندان

من اؤلورم٬ اونى آلاه ساخلاسين!

ناشى طبيب درده درمان ائتمۂدى

جانان گليب گؤز اؤنوندن گئتمۂدى

حسرت قالديم٬ اليم يارا يئتمۂدى

وزير ده منيم تک کامين آلماسين!

قربانينين دردى حددن زياده

چاغيرسام آغامى٬ يئتيشۂر داده

سورسالار نئجۂدير٬ او بينوادا

من آل گئيديم٬ او قارالار باغلاسين!

آرالار منى

ازل باشدان يئريم بى مکان اولدى٬

گؤرونور گؤزومه هارالار منيم

ايوب کيمى سينۂم شان با شان اولدى

گؤرونور گؤزومه يارالار منيم

اسلام اولان مذهبيميز شريفدى

دردلى اولان بو اودلارى گؤروبدى

آلا گؤزلى بير دلبريم گئديبدى

شاه مردان گلسه چارالار منيم

ازل باشدان قارا گليبدى يازى٬

کيمدى اولسون بو دونيادان ايراضى؟

محمددن بيزه قاليبدى يازى

قوربانييام٬ ايشيم آرالار منيم٠

گؤز دگر سنه

ساللاناساللانا کئچر سلاطين

گل بئله ساللانما٬ سؤز دگر سنه

آل٬ ياشيل گئيينيب دورما قارشيمدا

يايين بد نظردن٬ گؤز دگر سنه

گئتمهگئتمه گؤروم کيمين ياريسان

هانسى بختۂورين وفاداريسان

کؤلگۂده بسلنميش قوزئى قاريسان

سحرين يئللرى تئز دگر سنه

قوربانى دئيير:

هئچکس يارين اؤيمۂسين

دويمۂلى ياخانين چاپاز دويمۂسين

دستۂله٬ زولفلرون٬ يئره ديمۂسين

يوللار غوبارلانار٬ توز دگر سنه٠

بنووشه

باشينا دؤندويوم آى قشنگ پرى

عادتدير درۂللر ياز بنووشۂنى

آغ نازيک الينله بير دسته باغلا

تر بوخاق آلتيندا دوز بنووشۂنى

تانرى سنى خوش جمالا يئتيرميش

سنى گؤرن عاشيق عقلين ايتيرميش

ملکلرمى درميش٬ گؤيدن گتيرميش

حئيف کى٬ دريبلر آز بنفشۂنى

قوربانى دئيير:

کونلوم بوندان سايريدى

نه ائتميشم٬ ياريم مندن آيريدى

آيريليق مى چکيب بوينى اگريدى

هئچ يئرده گؤرمۂديم دوز بنووشۂنى

من اولدوم

کؤچکؤچ اولدى٬ کؤچدى ائللر٬ اوبالار

وئرانادا باقى قالان من اولدوم

چايلار جوشدى٬ يوللار ايشلۂمز اولدى

گميسى گردابدا قالان من اولدوم

ازل باشدان سؤز استادى گلنده

قاشى جلاد٬ گؤزى ياغى گلنده

هردم گؤزل پرى آدى گلنده

ساراليب گول کيمى سولان من اولدوم

قربانيام فکريم گزير آسماندا

جانان هاراد اولسا جان اولور اوندا

يعقوبى کيمى قان آغلارام کنعاندا

يوسف تک زنداندا قالان من اولدوم

گزهگزه من

آلتى يول گلميشديم٬ بونونلا يئددى

اؤلدوم بو باغچانى گزهگزه من

دئديم يار سئوميشديم٬ اونوتدى گئتدى

اؤلدوم بو باغچانى گزهگزه من

گؤزوم دويماز سنين کيمى جاناندان

جانانين ايتيرن تئز اولار جاندان

اينانميرسان سوروش شاه خوباندان

اؤلدوم بو باغچانى گزهگزه من

پرى سنه قوربان٬ ديريلى قوربان

يولوندا فدادى بو باش ايله جان

بير الينده فانوس٬ يانيمجا خوبان

اؤلدوم بو باغچانى گزهگزه من

بهانه دير بو!

دئديم: دلبر٬ گئتمۂ بيردم دانيشان

دئدى: سؤزون يوخدى٬ بهانۂدير بو

دئديم: بير نظر سال عاشيق حالينا

دئدى: عجب دلى٬ ديوانۂدير بو!

دئديم: هاراى٬ حاليم يامان اولوبدى

دئدى: غمدن بئلين کمان اولوبدى

دئديم: واللاه٬ باغريم آل قان اولوبدى

دئدى: من بيلمۂرم خزانۂدير بو

دئديم: قوى گؤزومه قوراييم تئللرين

دئدى: لازيم دگل وحشى گوللرين

دئديم: سن بيزيمسن٬ بيزده ائللرين

دئدى: چکين بوردان ٬ بيگانه دير بو!

دئديم: سنه عاشق اولان جان بودى

دئدى: سنين عشقين آخار بير سودى

دئديم: جوان عؤمروم چورويوب گئتدى

دئدى:عبث سؤزدور٬ افسانۂدير بو!

دئديم: من قربانام يارين آدينا

دئدى: سالما منى دشمن يادينا

دئديم: من ها يانديم عشقين اودونا

دئدى: شمعه يانان پروانۂدير!

نه دندى؟

اى نازنين صنم بو گن دونيادا

ناموسى اغيارا ساتماق ندندى؟

گر سنين آدينا دئييليب شهباز

سؤيله گوروم٬ آدين آتماق ندندى؟

آلارام هر يئردن سنين سوراغين

گۆندنگۆنه آرتار بيل ايشتيياقيم

اؤز الينله يانديرديغيم چراغين

شعله سينه کينلى باخماق ندندى؟

قوى قوروسون تانرى سنى بلادان

تاپسين جانين صحت٬ اى گول شفادان

هر ايکيميز وصله يئتک دعادان

هجرانين اودونا يانماق ندندى؟

نه گؤزلدير سنين شيرين سؤزلرين

زايل ائتدى منى آلا گؤزلرين

آى سئوديگيم قايداسيدى قيزلارين

گاهدان دا بير بو سؤز آتماق ندندى؟

سنه عياندى٬ اى دلبر سئوديگيم

قوربانيدى٬ بير شئى ديلر٬ سئوديگيم

آى اوزونى گؤرمک ايستر سئوديگيم

سؤيله گؤروم بو ياشينماق ندندى؟

آباد ائيلۂديم

غم اليندن سينه ييرتديم٬ باش آچديم

هجر اليندن داد و بيداد ائيلۂديم

اؤزوم اؤز اليمله ييخديم ائويمى

مدعيلر ائوين آباد ائيلۂديم

تخم حسرت سينۂم اوسته اکديرديم

گؤزومون ياشيله بحره يئتيرديم

جفا چکديم درد خرمنى گؤتوردوم

اونون آدين تهمت آباد ائيله ديم

گؤزلريمدن ذرهذره ياش کسديم

يار يولوندا اوز دوشۂديم٬ باش کسديم

شيرين سئوديم٬ فرهاد کيمى داش کسديم

کوه بيستونى آباد ائيله ديم

گؤزللر ييغيلميش ساغ و سولوندا

فلک منى قويموش مين درد الينده

قوربانى دئيير: بيوفالار يولوندا

حئيف جوان عؤمروم برباد ائيلۂديم٬

عابباس و گولگز داستانيندان

واختيدى

بودور گلدى باهار فصلى

داغلارين لالا واختيدى

آچيليبدى قيزيل گوللر

بولبولون بالا واختيدى

بولبوللر دولانير باغى

بير خلوت ائيله اوتاغى

سنه قوربان اولوم ساقى

مى وئر٬ پياله واختيدى

من عابباسام٬ بويى بسته

درديندن اولموشام خسته

آل باشيمى ديزين اوسته

چک ياتاق لايلا واختيدى

يار گلمير

اوغرون يوللارا باخماقدان

باغريم قان اولدو يار گلمير

آغلاماقدان عئينيم ياشى

سئل٬ عوممان اولدى٬ يار گلمير

منيم ياريم بويى بسته٬

درديندن اولموشام خسته

يقين چيخيبدى تخت اوسته

يوخسا خان اولدى٬ يار گلمير

داغلارين قارى سؤکولدى

آخدى چايلارا تؤکولدى

عابباس دئيير٬ بئل بوکولدى

قد کمان اولدى٬ يار گلمير

گؤنلوم

نه آغلارسان٬ نه سيزلارسان

بير دردى بئش اولان گؤنلوم

آخيردا زوننار باغلارسان

غمه يولداش اولان گؤنلوم

بير يار گلير اوباسيندان

آليم درد و بلاسيندان

چرخ فلک باداسيندان

ايچيب سرخوش اولان گؤنلوم

عابباس آغلار عارسيزعارسيز

دونيا اولوب اعتبارسيز

دئييردين٬ دؤزۂرم يارسيز

دؤز٬ باغرى قان اولان گؤنلوم!

ديلبر

اوجا داغلارين باشيندا

قورخورام قار ياغا ديلبر

آلدين عقليمى باشيمدان

سالدين داغدانداغا٬ ديلبر!

گوللرين ايچينده گولم

اوخويان شئيدا بولبولم

من بير قولى باغلى قولام

سن اولموسان آغا٬ ديلبر!

گوللرين ايچينده خارام

گول اوزونه انتظارام

من ازلکى کوهنه يارام

دولان ساغدان سولا٬ ديلبر!

قول عابباسين گؤزى سنده

اولموشام ديوانه منده

بير جوت شاماما سينۂنده

يئندير تاغدان تاغا٬ ديلبر!

ائيلۂسين

دومان٬ گل گئت بو داغلاردان

داغلار تازا بار ائيلۂسين

نه گؤزلريم سنى گؤرسون

نه گؤنلوم غبار ائيلۂسين٠

حاشا٬ سئوديجيگيم٬ حاشا٬

دئييلنلر گلدى باشا

بير ياندان اؤزون توت داشا

بير ياندان ائل جار ائيلۂسين

عابباس آغلار زارىزارى٬

گئتمز گؤيلونلونون غبارى

ايلقاريندان دؤنن يارى

تانرى تئز بازار ائيلۂسين

گئتدى

گئجهگوندوز قان آغلارام

گؤز ياشيم عوممانا گئتدى

شيرين جانيم يار يولوندا

اولماغا قوربانا گئتدى

دويماديم يارين ديليندن

قوجماديم اينجه بئليندن

آلديلار يارى اليمدن

قارقانقارقانا گئتدى

هرنه اولدى٬ منه اولدى

قاينادى پئيمانيم دولدى

دئسۂلر عابباس نئجه اولدى

دئيين٬ توفارقانا گئتدى

گئديرم

دوروم٬ دولانيم باشووا

آلا گؤزلى يار٬ گئديرم

اؤلسم بويونا ساداغا

قالسام انتظار گئديرم

مرد ايله ائيله الفتى

چکمه نامرددن منتى

بولبول قيزيل گول حسرتى

قيشى٬ يازى زار گئديرم

عابباس دئيير گول بحثدى

بوندان آرتيق درد هانسيدى

آيريليغين وعدۂسيدى

گل گؤنلومى آل٬ گئديرم٠

اولماز

بير گؤزل اوخلادى منى

بئله ابرو کمان اولماز

گؤيدن حورىملک يئنسه

اونون کيمى قيلمان اولماز

کباب يانار کؤز ايله

دانيش يارين اؤزى ايله

مخنثلر سؤزى ايله

يار ها ياردان يامان اولماز

عاشيق عابباس يانايانا

ياندى باغريم٬ دؤندى قانا

بير نامه ياز توفارقانا

داها سندن امان اولماز

بيلمۂديم

يئريديم٬ يورودوم يئته بيلمۂديم

دردغم اليندن ياتا بيلمۂديم

بير يورغون اووچويام٬ توتا بيلمۂديم

اووم قارلى داغلار آشدى دا گئتدى٠

ياخشى اولار ائل ايچينده قول آدى

گؤزوم ياشى يار قاپيسين سولادى

گؤيول قوشى گؤيده قاناد بولادى

قيردى شکار بندين٬ اوچدى دا گئتدى٠

من عابباسام٬ يالان گلمز ديليمه٬

غير بولبول قونا بيلمز گولومه

ترلان دوشدى من نادانين الينه

اوولايا بيلمه ديم٬ قاچدى دا گئتدى

قاشلارين

درس آلماميش آچديم کيتاب اوخودوم

محتاج دگل هئچ اوستايا قاشلارين

تازا چيخيب کماندارين اليندن

بنزۂر اوچ گئجۂليک آيا قاشلارين

اووچو اولان دورار داغ دابانيندا

دردى اولان ياتار درد قيراغيندا

نه دوروبسان سير غيبين داليندا

وئريبدى عؤمرونى ضايا قاشلارين٠

بير خالين بزرگان٬ بير خالين خوجا

حسنون زکاتينى وئر من محتاجا

من عابباسام ائيله مزديم التجا

منى گتدى التجايا قاشلارين٠

پرى

سن کى٬ بو قايدا دا بئله گؤزلسن

يوخدى گؤزلليکده سنه تاى٬ پرى!

قاشلارين کماندى٬ کيرپيکلرين اوخ

آغ اوزونده قوشا خاللار٬ آى پرى

حق گؤتورسون آراليقدان يامانى

آرتسين سر غيبين دردى٬ آمانى

هرکيم وورسا سننن منيم آرامى

گؤروم دوشسون ائولرينه واى٬ پرى

عابباس دئيير: قيزيل گولى درگيلۂن

دريبدريب سينم اوسته سر گيلۂن

آغ اوزوندن بيرجه اؤپوش وئرگيلۂن

حساب ائله قونشولوقدا پاى٬ پرى

اولماسين

گئدۂنين گلمۂسين٬ ياتانين اؤلسون

گؤزگؤز اولوب٬ قابيق قويوب سويولسون

هر يانينا آلتميش پيلتۂ قويولسون

يئرينى ده ييغيب سالان اولماسين

جگرين دوغراسين بير الماس پيچاق

يئددى ايل يان اوسته اوزانسين ناچاق

قوهومى٬ قارداشى دوشسونلر قاچاق

احوالينى خبر آلان اولماسين!

سن پوزموسان منيم خوشنود حاليمى

عابباس سنه نه ائديب٬ تانرى ظالمى؟

چکديم جگرينه من خنجريمى

جنازۂنه ياخين گلۂن اولماسين!

بيرده ياد

باشينا دؤندويوم اى يازان عالم

من دردديليمى دئييم٬ بيرده ياز

دوققوز آى ياتاسان يارين قوينوندا

اوچ آى پاييز٬ اوچ آى قيشى٬ بيرده ياز

نه توش اولدوم نازلى يارين اوخونا

آغ ممۂلر بيربيرينه توخونا

بير قلم چال هر ديواندا اوخونا

گؤرن دئسين اللرين وار٬ بيرده ياز

نه اولا عابباسى يادا سالالار

هاوادا دورنالار قاناد چالالار

قورخورام کى٬ يارى مندن آلالار

چيغريشالار هاچان٬ گلۂر٬ بيرده ياز٠

يادا سال منى

باشينا دؤندويوم آلا گؤز پرى

گاهدان آغلا٬ گاهدان يادا سال منى

قارا باغريم شانشان اولدو٬ دليندى

گاهدان آغلا٬ گاهدان يادا سال منى

باغبان ايديم٬ باغيم تغير اولدى

گؤنلوم گؤردى٬ عقليم تغير اولدى

خويرات الى دگدى تغير اولدى

گاهدان آغلا٬ گاهدان يادا سال منى

من سنه جان دئديم٬ سنده منه جان

آليش عشق اودونا٬ منيم کيمى يان

آديم عاشيق عابباس٬ يئريم توفارقان

گاهدان آغلا٬ گاهدان يادا سال منى

جاندان ائيلۂدين

پنجرۂدن ملولملول باخان يار

بؤيله باخما منى جاندان ائيله دين

شيرين جانيم عشق اودونا ياخان يار

بؤيلۂ باخما٬ منى جاندان ائيله دين

آمان ظاليم٬ سن ائيلۂ مه ظولومى

قورخوم بودى خويراد اوزه گولومى

هر ايکى طرفدن اوزدون اليمى

هم اوياندان٬ هم بوياندان ائيله دين

من عابباسام٬ آغلاييبان گولمزديم

يايليق آليب گؤزوم ياشين سيلمزديم

من اؤلونجه توفارقاندان گئتمزديم

بو يازيغى توفارقاندان ائيلۂدين

سؤز بير اولسا ٬ ضربى گرۂن سينديرار

بد اصيل اؤولادى باشدان تانيرام

چؤرچؤپ ييغار ياد اوجاغى يانديرار

سحر دورار عارناموسون گؤزلۂمز

سويى تؤکر اؤز اوجاغين سؤندورۂر

اولغون جوشا گلسه٬ کؤپوک ياغ اولماز

سؤيود بار گتيرسه باغچاباغ اولماز

زيبيل تپه دورسا کوللوک داغ اولماز

يئل اسنده آلچاقلارا يئنديرۂر

عابباس بو سؤزلرى سؤيلۂر سريندن

ارخى قازين سويى گلسين دريندن

ائل بير اولسا داغ اوينادار يئريندن

سؤز بير اولسا٬ ضربى گرۂن سينديرار٠

قاچاق نبى داستانيندان

نبىنين گؤزلرى آلادى٬ آلا

قوچ نبى اولوبدى دوشمنه بلا

نبىنين مسکنى اوجا بير قالا

قوى سنه دئسينلر آى قاچاق نبى

هجرى اؤزوندن٬ آى قوچاق نبى

نبىنين قاشلارى قارادى٬ قارا

دوشمن اورۂيينه ووروبدى يارا

بيگلرى٬ خانلارى گتيريب زارا

قوى سنه دئسينلر آى قاچاق نبى

هجرى اؤزوندن٬ آى قوچاق نبى

گون چيخيبدى گون اورتانين يئرينه

هجر خانيم قالخدى آتين بئلينه

اشرفى٬ مروارى دوزوب تئلينه

قوى سنه دئسينلر آى قاچاق نبى

هجرى اؤزوندن٬ آى قوچاق نبى

نبىنين بيرچگى اويمااويمادى

او هجردن٬ هجر اوندان دويمادى

نبى اوروسلارى بوردا قويمادى

دئييرلر ايگيتدى او نادان نبى

تفنگى هاوادا اوينادان نبى!

قاچاق نبى ايله مهدى قارداشدى

اونلارين مکانى قايادى٬ داشدى

ايگيدلر ايچينده٬ هاميدان باشدى

دئييرلر ايگيتدى او نادان نبى

تفنگى هاوادا اوينادان نبى!

نبى مرد ايگيتدى٬ قوچاق اوغلاندى

دوستا يولداشلارا چوخ مهرباندى

منيمده٬ بو جانيم اونا قورباندى

دئييرلر ايگيددى او نادان نبى

تفنگى هاوادا اوينادان نبى!

ايندى نبى ياتار يهر قاشينا

بير قوش کيمى چيخار داغلار باشينا

آينالى تفنگى باسار دؤشونه

اؤزونى تئز يئتير آى نادان نبى

تفنگى هاوادا اوينادان نبى

مئيداندا بوز آتين بئلينه ياتار

تفنگى اويناديب دوشمنه آتار

خانلارى بيگلرى بيربيره قاتار

دئييرلر ايگيددى او نادان نبى

تفنگى هاوادا اوينادان نبى!

هجر دئيير نبى آيريليق بسدى

پريستاوى گؤردوم اۆرۂييم اسدى

تئز گل ناچالنيکلار اوستومى کسدى

دئييرلر ايگيددى او نادان نبى

تفنگى هاوادا اوينادان نبى!

قالانين ديبينده ييخيلديم٬ ياتديم

آينالى تفنگى دولدوردوم آتديم

نشانليم گلينجه قان تره باتديم

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى الينده اوينادان نبى!

مهدى مينيب کورۂن آتين بئلينه

هجر آليب تفنگينى الينه

نبى گئدير اوردوبادين ائلينه

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى الينده اوينادان نبى!

خانلار٬ بيگلر دئيير آللاه٬ آماندى

ايگيت نبى کوراوغلودان ياماندى

گلين بير گؤروشک آخير زاماندى

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى الينده اوينادان نبى!

قازامات ايستيدى

قازامات ايستيدى ياتا بيلميرم

دوشمنيم گوجلودى باتا بيلميرم

آياقدا قاندالاق قاچا بيلميرم

منيم بو گونومده گلۂسن٬ نبى

قازامات دالينى دلۂسن نبى!

قازامات ايستيدى آغريير باشيم

يوخدى هئچ يانيمدا قوهوم٬ قارداشيم

آخير گئجهگوندوز قانلى گؤز ياشيم

اولوبدى داش٬ ديوار منيم سيرداشيم

منيم بو گونومده گلۂسن٬ نبى

قازامات دالينى دلۂسن نبى!

من گلنده شامامالار گولودى

دؤرد يانيمى آتلى سالدات بورودى

يازيق جانيم قازاماتدا چورودى

منيم بو گونومده گلۂسن٬ نبى

قازامات دالينى دلۂسن نبى!

آتيلديم قالايا٬ دوشدوم کمنده

گؤرونمۂييب هئچ مصبده٬ هئچ دينده

آياقدا قاندالاق٬ بوينومدا کونده

هئچ کيمسه گؤرمۂسين منى بو گونده

منيم بو گونومده گلۂسن٬ نبى

قازامات دالينى دلۂسن نبى!

ياسديغيم کرپيچدير٬ دؤشۂييم سامان

يورغانيم حصيردن٬ اوشودوم آمان

قلمکاغاذ يوخدى٬ بير نامه يازام

منيم بو گونومده گلۂسن٬ نبى

قازامات دالينى دلۂسن نبى!

داغلارين دؤشلرى جيسگين دوماندى

وطندن چيخديغيم خيلى زاماندى

غربت ائلده منيم حاليم ياماندى

مهدينى توتدولار گلۂسن نبى

دوشمنين اليندن آلاسان نبى!

ايرانين داغلارى قاردى٬ بوراندى

آرازين قيراغى٬ يازدى آراندى

مهدينى توتدولار٬ قلبيم تالاندى

بئله بير گونومده گلۂسن نبى

دوشمنين اليندن آلاسان نبى!

قوهومدان قارداشدان اوزولدى اليم

گولوب دانيشماغا وارمايير ديليم

يانيمدا گؤرونمور قوچ اوغلوم کريم

بئله بير گونومده گلۂسن نبى

دوشمنين اليندن آلاسان نبى!

نبى بو يئرلرده بير جان بسله دى

کاکلى٬ بيرچگى دستهدسته دى

الينده٬ آينالى آتين اوسته دى

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى يئريندن اوينادان نبى!

سالداتلار گئييبدى قيرميزى تومان

نبىنى توتاندا قوپدى بيردومان

سس گلدى٬ امداد ائت٬ آللاهيم امان

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى يئريندن اوينادان نبى!

نبى چيخيب سيلديريمين قاشينا

دوستيلهآشناسين ييغيب باشينا

آينالى تفنگى باسيب دوشونه

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى يئريندن اوينادان نبى!

هر طرفدن گوجلى قوشون يورودى

نبى نى بير دسته سالدات بورودى

هجر خانيم قازاماتدا چورودى

قوى سنه دئسينلر٬ آى نادان نبى

ديوانى يئريندن اوينادان نبى!

من بير قوچ ايگيدم دوشموشم قاچاق

قارداشيم مهدى ده اؤزومدن قوچاق

قوبورنات قورخودان اولوبدى ناچاق

ماحالدا دئسينلر قاچاقدى نبى

هجرى اؤزوندن قوچاقدى نبى

قوبورنات٬ ناچالنيک گلسه سايمارام

دوشمنين قانيندان ايچسم٬ دويمارام

ظاليمدا قصاصيم يقين قويمارام

محالدا دئسينلر قاچاقدى نبى

هجرى اؤزوندن قوچاقدى نبى

نبىيم٬ اگمۂرم سلطانا٬ خانا

دوشمنين طعنۂسى کار قيلماز جانا

بوز آتى اويناديب گيررم ميدانا

محالدا دئسينلر قاچاقدى نبى

هجرى اؤزوندن قوچاقدى نبى٠

آتالار سؤزو و مثللر

آذربايجان شفاهی خالق ادبياتی خزينه سينده اولدوقجا گؤرکملی يئر توتان و تاريخ بويونجا خلقينين فلسفی-تجربی دونيا گؤروشلرينی اؤزونده عکس ائتديرن و ياشاييشين جوربه-جور ساحه لرينده دوشونجه و دانيشيقدا شاهد و اينام کيمی ايشله ديلن آتالار سؤزو و ضرب المثللر٬ چوخ قديم دؤورلردن يازيلی اثرلرده اؤزونه يئر آچميش و حتی مستقل اثرلر شکلينده بئله توپلانيلميشدير.

آتالار سؤزو و مثللر پهلوی حاکيميتی ايللرينده يالنيز ۱۳۲۰-۱۳۲۵ (۱۹۴۱-۱۹۴۶ م )- جی ايللرده بير سيراسی او گونکو مطبوعاتدا و درسليکلرده درج ائديلميشدير. بو نمونه لردن سونرا ۱۳۳۴ (۱۹۵۵) - جی ايلده آذربايجان آتالار سؤزو و مثللريندن ترتيب ائديلميش بير مجموعه" امثال و حکم در لهجه محلی آذربايجان" ( آذربايجان يئرلی لهجه سينده مثللر و حکمتلی سؤزلر) عنوانی آلتيندا علی اصغر مجتهدی طرفيندن نشر ائديلميشدير. ايکی مين بئش يوزه ياخين آتالار سؤزو و مثلی اؤزونده يئرلشديرن بو مجموعه٬ اوندا يازی و املا اوسلوبسوزلوغو و بير پارا آذربايجاندا ايشله ديلمه ين مثللرين گتيريلدگينه باخماياراق٬ او گونکو شرايطده مئيدانا چيخماسی اهميته مالک ايدی. البته٬ مولف اثرينی او گونکو سياسی دورومدان قوروماق و حتی اولا بيلسين اؤزوده بئله دوشوندوگو اوچون آذربايجان ديلينی ايستر مجموعه نين عنوانيندا و ايسترسه ده اونا يازديغی باش سؤزده لهجه محلی ( يئرلی لهجه) آدلانديرميشدير.

خصوصيله آذربايجان آتالار سؤزو و مثللری٬ اونلارين فارس ديلينده اولان بنزه رلری ايله مقايسه ائتديکده٬ آذربايجان خلقی نين باشقا ايرانلی وطنداشلارلا داشيديغی فکری و روحی ياخينليغی آيدين صورتده گؤرمک اولار. بو اؤزو عرق داشليق٬ قان بيرليگی و قوميت اوچون ان جانلی دليل اولا بيلر و اثبات ائده بيلرکی٬ آذربايجانلی نين ايرانلی اولدوغونون نه کيمی درين و قيريلماز کؤکو واردير. (امثال و حکم در لهجه محلی آذربايجان-مقدمه٬ صفحه و-ز) "

بو مجموعه نی اينجه له مکده وقتيله حسين محمدزاده (صديق) آذربايجان ضرب المثللری و دئييملرينه عايد بير آچيقلاماسيندا آشاغيداکی سؤزلره دايانميشدير:

"ايراندان قيراخدا آتالار سؤزو باره ده کيتابلار و مجموع لر دوغرولدوغو حالدا٬ هله ايراندا بو خصوصدا دگرلی بير ايش گؤرولمه ميش و کيمسه جانی يانارليق٬ قايغی کشليک٬ امانتدارليق٬ و دقيق آراشديريجيليقلا اونا قاتيلماميشدير. ۱۳۳۲ (۱۳۳۴) جی ايلده" امثال و حکم در لهجه محلی آذربايجان" آديله آقای علی اصغر مجتهدی نين تبريز اونيوئرسيته سينه تئز عنوانی ايله چاپ ائتديرديگی اثر هئچ بير اعتبار و اينانيشا لايق دگيلدير. اونون ان بؤيوک (اساس) علتی بودور کی٬ مولف اورادا گؤردوگو ايشی باجارماميشدير. بوندان علاوه٬ او اؤزونو امانتدار گؤستره بيلمه ميشدير. بيز بونلارا دايانماقلا مولفين بو خصوصدا چکديگی زحمت و قاتلاشديغی اوغورسوزلوقلاری گؤزدن قاچيرماق ايسته ميريک.

آدی چکيلن اثر بوتون نقصانلاری ايله ياناشى آتالار سؤزونون بئشده بيرينی ده اؤزونده يئر وئرمه ميشدير. بو سؤزلری يازان٬ کتابدا اولان ۲۵۰۰ آتالار سؤزوندن علاوه٬ اوچ مينه ياخين آتالار سؤزونه ال تاپميشدير. سؤز گليشی ايراندا بير چوخلاری ايشين اؤنمينی دوشونمگله بو ايشه ال قويموش٬ لکن اثرلرينی چاپ ائتمگه موفق اولماميشلار. او جمله دن آذربايجانين معاصر فولکلورشناسی محمد علی فرزانه توپلاديغی ۸۰۰۰ آتالار سؤزونون نشرينه موفق اولماميشدير"

(حسين محمدزاده ( صديق)٬ اميد ايران نشريه سينده ۱۳۴۶-نجی ايل بوراخديغی مقاله دن).

علی اصغر مجتهدی نين حکم و امثاليندان سونرا آراسيرا يئرلی روزنامه لر و خصوصيله تبريزده نشر ائديلن "مهد آزادی" هفته ليگينده آذربايجان فولکلور نمونه لری ايله بيرليکده آتالار سؤزلريندن ده نمونه لر وئريلميشدير. بو ايللرده آتالار سؤزو و مثللری توپلايانلار چوخ اولموشدور. بونلارين آراسيندا بو ايشه داها جدی ياناشان و اوزون-اوزادی زحمتلردن سونرا کتابىنين بيرينجی جلدی ۱۳۵۹-جی ايلده نشر ائديلن رحمتليک يعقوب قدس اولموشدور. مرحوم قدس بير معارف خادمی کيمی عؤمرونو بو ايشده باشا آپارديغی حالدا٬ ايللر بويو آتالار سؤزو و مثللری توپلاماقلا مشغول اولموشدور. مرحوم قدس٬ کتابين باشلانيش سؤزونده مسئله يه بئله ياناشميشدير:

"آذربايجان ديلينی آتالار سؤزو٬ مثللر٬ دئييملر٬ کنايه لر٬ تعبيرلر و تشبيه لر باخيميندان ( اونلارين بير چوخونون يازييا کؤچورولمه ديگی اوچون آرادان گئتمه لری ايله برابر) دونيانين ان زنگين ديللريندن بيری سايماق اولار. آذری ديلينده اولان آتالار سؤزلری و مثللری توپلاماغين دا ضرورتی بورادان دوغموشدور. چونکی بو مثللر تکجه دانيشيق يولو ايله نسيللردن نسيللره گليب چاتديغينا گؤره٬ اگر وقتلی وقتينده توپلانيب چاپ ائديلمه سه٬ زمانين کئچمه سيله ايتيب باتاجاق.

آذربايجان ديلی نين آتالار سؤزو٬ مثللر و دئييملريندن مکمل بير مجموعه ياراتماق٬ بو قديمی معارف خادمی نين عؤمور آرزوسی ايدی. بئله ليکله ايللر زحمت و وقت صرف ائتمکله اوزون توپلاما٬ مطالعه و آراشديرما نتيجه سينده ۶۰۰۰ آتالار سؤزو٬ ومثل و دئييم حاضرلاييب خلق فرهنگی ايله ماراقلانانلارا تقديم ائديرم. مرحوم قدس٬ همين باشلانيشدا يارديم گؤردو گو آداملاردان منتدارليقلا آد آپارميشدير.

مرحوم قدس٬ اؤز مجموعه سينده يئر وئرديگی آتالار سؤزو٬ مثللر و دئييملر موضوع جهتدن بؤلوملره آييرميشدير. ائل سؤزلرينی آنلام جهتدن بؤلوملره آييرماق چتين اولدوغو حالدا (آتالار سؤزو و خصوصيله مثللر و دئييملرين لفظی معنالاری ايله ياناشی بيرده مجازی معنالاری اولدوغو اوچون بؤلوملره آييرماقدا لفظی آنلام يوخ٬ بلکه مجازی و تشبيهی آنلام نظره آلينماقلا برابر٬ بو ايشی باجارديقجا يئرينه یئتيرميشدير. اثرده هر آتالار سؤزو و مثلله ياناشی اونون فارسجا ترجمه سی و آنلاملاری وئريلميشدير. اثر عزيز محسنی نين نظارتی آلتيندا چاپ اولدوغو اوچون تميز و ياراشيقلی بوراخيلميشدير.

م.ع.فرزانه نين توپلاديغی آتالار سؤزو٬ مثللر و دئييملره ( اصطلاحلارا) گلينجه٬ بو ايش چوخ قاباق ايللردن آذربايجان فولکلورو ماترياللارينی درله ييب آراشديرما چاليشمالاری ايله باغلی صورتده باشلاميشدير. تأسفلر اولسون کی بو توپلانان ماترياللارين چوخو آيری يازی-پوزولارلا بيرليکده پهلوی رژيمی ايللرينده باش وئرن توقوشمالاردا ايتيب باتميش و ايندی الده اولان درله مه لر ۱۳۵۷-جی ايل انقلابيندان سونرا يئنی دن توپلانميشدير.بو مجموعه ده آتالار سؤزو و مثللر بير بولومده و دئييملر آيری بؤلومده سيرالانميشدير. آتالار سؤزو و مثللرين آنلامی اساسا آيدين اولدوغو اوچون اونلارا آچيخلاما يازيلميش٬ لکن دئييملرين مجازی و تشبيهی معنالاری ايضاح ائديلميشدير. مجموعه ده يئرلشن بوتون درلمه لرين لاتين اليفباسی ايله ده صوتی املاسی وئريلميشدير. هله بو گونه قدر چاپينا امکان يارانماديغی بو مجموعه نين مقدمه سينده آتالار سؤزو و مثللر و خصوصيله دئييملر هم ديلين سؤز خزينه سينده اولان ثابت سؤز بيرلشمه لری (فرازئولوژو واحدلر) و هم ده فولکلوروموزدا اساس يئرلردن بيرينی توتان خلق ياراديجيليغى نمونه لری کيمی آراشديريلميشدير. مقدمه ده دئييملر:

"بير چوخ دونيا ديللرينده اولدوغو کيمي٬ آذری تورکجه سی نين دانيشيق و ائله جه ده يازی ديلينده دگيشمز (ثابت) سؤز بيرلشمه لری آدلانان و ديلچيليک باخيميندان ديلين زنگين و تؤکنمز فرازئولوژی جبهه سينی يارادان مينلرله ترکيبی سؤزلر و جمله لر ايشلنمکده دير. ديلين لغت ترکيبی نين آيريلماز بؤلومو اولان و داشيديقلاری معنا و آنلاما گؤره آتالار سؤزو٬ خلق مثللری ( ضربالمثللر)٬ دئييملر ( اصطلاحلار)٬ تعبيرلر٬ عباره لر و حتی آلقيشلار و قارقيشلار کيمى مينلر و اون مينلرله ثابت سؤز بيرلشمه لری٬ ديلين سؤز خزينه سی نين زنگينلشمه سينده و اونون يوغرولموش و قاليبلانميش بديعی سؤز اينجيلری ايله بزه نمه سينه امکان ياراتميشدير. ديلين تاريخی انکشافی و قورولوش قانونا اويغونلوقلاری ايله آيريلماز علاقه ده اولان بو فرازئولوژی واحدلر٬ دويغو و دوشونجه لرين داها دولغون٬ ييغجام٬ جانلی و سليس سؤزلرله بديعی افاده سينه يئر آچير."

***

"ثابت سؤز بيرلشمه لرين چوخ گوجلو و دوشونجه لر ايله چاغلايان ساحه سينی تشکيل ائدن آتالار سؤزو و مثللر٬ شفاهی خلق ادبياتيميزين چوخ تانينميش و ياييلميش نوعلريندن بيريدير. خلق ادراکی و سيناقلاری نين عموميلشديريلميش و قاليبلانميش بديعی افاده سينی اؤزونده جانلانديران آتالار سؤزو و خلق مثللری٬ بير طرفدن دئييملر ايله اورتاق جهتلری اولدوغو حالدا٬ او بيری طرفدن يازيلی ادبياتدا هاميدان چوخ حکمتلی سؤزلره بنزه يير. بو ايکی ديداکتيک (اؤيره ديجی) و پوئتيک (منظوم) سؤز بيرلشمه لری نين فرقی اوراسيندادير کی٬ حکمتلی سؤزلرين يارانما منبعی يازيلی ادبيات اولموش و اونلارين يارادانلارين آدی-سانی عموميتله معلومدور. حال بو کی٬ آتالار سؤزو و مثللرين يارانما اوجاغی اساسدا خلق ذکاسی و خلق ياراديجيليغی اولموشدور. البته٬ هر آتالار سؤزو و مثلين معين تاريخی بير دؤوره يه عايد اولدوغو و معين بير حادثه ايله باغلی يارانديغی آيدين مسئله اولدوغو ايله برابر٬ بو دوشونجه و سؤز اينجيلری نين ايلک سؤيله يه نی اولسا بئله٬ عصرلر بويو ايللرين اؤتمه سی٬ سيناقلارين آرتماسی٬ باخيشلارين درينلشمه سی ايله يوغرولوب جلالانميشدير"

جنوبی آذربايجاندا آتالار سؤزو٬ مثللر و دئييملرين توپلانماسی ايشينه اوتری باخيش دا بئله صمد بهرنگی و بهروز دهقانی نين گؤردوکلری ايشلری کؤلگه ده بوراخماق اولماز. اونلارين بو ساحه ده توپلاديقلاری درلمه لر بو گونه قدر آراشديريليب چاپ اولماسادا٬ اونلاردان قالان ال يازمالاری٬ بو ايکی امکداشين فولکلوروموزون بو ساحه سی باره ده دوشوندوکلری و يا ايلک آدديمی آتماغا چاليشديقلاريندان جانلی نمونه دير.

آتالار سؤزو و مثللر حقينده يئنی چاليشانلاردان بيری ده جنوبی آذربايجان فولکلورونون يورولماق بيلمه ين پارتيزانی خانم زهره وفائی نين بو ايل چاپدان چيخميش آذربايجان ضربالمثللريدير.

خانم زهره وفائی آيری مطبوعاتی چاليشمالاری ايله بيرليکده بو گونه قدر فولکلور گنجينه سی عنوانی آلتيندا دؤرد دفتری: ۱-اويونلار ۲-سينامالار ۳-سايالار ۴- ضرب المثللر چيخارتميشدير. بو دفترلرين سايی قيرخی آشاجاغی نظره آلينيرسا٬ خانم وفائی نين تکليکده نه کيمی بؤيوک و دگرلی ايشه ال قويدوغونو دوشونمک اولار.

آباد اولاسان سنی خالخال٬ يئل ياتماميش٬ گرميش قالخار.

آباد اولار بولبولويم٬ وئران اولار بايقوشويام.

آتا-آنا روشوتسيز دوستدولار.

آتا-آناسينا خئيری اولمايانين هئچ کيمه خئيری اولماز.

آتادان قالان مال شمع کيمی يانيب قورتارار.

آتا اولمايان آتا قدری نه بيلر؟

آتامين اؤله جاغينی بيلسئيديم٬ قولاغی دولوسى دارييا ساتارديم.

آت اله دوشر٬ مئيدان اله دوشمز.

آت اؤزومدن٬ دون اؤزومدن٬ بگه نوکرم!

آت اولاندا مئيدان اولماز٬ مئيدان اولاندا آت اولماز.

آت اؤلوب٬ ايتين بايراميدير.

آتدان دوشموشم٬ آددان کی دوشمه ميشم!

آت دا يئددی گونده بلله نر٬ ايت ده يئددی گونده بلله نر.

آت کيميندير؟ مينه نين٬ دون کيميندير؟ گئيه نين.

آتی آت يانيندا باغلاسان٬ همرنگ اولماسا٬ همخوی اولار.

آتين آريغينا يابی دئيرلر٬ ايگيدين يوخسولونا دلی.

آج آداما ياوان( يالخی) چؤرک خوش گلر.

آج قودورغان اولار٬ چيپلاق اويناغان.

آج الينه دوشه نی يئيه ر٬ توخ آغزينا گله نی دئيه ر.

آج اؤلمز گؤزى قارالار٬ بورجلو اؤلمز اوزو سارالار.

آج کؤپک قودورماز.

آجيخان ياناغيندان٬ سوسويان دوداغيندان بلله نر.

آچيق آغيز آج قالماز.

آچيلماميش سفره نين بير عئيبی وار٬ آچيلميشين مين عئيبی.

آخان قان داماردا قالماز.

آخشام اودونا گئدن چوخ اولار

آخشام اولدو يات٬ سحر اولدو چات

آخ وايينا ن چيخار کاسيبين جانی٬ اؤلنه جن دئيه ر آللاه کريمدير.

آدام٬ آدامدير اولماسادا پولو٬ حئيوان حئيواندير٬ اطلسدن اولسادا چولو.

آدام اؤزى يونگول اولماسا٬ ائل ييغيليب يونگول ائيله مز.

آداما سؤزى بير يول دئيه رلر.

آدامدان ائشک اولماسا٬ ائششکين بيری مين تومنه چيخار.

آدامليق ماتاح دگيل کی٬ گئديب بازاردان آلاسان.

آدامی تانييان يئرده قورد يئسين.

آدامين عغيلليسی بير يووادان ايکی يول سانجيلماز.

آدامين يئره باخانی٬ سويون آستا آخانی.

آديمی سنه قويارام٬ سنی يانا-يانا قويارام.

آدين ائشيت٬ اوزون گؤرمه.

آدين نه دير؟ رشيد. بيرين ده٬ بيرين ائشيت!

آدين نه دير؟ نؤکر. بس نيه دورموسان بئکار؟ آچ قاپينی٬ اؤرت قاپينی.

آدين هئيبت الله دير٬ يا منی قورخودورسان؟

آراليق سؤزو ائو ييخار.

آرپانی تؤکوبلر ايتين قاباغينا٬ سومويو تؤکوبلر آتين قاباغينا.

آرپانی داشلی يئردن٬ قيزی قارداشلی يئردن.

آرپا يئيه ن٬ سامان يئيه ن٬ يول يئريميه ن؟

آرتيق چيخار٬ ائو ييخار.

آرخالی کؤپک قورد باسار.

آرمودون ياخشی سينی مئشه ده چاققال يئيه ر.

آرواد ائلدن دير٬ اوغول بئلدن دير٬ آرا دا قارداش تاپيلماز.

آرواد ائوده ايکی اولسا٬ ائو سوپورولمه ميش قالار.

آرواد بلادی٬ آللاه هئچ ائوی بلاسيز ائيلمه سين!

آرواد مالی٬ باش توخماغی.

آرواد نه بيلير داغدا دوماندير٬ ائوده اوتوروب حؤکمو راواندير.

آرواد وار ائو ياپار٬ آرواد وار ائو ييخار.

آروادی اری ساخلار٬ پنيری دری.

آروادين يالاغی سمنی قويار٬ کيشينين يالاغی باققال دوکانی آچار.

آزاجيق آشيم٬ آغريماز باشيم

آزا دئديلر هارا گئديرسن؟ دئدی چوخون يانينا.

آزارليق اولسون٬ بئزارليق اولماسين!

آز سؤيله٬ چوخ دينله.

آز وئرسن کوسور٬ چوخ وئرسن قوسور.

آسان اله گلن٬ آسان دا الدن گئدر.

آشاغا باشدا اوتورمور٬ يوخاری باشدا يئر يوخدور.

آش تاپانمير ايچماغا٬ چادرالی گئدير سيچماغا.

آشی دادلانديران ياغ اولار٬ آشپازين اوزو آغ اولار.

آشين بوشلوغو٬ دنين يوخلوغونداندير.

آغا توخدور٬ نؤکره بير چؤرک چوخدور.

آغاجا بالتا ووردولار٬ دئدی: ساپی اؤزومدندير.

آغاج بوداغی ايله کوشولدار.

آغاج بار وئرديکجه باشينی يئره تيکر.

آغاج ديبيندن سو ايچر.

آغاج ييخيلاندا الی بالتالی چوخ اولار.

آغاجی اؤز ايچيندن قورد يئيه ر.

آغانين مالی چيخار٬ نؤکرين جانی.

آغزی اگرينی داليدان تانيماق اولار.

آغزيمی يانديران آش اولئيدی٬ باشيمی سينديران داش اولئيدی.

آغزيندا ياخشی يئر ائله ميسن٬ باغبان آرمود وئرسه.

آغ گؤت ايله قارا گؤت چايدان کئچنده بلله نر.

آغ گؤن آغاردار٬ قارا گؤن قارالدار.

آغلارسا آنام آغلار٬ اؤزگه سی (قالانی) يالان آغلار.

آغلامايان اوشاغا سود وئرمزلر.

آغيز يانديران آش گئندن (اوزاقدان) بللی اولور.

آغيز دان چيخان باشا دگر.

آلاجاغی بير پيلته٬ پامبيغين باتمانين سوروشور.

آلا قارغا سودا چيمسه قاز اولماز.

آلتميش ياشيندا ساز چالماق اؤيره نن قييامتده چالار.

آلتی ياشيندا قيللی دانا٬ ايندی دوشوب مئيدانا.

آللاه آجين هئچ کيم دويورانماز.

آللاه اوغلون ساخلاسين دعوا ايسته مز.

آللاه ائششه يی تانيدی٬ بوينوز وئرمه دی.

آللاه ايسته سه وئرسين٬ سوروشماز کيمين اوغلوسان.

آللاه بالاوی ساخلاسين دعوا ايسته مز.

آللاه بو گؤزو او گؤزه محتاج ائله مه سين!

آللاه بير اوبادا ايکی ايتين آدينی بير ائله مه سين!

آللاه داغينا باخار قار وئرر.

آللاه دوه يه قاناد وئرسه ايدی٬ دام-دوواری ييخاردی.

آللاه ساغ گؤزو(الی) سول گؤزه (اله) محتاج ائله مه سين.

آللاه وئرديکجه بنده گومانا دوشر.

آللاه هئچ ياتانين دالينجا اوياق ائله مه سين!

آللاه قوجاليق ايله يوخسوللوغو بير يئره سالماسين!

آل٬ وئر دئيبلر٬ آل وئرمه دئمه يبلر.

آليجی قوش ديمديگيندن بللی اولار.

آليزلادی٬ اؤلمه دی٬ اوزولدو٬ اؤلدو.

آلانا قدر اوغلان ائوی٬ اؤلنه قدر قيز ائوی.

آمان ديله يه نی اؤلدورمزلر.

آنا بالادان اولماز٬ مگر آيری سالالار.

آناسی چيخان آغاجلارى٬ قيزی بوداق-بوداق گزر.

آناسينا باخ قيزينی آل٬ قيراغينا باخ بئزينی آل.

آنا کيمی يار اولماز٬ وطن کيمی ديار.

آنالی قيزين اؤزو بؤيوير٬ آناسيز قيزين سؤزو.

آنانين امجه يين بوراخيب٬ دايی نين داششاغيندان ياپيشيب.

آنانين اوره يی يانار٬ تايانين اته يی.

آنلامازا سؤز قانديرماق٬ دوه يه خندق آتداتماق.

آنالامازا دئسن قولونام٬ دئيه ر٬ گل آپاريم ساتيم سنی.

آنلايان اؤزو آنلار٬ آنلامازی ها قاندير.

آنلايانلا داش داشی٬ آنلامازلا بال يئمه!

آنلايانين قولو اولاسان٬ آنلامايانين آغاسی دا اولماياسان!

آياق يالين تيکان درمک چتيندير.

آياق بير-بير قويارلار نردووانا!

آياغينين بيری بو دونيادا٬ بيری او دونيادا.

آيا او قدر باخما٬ گلسين دوشسون آياغينين آلتينا.

آی داش آتان بخته ور٬ داشين دا بير واختی وار.

آيدان ايلدن بير ناماز٬ اونودا شئيطان قويماز.

آيرانيم بودور٬ ياريسی سودور. ايچسن ده بودور٬ ايچمه سن ده.

آينايا نئجه باخارسان٬ اؤزونو هايلا گؤررسن.

آيی بوغولاندا(برک آياقدا) بالاسينی آياغی آلتيندا آلار.

آييدان بير توک ده چکسن غنيمتدی.

آيين اون بئشی قارانليق اولسا٬ اون بئشی آيدينليقدير.

آيی نين اله دوشه نينی اوينادارلار.

آيی نين مين بير اويونو وار٬ بير آرمود اوسته چيخاردار.

ابله اودور دونيا اوچون غم يئيه٬ تاری بيلير کيم قازانا کيم يئيه.

اجل دئديگين گؤزونن قاش آراسيندادير.

اجلی يئته ن کئچی بوينوزونو چوبانين دگه نگينه سورتر.

ار-آرودين ساواشی٬ يای گونونون ياغيشی.

ار٬ اری يولداشليقدا٬ ائو٬ ائوی قونشولوقدا تانير.

اردبيل بير شهردير٬ هر کسه ن اؤز وکيلی.

ارينجه بئزی کيمی نه ائنه يارار٬ نه بويا.

ارکک سن ده دوغ٬ ديشی سن ده دوغ!

اکينين سوتول يئيه ن٬ خيرمن واختی سوله نر.

الدن توتان (ياپيشان) آز اولار٬ آياقدان چکن چوخ.

ال٬الی يويار٬ ال ده دؤنر اوزو يويار.

الی کسيک٬ الی کسيگی تانير.

اليندن ايش گلميه ن٬ زورو ديلينه وئرر.

الينن آچيلان دوگونو ديشيوه سالما!

الينی قاتدين حراما٬ توربانی دولدور قالاما.

اللی ياشيندا قيللی دانا٬ ايندی دوشوب مئيدانا.

امير بازاری يانسين منه (سنه) بير دستمال چيخسين!

ارمنی دئيه ر: موسلمان دانيشاندا اوتانار٬ يامان دئينده اوتانماز.

اصلانين ارکک ديشيسی اولماز.

اصيلی تاپماق چتيندير٬ ساخلاماق آسان.

اصلی اولماسايدی٬ کرم چؤللره دوشمزدی.

ات ديرناقدان آيريلماز.

ائشيتديگينی اونود٬ گؤردوگونو توت!

ائششکدن سوروشدولار: گونده نه قدر يول گئدرسن٬ دئدی: اونو بيزدن سوروش.

ائششک گتير٬ معرکه يوکله!

ائششگه دئديلر: معرفتينی گؤستر٬ ييخيلدی٬ کوله آغنادی.

ائششگه گوجو چاتمير٬ پالانينى دؤيور (تاپدالير).

ائششگيم اؤلمه يونجا بيتينجه٬ يونجام سارالما توربا تيکينجه.

ائششگين جانی آغريياندا (اينجيينده) آتدان يئيين گئدر.

ائشييه چيخيرام تاری دؤيور٬ ايچری گيريرم قاری دؤيور.

ائل آتان داش اوزاغا گئدر.

ائل آغزی٬ چووال آغزی.

ائل اوچون آغلايان گؤزدن اولار.

ائل اؤز دليسين ياخشی تانير.

ائل-ائله سيغيشار٬ ائو-ائوه سيغيشماز.

ائلچيسی گولوم اولانين باشينا کولوم اولار.

ائل سئوه نی هامی سئور٬ ائل دؤيه نی هامی دؤير.

ائل گؤزو ترازيدير.

ائللره گولن جانيم٬ ائل منه گولر اولدو.

ائله بيل دوه نالبنده باخير.

ائله شور ايدی کی٬ خان دا باشا دوشدو.

ائله سؤز دانيشير کی٬ پيشميش تويوغون گؤلمه يی گلير.

ائله يئرده اوتور کی٬ دئمه سينلر دو بوردان.

ائوينده يوخ اورواليق٬ گؤيلوندن گئچير دارغاليق.

ائوينی ياخشی ساخلا٬ گؤزلنيلمز قوناقدان.

ائو ييه سی ائوينين قيبله سينی ياخشی تانير.

ائو ساتان بير ايل دؤولتلی اولور٬ ائو آلان بير ايل کاسيب.

ائی واى اؤلنلر٬ بير پونزا اتی يئددی بؤلنلر.

او آند ايچدی٬ بو آند ايچدی٬ اوسدوراق بوينوما دوشدو.

او اوز سنين٬ بو اوز منيم!

اوت کؤکو اوسته بيتر.

اوتورا-اوتورا اوزانين (عاشيغين) ائوی ييخيلار٬ گزه-گزه جولفانين.

اوتوز ايکی ديشدن چيخان٬ مين اوبايا ياييلار.

اوجاقدان کول اسکيک اولماز.

اوخ کی کماندان چيخدی٬ گئده جک يوخ چاراسی.

اوددان کول تؤره ر٬ کولدن اوت.

اودون گتير٬ سو گتير٬ اوشاق ايشه دی٬ گل گؤتور!

اود هر يئره دوشسه٬ اؤزونه يئر آچار.

اوراغی قيشدا آل٬ کوره يی يايدا.

اوروج توتما٬ ناماز قيلما٬ ايشين بئله راست گلسين!

اوغرو قالانا يانار٬ ائو اييه سی گئدنه.

اوغرودان سالديرانی رمدار آپارار.

اوغورلوغونون اولی٬ اودا دوشدو آی ايشيغينا.

اوغول فرلی اولسا٬ نئيله يير دده مالين.

او قدر اؤلمه ديک کی٬ گوردان خبرچی گلدی.

اولار آشيم سويو٬ اولماز باشيم سويو.

اولان يارما قاينادار٬ اولمايان بارماقلارين اوينادار.

اولاندا گؤز قيزارار٬ اولماياندا اوز قيزرار.

اون ايکی اماما يالوارينجا٬ بير آللاها يالوار.

اوندا کی واريم ايدی٬ کئچی قيلی شالواريم ايدی٬ ايندی کی يوخوم اولوب٬ ايتلر منه قارداش اولوب.

اوها وار داغا مينديرر٬ اوها وار داغدان يئنديرر.

اويناشا بئل باغلايان ارسيز قالار.

اؤرتولو بازار٬ دوستلوغو پوزار

اؤز چؤره يينی اؤزگه سوفراسيندا يئمه!

اؤز گؤزونده تيری گؤرمور٬ اؤزگه گؤزونده چؤپو گؤرور.

اؤزگه آتينا مينه ن تئز دوشر.

اؤزگه اوغلوندان اوغول اولماز٬يئيه ر ايچر٬ قويار قاچار.

اؤزگه نين اؤرده يی قاز گؤرونر٬اؤزگه نين تارلاسی دوز گؤرونر.

اؤزوم اؤزومه ائيله ديم٬ کولو گؤزومه ائيله ديم.

اؤزون کور اولسان دا٬ ووروشون کور ووروشونا اوخشامير.

اؤزونه اوماج اووانمير٬ اؤزگه سينه اريشته کسير.

اؤزونه ايگنه باتير٬ يولداشينا چووالدوز.

اؤزووی يورولموش بيلسن٬ يولداشووی اؤلموش بيل.

اؤزو ييخيلان آغلاماز

اؤکوز اؤزونه يونجا (کوروشنه) اکنده باشی آغرييار.

اؤکوزون تايدی٬ ايشين ضايدی.

اؤلسون او يامان کی٬ يئرينه ياخشی گله.

اؤلو اؤلدو اؤز بورجونو اؤده دی٬ وای قالانين حالينا(گونونه)

اؤلو دوروب٬ ميرده شيری يويور.

اؤلولر ائله بيلير ديريلر حالوا يئيير.

اؤلوم بير شربتدير کی ٬هامی اونو داداجاق.

اؤلن ايله اؤلمک اولماز.

اوجوزدان باهاسی اولماز.

اوجوز اتين شورباسی اولماز.

اوجوزلوقدا آلانين٬ باهاليقدا ساتانين اوزون گؤرمه!

اوتان اوتانمازدان٬ قورخ قورخمازدان.

اوتانماسان اويناماغا نه وار؟

اوتانيرسان اوزووه بير الک چک!

اوزاقدان باخانا دؤيوش آسان گلر.

اوزون٬ اوزون آرزيلار٬ قيسا٬ قيسا عؤمورلر.

اوستاسينا کج باخانين گؤزلرينه آغ گلر.

اوشاغا بويور٬ دالينجا يويور.

اوشاغيم اوشاق٬ يئکم ده اوندان اوشاق!

اوشاغيم عزيز٬ تربيه سی اوندان عزيز!

اوشاق آتادان يئتيم قالماز٬ آنادان يئتيم قالار.

اوشاق آتاسيندان گوجلوسونو بيلمز.

اوشاق ائوين ياراشيغيدير.

اوشاقسيز ائو بارسيز آغاجا بنزه ر.

اوشاق واردينی٬ يوخدونو بيلمز.

اولدوزو باريشانين سؤيوشوده سلامدير٬ اولدوزو باريشمايانين سلامی دا سؤيوشدور.

اولو سؤزونه باخمايان٬ اولويا-اولويا قالار.

اومان يئردن کوسرلر.

اوچ گئجه ليک آيی هامی گؤرر.

اوز٬ اوزدن اوتانار.

اوزلو داش يئرده قالماز

اوزلو قوناق اؤزو اوتانماز٬ ائو يييه سينی اوتانديرار.

اوزمک بيلميرسن چای قيراغيندا نه گزيرسن؟

اورکدن اوره يه يول وار.

اوزونه باخيرسان حوری-پری دير٬ ايچينه باخيرسان قيللی دری دير.

اوز وئرنده آستارينی دا ايسته يير.

اوزده خالا٬ دالدا دا دردبلا!

اوزو بزک٬ ايچی تزک.

اوزوملو باغين اولسون٬ گؤره سن بيلديرچين نئجه قوشدور.

اوزونو ساخلا اوزسوزدن.

اوز وئرسن قوهوملوق ادعاسی ائلر.

ايپ قيريلمير٬ جاخ چيخمير.

ايپ نه قدر اوزون اولسا٬ يئنه دوواناق کئچر.

ايت آج قالاندا کؤهنه کوللوکلری آختارار.

ايت اليندن سوموک گميرمک اۏلمور.

ايت اۏلاسان٬ کيچيک قارداش اولماياسان!

ايت ايت ايله دالاشار٬ قورد گؤرنده آرخالاشار.

ايت ايتليغيندان ال چکسه٬ سومسونماغيندان ال چکمز.

ايت ايکی سوموک تاپاندا بيرين دالی گونونه ساخلار.

ايت بورنو دا اؤزونو ميوه سانار.

ايت چؤرکچيدن بير کوت آپارار٬ اؤز آياغينی کسر.

ايت ده گئتدی٬ ايپ ده گئتدی.

ايت سومويو سئوينه-سئوينه اودار٬ وای اوندادی چيخارداندا.

ايت قورساغی ياغ گؤتورمز.

ايت نه قدر کؤک اولسادا٬ قورماليغا ياراماز.

ايته دئديلر: نيه هورورسن؟ دئدی: قورخودورام٬ دئديلر: نيه انسه ن گئدير؟ دئدی: قورخورام

ايت هوردو چرچی گلدی٬ ائله بيلديم ائلچی گلدی.

ايت ياتار قايا کؤلگه سينه دئيه ر بس اؤز کؤلگه سيدير.

ايتين آخماغی قئيساوادان پای اومار٬ اونو دا چينی قابدا.

ايچدين اوزوم سويونو٬ تؤکدون اوزون سويونو.

ايچه ريم اؤزومو يانديرير٬ ائشيگيم اؤزگه لرى.

ايسته دی قاشين دوزلتسين٬ ووردوگؤزون چيخارتدی.

ايستيری سودان کئچسين٬ آياغی دا ايسلانماسين.

ايش ترسينه گلنده٬ تر حالوا ديش سينديرار.

ايشلميه ن ٬ ديشله مز.

ايشدن آرتماز٬ ديشدن آرتار.

ايشلر بازيلاريم٬ يئيه ر آزيلاريم.

ايشين يوخدور شاهد اول٬ پولون چوخدور ضامن اول.

ايکی آروادلی ائو سوپورلمه ميش قالار.

ايکی آروادلی کيشی گئجه نی شامسيز ياتار.

ايکی آروادلی کيشىنين آغزينين دادی اولماز.

ايکی آغيز بير اولسا٬ بير آغيز هئچ اولور.

ايکی الين وار٬ ايکيسينی ده بورج ائله باشينيی قئييم ساخلا.

ايکی باشلی جاناواردان چکينمه(قورخما)٬ ايکی ديللی آدامدان چکيل!

ايکی دانا بيت٬ بيردانا بيره٬ کدخدانی سالديلار گيره.

ايکيسی ده بير بئزين قيراغيدير.

ايکی قيرانليق ائششه يين اون شاهليق دا قودوغو اولار.

ايکی گؤيول بير اولسا٬ کيمين اونا سؤزو وار؟

ايلان ووران (چالان) ياتار٬ آج ياتماز.

ايلان چيخديغی باجانی ياخشی تانير.

ايلان ووران آلا چاتيدان قورخار.

ايلان هر يئره اگری گئتسه٬ اؤز يوواسينا دوز گئدر.

ايلانين آجيغی يارپيزدان گلير٬ اودا يوواسی آغزيندا بيته ر.

ايلانين ياخشىسینا دا لعنت٬ پيسينه ده.

باجاريرسان دوست قازان٬ دوشمان اوجاق باشيندا.

باخدين يارين يار دگيل٬ ترکين قيلماق عار دگيل.

باخماقلا اؤرگنمک اولسايدی٬ کؤپکلر قصاب اولاردی.

باش باشا سؤيکنمه سه٬ داش يئريندن ترپنمز.

باش کسه نين٬ داش کسه نين٬ آغاجی ياش کسه نين آخيری اولماز.

باشووا کول اله سن ده٬ باری اوجا کوللوکدن اله!

باش يئکه اولدو نه فايدا٬ ايچينده بئيين گرک.

باغبان پاخيل اولماسا٬ باغا دووار نه گرک؟ ( باغ دوواری نئيله يير؟)

باغ اييه سی باغينا قييدی٬ باغبان بير سالخيما قييمادی.

بالا دادی بال دادی٬ بالا آدام آلدادی٬ شيرينی شيرين اولور٬ آجيسی دا بال دادی.

بال توتان بارماق يالار.

بايرامدا دؤيونن ده اولور٬ سئوينن ده.

بورجلو-بورجلونون ساغليغين ايستر.

بورجلونون ديلی قيسا اولار.

بورج وئرمکله اؤده نر٬ ايش گؤرمکله توکه نر.

بوستانی ور ساخلار٬ آروادی ار.

بوش ائششک يورغا گئدر.

بولاغين سويو اؤزوندن گرک٬ سو تؤکمکله بولاق سو وئرمز.

بؤيوک باشين بؤيوک بلاسی اولار.

بؤيوکلرله اوتور٬ دور٬ کيچيکلره گؤستر يول.

بؤيوگونو تانيمايان٬ تاريسينی دا تانيماز.

بؤيوگه بؤيوک دئييبلر٬ کيچيگه کيچيک.

بو آرخا بير سو گليب٬ اميد وار بيرده گله.

بو ايل کی سئرچه٬ بيلديرکی سئرچيه٬ جيک-جيک اؤيره دير.

بورجلو بورجلونون ساغليغين ايستر.

بودا ائششگين سورورکی٬ منده ماماغانلىيام.

بوخچاداکی اگنينده٬ تاخچاداکی قارنيندا.

بوردا وورور قيلينجی٬ حلبده اوينور اوجو.

بوغدا اولمايان يئرده٬ دارينی گؤزه تپرلر.

بوغدا چؤره گين اولماسا٬ بوغدا ديلين اولسون باری.

بوغدام وار دئمه آنبارا تؤکمه يينجه٬ ائويم وار دئمه ايچينه کؤچمه يينجه.

بو قولاغيندان آليب٬ او بيری قولاغيندان اوتورر.

بو گون ايلن چؤرک قازان آپار وئر نورجهان يئسين٬ ديندير مه يامان دئسين.

بولانماسا دورولماز.

بوندان فاطمييا تومان (ديزليک ) اولماز.

بير ناخيرين آدينی بير آلا دانا کورلار(باتيرار)٬

بيری آجيندان تومانين ساتيردی٬ بيری دئدی: گل٬ قمه قينی ايله دگيشک!

بيری باتمان اولاندا٬ او بيری ياريم باتمان گرک.

بيرينه دئديلر: دده وين آج گوورونا٬ دئدی: ميه واری ايدی کی يئمه دی؟

بيرينی کنده قويموردولار ( يول وئرميرديلر) کدخدانين ائوينی سوروشوردو.

بيز اومود اولدوق دازا٬ دازدا اؤزون قويدو نازا.

بئش بارماغين بئشی ده بير دگيل.

بئشده آلاجاغيم يوخ٬ اوچده وئره جاغيم.

بئله اوتلايانسان قويروغون هانی؟

بئله يئرده اوتور کی٬ دئمه سينلر دور بوردان.

بير آجيقلاناندا اؤزونو ساخلا٬ بير گيجيکلننده.

بير آدامين پايی ايکی آدامی دويورماز (آج قويار)

بير آزدان قالار٬ بير چوخدان.

بير آغيزدان چيخان مين آغيزا (بير اوردويا) ياييلار.

بير الده ايکی قارپيز توتماق اولماز.

بير الی داليندا٬ بير الی قاباغيندا.

بير ايشی قورتارماميش٬ او بيری ايشه ال قويما.

بير ايگنه اؤزونه باتير٬ بير چووالدوزاؤزگه يه.

بير باتمان تانباکی چکيليب٬ ايندی دئيير کيمين تويودور.

بير بارماق بوينوز بير آرشين قويروقدان ياخشيدير.

بير تيکه نی بيلمه ين٬ مين تيکه نی ده بيلمز.

بير چيراغ ايشيغيندا يوز آدام ايشيقلانار.

بير دلی قويويا داش سالار٬ مين عغيللی چيخاردانماز.

بير سوبای اوغلان٬ بير ميتيل يورغان.

بير شهره گيردون گؤردون هامی کور٬ سن ده کور.

بير قاش-قاباق يوز قوناغی قووار.

بير گونلوک يولا چيخيرسان٬ بير هفته ليک زومار گؤتور.

بير گون بايراما قالسادا٬ قيش قيشليغينی ايشلر.

بيلمه مک عيب دگيل٬ سوروشماماق عئيبدير.

پاخيل آرتسا٬ قورد آرتار.

پاخيلا آللاه وئرمز٬ وئرسه ده خئيرين گؤرمز (قارنی دويماز).

پالازا بورون٬ ائل ايله سورون!

پای بؤلنه پای قالماز (چاتماز).

پخمه اولماسا٬ مردريند آجيندان اؤلر.

پنيری دری ساخلار٬ آروادی اری.

په ايله پلوو اولماز٬ ياغ ايله دوگو ايستر.

پوخ قويوسونا داش آتان٬ قوخوسونا قاتلانار.

پوخووا گؤره بوستان اک!

پوخ يئيه ن ايتين قاشيغی بئلينده اولار.

پول٬ پولو قازانار٬ پولسوزون ايشی اوزانار.

پولسوز آدام بازاردان قيوراق کئچر.

پوللويا "بلی" دئيه رلر٬ پولسوزا "دلی".

پولون اولدو اون٬ اؤزونه تيکدير دون٬ پولون اولدو اللی٬ آدين اولدو بللی.

پولون اولدو يوز٬ دوش ايچينده اوز٬ پولون اولدو مين٬ کوهلن آتی مين.

پولون وار ايريش٬ پولون يوخدور سوروش.

پول وئرن يئيۂر بورانی٬ پول وئرميه ن يئيه ر اورانی.

پونزا گوودوشونا بير چرک ات قويسان چاتلار.

پيس آدامين يئددی ائولی قونشويا ضرری وار.

پيس اوولاد باليق سومويودور٬ نه آتماق اولار٬ نه اوتماق اولار.

پيشميشين دادی ياغدير٬ آشپزين اوزو آغدير.

پيشيک اولمايان يئرده٬ سيچانلار باش قوپاردار.

تاباغی دوز قوی جانيم٬ باخيلماغا اوز قوی جانيم!

تاپان تاپانين اولسا چؤلده چوبان خان اولار.

تاپاندا حاليم هالای٬ تاپماياندا حاليم قولای.

تارلانين داشليسی٬ قيزين ساچليسی٬ اوکوزون يئکه باشليسی.

تازا سوپورگه تميز سوپورر.

تازا کوزه سويو سرين ساخلار.

تازا گلدی بازاردان٬ کهنه دوشدو نظردن.

تازينين هيزليگيندن دوشان سامانليقدا بالالار.

تايون-توشون باب ايله٬ گؤرن دئسين ها بئله!

تک الدن سس چيخماز.

تله دن اؤزون قورتاران تولکو٬ بيرده تله يه دوشمز.

تله سن تنديره دوشر.

تويدا اولسا تويوغون ياسيدير٬ ياس دا اولسا تويوغون ياسی دير.

تووبا توخلوقدان چيخار٬ دعوا يوخلوقدان (آجليقدان)

تورشولو آش ياخشی اولار٬ بير گون سيزده٬ بير گون بيزده.

توسباغا قينيندان چيخدی٬ قينينی بگنمه دی.

توخون آجدان خبری اولماز.

توخ تويوغونان ال به ياخا٬ آج سويوغونان.

تندير ايستی کن٬ چؤره يی ياپماق گرک.

تويوغو بوغدا آنبارينا سالسان ائشينماغيندان ال چکمز.

تويوق اؤلسه بير چنگه توکدور٬ دوه اولسه دريسی بير دوه يه يوکدور.

تويوغون پيسی ايکی ساريلی يومورتدار.

تويوق ايستر قاز يئريشی يئريسين٬ اؤز يئريشين ده ايتيرر.

تويوق تاپانين موشتولوغو بير يومورتا.

توتولمايان اوغرو خاندان و بگدن يئيدير.

تورش آلچادير٬ گؤره نين آغزی سولانير٬ يئيه نين آغزی قاماشير.

تولانين آخماغی توتدوغونو بوراخار٬ قاچانين دالينجا قاچار.

تولکو اولاندان بئله اوتويه دوشمه ميشدی.

تولکو ايکی دفعه تله يه دوشمز.

تولکو چوخ بيلميش ليگيندن تله يه دوشر.

تولکو دييه ر: اؤزومدن اؤترو دئميرم٬ اما اوزومسوز باغين کؤکو قوروسون.

تولکو سوواقلی باغا گيرمز.

تولکو وار باش قوپاردار٬ قوردون آدی بدنامدی.

تولکويه دئديلر تويوق کبابی يئييرسن؟ دئدی: ائله سؤز دئييرسيزکی آدامين گولماغی گلير.

تومانچاغين يوخوسونا بوزمه لی تومان گيرر.

تئز اله گلن تئز الدن گئدر.

تئز چاپان٬ تئز چاتار.

تيکان اکن گول بيچمز.

تيکان اولوب آياغا باتينجا٬ گول اولوب ياخايا سانجيل!

تيکه ايله دوست اولان٬ ايللر کوسولو قالار.

تيکه دوستوندان دوست اولماز.

تيکه قارين دويورماز٬ محبت آرتيرار.

تيکه نی ائله گؤتور کی٬ اودا بيله سن.

جاوان ايکن قوجالماغا گوج ساخلا٬ وارلی گونده يوخسوللوغا پول ساخلا٬ ساواشاندا باريشماغا اوز ساخلا.

جاوانليقدا داش داشی٬ قوجالاندا ايچ آشی.

جانيمی دا آليرسان٬ باری گوله-گوله آل!

جاندان قونشو پايی اولماز

جان سنين جهنم تارينين!

جواهر جيندا آراسيندا اولار.

جهننمه گئدن اؤزونه يولداش آختارار.

جوتچو ياغينليق ايستر٬ يولچو قوراخليق.

جوته گئدن اؤکوز گؤزوندن تانينار.

جوجه نی پاييزدا سايارلار(سانارلار).

جوجه هميشه سبد آلتدا قالماز.

جويودون الی بوشا چيخاندا کؤهنه حسابلاری (دفترلری) آراشديرار.

جيدانی اوغورلايان گيزلتمه سينی ده باجارار.

جئيرانين قاچيشينی گؤردوم٬ اتيندن ال اوزدوم.

جيس ماديان بالاسينی دؤشونده ساخلار.

جينه بؤرک تيکر٬ شيطانا پاپيش.

چاخچاخ باشينی يئره دؤير٬ دييرمان ايشين ( بيلديگين ائلر).

چاريغينی تاپان پتاواسينی دا تاپار.

چاريقلی چاريقلی ايله٬ ساريقلی ساريقلی ايله.

چاغريلان يئره ارينمه٬ چاغريلمايان يئرده گؤرونمه!

چاغريلمايان يئره ايت ايله پيشيک گئدر.

چاغريلماميش قوناغی قاش-قاباقلا قووارلار.

چاققالدان چوخ چاريق آپاران اولماز٬ يئنه ده آياق ياليندير.

چاققال وار باش قوپارار٬ قوردون آدی بدنامدی.

چاليش گيلن دوست قازان٬ دشمن اوجاق باشيندا.

چای قوشو نو چای داشی ايله وورارلار.

چرچينين آندی ييغيشار٬ ائششه گينين قيچی سينار.

چرشاب-جوراب ايچينده هامی آروادلار گؤزلدير.

چکيرتگه سويونا گؤنده رديلر٬ گئتدی چگيرتگه گتيردی.

چوبانسيز سورو يول آزار.

چوبانسيز قويونا قورد گيرر(تپيلر)

چوبانين گويلو اولسا تکه دن پنير توتار.

چوخا تاماح ساللايان٬ آزی دا الدن وئرر.

چوخ آند ايچه نين آندينا اينانمازلار.

چوخ ايت (کؤپک) هورمه گينی باشارماز٬ کنده قوناق آرتيرار.

چوخ بيلسن ده آز دانيش!

چوخ بيليب آز دانيشماق ايگيدين لنگريدير.

چوخ بيلن چوخ چکر.

چوخ دانيشان چوخ يانيلار (ياهالار).

چوخ دانيشانين آغزی يئکه اولار.

چوخ کوپلر يانيندا کوزه لر سينيب.

چوخ آدام دده سينين گؤزونو چيخارتدی کی بلکه اونا کوراوغلو دئسينلر٬ اما کور کيشينين اوغلو دئديلر.

چوخ يئمکليک آدامی آز يئمکليکدن قويار.

چور دئينه جان دئسن٬ بيلمم نه يين اسکيلر.

چوماق چورلويا دگر.

چؤره يی آت دريايا٬ باليق بيلمه سه خاليق بيلر.

چؤره گين وار ايشين ايشدير٬ چؤره گين يوخسا ايشين ياشدير.

چؤلمک داشا توخونسا٬ وای چؤلمه گين گونونه٬ داش چؤلمه گه توخونسا گئنه وای چؤلمگين گونونه!

چؤلمک ديغيرلانار٬ دوواغين تاپار.

چؤلمک دييه ر ديبيم قيزيلداندی٬ قاشيق دييه ر من دولانيب چيخميشام.

چؤلمه يه وئره-وئره چيخار قازان بهاسينا.

چوروک ايپله قويويا دوشن چيخانماز.

چوروک تاختا چوى (ميخ) ساخلاماز.

چؤيزه نی چوخ ال له سن چيبان اولور.

چيخان قان داماردا قالماز.

چيراغ اؤز ديبينه ايشيق وئرمز.

چيرکين بزه نينجه توی الدن گئدر.

چيلپاغين يول کسندن ( حراميدن) نه پرواسی.

چيی سود قايماق باغلاماز.

حاتمليک واردان اولار٬ وار اولماسا هاردان اولار؟

حاجا گئدن گلدی٬ ساجا گئدن گلمدی

حاجی حاجینی مکه ده٬ درويش-درويشی تکيه ده گؤرر.

حالوا-حالوا دئمکله آغيز شيرين اولماز.

حاماما گيرن ترلر چيخار.

حامامدان چيخانين اری اولاسان٬ سفردن گله نين آروادی.

حددينی بيلمينه حدينی قانديرارلار.

حرام مالين برکتی اولماز.

حسابی دوز اولانين آلنی آچيق اولار.

حسن ده قليان چکر٬ حسين ده قليان چکر٬ تانباکی بول اولاندا٬ انسمده قليان چکر.

حق باشی آغير اولار٬ هارداسا گليب چيخار.

حق-حسابين دوز ائيله٬ هرياندا اوزون اولسون.

حق سؤز آجی اولار.

حق سؤز دانيشانين (دئيه نين) بؤرکونون تپه سی ييرتيق اولار.

حق وئرمزين آدين قويارلار حقوئردی.

حکيمه گئتسن داوا وئرر٬ فالچييا گئتسن دوعا.

حلالزاده باريشديرار٬ حرامزاده قاريشديرار.

حياسی اولمايانين٬ ايمانی هاردان اولار؟

حيالييا جان قوربان٬ اوزاق گز حياسيزدان.

حيرص گلير گؤز قيزارير٬ حيرص گئدير اوز قيزارير.

حئيوانی بودوندان داغلارلار٬ انسانی اوره گيندن.

حيله ايله ايش گؤرن٬ محنت ايله جان وئرر.

خارا تومانيم خاريلدار٬ باغيرساقلاريم قيريلدار.

خالا ائوينه دادانان٬ ار ائوينده دوروش گتيرمز. (دايانماز)

خانا-بگه يارادی٬ کئچل خوندويا يارامادی؟

خانا بئکيره ليغی بس دگيل٬ تويوق دا ساخلير.

خانيم سينديران قابين سسی چيخماز.

خلق اؤزون قوش قاييراندا٬ بودا اؤزون بايقوش قاييريب.

خوروز اؤلر٬ گؤزو کوللوکده (چؤپلوکده) قالير.

خوروز چوخ اولان يئرده سحر تئز آچيلير.

خوش گلدين دربدر٬ خوش گؤردوک مندن بتر.

خوناخا خوناخانين حسابين قلبينده ائلر.

خئير ايلن شر يولداشديلار.

خئيير سؤيله مزه دئدى: خئيير سؤيله٬ سفردن قاييداندا سنه بير دون گتيرک. دئدی: بلکه گئتديز گلمه ديز!

خئير ايسته قونشووا٬ خئير گلسين باشووا.

خئيری اولسايدی٬ آدی اولاردی خيراوللا.

دابباغ بگنديگی درينی يئردن يئره وورار.

دادانميسان دولمايا٬ بلکه بير گون اولمايا!

دادانانينان قودورانی ساخلاماق اولماز.

دارغا عميمدير٬ دای (داها ) نه غميمدير.

دارغانی ايشدن سالديلار٬ دئدی: جهنم حاللاجا بازارين زيرت-زيرتيندان قورتولدوق.

داش اوسته اکين اکيلمز.

داش داشا سؤيکه نر دووار اولار.

داش دوشدوگو يئرده آغير اولار.

داش قايادان نه قوپارار؟

داشقين سو٬ کؤرپو ييخار.

داعوادا حالوا پايلامازلار.

داغ اوچماسا ( ييخيلماسا٬ آغناماسا) دره دولماز.

داغ باشيندان دومان اکسيک اولماز.

داغ داغا يئتيشمز( قووشماز)٬ آدام آداما يئتيشر (قووشار ).

داغ نه قدر اوجا اولسا٬ اوستوندن يوللار آشار.

داليدان آتيلان داش توپوغا دگر.

داما-داما گؤل اولار٬ دادا-دادا هئچ اولار.

دامی ييخديم کی کوره ماغيندان قورتولام.

دانيشان يايينار (ياهالار)٬ ييرييه ن (يوروين ) بودوره ر.

دده اولماسان٬ دده قدری بيلمه سن.

دده م منه کور دئدی٬ هر گلنی وور دئدی.

درد باتمانينان گلر٬ ميثقالينا چيخار.

دردلی دئيينگن اولور.

دردمندين دردينی عالمده درد اهلی بيلر.

درد وار گلر کئچر٬ درد وار دلر کئچر.

دردين قوی درديم اوسته٬ اونودا من چکرم.

درزييه دئديلر کؤچ٬ ايگنه سين تاخدی ( ساشدی ) ياخاسينا.

دروازا قاپيسين باغلاماق اولار٬ خلقين آغزين باغلاماق اولماز.

دريادا کی باليغين٬ مينی بير قارا پولا.

دريا سويو کيمی نه ايچيلير٬ نه کيچيلير.

دريايا ( دنيزه) دوشن ايلانا ساريلار.

دگيرمانين ياراشيغی توربا ايله چووالدير.

دگيرمانين بوغازينا اؤلو سالسان ديری چيخار.

دلی دلينی گؤرجک چوماغينی يان توتار (گيزله در).

دلی چؤرکچيدن چؤرک قاپاندا٬ باققال باشينا وورار.

دلینين نه طويو اولسون٬ نه ياسی.

دلييه بير داش آتسان٬ سنی داشا دولويار.

دلييه هر گون بايرامدير.

دلييه هل وئر٬ الينه بئل وئر.

دمير قاپينين دا تخته قاپويا ايشی دوشر.

دگنک دلينين٬ سوپورگه گلينين.

دگيرمانا دن تؤکمه سن٬ داش دؤنر داشی سورتر.

دميری دم چورودر٬ آدامی غم.

دوست اوزوندن تانينار٬ دوشمان گؤزوندن.

دوستو تاپماق آساندير٬ ساخلاماق چتين.

دوست ووران داش برک اينجيدر.

دوست دوستلا گرک٬ تن اولماسا گن گرک.

دوست منی ياد ائله سين٬ بير دانا پوچ هل ايلن.

دوست مين اولسا آزدير٬ دوشمان بير اولسا چوخ.

دوستلوغو آيی دوستلوغودور.

دوستونو تانيت منه٬ من دئييم کيمسن سنه!

دوستون سنه وئرسه قوم٬ سن اونو اووجوندا يوم.

دوشاب آلميشيق٬ موراببا چيخيب!

دوشان اويدوغو (ياتديغی) يئرده اوولانير.

دوغرو سؤز سؤيلييه نی دوققوز کنددن قووارلار.

دونوزدان بير توک ده چکسن غنيمتدير.

دؤولتلىنين الينی پيچاق کسر٬ کاسيب کؤينگين شيری چکر.

دوران اؤکوز ياتان اؤکوزون باشينا تسله ر.

دوشمان سنی داشينان٬ سن دوشمانی آشينان.

دوه چی ايله قوهوملوق ائده نين دروازاسی گن گرک.

دوه ده داما چيخارميش٬ دام دوواری ييخارميش؟!

دوه نين ديزين باغلا٬ سونرا اللاها ايسمارلا.

دوه يه چيمديک ٬بيعارا لوغاز کار کسمز.

دوه نين گؤيلوقانقال ايسته سه بوينون اوزادار٬ يئيه ر.

دوه نی يئل آپارسا٬ کئچينی گؤيده آرا.

دوه نظرم٬ بئله گزرم٬ ميلچک توتارام٬ باشين ازرم.

دوه گؤردوم٬ قيغين گؤرمه ديم.

دونيانين قويروغو اوزوندور.

دوزه ليب هر ياراغی قاليب ساققال داراغی.

دونيا بئشدی٬ هر بئشی هئچدی.

دونيا دا ان گؤزل شئی٬ الدن گلسه ياخشيليق.

دونيا دا آداما بير پيسليک قالار٬ بير ياخشيليق.

دونيا مالی دونيادا قالير.

دونيا منيم دئيه نين٬ دونن گلديک ياسيندان.

دونيانين چتين ايشی قانمازی قانديرماقدير.

دوزلوکده يئريينمير٬ شوخومدا شيلاق آتير.

دوشونه-دوشونه گؤرسه ايشی٬ سوندا پئشمانليق چکمز کيشی.

دئديلر: عزرائيل اوشاق پايلير٬ دئدی: هله منيمکين اليمدن آلماسين.

دئسن قولووام٬ دئيه ر: گل آپاريم ساتيم.

دئدی: نورو ائوده؟ دئدی: قيزی دا ائوده. دئدی: بس اوندا اولدو نورعلی النور!

ديرينی اؤلدورمک اولار٬ اؤلونو ديريلتمک اولماز.

ديشدن آرتار٬ ايشدن آرتماز.

ديلی اوزون اولانين٬ باشی بلالی اولار.

ديلی ايله ايلانی يوواسيندان چيخاردار.

دوشمان قاريشقا اولسا٬ سن اونو بير فيل سانا.

دوواری آلچاق اولانين دوواريندان باخارلار.

دينمييه نين ده بير دينه نی وار.

راحاتليق ايستييه نين ديلی لال٬ گؤزو کور٬ قولاغی کار اولمالی.

رشبرين قيرخ ايلده تاپماديغينی٬ تاجر قيرخ گونده تاپار.

رشيد اوغول وورماغا دده سيندن اذن ايسته مز.

زحمت چکن راحت گؤرر.

زور قاپيدان گيرنده٬ حق قاپيدان قاچار.

زورونان چيرکين گؤزل اولماز.

زيانين ياريسيندان قاييتماق قازانجيدير.

زيرک قوش ديمديگيندن تورا دوشر.

زيرنانی ناشی الينه وئرسن٬ گئن باشيندان پوفلر.

زيرنانين سسی گئندن ( اوزاقدان) ائشيدنه خوش گلير.

ساح آرمود ساپدان دوشمز.

ساح باش ياسديغا گلمز.

ساح يئری قولتوق آلتيندا دير٬ اونودا اؤرکن کسيب.

ساخلا سامانی٬ گلر زامانی.

ساققال ايله کامل اولسايدی کيشی٬ کئچييه تاييشرارديلار هر ايشی.

ساققاليم يوخدور٬ سؤزوم کئچمير.

ساواشان قورتولار٬ شاهد کئچن قورتولماز.

ساييلی پول تئز قورتارار.

سحرين سويوغونو سايما٬ آخشامين آيازيندا قالما.

سرباز نه بيلير هئيوا کالدی؟

سفرده اليوی ساخلا٬ مجلسده ديليوی!

سن اوخويانی٬ من توخوموشام!

سن تولکو اولسان٬ من سنين قويروغونام.

سن چؤره يی آت دريايا٬ باليق بيلمه سه خاليق بيلر.

سندن حرکت٬ آللاهدان و (حقدن) برکت.

سن گؤردوگون آغاجلار کوره کليگه کسيليب.

سن منيم بير اوزومو آغارت٬ منده سنين ايکی اوزونو آغارديم.

سن وورمادين٬ من ييخيلماديم٬ بس منه نه گلدی.

سن ووراندا سو چيخار٬ من ووراندا قان؟

سنه بير آش پيشيريم ياغی اوستونده بير قاريش دورسون!

سنه گوونديگيم داغلار٬ سنه ده قار ياغارميش؟!

سهوی دگيرمانچی ائلر٬ بوغدا آپارار٬اون گتيرر.

سوروشا٬ سوروشا استانبولا گئتمک اولار.

سوروشدولار: عينالی نئجه امامزادادير؟ دئدی: باخ زوارينا!

سوغان يئمه ميسن٬ نه اوچون آجيشيرسان؟

سونکو پئشمانليق بره بيتيرمز.

سؤزده اوستا٬ ايشده خسته!

سؤز دئديگين دمير دير٬ تاپدانديقجا اوزانير.

سؤز-سؤزو گتيرر٬ آرشين بئزی.

سؤزو چوخ اوزادارسان٬ دادينی الدن وئرر.

سؤزون دوزونو ( دوغروسونو) اوشاقدان سوروش(ائشيت).

سو اؤز يولون تاپار.

سو باشدان بولانليقدير.

سوبای گؤزو ايله قيز آلما٬ گلين سؤزو ايله بئز آلما!

سوساميش ايت کهريزه باخار.

سوکی باشدان آشدی٬ ايستر بير قاريش٬ ايستر مين قاريش.

سو هر شئيی تميزلر٬ اوز قاراسيندان ساوای!

سويولاندان سونرا باشووا قيزيل آل گئت.

سويون لام آخانی٬ آدامين يئره باخانی.

سويو وئر سوسويانا٬ قوی ايچسين قانا-قانا!

سوددن آغزی يانان٬ آيرانی پوفليه-پوفليه ايچر.

سيچان اولماميش داغارجيق ديبی دلير.

سودلو قويونو٬ سورودن آيرمازلار.

سئرچه دن قورخان داری اکمز.

سورو قويون سيزده٬ ساتديق ياغ بيزده؟

سورويه قورد گيرنده٬ کؤپگين يوخوسو گلر.

سئرچه نين اؤزو نه ديرکی٬ کلله–پاچاسی نه اولار؟

سئل گاهدا ائو سالانين٬ ائوينی سئل آپارار.

سيچانا دئديلر: بو دئشيکدن چيخ٬ او دئشيگه گير٬ سنه مين آغچا وئرک. سيچان دئدی: يولو ياخين٬ پولو چوخ٬ بوندا بير حکمت گرک.

سيچانلا پيشيک باريشسا٬ وای باققالين حالينا( احوالينا).

سيچان يوواسينا گيرميردی٬ سوپورگه نی ده قويروغونا باغلادی.

سيزه ياغان او قاردان٬ بير گون ده بيزه ياغار.

سيزين ائوده يئيک٬ ايچک٬ بيزيم ائوه قوناق کؤچک.

سينيق کوزه ده سو دورماز.

شاييرد توخوسا بئز توخور٬ اوستا توخوسا تئز توخور.

شاهپاليتدان ياغ چيخماز.

شاهسون ايتی کيمی چاغيراندا گلمير٬ کوشگوردنده توتمور.

شاهين دا قاراچييا ايشی دوشر.

شرابدان دؤنمه سيرکه کسرلی اولور.

شريکلی قازان گئج قاينار.

شفا پيالانين تکينده (ديبينده) اولار.

شوخلوغون سونو دعوايا چکر.

شورا يئرده نه اوت بيتر٬ نه سونبول.

شويکه نی (بوداغی٬ آغاجی) ياش کن اکمک گرک.

شئر قوجالاندا اؤزونه گولمه يی گلر.

شيرين ديل ايلانی يوواسيندان چيخاردار.

شيرنی اولمايان يئرده ايگده يه قاقا دئيه ر لر.

شيطانلا بوغدا اکه نين خيرمنين يئل آپارار.

شيمشک چاخماسا٬ گؤی هاردان گورلار؟

صاباحاجان کيم اؤله٬ کيم قالا!

صابين شور سودا کفلنمز.

صبر ايله حالوا پيشر٬ ای قورا سندن٬ بسله سن اطلس اولور توت يارپاغيندان.

صلاواتلا دونوز داريدان چيخماز.

ظالليم اولما٬ آسيليرسان٬ مظلوم اولما٬ باسيليرسان.

ظاليمين رشته اقبالينی بير آه کسر.

ظاليمين شمعی سحره جن يانماز.

طاووسون للکلری باشينين بلاسيدير.

عارسيز آداما سؤز نئيله سين٬ قوخوموش اته دوز نئيله سين؟

عجله شيطان ايشيدير.

عغيل باشدا اولار٬ ياشدا اولماز.

عغيل عغيلدن اؤتگون اولار.

عغيللی چيرمانينجا٬ دلی وورار چايدان (سودان) کئچر.

عزرائيل گلنده سوروشماز نئچه اوغلون٬ قيزين وار.

عوضين بدل آدلی اوغلو وار.

عئيبيلی عئيبين بيلسه٬ باشينا يورقان اؤرتر.

عئيبی کيم دئيه ر؟ عئيبه جر. سوغانی کيم يئيه ر؟ درده جر.

غريب آدام باخيشيندان تانينار.

غريب ايتين قويروغو ايکی قيچينين آراسيندا اولار.

فلکين قايداسيدير٬ داغی چکر داغ اوسته.

فلکين بئله ايشلری نه چوخ٬ اسلانی آج گزديرر٬ تولکونو توخ.

قاباغا کئچيرسن دئييرلر بيجدير٬ دالييا قاليرسان دئييرلر گيجدير.

قاپی بوزووندان اؤکوز اولماز.

قاتيق (يوغورد) جالانسا يئری قالار٬ آيران جالانسا نه يی قالار؟

قاچان دا آللاهی چاغيرار٬ قووان دا.

قاچانی قوومازلار٬ ييخيلانی وورمازلار.

قارداش قارداشی پيچاقلاميش٬ دؤنموش تازادان قوجاقلاميش.

قارقا گلدی ( ايسته دی) کهليک يئريشی يئريسين٬ اؤز يئريشين ده ايتيردی.

قارنيمدا کی قانيمی يئيه ر٬ ائشيگه چيخار جانيمی يئيه ر٬ اؤلندن سونرا ماليمی يئيه ر.

قاريشقانين اؤلومو يئتنده قاناد چيخاردار ( گتيرر).

قارين بوغازدان آشاغی دير.

قارين دويوران آشی گؤز تانير.

قارين قارداشدان ايره ليدير.

قازان دئيه ر: ديبيم قيزيلدير٬ چؤمچه دئيه ر: من دولانيب (گزيب ) چيخميشام.

قازان قاراسی يويولار٬ اوز قاراسی يويولماز.

قازانديغينی ايتلر يئيه ر٬ ياخاسينی بيتلر يئيه ر.

قازانيرسان دوست قازان٬ دوشمان اوجاق باشيندا.

قاش ايله گؤز٬ يئرده قالانی سؤز.

قالا ايچيندن آلينار.

قالان ايشه قار ياغار.

قانی قان ايله يومازلار٬ قانی سو ايله يويارلار.

قاينايان قازان قاپاق ساخلاماز.

قباحت ده گيزلينجه٬ عبادت ده گيزلينجه.

قجله دده سی خئيرينه آغاج دلمز.

قحبه نين گؤيلو ايسته سه( اولسا) دووار چادداغيندان وئرر.

قحبه نين قازانديغی انليک ايله کيرشانا گئدر.

قحبه دن سوروشدولار: نييه قحبه اولدون؟ دئدی: اوزومون يوموشاقليغيندان.

قره چی قيزيندان خاتين اولماز٬ ديلنمه سه قارنی دويماز.

قسمت اولسا گلر يمندن٬ قسمت اولماسا چيخار دهندن.

قسمتدن آرتيق يئمک اولماز.

قسمت ده وار٬ همت ده وار.

قپ مال يئيه سينه قاييدار.

قلب دئديگين ( قلب کی وار) شيشه دير٬ سينسا ياماماق اولماز (ياماق گؤتورمز).

قلمه قابيغی ايله بؤيوين ائششک٬ چايدا بوغولار.

قوجا اؤکوزو اؤلدورمک اولار٬ هورکورتمک اولماز.

قوچ اؤز بوينوزوندان کيرايه ايسته مز.

قيشين چنی قار گتيرر٬ يازين چنی بار يئتيرر.

قيلينج اؤز قينينی کسمز.

قيلينج ياراسی ساغالار٬ ديل ياراسی ساغالماز.

قودوخ بؤيوير٬ چولو بؤيومز.

قوورقانين يانانی داشلانار (چيرتلار).

قورخان ايت گيليفده ياتار.

قورخ اوندان کی٬ قورخماز تاريسيندان.

قورخما قيشدان داليسينجا ياز گلير٬ قورخ پاييزدان داليسينجا قيشی وار.

قورتدان قورخان قويون ساخلاماز.

قورخ قورخمازدان٬ اوتان اوتانمازدان.

قورد آغاجی اؤز ايچيندن يئيه ر.

قوردا دئديلر: نه واخت يايلاغا گئدرسن؟ دئدی: بيزيم کی ائل ايله دير.

قورد دومانليق سئور ( آختارار).

قوردا سن تيکمک اؤيرت٬ ييرتماق دده پئشه سیدير.

قورد قاريياندا ايتلره گولونج اولار.

قورددان قورخان قويون ساخلاماز.

قورو اودونا ياشلار يانار٬ آليشار داشلار يانار.

قوش ديمديگيندن٬ انسان ديليندن تله يه دوشر.

قوش وار اتين يئيه رلر٬ قوش وار ات يئديردرلر.

قولاق گونده ( هر گون) بير سؤز ائشيتمه سه کار اولار.

قومارين اوتماغی دا اوتوزماقدير.

قيراغينا باخ بئزينی آل٬ آناسينا باخ قيزينی آل.

قيرخ ايلين ديلنچيسيدير( يولچوسودور) هله سوروشور جمعه گونو هاچاندير.

قيرميزی تومانيم پاريلدار٬ باغيرساقلاريم قيريلدار.

قيز آلان آلاناجان٬ قيز وئرن اؤلنه جان.

قيز ايديم سلطان ايديم. آداخلانديم خان اولدوم. اره گئتديم قاباقلاردا قول اولدوم٬ بيرين دوغدوم آستانادا چول اولدوم.

قيزی سالدين بئشيگه٬ جاهازين چک ائشيگه.

قيزيلدان بالتا چکديرسن٬ گئدر دوشر کول ديبينه.

قيزيم سنه دئييرم٬ گلينيم سنه آنديريرام.

قيش چيخار٬ اوزو قاراليق کؤموره قالار.

قورخورسان پيشيکدن٬ نيه چيخيرسان دئشيکدن؟

قولون سينيغى بويونا يوکدور۰

قوناق دئديگين ائو ييه سينين دوه سيدير۰

قوناغا گئت دئمزلر٬ باشماقلارينى جوتلرلر۰

قوناغين روزوسو اؤزوندن قاباق گلر.

قوناق بير گون اولار٬ ايکى گون اولار٬ نه کى ايلى باشدان باشا٠

قوناغين اوتانمازى ائو ييه سين ائودن قووار٠

قونشو آشى دادلى اولار٠

قونشودان گلن پاى داديمليق اولار٬ دويوملوق اولماز٠

قونشو قونشويا باخار٬ اؤزجانين اودا ياخار٠

قونشو مينجيغينى اوغورلايان ( گؤتورن) گوردا تاخار٠

قوهوم آجيسى٬ قوون آجيسى٠

قونشويا اومود اولان شامسيز قالار٬ اويناشا اومود اولان ارسيز٠

قوهومون کيمدير؟ ياخين قونشو٠

قوى دئسينلرممدقولونون چوستو وار٬ کيم نه بيلير آلتى يوخدور٬ اوستو وار؟

قويون اولمايان يئرده کئچييه عبدالکريم دئيه رلر٠

قويون قوزو آياغى باسماز٠

قويونو قويون٬ کئچينى کئچى آياغيندان آسارلار٠

قورباغانى داليسى اوسته سويا آتسان٬ ايکى دفعه داشلانار٠

قوربان اولوم او دعوايا اوستوندن بير گون کئچه!

قوربان اولوم تسبيح سنه٬ هئچ کس گومان ائتمز منه!

کار ائشيتمزياراشديرار٬ کور گؤرمز قوراشديرار٠

کاساد بازارين چيخارى اولور٬ گليرى اولماز٠

کاسيب اؤز چيراغينى يانديرار٬ دؤولتليىنين حسابين گئدر٠

کاسيب تازا پالتار گئينده سوروشارلار: هاردان گتيرميسن؟ وارلى پالتار گئينده دئيۀرلر:مبارکدير٠

کاسيب داد تاپدى٬ قاب تاپمادى٠

کاسيب يئماغا چؤرک تاپماز٬ ايتىنين آدينى گوموش قويار٠

کاسيبى دوه اوستونده بووه سانجار٠

کاسيبين آغزى آشا يئتيشنده٬ باشى داشايئتيشر٠

کاسيبين خسته ليگين٬ دؤولتلى نين قحبه ليگين دئيه ن اولماز٠

کاسيبين زعفرانينا سارى کؤک دئيه رلر٠

کاسيبين ساجى قيزاندا٬ کونده سى قورتارار٠

کدخدانى گؤر٬ کندى چاپ٠

کدخداليق حسابى گئدن ائوينه بورجلو گئدر٠

کسسک اوتوروب داش اوچون آغلير٠

کلک له گلن کولک له گئدر٠

کنکان قويونو نه قدر درين قازسا٬ اؤوزنو اونون تکينده ( ديبينده) گؤرر٠

کور اؤلر٬ آدى قالار بادام گؤز٠

کور ائششگين کوردا نالبندى اولار٠

کور قوشون يوواسينى تارى اؤز اليله ياپار٠

کور نه ايستر٬ ايکى گؤز٬ بيرى اگرى٬ بيرى دۆز(بيرى آلا٬ بيرى بوز)!

کوسا گئتدى ساققال گتيره٬ بيغى دا قويدو گلدى٠

کؤپگين اوزون قويروقلوسوندان٬ آدامين توپا بوغلوسوندان الحذر!

کؤتک يئيه نين اؤز کيسه سيندن گئدر٠

کؤک آريخلايينجا٬ آريغين جانى چيخار٠

کؤلگه ده ياتان بيچينچىنين اوراغى ايتى قالار٠

کئچل باشين قورويار٬ کور دا ايکى گؤزونو٠

کئچه لين اوتانماسى بؤرکو دوشه نه جندير٠

کئچلين کئچلليگى ايله نه ايشين وار٬ ايشينين کئچرليگى ايله اول!

کئچيب٬ آللاه خئيير وئرسين!

کئچى جان هاييندا٬ قصاب پيى آختارير٠

کئچى نين بوينوزو گيجيشنده٬ چوبانين دگنگينه سورتر٠

کئچى نين قوتورو سرچشمه دن(بولاغين گؤزوندن) سو ايچر٠

کۆچۆک هوره٬ هوره کؤپک اولور٠

کورد گؤزدن قيزارا٬ تات ديزدن٠

کورکو يايدا آل٬ اوراغى قيشدا٠

کۆسه نين پايينى يئيه رلر٠

کول باشوزا کوللوکلر٬ قارغالار سيزى ديمديکلر٠

کولش تئز يانار٬ تئزده کولو سوورولار٠

کيچيکدن خطا٬ بؤيوکدن عطا٠

کيشى توپوردوگون يالاماز٠

کيشيده سؤز بير اولار٠

کيشى قيزى اولونجا٬ کيشى آروادى اولاسان٠

کيشى کيشى دن قورخماز٬ اوتانار٠

کيشى نين يوز يئييجيسى اولسون٬ بير دئييجيسى اولماسين!

کيميسى کؤرپو تاپانمير کئچمگه٬ کيميسى سو تاپانمير ايچمگه٠

گاميشا چيمديک (شوشکى) نئينه ر؟

گاميش نه بيلير جمال آغا کيمدير؟

گاه بابا دايى مينه ر٬ گاه دا داى بابانى٠

گتيرنده ائل گتيرر٬ يئل گتيرر٬ سئل گتيرر٬ آپاراندا ائل آپارار٬ يئل آپارار٬سئل آپارار٠

گرکمزى ساخلا٬ بير گۆن گرک اولار٠

گزن آياغا داش دگر٠

گل بونو ايستمه مندن٬ بوز کيمى سويورام سندن٠

گلدى قاشين دوزلتسين٬ ووردو گؤزون چيخارتدى٠

گلدى کباب ايگينه٬ گؤردو ائششک داغليرلار٠

گلن ايله قارداشدير٬ گئدن ايله يولداش٠

گلين اوينايا بيلمز٬ دئيه راوتاق اگريدير٠

گلين بزه نينجه طوى الدن گئدر٠

گوجون چاتمايان آداملا باشباشا قويما٠

گوردان گلن من٬ جهنمدن خبر وئرن سن؟

گؤرک اونچو سيچار يا دگيرمانچى٠

گؤرمه ميشين بير اوغلو اولدو٬ چکدى چوکون چيخارتدى٠

گؤر نئجه شور ايدى کى٬ خان دا باشا دوشدو٠

گؤروکن کنده بلدچى ايسته مز٠

گؤزدن گئدن٬ گؤيولدن گئدر٠

گؤز گؤردو٬ کونول سئودى٬ منيم نه گناهيم وار؟

گؤزلزينه گيزلى يوخدور٠

گؤز ندن قورخار٬ گؤردويوندن٠

گؤزونون ياشينا باخاق يا الىنين داشينا؟

گؤزه گلميه ن گلينين سلامى دا سؤيوشدور٠

گؤزل آغا چوخ گؤزل ايدى٬ ووردو چيچک ده چيخارتدى٠

گؤزل اوزدن قيرخ گونده دويماق اولار٬ گؤزل خويدان قيرخ ايلده دويماق اولماز٠

گؤز ياشيندان تئز قورويان سو اولماز٠

گۆل ايسته ين تيکانينا دؤزسون گرک٠

گۆل گئتدى٬ يئرينده خار قالدى٠ منه ده بو يادگار قالدى٠

گولمه گولونج اولانا٬ اؤزون گولونج اولارسان٠

گون اؤز ايشيغينى کيمسه دن(هئچ کسدن) اسيرگه مز٠

گۆنبز گؤرور٬ ائله بيلير امامزادادير٠

گوندوزتسبيح چئويرر٬ گئجه قوورما قوورار٠

گؤى گؤبگين يئره داياسادا٬ (او) بيلديگيندن ال چکمز٠

گؤيلو باليق ايسته ين قويروغون(گؤتون) بوزلو سويا قويار٠

گؤيول دئديگين ائوه بنزر٬ تيکمه سى چتين٬ ييخماسى آساندير٠

گؤيولسوز ناماز٬ گؤيلره چيخماز٠

گؤيولسوز وئريلن آش٬ يا قارين آغريدار يا باش٠

گؤيول سئون گؤزلين نه آغى٬ نه قاراسى؟

گؤيول سئون گؤيچک اولار٠

گؤيول گؤزدن سو ايچر٠

گؤيول نه مئى ايستر٬ نه مئيخانا٬ گؤنول دوست ايستر بونلار هاميسى باهانا٠

گوى آغاجا قوش ياناشار٬ گؤزل اوزه گؤز ساتاشار٠

گولوستانى (گلستانى) يئددى ياشيندا اوخويان يئتميش ياشيندا باشا دوشر٠

گوندوز چيراغ يانديران٬ گئجه نى قارانليقدا قالار٠

گون کئچر٬ عؤمور اؤتر (توکه نر) دلى سؤيونر بايرام گلير٠

گوندوز گئدر داردار ائلر٬ گئجه گلر يئردار ائلر٠

گۆنۆلو ايله يانى قودوخلونون گۆنۆ قارادير٠

گونه باخانين گؤزو قاماشار٠

گئج گلدى٬ تئز اؤيرندى٠

گئج گلن قوناق اؤز کيسه سنيده ن يئيه ر٠

گئجه گؤرولن ايش٬ سحره تاپيلميش اولور٠

گئجه نين خئيريندن گوندوزون شرى ياخشيدير٠

گئدر باغلار قوراسى٬ قالار اۆزلر قاراسى٠

گئدر بو گؤزلليک سنه ده قالماز!

گئديررم دوست يانينا٬ اۆزۆم آغ٬ آلنيم آچيق!

گيزلى دوشمان ايلان کيمى دير٬ سورونه سورونه گلر٠

گئيدين مبارک اولسون٬ چيخارت اؤزگه ماليدير٠

لارى خوروز بانلاماز٬ بانلاسا واخت آنلاماز٬ آنلامازا سؤز دئمه٬ آنلاماييب٬ آنلاماز٠

لالين ديلين ننه سى بيلر٠

لايلاى بيليرسن٬ نيه ياتميرسان٠ (نيه يوخون آپارمير)

لش دوشن يئره قوزغون قونار٠

لله شوون برکده الى يوخدور٠

لله کؤچوب٬ يوردو قاليب٠

لوت قيچدان تومان اوغورلور٠

نيلوفر ائله ييب داما چيخارتما٬ موو ائله باسدير يئره!

لوله هين گؤرميه ن گؤت٬ آفتافا گؤرنده خورولدار٠

لولهينه وئرهوئره چيخار آفتافا باهاسينا!

لوغما (لقمه) دگيل٬ بوغمادير٠لوند لوندى تاپار٬ گؤت آتان٬ گؤت آتانى٠

لوطونون پولو قورتاراندا پنير چؤرک سلامتدير٠

مال گئدر بير يانا٬ ايمان گئدر مين يانا٠

ماليم خراب اولونجا٬ قارنيم خراب اولسون!

مالى چوخ گۆنۆ قارا٠

مالينى ايتلر يئيه ر٬ جانينى بيتلر٠

مالينى قئييم ساخلا٬ قونشونو اوغرو توتما٠

مالى يوخ اوغرو آپارا٬ ايمانى يوخ شيطان٠

مال يئمزين مالين بير قاللاج يئيه ر٠

ماما ايکى اولاندا اوشاق ترسه گلر٠

ماما نه قدر چوخ اولسا٬ گئنه گوج دوغانا دۆشر٠

مرد اؤزوندن گؤرر٬ نامرد اؤزگه دن٠

مردوم آزارليق مايا ايسته مز٠

مسجد ياپيلماميش کور قاپينى آلدى٠

مسجدين قاپيسى آچيقدير٬ ايتين حياسينا نه گليب؟!

من اؤلومله٬ سن اؤله سنله٬ ايش قاباغا گئتمز٠

من بير شئى دئييرم٬ سن بيرشئى ائشيديرسن٠

من دئييرم خاجه يم٬ او دئيير نئچه اوغلون وار٠

من موتالدان ال چکميشم٬ موتال مندن ال چکمير٠

منه باخ نه حالدايام٬ يارا باخ نه ساللانير٠

منيمکى بئله گتيردى٬ چرخى دؤنموش فلکدن٠

ميه من اووجومو اييله ميشم؟

ميه بوياخانا کۆپۆدور٬ باساسان چيخارداسان؟

ميه بيز اؤگئى ييک٬ سيز دوغما؟

ميه سن مککه دن گؤزو پالچيقلى گلميسن؟

ميه بيزيم پولوموزون شئرى قانجيقدير؟

ميه من ساققاليمى دگيرماندا آغارتميشام؟

مفته سيرکه بالدان شيرين اولار٠

مئشه ده قورد آز ايدى٬ بيرى ده گمينن گلدى٠

مئيخاناچيدان شاهد ايسته ديلر٬ اۆزۆم آياقلايانى گتيردى٠

ميلچک موردار اولماز٬ گؤيول بولانديرار٠

مناريه پول وئرميه ن ائله بيلر گؤبه لکدى يئردن چيخيب٠

ميندين آتين ساغريسينا٬ قاتلاش يانين آغريسينا٠

مين خالا بير يئره ييغيلسا٬ بير آنانين يئرين وئرمز٠

مين قاپيدان دوز دادان٬ بير قاپيدا بند اولماز٠

منارنى اوغورلايان٬ گيزلتمه سينى ده باجارار٠

مينه دؤزن٬ مين بيره ده دؤزر٠

ميولى آغاجا داش آتارلار٠

ناجنس قارپيزين توخومو چوخ اولور٠

ناحاق قان ياتار٬ اوياتماز٠

ناحاق قان يئرده قالماز٠

ناخير باشبوتون گئديب٬ بو آلا دانانى آختارير٠

ناخيرچيليقدان عارى گلمير٬ چؤرک ييغماقدان آرى گلير٠

ناشيليغين بيزيم کئچل باشيميزدا چيخاردير٠

ناشييا زيرنا وئرنده گن (يوغون) باشيندان پوفلر٠

ناماز مئيلى اولانين٬ قولاغى آذاندا اولار٠

نامردى بير گؤردون٬ بيرده گؤرسن نامردسن٠

نخنکچى صاحب سليقه اولار٬ قلبى شوشه دن نازيک٠

نه آغزيندا ديشى وار٬ نه گؤتۆنده کيريشى٠

نه اکرسن٬ اونو بيچرسن٠

نه آللاهدان قورخور٬ نه بنده دن اوتانير٠

نه اوچده آلاجاغى وار٬ نه بئشده وئره جاغى٠

نه اؤزو يئيير٬ نه اؤزگه سينه داديزديرير٠

نه اومورسان باجيندان٬ باجين اؤلور آجيندان٠

نه ايشيم ايشدى٬ نه اليم بوشدو٠ نه بالينى يئيه رم٬ نه بلاسينى چکرم٠

نه بيليم آتام٬ من ده بو ايشه لاپ ماتام!

نه توفنگه چاخماقدى٬ نه قاپييا توخماق٠

نه ديندن کئچير٬ نه ايماندان٠

نه سن گل٬ نه ده صفر آيىنين آخير چرشنبه سى٠

نه شيش يانسين نه کباب٬

نه باغيم٬ نه باغاتيم٬ بير اؤزوم٬ بير حاجاتيم٠

نه گلنه اۆز گؤستر٬ نه گئده نى قووالا٠

نه گؤزوم گؤرسون٬ نه گؤيلوم ايته سين (غبار ائله سين)٠

نه نسيه وئررم٬ نه دالينجا گئده رم٠

ننه منه کور دئدى٬ هر يئته نى (گله نى) وور دئدى٠

ننه وئرن اولسايدى٬ يئددى ايلليک سيرکه سى اولمازدى (قالمازدى)٠

نه ياتديق کى٬ نه يوخو گؤرک؟

نه ياتديق٬ نه اوزانديق٬ حاضيرى اوغلان قازانديق٠

نه ياراشير آريغا٬ گئده گيره قوروغا؟

نه يوخسولدان آلاجاغين اولسون٬ نه وارلييا وئره جاغين٠

نييت هارا٬ منزل اورا٠

نوبه بيزه چاتاندا٬ چيراغين ياغى قورتاردى٠

نيسيه آپاران چنه وورماز٠

نيسيه چاخير اوچون ايکى دفعه کئفلنر٠

وار ائوى کرم ائوى٬ يوخ ائوى ورم ائوى!

وار ايدى ياغيم باليم٬ گليرديلر قونشولاريم٬ قوتاردى ياغيم باليم٬ گلمز اولدو قونشولاريم٠

واردان وئرن اوتانماز٬ يوخدان وئرن دليدير٠

واردير پولون هامى قولون٬ يوخدور پولون آچيدقدير يولون٠

وارليغا تله سن يوخسوللوغا تئز دوشر٠

وارلىنين آراباسى داغدان آشار٬ يوخسولون آراباسى دۆزنليکده يولون چاشار٠

وارلى اومدوغوندان يئيه ر٬ يوخسول تاپديغيندان٠

وارلىنين تويوغودا ايکى ساريلى يومورتدار٠

وار اوندادير چاروادار باجدار اولا!

واختسيز آچان گول تئز سولار٠

واختسيز بانلايان خوروزون باشين کسرلر٠

واختسيز قوناق اؤز کيسه سيندن يئيه ر٠

واختيندا اکيلن آغاج گؤى بيته ر٠

واختيندا گؤرولمييه ن ايش٬ هميشه گؤرولمه ميش قالار٠

واختى بوراخسان هدر٬ چکرسن آغير ضرر٠

مسمه بول اولاندا قاشا دا چکرلر٬ گؤزه ده٠

وصيت يونگوللوکدور٠

ووردو داشا٬ چيخدى باشا٠

وورسان اؤله جک٬ وورماسان چؤره گينى اليندن آلاجاق٠

وورورسان اؤلور٬ کيش دئييرسن گئتمير٠

وئر الينده کى ساپى٬ دور دولان قاپىقاپى٠

وئرديگين بير يومورتا٬ا ونودا ييرتاييرتا٠

وئردين دويور٬ ووردون ييخيلير!

وئرمه سن دوققوزو٬ يئيه رسن توپپوزو٬ وئررسن اوتوزو٠

وئرن ال آلان الدن اوستوندور٠

وئريب پئشمان اولونجان٬ وئرمه ييب پئشمان اولمارام٠

ها اوزاق اولسا يول٬ ها يامان اولسا ائل!

هارا آغريسا جان اوردادير٠

هاردا آش اولسا٬ اوردا باشدير٠

هامييا ايتلر هورنده٬ بيزه ده گؤزو آچيلماميش کۆچۆکلر هورر٠

هر آتيلان داشين داليسينجا ( آردينجا) گئتمزلر٠

هر گؤزلين بير عيبى وار٠

هر گئديشين بير گليشى وار٠

هر نه تؤکسن آشووا٬ او چيخار قاشيغيوا٠

هر نه وئرسن الينله٬ او قالاجاق سنينله٠

هرنه يئدين ماليندير٬ هرنه وئردين آديندير٬ هر نه قالدى ياديندير٠

هره ( هرکس) اؤز آرشينى ايله اؤلچر٠

هر آدامين اؤز آدى وار٬ هر يئميشين اؤز دادى٠

هر آغلار گؤزلويه عاشيق دئييلمز٠

هر آنقيرانا آخور باغلامازلار٠

هر ائوين اؤز قايداسى٬ هر شهرين اؤز دبى وار٠

هر دوران سودان ايچمک اولماز٬ هر آخان چايدان کئچمک اولماز٠

هر شئيين تازاسى٬ دوستون کهنه سى٠

هر قوش اؤز يوواسى نين آغاسيدير٠

هر قويون بالاسين چوخ ايستر٬ کره قويون شورون چيخاردا٠

هرکس اؤز ائوينين قيبله سينى ياخشى تانير٠

هرکس اؤزون بگه نر٬ دوه ده ديزين بگه نر٠

هرکس ايستر آروادين بوشاسين اۆستۆنه بير آد قويار٠

هر کسين بير دردى وار٬ هئچ کس دئمز آغلار٠

هر گلن سئل کؤتوک گتيرمز٠

هر گؤره نى دوست سانيب٬ اۆرگين آچما اونا٠

هلههله لر نئيله ييب٬ کرتنکله لر نئيله سين!

هم اوخودوق٬ هم اوخوتدوق٬ هم هاميسينى اونوتدوق٠

هميشه جوجه سبد آلتدا قالماز٠

هنک٬هنک سونراسى گلير دگنک٠

هئچ بنده نين ياراسى گؤز قاباغيندا اولماسين٠

هئچ بير نه يى اولمايان٬ هئچ بير نه ده ايتيرمز٠

هئچ کس اؤز گؤوزنو کور ايسته مز٠

هئچ کس قوردونان قيامته قالماياجاق٠

هئچ کسين آدى وايقانلى اولماسين (چيخماسين)٠

هئچ کيمين چيراغى سحره جن يانماييب٠

هئچ کيم آداما دده سى خئييرينه قوش توتماز٠

هئچ کيم آنا قارنيندان گتيرمه ييب٠

هئچ کيمن اؤز آيرانينا تورش دئمز٠

يامان گۆنه قاتلاشان٬ ياخشى گۆنه تئز چاتار٠

يانماياندا يانماز٬ ايسترپوفله٬ ايستر اتکله!

يارا ساغالار٬ يئرى قالار٠

يارالى ائششک برک آنقيرار٠

يارى گؤر اؤزون دانيش٬ ائو ييخار آرا سؤزو٠

ياريماديق ايستىسيندن٬ کور اولدوق توستوسوندن٠

ياخشى آتى بازبريندا سوروشارلار٠

ياتيات٬ بالا لايلاى٬ ياتقال دالا لايلاى!

يايدا هر دووارين ديبى بير ائودير٠

ياز اکينچيدير٬ قيش ديلنچى٠

ياز گونو پنير چؤرک يارپيزينان٬ ياى گونو آبدوغ چؤرک بوزونان٬ پاييز گونو پنير چؤرک قارپيزينان٬ قيش گونو ايستى کورسو بير قيزينان٠

ياز قيشيندان بللى اولور٬ قيز قارداشيندان٠

ياى وار٬ قيش وار٬ چوخ ايش وار٠

يازان سن٬ پوزان سن٬ بس کيم دئيير يالانسان!

يوخا قلم ايشله مز٠

يوخسول آدام پول تاپسادا گيزلتمگه يئر تاپماز٠

يوخسوللار اکر٬ يوخسوللار بيچر٬ دونيانين کئفين وارليلار چکر٠

يوخسوللوغون اوزو قارا اولسون!

يوغورد قورتاراندان سونرا٬ باتمان آلان چوخ اولار٠

يوغورد تؤکۆلسه يئرى قالار٬ آيران تؤکولسه نه يى قالار؟

يابو دوه نى گود٬ يابو دياردان گئت!

يانينى تومارلاسان شيللاق آتار٠

يادلارا ياريياجان٬ قوهوملارا ديبه جن٠

يا دؤولت باشا٬ يا قوزغون لشه٠

ياغ گئدر ياغ اۆسته٬ يارمادا ياوان قاينار٠

ياغيشدان قورتولدوق٬ دامجييا دوشدوک٠

ياغينا قييمايان٬ چؤره يينى ياوان يئيه ر٠

ياغلى اليوى چک اؤز(اؤزگه لرين) باشينا٠

ياغلى ايدى٬ پيشيک آپاردى٠

ياخشى آتين٬ ياخشى آروادين٬ قاداسينى آلمالى٬ يامان آتين٬ يامان آروادين٬ نوختاسينى سالمالى٠

ياخشى دوست آدامين پيسينى اۆزۆنه دئيه ر٠

ياخشى دوست قارداشدان ايره ليدير٠

ياخشى دوست٬ يامان گۆنده بلله نر (تانينار)

ياخشى اوردونو شيشيرتمسين٬ باغبان آرمود وئرسه!

ياخشى اولاد اۆز آغاردار٬ يامان اولاد اۆز قيزاردار٠

ياخشيليغا ياخشيليق هر کيشىنين ايشيدير٬ يامانليغا ياخشيليق نر کيشىنين ايشيدير٠

ياخشينى هامى يولا وئره ر٬ سن گل پيسى يوللاندير٠

يالان سؤز قلپ ماليدير٬ قاييدار يئيه سينه٠

يالانچى کيمدير؟ ائشيتديگين سؤيله ين٠

يالانچى تاماهکارى آلدادار٠

يالانچينى ائوينه قدر قووالارلار٠

يالانچى نين ائوينه اود دوشدو٬ هئچ کس اينانمادى٠

يالانچى نين شاهدى يانيندا اولار٠

يوغون اشکه لينجه٬ آريق اوزولر( آياقدان دوشر)٠

يوغونو يورغان آلتدادير٠

يولچولوق بير کاندير٬ قدرينى بيلن اولا٠

يولچونون اۆزو قارادير٬ تورباسى دولو٠

يولداشسيز يول اوزانار٠

يول حراميسى اول٬ يولداش حراميسى اولما!

يولسوزو يولا تاپيشير٬ يول اونو يوللانديرار٠

يولوقدا نه وار٬ يالاق آپارا؟

يورغون آتى قمچيله سن شيللاقلار٠

يورغون ائششک هوققوشو آللاهدان ايستر٠

يوخارى کند سو ايچر٬ آشاغى کند آند٠

يوخاريدا يئر يوخدور٬ آشاغيدا اوتورمور٠

يومورتلامادى فالانى دا ايچدى٠

يورد يئيه سيز قالاندا دونوز داما ديرماشار٠

يوک اگمه سه٬ داش غربته دوشمز٠

يوکون يونگولو منزله تئز چاتار٠

يوگورن آت آرپاسينى آرتيرار٠

يوگورن آت اؤزونه قمچى يئديرتمز٠

يوز باتمان تانباکى چکيليب٬ بو ايندى سوروشور اؤلن کيم ايدى٠

يوز گون ياراق٬ بير گون گرک٠

يوز ايل سئل اويا بيلمز٬ بير گون غم اويان يئرى٠

يوز ايگنه ييغيشسا بير چووالدوز يئرى وئرمز٠

يوز اؤلچ٬ بير بيچ٠

يئددى قونشو بير چؤلمه يه محتاجدير٠

يئکه باشين يئکه ده بلاسى اولار٠

يئکه گؤزون ايشيغى اولماز٠

يئکه تيکه بوغازدا قالار٠

يئل آپاران يئلينکى٬ يئرده قالان منيمکى٠

يئلين داليسى ياغيش اولور٬ شوخلوغون داليسى دؤيوش٠

يئمک ايله (يئمه کينن) دويمايان٬ بارماقلاماقلا هاردان دوياجاق؟

يئمه ميسن قاز اتينى٬ بيلمه ميسن لذتينى٠

يئمگه ده کؤمک٬ ايشله مگه ده کؤمک٠

يئر برک اولاندا٬ اؤکوز اؤکوزدن گؤرر٠

يئرينه ايشه ماغى بس دگيل٬ هله شيرين چاى دا ايسته يير٠

يئرلى اوسدوراق يئرسيز سؤزدن يئيراقدير٠

يئسم قووتيم آرتار٬ وئرسم حؤرمتيم آرتار٠

يئتيم اوشاقسان قيوريل يات!

يئتيمه واى٬ واى دئيه ن چوخ اولور٬ چؤرک وئرن اولماز٠

يئتيمى دؤيمه٬ وورما٬ چؤره گين اليندن آل٠

يئتيشدى٬ قالدى اوچ شاهيسى٠

يئيه ن آغيز اؤرگشر٠

يئيه نده قولچوماقدير٬ ايشله ينده چولاقدير٠

يئيه ن قورتاردى٬ يالايان قورتارمادى٠

يئيرسن خسته يه (ناخوشا) دئيه رلر٠

ييغينتى داشدان قالاق اولماز٠

ييخيلان آدامى الى آغاجلى دا وورار٬ الى آغاجسيزدا٠

دئييملر

بوتون ديللرده اولدوغو کيمى٬ آذربايجان تورکجۂسينده ده بؤيوک اؤلچوده٬ جور به جورثابت سؤز بيرلشمۂلرى وار٠ قورولوش و آنلام جهتدن ديلين زنگين فرازئولوژو٬ يا ثابت سؤز بيرلشمۂلرى آدى قازانان دئييملر٬ ان آزى ايکى سؤزون بيربيرينه سؤيکۂنيب قونوشمادا يا يازيدا سؤزون آنلاتما گوجونو آرتيران ثابت سؤز بيرلشمۂلرى٬ ديلده آزاد سؤز بيرلشمۂلرىنين عکسينه اولاراق٬ ديلين سؤز خزينۂسينه گيرير و لغتده ده اؤزونه يئر آچير٠

بيزده اؤنجه اوزون ايللر بويو دئييم سؤزو يئرينه اصطلاح٬ تعبير٬ کنايه کيمى عنوانلار ايشلۂديليردى٠ دئييملرين ان قاباريق خصوصييتى اونون ايکى يا نئچه آرديجيل سؤزون يارانماسيندان علاوه ٬ بو دئييمده ايشلۂديلن سؤزلردن بعضا بيرى و بعضا حتى نئچۂسى بوتونلوکده آنلام قايماسينا (زويوشمۂسينه) اوغرار و سؤزلرين اصل (نوميناتيف) معناسيندان ياخين يا اوزاق مجازى و تشبيهى بير آنلام قازانير: مثلا

آغزى ايشده اولماق = دائما يئمکله و گئوشۂمکده اولماق٠

آغزيندان ال چکمک = آغزينا گلنى سؤيلۂمک٠

گؤز وئريب ٬ ايشيق وئرمۂمک = آمان وئرمۂدن بيرينى سيخيشديرماق٠

ايگنه سالماغا يئر اولماماق = چوخ شولوقلوق و قالاباليق اولماق

دونيانى ايکى اللى توتماق = پول و گلير فکرينده اولماق٬ خوش کئچينمک

دئييملرين چوخ حصۂسى بيزده ان اسکى دؤورلردن هله بو گونه قدرده آتا سؤزلرى ايله بيرگه سيرالانير٠ حال بوکى دئييم و آتالار سوزو ييغجامليق باخيميندان بيربيرلرينه ياخين اولسالاردا٬ آنلام جهتدن دئييملر آتالار سوزوندن آيريليرلار٠ دئييملر عموميتله بير افاده آيدينليغى و سؤزون معنا جالارليغينى آرتيراسى سؤز بيچيمى اولدوغو حالدا٬ آتالار سؤزو بير حکمى و بير تجربۂدن يارانان اينانجى بيلديرن سؤز بيرليگيدير٠ آتالار سؤزو اوزون اوزادى سيناقلاردان و ادراکلا هاماش اولان باخيشين و دوشونجۂنين حاصلى اولان٬ بير حکم يا بير باخيشى و سيناغى آيدينلاشديريب٬ عمومىلشديرن٬ بيرچوخ اولايلاردان عبرت آلماغى٬ بير سيرا اخلاقىمعيشتى اؤيرتمگى٬ بير چوخ رسمرسوم و اينانيشلارى اؤلچوببيچر٬ حال بو کى دئييم ديلده اولمايان کليمۂلرين يئرينى قاپسايير و ديله جانليليق وئرير٠

آتالار سؤزونده حکم جمله ايچينده بوتوولۂشير: عجله شيطان ايشيدير٠ مين اولچ٬ بير بيچ٠ چوخ گزن چوخ بيلر٠ آچيق آغيز آج قالماز٠ آز سؤيله٬ چوخ دينله٬ داليدان آتيلان داش توپوغا دگر٠٠٠

دئييملر هر ديلين قاتقات بويالىجيزگيلى سپمۂلرى٬ ايشلمۂلرى و سوسلمۂلريندن بيريدير٠ گوندۂليک قونوشمالاردا انسانلار دئييملرين جانلى٬ برکتلى هاواسيله قونوشاندا هم اؤزلرينى درين دينلۂيير و هم ده دويغو و دوشونجۂلرينى داها ييغجام و داها آنلاييشلى سؤيلۂييرلر٠

الدهباشدا دولانديرماق٬ سوورولماميش آلچى دورماق٬ ديلدنديله دوشمک٬ خوش گۆنو قاپيلاردا کئچمک٠٠٠

آبا (عبا) آلتيندان زوپا گؤسترمک: ظاهرده يوموشاق گؤرسنمکله برابر٬ طرفى هدۂلۂمک٬ قورخوتماق٠

آبريسينى اتگينه بوکمک (الينه وئرمک): حؤرمتدن سالماق٬ آبريسينى تؤکمک٠

آبريسينين ساتين آلماق: آبريسينيى قوروماق (بيرينين)

آبرينى يئييب٬ حيانى بئلينه باغلاماق: حياسيزليغا قاپيلماق٬ رسوايچيليق سالماق٠

آبناباتليقدان دوشوب٬ آزوايا دؤنمک؛ ياخشيليغى اونودوب٬ يامانليغا قاپيلماق٠

آت آريق٬ منزل اوزاق (ايراق): ايستۂگينه ال چاتماقدا چتينليگه اوغراماق٠

آتاسيندان (دده سيندن) خبرى اولماماق: آتاسى معلوم اولماماق (سؤيوش يئرينه)

آت آلماميش طويله باسديرماق: ايشين باشلانيشينى دوشونمه دن نتيجه يه فيکيرلشمک٠

آت ايزى ايت ايزينه قاريشماق: قاتماقاريشيقليق اولماق٠

آتدان دوشوب (يئنيب) ائششگه مينمک: يوخارى دورومدان آشاغييا دوشمک٠

آتديغينى وورماق٬ توتدوغونو قوپارماق: اولدوقجا چئويک و ايش باجاران اولماق٠

آت قاچدى٬ پالان دوشدو: آرادا يامان قالاباليق اولدو٠

آت گؤرنده آخسار٬ سو گؤرنده سوسار: هر گؤردوگوندن پاى اومار٠

آتى ايتيريب٬ نوختاسينى آختارير: بؤيوک امکانى الدن بوراخيب٠

آتينى (ساغاسولا) هر طرفه چاپماق: اؤز باشيناليق ائله مک٠

آجيغيندان زنجير گميرمک( چئينه مک): اولدوقجا غضبلى اولماق٠

آجيغينى اودماق (باسماق٬ بوغماق): حيرصينه اوستون گلمک٬ اؤزونو اله آلماق٠

آجيندان قوروت قاپماق: علاجسيزليقدان و يا احتياجدان هر ايشه ال آتماق٠

آچارام صانديغى٬ تؤکرم پامبيغى: دئييلميه جک سؤزلرين اوستونو آچارام٠

آچماميش قاپى قويماماق: مقصدينى آراماق اوچون هر يئره باش وورماق٠

آچيق قيفيلا آچار سالماق: فايداسيز ايشه ال آتماق٠

آخيرى بير يانا چيخماماق: آيدين و يارارلى نتيجه يه چيخماماق٬ يئرسيز ايسته يه چاتماماق٠

آخيرينا داش آتماق: ديبينى چيخارتماق٬ بير شئيى قورتارماق٠

آدام٬ آدام اتى يئيير: آجليق و قيتليق حدديندن آشيب٠

آدام اولوب٬ آداملارا قوشولماق: ايشلرينده آدام عاغيللى داورانماق٠

آدام ايچى گؤرمه مک: ياراماز حرکتلره ال آتماق٬ گؤبود و يارامازجاسينا داورانماق٠

آدى ايت دفترينده اولماماق: جمعيت آراسيندا آدىسانى اولماماق٠

آدى ديلدن ديله (ديللره) دوشمک: آدسان قازانماق٬ ياخشى آد چيخارماق٠

آدى قولاغينا ديمک: اؤزوندن راضى اولماق٬ يئرسيز لووغالانماق٠

آدين ائشيت٬ اؤزون گؤرمه: کيم اولدوغون بيل٬ لاکين اونونلا اۆزاۆزه چيخما!

آدينى اؤزگه سيندن (باشقاسيندان) سوروشماق: ايشين چوخلوغوندان دولمادولاشيق دوشمک٠

آدى وار٬ اؤزو يوخ: جيسمى آرادا اولماديغى حالدا٬ خيالى ياشاديلير٠

آرادا يئييب٬ اورتادا گزمک: هئچ بير ايشىگوجو اولمادان آراليقدا اولماق٠

آرا قاريشيب٬ مصب(مذهب) ايتدى: يامان قاتماقاريشيقليق اولدو٠

آراندا توتدان اولماق٬ داغدا قوروتدان: هئچ يئرده الى بير ايشه چاتماماق٠

آرالاريندان قيل کئچمز: بيرىبيرى ايله اولدوقجا ياخين و صميمى ديرلر٠

آرايا ايت اؤلوسو آتماق: ايکى آدام آراسيندا داعوادالاشا سبب اولماق٠

آرايا فيطه آتماق: آرادا يارانميش آنلاشيلمازليغى آرادان قالديرماغا چاليشماق٠

آرايا (اورتايا) سؤز قاتماق (سالماق): اورتادا يارانان مطلبى يوماق اوچون باشقا بير سؤزو اورتايا آتماق٠

آزينا چوخونا باخماماق: الينده اولانلا يئتينمک (کئچينمک)٠

آرپاسى آرتيق دوشمک: اؤزونو ايتيرمک٬ اؤزوندن چيخماق٠

آرخاسينى يئره گتيرمک (وورماق) : يئره وورماق (گورشده)٬ مغلوب ائتمک٠

آرواد حامامينا دؤنمک: چوخ قالاباليق و سسکويلو اولماق٠

آرى يوواسينا چؤب اوزاتماق: اؤزوندن تئز چيخان آدامى داهاداعصبيلشديرمک٠

آزاجيق آشيم٬ آغريماز(قووغاسيز) باشيم: اليندۂکينه قانع اولوب٬ باشينى غووغايا سالماماق٠

آزينى چوخ حسابلاماق: وئريلن بير هديه يا گؤز آيدينليغى آزدا اولسا چوخ کيمى سايماق٠

آغريماز باشينا ساققيز سالماق: يئرسيزجه اؤزونه دردسر آچماق٠

آغزى ايشده اولماق: هميشه يئمکله مشغول اولماق٠

آغزى قولاغى نين ديبينه گئتمک: بوتون وارليغى ايله گۆلمک٠

آغزى وار٬ ديلى يوخ: چوخ السيزآياقسيز اولماق٬ دانيشيغينى باجارماماق٠

آغزينا ايت باشى (قيچى ) آلماق: آغزينا گلن سؤيوشو چکينمۂدن دئمک٠

آغزينا چوللو دووشان يئرلشمه مک: حدديندن آرتيق لووغا اولماق٠

آغزينا گله نى دئمک (سؤيله مک) : چيرکين و ياراماز سؤزلر سؤيلۂمک٠

آغزينا يوغورد (قاتيق) آلماق: هر جور ظولما و زوراکيليغا قاتلاشماق٠

آغزينى آچيب٬ گؤزونو يومماق: آغزينا گله نى دئمک٠

آغزينى آللاه يولونا آچماق: آغزينى خئييريليغا آچماق٠ چکينمه دن دانيشماق٠

آغزينين دادى گئتمک (پوزولماق): خوشلوق و رفاهينى ايتيرمک٠

آغزينين سويو آچيلماق: هانسى بير شئيى سئومک٠

آلتيندان چيخماق (قاچماق): بويون قاچيرماق٬ انکار ائتمک٠

آلتيندان گيريب٬ اوستوندن چيخماق: بير ايشين هر طرفينى بيلمک٠

آياق باسماغا (قويماغا) يئر اولماماق: چوخ شولوق و قالاباليق يئر اولماق٠

آياقلارى اؤزونون اولماماق (سؤزونه باخماماق): حدديندن چوخ يورغون اولماق٠

آياغينين بيرى بو دونيادا٬ بيرى او دونيادا اولماق: دونيادان کؤچمک گونلرينه ياخين اولماق٠

آياغينا قاراسو يئنمک(گلمک): چوخ يئريمکدن يا آياق اوسته دايانما قدان يورولماق٠

آياغينين آلتينا صابون چکمک: بيرينين الينه ايش وئرمک٠

آيرانى قابارماق: غضبله نيب اؤزوندن چيخماق٠

آيى بوغان (چئزديرن): ايرى يارى و گوبود آدام٠

آياق اوستو: دايانمادان٬ عجله ايله٠

آياغى بودره مک (چاشماق): يالنيش و ياراماز ايشه ال آتماق٠

آياغى آليشماق: بير يئره داواملى گئتگل ائله مک٬ دادانماق٠

آيا دئييرسن چيخما من چيخيم: گؤزل و ياراشيقلى بيريسينى تعريف ده سؤيله نير٠

اجل ماياللاق اولماق: اجلى چاتمادان اؤلمک٠

اجلى جهره اييرمک: اؤزونو خطره سالماق٬ اؤلومه قارشى گئتمک٠

ازيب سويونو(شيره سينى ) چيخارماق: برک ازيشديرمک٬ استثمار ائتمک٠

ال آپاريبگتيرمک: آراشديريجيليق ائله مک٠

ال آلتيندان چيخماق: اوستاد الى آلتيندا اؤيرنمک٬ تجربه قازانماق٠

ال آياغا دولاشماق: ايشده مزاحمت ياراتماق٠

الآياغى سوسلاشماق (سويوماق): الى ايشه يؤنلمه مک٬ روحدان دوشمک٠

الآياغينى ييغيشديرماق: قاباغينى آلماق٬ اؤزباشيناليغا يول وئرمۂمک٠

ال ايله وئريب٬ آياق ايله آختارماق: بير شئيى وئريب گرى آلماقدا چتينليک چکمک٠

ال به ياخا اولماق: بيرىبيرينين ياخاسيندان ياپيشماق٬ برک ووروشماق٠

ال ترپتمک: ايشى قورتارماغا چاليشماق٠

الدن ديلدن دوشمک: يورولماق٠

ال ساخلاماق: گؤرونوله جک ايشى دوردورماق٬ دايانديرماق٠

الدهباشدا گزديرمک (دولانديرماق): بوگون صاباحا سالماق٬ اله سالماق٠

اله باخيم: محتاج٬ باشقاسيندان آسيلى٠

اله سريمک (دولاماق): آلداتماق٬ اويناتماق٠

اللرى داليندا گزمک: ايشسيزگوجسوز گزمک٬ آوارا دولانماق٠

اللىآياقلى ايتمک (يوخا چيخماق): بيردن بيره ايتمک٠

الى آياغيندان اوزون: بوش ال ايله٬ هئچ بير شئى الده ائتمه دن٠

الى بوشا چيخماق: ايسته ديگينه چاتماماق٬ بير شئى الده ائده بيلمۂمک٠

الى ديش (دينج) دورماماق (قالماماق): ساکت اوتورماماق٬ ال ايله بونااونا اوجشمک٠

الى هر يئردن اوزولمک: هئچ کسه اوميدى قالماماق٬ چاره سيز اولماق٠

الى قولاغيندا٬ قولاغى الينده: تئزليکله باش توتاسى٬ اولماق حالينا٠

اليمين ايچيندن گلير: کؤنلوم بئله ايسته يير٬ ياخشى ائيله ييرم٠

اليندن توتماق (ياپيشماق): يارديم الى اوزاتماق٬ بيرينه مادى يارديم ائتمک٠

اليندن زارا (زينهارا) گلمک: تنگه گلمک٬ جانا گلمک٠

الينى آغدان قارايا وورماماق: هئچ بير ايش گؤرمه مک٬ بئکار دورماق٠

الينى دؤشونه (سينه سينه) وورماق: اؤزونو اؤيمک٠

الينى گؤزونون اوستونه قويماق: اطاعت ائتمک٬ بير ايشى يئرينه يئتيرمه يى قبول ائتمک٠

الينى کولاکوسا آتماق: اؤزونو قورتارماق اوچون ال اؤنونده اولان هر بير شئيه سيغينماق٠

الى نين دالىقاباغينى تانيماماق: اولدوقجا ساده و خام آدام اولماق٠

الى نين داليسينى يئره وورماق: 1تسليم اولماق ۲گؤردوگو ايشدن پئشماق اولماق٠

امگينى الينه وئرمک: ياخشيليق قارشيسيندا نان کورلوق گؤسترمک٠

انگينى يورماق (لاخلاتماق): آغزينى يورماق٬ بوش بوغازليق ائلۂمک٠

انگينين آلتينا سالماق: چوخ دانيشيب دينله يه نى زارا گتيرمک٠

اريييب يئره گيرمک: اوتانديغيندان ايتيب يوخ اولماق٠

ارکک ائششک آلتيندان قودوق آختارماق: باش توتا بيلميه جک ايشه ال آتماق٠

ارمنى کاسيبى: نه دۆنياسى و نه آخرتى اولمايان کيمسه ٠

اتگيندن توتماق (ياپيشماق): يالوارماق٬ حمايه گؤزله مک٠

اتگينى بئلينه وورماق: ايشه گيريشمه گه حاضيرلانماق٠

اتى ديرناقدان آييرماق (ائله مک) : ايکى عزيزين بيرليگينى پوزماق٠

اتى سنين٬ سوموکلرى منيم: کئچميشده اوشاغى ايش اؤيره نمه يه قوياندا دئيه رديلر٠

ال اۆزۆنو بير ماما يويوب٬ بيرده ميرده شير يوياجاق: کنايه کيمى هميشه الاوزو يويولماميشلارا دئييلير٠

ارمنى کندى٬ حامام بورغوسى: ايکى اويوشماز شئى بيربيريله ياناشى٠

الى ايشده٬ گؤزو اويناشدا: ايشه دقت يئتيرميه ن کيمسه حقنده سؤيلۂنير٠

اله ييب کپگينه قاتماق: بوش و هئچ فايداسى اولمايان ايش توتماق٠

اؤپوب گؤزونون اوستونه قويماق: حؤرمتله قبول ائتمک٠

اؤز آدينى اؤزگه دن سوروشماق: هوشو باشيندا اولماماق٬ حواسى داغينيق اولماق٠

اؤز آدينى اؤزگه سينه قويماق: ياراماز ايشلرينى اؤزگه سينه نسبت وئرمک٠

اؤز بيلديگينى دده سينه وئرمه مک: اؤز نظرى اوسته عناد گؤسترمک٬ اؤزگه سينه قولاق وئرمه مک٠

اؤز جانينين هايينا قالماق (هاييندا اولماق): تکجه اؤزونو آغير وضعيتدن قوروماغا چاليشماق٠

اؤز خوشونا قويماق: آزاد بوراخماق٠

اؤز قاباغيندان يئمه مک: اؤز قسمتينه قانع اولماييب٬ اؤزگه لرين قسمتينه گؤز تيکمک٠

اؤز قولاقلارينا اينانماماق: اينانيلماز سؤزلر ايشيتمک٠

اؤزو ايله قبره ( گورا) آپارماق: دونيا مالينا حدديندن چوخ حريص اولماق٠

اؤزو دئييب٬ اؤزو ائشيتمک: سؤزو آنلاشيلماز درجه ده آستادان دئمک٠

اؤزوندن چيخماق: عصبى لشمک٬ جوشماق٠

اؤزوندن دم وورماق: اؤزونو تعريفله مک٬ لووغالانماق٠

اؤزوندن دوزلتمک ( توخوماق٬ چيخارتماق) : يالان دانيشماق٬ اويدورما سؤز دانيشماق٠

اؤزونو اورتايا (آرايا) آتماق: اؤزونه مربوط اولمايان ايشه قاريشماق٠

اؤزونو اويانا ( او يئره) قويماماق: بير ايشه اهميت وئرمه مک٬ اؤزونو ائشيتمه مزليگه وورماق٠

اؤزونه ايش آچماق: يئرسيزجه سينه اؤزونو زحمته سالماق٠

اؤز هايينا (قئيدينه ) قالماق: تکجه اؤزو اوچون فيکرلشمک٠

اؤلوباؤلوب اؤلوملردن قورتارماق (قاييتماق): آغير و اؤلدوروجو خسته ليکدن قورتولماق٠

اؤلوب ديريلمک: آغير ايشى باشا چاتديرماقدا جان قويماق٠

اؤلومو گؤزيله گؤرمک: دهشتلى تهلکه دن قورتولماق٠

اؤلومله گيزلنپاچ اويناماق: اؤزونو اؤلوم دوغوران خطرلرله اوز به اوز قويماق٠

اوجاوجا دويونله مک: چتينليکله يوللانديرماق٠

اوجوبوجاغى گؤرونمه مک: باشلانيشى و سونو گؤزله گؤرونمه ين گنيشليک حقنده٠

اوجون آليب اوجوزلوغا گئتمک: مطلبى يئرسيزجه اوزاتماق٬ سؤزونون دالىقاباغينى بيلمه مک٠

اوزاغا گئتمک ايسته مز٬ اوزاغا نييه گئديرسن: گؤز اؤنونده اولان مسئله نى شاهد گتيرمکده دئييلير٠

اوزاقداناوزاغا باخماق: ياخيندان ايليشمه مک٬ ايشه قاريشماماق٠

اوزون سؤزون قيساسى: سؤزون خلاصه سى٬ بير سؤزله٠

اوستا ترپنمک (داورانماق) : زيرکليک گؤسترمک٬ زيرک ترپنمک٠

اوشاقليغى يادينا دوشمک: کنايه اؤزوندن اوشاق اوشاق اداسى گؤسترن بؤيوک آدام حقنده٠

اولدوزلارى باريشماماق: بيربيرى ايله ديل تاپا بيلمه مک٬ يولا گئتمه مک٠

اولدوزو باتماق (سؤنمک٬ آخماق) : بختى ياتماق٬ گؤزدن دوشمک٠

اولدوزاولدوزو چاغيرير٬ اولدوزلار چه چه وورور: گئجه اولدوزلارين پارپار پاريلداماسى حقنده٠

ايپهاؤرکنه گلمه مک (ياتماماق): ناجور يوک گؤتورمک٬ معناسيز يئکه سؤز دانيشماق٠

ايت ايلينده٠

ايت ده گئتدى٬ ايپ ده گئتدى٠

ايتدىباتدييا سالماق٠

ايت ايلخيسى٬ کؤپک سوروسى٠

ايت کؤکونده (گونونده ) ياشاماق٠

ايت يئرينه قويماماق٠

ايت يئسه گؤزلرى آغارار٠

ايتيمين قورد داييسى٠

ايتين قودوران يئرى٠

ايتين گؤتونه سوخوب چيخارتماق٠

ايشى باشيندان آشماق٠

ايشى بنده (دويونه) دوشمک٠

ايشين ايچينده اولماق٠

ايشينين اوستونده اولماق٠

ايشيقليغا چيخماق٠

ايستى آشينا سويوق سو قاتماق٠

ايلان يئييب٬ اژدها اولماق٠

ايلانى سيد احمد اليله توتماق٠

ايلانين قويروغونو آياقلاماق٠

اينانان داشا دؤنسون٠

اييى بورنوندان گئتمه مک٠

ايستىسويوغا دوشمک٠

ايشده (ايشين ايچينده) بارماغى اولماق٠

ايشى آللاها قالماق٠

ايلان آغزيندان قورتولماق٠

اينک يئميش ايته دؤنمک٠

اينه سى تيکيش توتماق٠

اينه سالماغا يئر يوخدور٠

اينه ايله گور قازماق٠

ايکى آياغينى بير باشماغا سوخماق٠

ايکى اللى ياپيشماق٠

ايکى يول آيريميندا قالماق٠

بابالارينين يانينا گئتمک٠

بابالى دئينلرين بوينونا٠

باتلاقليقدان چکيب چيخارتماق٠

باتيرماميش (سيچماميش) اوجاق باشى قويماماق٠

باجادان دوشمه٠

باشينا آند ايچمک٠

باشينا ايت اويونو گتيرمک٠

باشينا ايش (اويون ) آچماق٠

باشينا تانباکى اويونو گتيرمک٠

باشينا چيخارتماق (مينديرمک)٠

باشينا داش سالماق٠

باشينا گيرمه مک (باتماماق)٠

باشيندا تورپ (سوغان) اکمک٠

باشيندان جانيندان کئچمک٠

باشيندان يئکه دانيشماق٠

باشينين توکى آياغينا سلاما گلمک٠

باشينين اوستونى کسمک٠

باشينى باشلارا قوشماق ( قاتماق)٠

باشينى بير يئره ييغماق٠

باشينى قاشيماغا مجالى اولماماق٠

باشينى قانادينين آلتينا چکمک٠

باشينى سينديريب٬ اتگينه قوز تؤکمک٠

باشينى کوت پيچاغا سورتمک٠

باشينى گؤتوروب گئتمک (قاچماق)٠

باشماقلارى دا راضى اولماق٠

باشماقلارينى قاباغينا جوتله مک٠

باغرى چاتلاماق (ياريلماق)٠

باغرى قانا دؤنمک (قان اولماق)٠

باغرينى قانا دؤندرمک (قان ائله مک)٠

بالتاسى داشا ديمک٠

بالتانى ديبيندن (کؤکوندن) وورماق٠

بال يئيب٬ بلاسينى چکمک٠

باها اوتورماق (باشا گلمک)٠

بورونقولاغينا قورد دوشمک٠

بورون تووى وئرمک٠

برکده الى اولماماق٠

بو قولاغيندان آليب٬ او بيرى قولاغيندان اؤتورمک٠

بوکوب بوخچايا قويماق٠

بوگونصاباح ائله مک٠

بئلينه چؤپدن ديرک٠

بئش بارماغى کيمى تانيماق٠

بير شاهينى گوللۂ ايله وورماق٠

بير آياغى بو دونيادا٬ بير آياغى او دونيادا٠

بورنونو هر دئشيگه (دليگه) سوخماق٠

بورنونون اوجوندان اوزاغى گؤرمه مک٠

بورنونون يئلى خرمن سوورماق٠

بير بوداغا چيخيب٬ مين بير بوداغى سيلکه له مک٠

بيربيرينين اليندن قاپماق٠

بوغازيندان آرتيرماق (کسمک)٠

بوغازينى ييرتماق٠

بوغدان گؤتوروب٬ سققله قويماق٠

بويون اتى اولماق٠

بويونا آلماق (گؤتورمک)٠

بوينونا قويماق٠

بوينونا ييخماق٬ بوينوندان آتماق٠

بو خينا او خينالاردان دييل٠

بورنوندان گتيرمک٠

بئينينى آپارماق (قازماق)٠

بئينينى دولدورماق٠

بير آتيمليق باريتى اولماق٠

بير آياغى بوردا٬ بير آياغى گوردا٠

بير اوخونان ايکى نشان وورماق٠

بلى دئييب٬ بلايا دوشمک (توش اولماق)٠

بير داش آلتدان٬ بير داش اوستدن٠

بير شاهييا دۆنبک چالماق٠

بير کؤينک چوخ ييرتماق٠

بير گؤيولدن٬ مين گؤيوله عاشيق اولماق٠

بيرينين تويوغونا کيش دئمه مک٠

بيرينى بيليرسن٬ بيرينى بيلميرسن٠

بيغدان کسيبب (گؤتوروب) ساققالا قويماق٠

بيغى نين آلتيندان کئچمک٠

پاپاغينى (بؤرکونو) قاباغينا قويوب فيکيرلشمک٠٠٠ ياخشىياخشى دوشونمک٬ گؤتورقوى ائله مک٠

پاپاغينى (بؤرکونو) گؤيه آتماق: چوخ راضى قالماق٬ چوخ سئوينمک٠

پاپاغينى (بؤرکونو) ياناکى (اگرى) قويماق: خاطير جمع اولماق٬ اؤزونو قايغسيز حس ائتمک٠

پاچالارينى چيرمالاماق: ايشه گيريشمگه عزميلى اولماق٠

پاسينى آچماق:بيرينين ايچ اوزونو آچماق٠

پامبيقلا باش کسمک: يوموشاقليقلا ايسته ديگى ايشى قاباقدان آپارماق٠

پاى وئريب درديندن اؤلمک: گؤزو بيرينه وئرديگى شئيين داليجا قالماق٠

پته سى سويا دوشمک: گيزلى ايشلرى علنى اولماق٠

پله سک وورماق: اؤزونو اويان بويانا وورماق٠

پوخو تولامباردا يانماماق: هئچ بير ايشه ياراماماق٠

پوخ يئديغينا پئشمان اولماق: گؤردوگو ايشدن پئشمانليق چکمک٠

پول کيمى قيزارماق: اوتانجيندان قيزارماق٠ (پول سککه لرى کئچميشده مسدن اولوردو)

پولو خوروز سسى ائشيتمه مک: اندازه دن چوخ گيزلى پولو اولماق٠

پيچاق (بيچاق) بنده (سومويه) دايانماق : چتين وضعيته دوشمک٬ جانا گلمک٠

پيچىپيچى آرازا ايتين قيچى: بيرىبيرى ايله آغيز قولاغا دانيشان آداملار حقينده دئييلن٠

پيسپيس قاباخدان گلمه ليک ده ائدير: هله بير شئى ده طلبکاردير٠

پيس يوللارا چکيب آپارماق: چيرکين ايشلره بيرينى سوق ائتمک٠

پيشيک اؤلدوروب٬ گؤز قورخوتماق٠

پيشميش تويوغون گولمه يى گلير٠

پيشيک نردووانى بورايا گتيردى٠

پيشيگيمپيشيگيم ايله ساخلاماق: ياغلى وعده لرايله بيرينى ساخلاماق٠

پييينى جانينا چکمک: گؤروله جک ايشين نتيجه سينى قبول ائتمک٠

تابوت زينقرووى: عؤمرون سونلاريندا قازانيلان اوشاقلارا دئييلير (کنايه کيمى)٠

تاپماجا دئمک: معناسيز و آنلاشيلماز سؤزلر سؤيله مک٠

تاختا پارا اوستونده اوتورماق: حادثه لرله قارشىقارشييا دورماق٠

تاماه ديشينى چکمک: اله گتيريله جک بير شئى دن گؤز اؤرتمک٠

تانريسينا تپيک آتماق: ايين کورلوق ائله مک٬ حق ساى بيلمه مک٠

تازادان دونيايا گلمک (آنادان اولماق): اؤزيله اؤلوم قوسو گتيرن بير حادثه دن قورتولماق٠

ترازى (تره زى) ديبى يئره وورماق٠

تکه دن پندير توتماق٠

توپوردوگونو يالاماق: دئديگى سؤزون اۆستونده دايانيب دورماق٠

توتماجاسى توتماق: بيردن بيره حيسلنمک٬ جوشان٠

توته گينين ديلينى (ايچرى) چکمک: دانيشيغينى کسمک٬ سوسماق٠

توتدوغونو بوراخماق: اؤز دئديگيندن ال چکمه مک٬ ايسته ديگينى ائله مک٠

توف دئييرسن يئره دوشور: چوخ شدتلى سويوقدور٠

تولکو توزاناغى سالماق: آرانى شولوق ائله مک٬ توزاناق قوپارماق٠

توققانين آلتينى برکيتمک: ياخشيجا يئمک٬ قارنينى دويورماق٠

تۆک سالماق: برک قورخماق٬ دهشتلنمک٠

توکو توکدن سئچمک: ان اينجه مطلبى باشا دوشمک٬ هر شئيى تئز باشا دوشمک٠

توکو ياتيمينا ( خوابينا سيغاللاماق): بيرايشى يوموشاقليقلا٬ مباحثه سيز باشا آپارماق٠

تولوغو چوخ سو توتماق: الى ايشده اولماق٬ سؤزو هر يئرده کئچمک٠

تووبالاتما وئرمک: گؤزونون اوتون آلماق٬ برک تنبيه ائتمک٠

تويوق بير قيچليدى کى٬ بير قيچليدى: سؤزونون اوستونده عناد ائله ييب سهوينى بوينونا آلمايان آدام حقينده دئييلير٠

تيکان اوستونده اوتورماق: چوخ ناراحات حالدا و نگرانليقدا اولماق٠

تينگتووا توتماق: گونونو قارا ائله مک٠

جاناماز سويا چکمک٠

جان بير قاليب اولماق٠

جان جييه ر اولماق٠

جاندى بادمجان دگيل!

جان دئييب٬ جان ائشيتمک٠

جان داماريندان توتماق (ياپيشماق)٠

جان يانانليق گؤسترمک٠

جانيمين (جانى بين) درديندن٠

جانيمى هارا قويوم؟

جانينى بوغازينا ييغماق٠

جانينى ديشينه توتماق٠

جانيى نين هاييندا اولماق٠

جلوو گميرمک٠

جلووينى ييغيشديرماق (چکمک)٠

جوجه بانيندان دورماق٠

جوتونه بير سققه وورماق٠

جئيران بئلينه مينمک٠

جيزيغيندان چيخماق٠

جيبلرينى دولدورماق٠

جيبيشدانا بوراخماق٠

جيبيىنين پامبيقلارى الينه گلمک٠

جيدانى چووالدا گيزلتمک٠

جيک بؤککونه بلد اولماق٠

جيلغى چيخارتماق٠

جين آتينا مينمک٠

جينديريندان جين هورکور٠

جينه دمير گؤسترمک٠

جينقيرى چيخماماق٠

جييه رينه خال دوشمک٠

جييه رينى شيشه تاخماق٠

جومجوم درياسى٠

جين آيرى ٬ شيطان آيرى٠

چاخير سپمک: تهمتلنديرمک

چادراسيزليقدان ائوده قالماق: امکانسيزليقدان اؤزنو گؤستره بيلمه مک٠

چاشباش دوشمک: پيرتلاشيق دوشمک٬ الآياغينى ايتيرمک٠

چاغريلماميش باياتى: اورتايا چيخماميش سؤز٬ سابقه سى اولمايان ايش٠

چاشقاچوشقا اولماق: بيربيرينه چوخ ياخين اولماق٠

چالاچالا بير هاوايا بنزتمک: بير ايشى يا حرکتى تکرار ائتمکله بير شئيه اوخشاتماق٠

چالچاتلاسينوور پاتلاسين: چال ها چال٬ وور ها وور سالماق٠

چاناغى باشيندا چاتلاماق (سينديرماق): بيرينين باشينا اويون آچماق٠

چايا چاتماميش چيرمانماق: وقتى گليب چاتمادان ايشه ال قويماق٬ ايشده عجله ائله مک٠

چايدان باليق يان گئدر٬ آچما يارام قان گئدر: چوخ ديمه دوشر و تئز اينجييه ن آدام حقينده٠

چايدا باليق سووداسى: گؤرولۂجۂيى چتين يا ممکن اولمايان ايش حقينده٠

چايدان کئچنده گؤتگؤته دييبلر: بيربيرلرى ايله چوخ اوزاق قوهوملوقلارى وار٠

چنه ياريشديرماق: مباحثه ائتمک٬ سؤز گولشديرمک٠

چنه سى قيزيشماق: حدديندن چوخ دانيشماق٬ دانيشيغينا آرا وئرمه مک٠

چوپ اوزاتماق ( ائله مک):يئرسيز مداخله ائتمک٬ باش قوشماق٠

چورويونو چيخارتماق: بير ايشى حدديندن چوخ تکرارلاماقلا طرفى بيخديرماق٠

چؤرک بورج وئرمک:

چؤره يى چئينه ييب آغزينا قويماق: ايشى صافا چيخاريب نتيجه سينى بيرينين الينه وئرمک٠

چؤره يى غئيبدن پيشمک: معاشينى معلوم اولمايان يوللارلا يوللانديرماق٠

چؤره يينده چييى اولماماق: هر جور حيله دنکلکدن ايراق اولماق٠

چؤل قوشو٬ بيابان داشى: هميشه سفرده اولوب٬ ائو اوزو گؤرمييه ن آدام حقينده٠٠٠

چؤمبلميه نجن هوره بيلمه مک: حدديندن چوخ ايشدن دوشمک٠

چوماغين او بيرى باشين چئويرمک:

چيپلاق گؤتدن تومان اوغورلاماق: چوخ تاماهکار و آج گؤز اولماق٠

چيم آلتدان قورباغا باخير:

چينه دانى بوش اولماق:

چيى سود امميش:

دابانلارى چکمک ( تو دابانا دئمک): قاچماق٬ آرادان چيخماق٠

دابان دابانا ضد اولماق: آرالاريندا آشيرى درجه ده ضديت اولماق٠

دارا قيسناماق: برکه قويماق٬ سيخيشديرماق٠

داردا قالماق: چتينليک چکمک٬ آغير وضعيتده اولماق٠

دادا يئتمک (چاتماق): هارايا گلمک٬ کؤمک ائتمک٠

دادى هئچ يانا (يئره) چاتماماق: هئچ کيمدن کؤمک آلا بيلمه مک٠

دار ديبيندن قورتولموش: مهلکه دن نجات تاپميش٬ بؤيوک خطردن قورتولموش٠

داش آتيب باشينى آلتينا توتماق: اؤزو اوچون دردسر ياراتماق٠

داش اولوب قويويا دوشمک: يوخ اولماق٬ يوخا چيخماق٠

داشباش ائله مک: آيرى يوللارلا پول يا مال اله گتيرمک٠

داشداش اوسته قالماماق: تماميله داغيلماق٬ اوچوب آرادان گئتمک٠

داشين بؤيويوندن (يئکه سيندن ) ياپيشماق: باجارا بيلمه ديگى بير ايشدن ياپيشماق٠

داش کيمى دوشمک: آغير يوخويا گئتمک٠

داشلار ديله گلدى: بير حادثه نين فاجعه لى اولدوغونو بيلديرير٠

داشينى بير دفعه ليک آتماق: بير دفعه ليک اونوتماق٠

داعوا داغارجيغى: داعوادالاش آختاران آدام٠

داغاداشا دوشمک: چوخ آغير بير ايشين عهده سيندن گلمک٠

داغدان گليب باغدا کينى قووماق: سونرا گلديگى حالدا يئرلى لرى بينمه مک٠

داغى داغ اوسته قويماق: چوخ آغير بير ايشين عهده سيندن گلمک٠

دالىقاباغينى دوشونمه مک: فکرلشمه دن بير ايشه ال آتماق٠

دالينى داغا سؤيکه مک: محکم بير يئره دايانماق٬ کيمسه دن چکينمه مک٠

دره خلوت تولکو بيک: هرکىهرکىليک حکم سورن يئر٠

دريادا باليق سووداسى ائله مک: الده اولمايان بير شئى اوسته آلوئر ائله مک٠

دريسينى سودان چيخارماق: بيرتهر اؤزونو قورتارماق٠

دوداقلارى يئر سوپورمک (يئرله گئتمک)؛ قاشقاباق تؤکمک٠

دوه اويناياندا قار ياغار: ياشينا يا وضعيتينه اويوشايان (يارامايان) حرکتلرباش وئرن آدام حقنده٠

دوه نى چؤمچه ايله سووارماق: بؤيوک ايشى کيچيک آلتله يئرينه يئتيرمک٠

دوه نى يوکو ايله يئمک: الينه کئچه نى بير يئرده ايچرى چکمک٠

دوندان دونا گيرمک: هر ساعات بير رنگه دوشمک٠

دوشاب آلميشيق٬ موراببا چيخيب: گؤزله نيلمزدن ياخشى چيخميش آدام يا شئى حقنده دئييلر٠

دوشانا قاچ٬ تازييا توت دئمک: ايکى اوزلولوک ائله مک٠

دؤرد اللى توتماق: محکم ياپيشيب بوراخماماق٠

دؤرد ده ( آلاجاغى و آلاجاغيم ) يوخ٬ بئشده وئرۂجاغى (وئرۂجاغيم): دردسرسيزليک٬ قايغسيزليق معناسيندا٠

دؤرد ديوار آراسيندا قالماق (اوتورماق٬ ياشاماق٬ باشا آپارماق) : چوخ قاپالى شرايطده ياشاماق٬ باشقالاريله رابطه ده اولماماق٠

دؤورۂسينه قلم چکمک: بير آدامى يا بير شئيى اونوتماق٠

دؤشونه دۆشمک (ياتماق): خوشونا گلمک٬ اۆرۂيينه ياتماق٠

دؤيمه ميش قاپى قويماماق: بير احتياجدان سارى هر يئره باش وورماق٠

دودوللوو وئرمک (گلمک): يالان وعده لرله بيرينين باشينى سريمک٠

دونيا باشينا دار اولماق: بؤيوک غمه٬ فلاکته اوغراماق٠

دونيادان ال چکمک: دونيا ايشلريله ماراقلانماماق٠

دونيانى ايکى اللى توتماق: دونيا مالينا سوواشيب قالماق٠

دونيانى باشينا گؤتورمک ( آلماق): چوخ قيشقيرباغير ائتمک٬ هاىهاواى سالماق٠

ديبينه داش آتماق: بير شئيين اولوبقالانيندان هئچ نه قويماماق٠

ديرناق يئرى تاپماق: ال ايليشديرمک اوچون فرصت آختارماق٠

ديرىديرى قبره قويماق (سوخماق): بيرينه حدديندن چوخ اشکنجه وئريب اؤلومه ياخينلاشديرماق٠

ديش ايله٬ ديرناق ايله: عذابلا٬ اذيتله٬ چتينليگله٠

ديشى باغيرساغينى کسمک: حدديندن آرتيق غضبلنمک٠

ديشينين ديبيندن چيخانى دئمک: آغزينا گلۂنى دئمک٬ برک سؤيمک٠

ديل اؤيرتمک (قويماق): سؤز اؤيرتمک٬ يوليولاجاق گؤسترمک٠

ديلى آغزيندا ديش (دينج) دورماماق: يئرسيز سؤزلرله اؤزونه دردسر آچماق٠

ديلى ايله ايلانى يوواسيندان چيخارتماق: ديل تؤکمکده چوخ اوستا اولماق٠

ديلينده تۆک بيتمک: بير مطلبى دفعه لر دئييب نتيجه آلماماق٠

ديلينى قارنينا قويماق: سوسماق دانيشماماق٠

ديلينين اوجوندا اولماق: دئمک ايسته ديگى سؤزو دئيه بيلمه مک٠

ديوارا ديره مک (قيسناماق) : بيرينى چيخيلماز وضعيته سالماق٬ سيخيشديرماق٠

ديوارينى کناردان قويماق: اؤزونو قيراغا چکمک٬ حسابينى آييرماق٠

ساچساققالى بيربيرينه قاريشماق٠

ساچساققالى دييرماندا آغارتماق٠

ساچى اوزون٬ عغلى گۆده٠

ساچيندانساققاليندان اوتانماماق٠

ساح يئرى قولتوق آلتدادى٠

ساريمساغى دؤيولو قالماق٠

ساعاتينا دۆشمک٠

ساغيناسولونا باخماق٠

ساققاليم يوخدى٬ سؤزوم کئچمير٠

ساققالينى اوشاقموشاق الينه وئرمک٠

ساققيزينى اوغورلاماق٠

سامان آلتيندان سو يئريتمک (يوروتمک)٠ کيمسۂيه بيلديرمۂدن حيله ايشلۂمک٠

ساييربايير دانيشماق٠

سسىنين يوغون يئرينه سالماق٠

سلام وئرديک٬ بورجلو چيخديق٠

سن دئيۂن اولسون٬ قال ياتسين٠

سنين کين يئيۂک٬ منيم کين اويناداق٠

سوپورگه چکمک٠

سويوق تنديره چؤرک ياپماق٠

سويوق تنديردن ايستى چؤرک٠

سوروشقولويا (سوسو قولويا) دم وئرمک٠

سود گؤلونده اۆزمک٠

سۆدۆيو کؤپوکلنمک٠

سورتپورت ائلۂمک٠

سوسو وئرمک (گلمک)٠

سو ايچيم ساعاتدا٠

سو ايله اود آراسيندا قالماق٠

سو باشدان بولانليقدير٠

سو٬سودان ترپنمۂمک٠

سوسوز آپاريب٬ سوسوز گتيرمک٠

سو قويوسوندان چيخاريب٬ پوخ قويوسونا سالماق٠

سولارى بير ارخه گئتمۂمک٠

سولار باش يوخارى آخير٠

سويو باهاسينا (اله گتيرمک)٠

سويو پوفلييهپوفلييه ايچمک٠

سويو سوورولموش (کسيلميش) دييرمانا اوخشاماق٠

سويو سوزولهسوزوله گئتمک (قاييتماق)٠

سويو کۆزۂده٬ گۆنۆ باجادا گؤرمک٠

سويون شريلتيسنا قولاق وئرمک (آسماق)٠

سۆمۆک سينديرماق٠

سۆمۆکلرى چيخماق٠

سۆمۆکلرى سۆرمه اولماق٠

سۆمۆيۆنه قدر ايشلۂمک٠

سؤز آپاريب گتيرمک٠

سؤز آراسينا سؤز قاتماق٠

سؤز آلتيندا قالماماق٠

سؤز باشينا کئچمۂمک٠

سؤز بورادا قالسين٠

سؤز گۆلشديرمک٠

سؤزۆ آغزيندا پيشيريب چيخارتماق٠

سؤزون اوستونو آچماق٠

سؤزون وار سؤز دانيش٠

سؤزون چورويون چيخارتماق٠

سؤزونو آغزيندا قويماق٠

سؤزونو شکرله کسيرم٬ سؤزونو يئره سالماق٠

سؤزونون اوستونده دورماق٠

سؤزونون اوستونه چيخماق٠ سؤزه قويروق بند ائلۂمک (باغلاماق)٠

سؤزلرى ترسه گلمک٠

سو گؤرنده سوسوزار٬ آت گؤرنده آخسار٠

سۆنگه چيخماق٠

سووورماميشدان آلچى دورماق٠

سويوب٬ سويوب قويروغوندا موردار ائلۂمک٠

سويون لام آخانى٬ آدامين يئره باخانى٠

سيچان اولماميش داغارجيق ديبى دلمک٠

سيچان دليگينين (دئشيگينين) ساتين آلماق٠

سيخيب سويونو چيخارتماق٠

سيريق چکمک٠

سيللى ايله اۆز قيزارتماق٠

سينه دفتر اولماق٠

سسى يئددى ائولى قونشويا گئتمک٠

شادليغينا شيتليک (شيونليک) ائلۂمک: سئوينجيندن شيلتاق ايشلره ال آتماق٠

شاطيرى ايشدن چيخماق: ايشدن دوشمک٬ ايش باجاريغينى ايتيرمک٠

شافتالى گلمۂميش٬ تاباغى گليب: بير ييغينجاقدا يئرينى بيلمۂييب اورتاليقدا اوتوران کيمسه حقينده دئييلير٠

شال ساللاماق: ايلين سون چرشنبۂسينده هديه آلماق اوچون ائوين باجاسيندان قورشاق شالى ساللاماق٠

شاها بارخانا گئدير٬ يارخانايارخانا گئدير: کنايه کيمى سويو چوخ شوربانين قابدا يايخانديغينا دئييلير٠

شاه گلديسيندن کئچدى: چوخ کئجيکن و اوزانان بير گليش باره سينده ايشلۂديلير٠

شتل آتماق: جيغالليق و اوتانمامازليق ايله بير شئى سالديرماق٠

شرابا سالماق: بيريندن آلينميش پول يا هر نۂيى وئر مۂييب اوزوندورمايا سالماق٠

شرطى شوخومدا کسمک: ايشه باشلامازدان قرارقايدانى معلوم ائتمک٠

شعر دئييب٬ قافيۂسينده قالماق: ايشه باشلاييب٬ قاباغا آپارماسيندا چتينليک چکمک٠

شلۂسينى باغلاماق (توتماق٬ باغلاماق): هر يول ايله اولور اولسون وارلانماق٠

شله کۆلۂسينى دالينا (قولتوغونا) وئرمک: ايشدن چيخارتماق٠

شوربا قيزديرماق: يالتاقلانماق٠

شوربانين سويونو چوخالتماق: ائوه قوناق چاغريلارسا٬ تعارف کيمى دئييلير٠

شوشکى سالماق: اله سالماق٬ لاغا قويماق٠

شيره وئرمک: تاماها سالماق٬ دن سپمک٠

شيشه چکمک (تاخماق): چوخ اينجيتمک٬ ايشکنجه وئرمک٠

شيطان آتينا مينمک: عناد ائلۂمک٬ بيرينى اينجيتمکده اوتانمازليغا قاپيلماق٠

شيطان ايله دارى اکمک: نادرست آداملا اورتاق اولماق٠

شيطانا درس وئرير: چوخ حيلۂگر و شارلاتاندير٠

شيطان فهلۂسى اولماق: يورولمادان موفته ايشلۂمک٠

شيطانا پاپيش تيکمک: چوخ حيلۂباز و فيريلداقچى آدام اولماق٠

شدۂرۂده سو داشيماق: ثمرۂسيز و نتيجۂسيز ايشله مشغول اولماق٠

شۆوۂرن مزاج: هر بير سليقۂيه اويوشان آدام٠

قاباق چيچۂيى کيمى چاتلاماق: اوتانجاقليقدان٬ چکينگ ليکدن بيردنبيره چيخماق٠

قابينا سيغماماق: داشغين داورانماق٠

قاباغينا داش ديغيرلاتماق: قاباغينى ساخلاماق٬ انگل ياراتماق٠

قاباغيندا تيرتير اسمک (تيترۂمک) : بيريندن چوخ قورخماق٠

قاباغيندا شئر کيمى دورماق: بيريندن قورخوب چکينمۂدن قاباغديندا محکم دايانماق٠

قاباقدان گلۂنى قاپير٬ داليدان گلنه تپيک (شيللاق) آتير: هر کسى بير جور اينجيدير٠

قاپاز آلتيندا قالماق (جانى چيخماق) : حقسيزليگه اوغراماق٬ قاخينج گؤرمک٬ آلچالديلماق٠

قاپيسى آچيق اولماق: الى آچيق و قوناق سئور اولماق٠

قاپيسى باغلانماق (چيرپيلماق): ائوائشيگى داغيلماق٬ عائلۂسى محو اولماق٠

قاپينى دابانليقدان ائلۂمک و چيخارتماق: چوخ گليبگئتمکله بيرينى تنگه گتيرمک٠

قارا سودان قايماق توتماق: هر شئيدن اؤز شخصى خئيرينه فايدالانماق٠

قارانليغا داش آتماق: حدس و گمانلا بيرايشه قاپيلماق٠

قاريشقا يوواسينا سو جالاماق: جمعيت آراسيندا ازدحام تؤرتمک٠

قابيق باغلاماق: يارانين اوستو کؤزمکلۂنمک٠

قاپىقاپى گزمک (دولانماق) : بير ايستکدن سارى هر يئره باش وورماق٠

قاپيدان قووورسان باجادان گلير: اۆزلو و اوتانماز آدام حقنده ايشلۂنير٠

قاپيسينى ايت آچار٬ پيشيک اؤرتر: اولدوقجا آليشمايان و چکينگن آدام دير٠

قاپينى قويوب پنجره دن گلمک: دوز يولو قويوب اگرى يولدان يؤنلمک٠

قاپى دالينا (دالداسينا) دوشمک: بوينونا گؤتوردوگو ايشى يئرينه يئتيرمۂديگيندن اوتانيب٬ چکينمک٠

قاپيسى آچيق: الى آچيق٬ سخاوتلى٠

قاپينى دابانليقدان چيخارتماق (ائلۂمک) : بير ايستکدن سارى تکرارتکرارباش وورماق٠

قاتقات ات تؤکمک: چوخ اوتانماق٬ خجالت چکمک٠

قاباغينا آش قويدوم٬ ايکى الينى بوش قويدوم: باشينى قاتماقلا ايشى اليندن چيخارديم٠

قاباغينا داش ديغيرلاتماق: بيريسينه ايشده چتينليک و چيخيلمازليق ياراتماق٠

قاباغيندا تيرتير اسمک (تيترۂمک) : بيريندن اولمايان قدر قورخماق٠

قاباغيندا دؤرت قات اولماق: بيريسينين قاباغيندا اگيلمک٬ بيرينه چوخ يالتاقلانماق٠

قاباقدان گلۂنى قاپير٬ داليدان گلنه تپيک آتير: کيمسه ايله يوللانمير٬ هامينى سانجير٠

قارا سودان قايماق توتماق: هر شئيدن اؤز خئيرينه فايدالانماغا چاليشماق٠

قارا گؤز اويونو: ايشده کلک بازليق٠

قاراواش الينه جييۂر دوشوب: گؤرمۂميش آدام ايستۂديگينه ال تاپيب٠

قارين آغريسى اولماق: بيرينه مزاحم اولماق٬ بيرينين بوينوندان آسيلماق٠

قارنينين آغريسينى بيلمۂمک: چکينمۂدن الينه گلۂنى يئمک٠

قاريشقا يوواسى کيمى قايناشماق: آدامين چوخولوغوندان قالاباليق حالدا اولماق٠

کاسيبليغين داشينى آتماق: يوخسوللوقدان قورتاريب رفاها چاتماق٠

کافى کوف آنلاماق: مطلبى آيديشاويدوش باشا دوشمک٠

کبينيم حلال٬ جانيم آزاد: قادينين اريندن آيريلماق آرزوسونو بيلديرن افاده٠

کبينينه يازيلماق ( کسيلمک) : دائم بوينوندا اولماق٬ بوينونا يازيلماق٠

کفگير قازانين تکينه ديمک٠

کلفجۂنين باشينى ايتيرمک٠

کۆپ ديبينده ياتماق٠

کۆک دوشمک: تويوق يومورتا اوستونده ياتاندا٠

کؤرپى آلتدا دليک تاپماق٠

کورکونى سودان چيخارتماق٠

کۆرکۆنه بيره دوشمک٠

کورکونى ترسه گئييب٬ آلنينا آينا تاخماق٠

کؤکوندن وورماق ( قوپارماق٬ بالتالاماق)٠

کولکلى گۆنده پامبيق آتماق٠

کؤلگۂسيندن قورخماق (هورکمک)٠

کؤهنه بازارا تازا نرخ قويماق٠

کۆللۆکلرى ائشۂلۂمک٠

کئچن خرمنلرى سووورماق٠

کئفى دوخسان دوققوزو وورماق٠

کئفى هوشدورومى (بيستينى) وورماق٠

کئفى سازالماق (دورولماق)٠

کئفينه (احوالينا)سوغان دوغراماق٠

کيسۂسينين ديبينه داش آتماق٠

کيرپييى ايله اود گؤتورمک٠

گاه نالا٬ گاه ميخا وورماق: کنايۂلى سؤزلر دانيشماق٠

گل بو داشلارى اتگيندن تؤک: ال آلتماق ايستۂديگين ايشلردن ال چک٠

گميده اوتوروب٬ گميچى گؤزو چيخارتماق: بيريندن فايدالانيب٬ اونا نان کورلوق گؤسترمک٠

گميلرى غرق اولماق: غمهکدره دالماق٠

گؤبۂلک کيمى يئردن چيخماق: بيردن بيره و گؤزلۂنيلمۂدن چوخالماق٠

گودازا وئرمک: بيرينى مهلکۂيه سالماق٠

گؤتورقوى ائلۂمک: هر طرفينى دوشونمک٠

گؤرمۂميشليکدن ايگدييه قاقا دئمک٠

گؤز آچيب اؤزونو گؤرمک٠

گؤز آچيب٬ يوموم ساعاتدا٠

گؤز اوسته (اوستونده) يئرين (يئرينيز) وار٠

گؤز ببۂيى کيمى قوروماق: چوخ مواظبت ائلۂمک٠

گؤزدهقولاقدا اولماق: ساييق اولماق٠

گؤز گزديرمک٠

گؤز وئريب٬ ايشيق وئرمۂمک٠

گؤز يولدا٬ قولاغى سسده اولماق٠

گؤز يوموم٬ آچيم ساعاتدا٠

گؤزدن توک قاپماق٠

گؤزدن سورمۂنى قاپماق٠

گؤزلرى باتماق (چوخورا گئتمک)٠

گؤزلرى دولماق٠

گؤزلرى قان چاناغينا دؤنمک٠

گؤزلرى کلۂسينه (تپۂسينه) چيخماق٠

گؤزلرينه اينانماماق٠

گؤزو باغليجى اويونونا اوخشاماق٠

گؤزو (گؤزلرى) آياغىنين آلتينى گؤرمۂمک٠

گؤزو (گؤزلرى) دؤرد اولماق٠

گؤزو (گؤزلرى) يول چکمک٠

گؤزونو يوموب٬ آغزينى آچماق٠

گؤزونون (گؤزلرينين) قوراسينى سيخماق (آخيتماق)٠

گؤيلونو اله آلماق (گتيرمک)٠

گؤيلوگؤزو توخ (آدام)٠

گئج گليب٬ تئز اؤرگنمک٠

گيزلنپاچ اويناماق٠

گونونو گؤى اسکييه توتماق٠

گۆنۆ گۆنه ساتماق٠

گۆناهى دئيينلرين بوينونا٠

گۆن ايله (گۆنۆنن) باتيب٬ گۆن ايله (گۆنۆنن) چيخماق٠

گۆن وئرمۂمک٬ گۆنۆنى قارا ائلۂمک٠

گۆنۆنۆ دابباغخانادا تانيماق٠

گؤيده آليشديرماق (قاپماق)٠

گؤيه (گؤيلره) چيخارماق (قالديرماق)٠

گؤى گليب يئره دايانسادا٠

ماتينا سالماق٠

ماتى مئيخاناسى٠

مازاماتا مينديرمک٠

ماققابى دارى اوسته قويماق٠

ماددا باغلاماق٠

مالى اؤز بوغازيندان آشاغا گئتمۂمک٠

مايا باش چيخماق٠

محکمه شاييرد٠

مردى قوواقووا نامرد ائلۂمک٠

مشترى گؤزۆ ايله باخماق٠

مشروطۂسينى آليب٠

معرکه قوپارماق٠

مغلطه سالماق٠

مکۂدن گؤزۆ پالچيقلى گليب٠

ممد جان قاليبى (اولماق)٠

ممه يئيندن٬ پپه يئينه قدر٠

مئيدان اوخوماق٠

مئيدان گزديرمک٠

مئيدانا قويماق٠

مئيداندا تک (يالقيز) قالماق٠

مئيدانى بوش گؤرمک٠

ميتيلى آچيلماق٠

ميتيلينى کۆچۂيه (چؤله٬ باييرا) آتماق٠

ميرتا سالماق٠

ميرسيغينى ساللاماق٠

ميزيقيللى کئچمک٠

ميلچکدن فيل (دوه ) دۆزلتمک٠

مين ايلليک خرمنلرى سوورماق٠

مين بير فريلداقدان چيخماق٠

مين چيرينا بير جير جيرماق٠

مين درۂنين سويونى بيربيرينه قاتماق٠

مين کۆزۂيه قيپ قويماق٠

مينديگينى سايماماق٠

ميه من اووجومون ايچينى اييلۂميشديم؟

ميه منيم ضرابخانام وار٠

هادارانپاداران دانيشماق: آيديشاويدوش دانيمشماق٠

هاوادا وورماق: بيجليگله باش باغلاماق٠

هاواسى اؤزۆنده اولما ماق: هوشو داغينيق اولماق٠

هاوايى دانيشماق:بوشبوشونا دانيشماق٠

هر آغيزدان بير آواز (سس) گلمۂک: هر کس بير طرفدن نظر وئرمک٠

هر ايته بير چؤرک بورجلو اولماق: آغير بورج آلتيندا اولماق٠

هر شئيى بير سؤز ائلۂمک: هر بير بوش سؤزدن بير معنا چيخارتماق٠

هر شئيه بورنونو اوزاتماق: هر ايشده دخالت ائتمک٠

هر نئجه چالسالار٬ ائلۂده اوينار: اؤز دوشونجۂسى ايله يوخ٬ هر ايشى باشقالارين سؤزۆ ايله گؤرۂر٠

هله گؤرمۂلى گۆنلريم وار: بوندان آغير گۆنلرده قاباقدا اولا بيلر٠

هله يوغونو يورغان آلتيندادير: بو باشلانيشىدير٬ ايشين اصلى دالدان گلير٠

هم اؤزۆندن٬ هم اؤزگۂدن ائلۂمک: بير ايشده هم اؤزونون٬ هم ده اؤزگۂسينين فايدالانماسينا مانع اولماق٠

هم نالا وورور همده ميخا:

هورکوتمۂيينجه سايماق (ساناماق) اولمور: کنايه کيمى چوخ اوشاقلى عائله حقينده ايشلۂديلير٠

هوشونو باشينا ييغماق:

هويدوهويدويا گؤتۆرمک: جور به جور سسلر چيخارتماقلا بيرينى لاغا قويماق٬ اله سالماق٠

هئچ تاتين دفترينده آدى اولماماق: آدسيز سازسيز اولماق٠

هئچ کيم هئچ کيمين عريضۂسينى اوخومور: يامان اؤز باشيناليقدير٬ قانونا بويون قويان يوخدور٠

هئچ کيمين بورنو دا قانامادى: حادثه چوخ خطرلى اولسادا آراميشله سووشدو٠

هئچ بير يئره قويماق: گيزلى قرارا گلمک٬ اول بير اولماق٠

باياتيلار

جنوبى آذربايجاندا و ائلۂجه ده ايراندا ياشايان تورک سويلو توپلوملارين آراسيندا خلق ادبياتىنين ان چوخ ياييلميش نوعلريندن بيرى ساييلان باياتيلارين ۱۳۲۰ (۱۹۴۱م) ايلدن تک بير نمونۂلرى تهران و تبريز مطبوعاتيندا چيخسادا٬ اونلارين توپلوم و آرديجيل نشرى ايلک دفعه ۱۳۲۵ (۱۹۴۶م) ايلده آذربايجان روزنامۂسينده اولموشدور٠ کئچميش صحيفۂلرده قيد اولدوغو کيمى٬ روزنامۂ ده خلق ادبياتينا اختصاص وئريلن ستوندا ايلک اؤنجه م٠ع٠فرزانه نين توپلاديغى باياتيلار و اونون آردينجا دا بير سيرا خلق ادبياتى ايله ماراقلانانلارين گؤندرديکلرى باياتيلار درج ائديلميشدير٠ يئنه همين ايلده باياتيلارا عايد باشليجا بير مقاله٬ باياتى نمونۂلرى ايله بيرليکده شفق مجلۂسينده چيخميشدير٠

بو تاريخدن سونرا خلق آراسيندا باياتيلارا ماراق آرتسادا٬ اونلارين مطبوعاتدا چاپينا امکان وئريلمير٠ ۱۴۴۲ (۱۹۶۳م) نجى ايلده صمد بهرنگى اؤز "پارهپاره" اثرينين سونوندا يوزدن چوخ باياتييا يئر آچير٠

باياتيلارين ايلک مستقل نشرى ۱۳۴۴ نجى (۱۹۶۵م) ايلده م٠ع٠فرزانه طرفيندن تبريزده باسديريلميشدير٠ ۱۲۰۰ دن چوخ باياتييا اؤوزنده يئر آچان بو مجموعه ضياليلار و خلق کتلۂلرى آراسيندا سرعتلله ياييلسادا ٬ اونون ايکينجى چاپينا آريامهرى رژيمينده امکان وئريلمۂميشدير٠ مجموعۂنين ايکينجى و داها سونراکى چاپلارى (باياتيلار بو گونه قدر دفعه لرله چاپ ائديلميش و تيراژ جهتدن ايراندا چيخان فولکلور کتابلار آراسيندا بيرينجى يئرى توتموشدور) اسلامى انقلابىنين غلبۂسى ايللرينده اولموشدور ٠ مجموعه ده توپلانان باياتيلارين سايى سونکى چاپلاردا آرتيريلميش و اثرين سون چاپيندا ۲۴۰۰ رقمينى آشميشدير٠

باياتيلارين ۱۳۴۴ نجى (۱۹۶۵م) ايلده چيخان بيرينجى چاپينا يازيلميش فارسجا مقدمۂده باياتيلارين بديعى خصوصيتلرى٬ مضمون رنگارنگليکلرى٬ دويغودوشونجه اينجۂليکلرى بارۂده باشليجا ملاحظۂلرين او گونکو شرايطده باياتيلارين تانيتديريلماسيندا بؤيوک تاثير گؤسترديگى اوچون بورادا اوندان بير سيرا پارگرافلار آشاغيدا گتيريريک:

آذربايجان شفاهى خلق ادبياتيندا باياتى آديله تانينميش و يوردون هر طرفينه ياييلميش دؤردلوکلر٬ اؤلکۂميزده چاغلايان منظوم خلق ادبياتى نوعلاريندن بيريدير٠

باياتيلار سؤز ييغجامليغى٬ آنلام گنيشليگى و موسيقى آخارليغى ايله فولکلورون جذبه و دويغو دوغوران بديعى اثرلرى سيراسيندا يئر آلير٠

ساده خلقين حيات٬ قايغى٬ اۆرک سؤزو و احتياجلاريندان مايالانيب و اولدوقجا آخيجى و صميمى سؤزلرده قاليبلانميش بو گؤزل و جاذبۂلى نغمۂلر٬ ائله بير اينجۂليک٬ دوغماليق٬ صافليق و صميميت ايله يوغرولموشدور کى٬ اونلارا اويوشان آهنگ و توتوملو سسله اوخونورسا٬ اۆرۂيى جوشدورور احساسين اوزونه گؤز ياشى چيلۂيير

عزيزيم آلما قالا

بوشقابا آلما قالا

نامرد ايله دوست اولما

دوشرسن قالما قالا٠

عزيزيم آلما قالا

بوشقابا آلما قالا

من سنى گيزلين سئوديم

سالديلار قالما قالا٠

اوجاغى ياخشى قالا

اودون قوى٬ ياخشى قالا

نه اولار بو دونيادا

پيس اؤله ياخشى قالا٠

عزيزيم داشلى قالا

يوللارى داشلى قالا

نئجۂسن ساليم گئديم

گؤزلرين ياشلى قالا٠

من عاشيق٬ آى جمالا

يار الدن آى جام آلا

گؤتور اوزدن اؤرتويون

باخيم بير آى جمالا٠

يارى يوللاديم يولا

گؤزلريم دولادولا

بولودا چوخ يالوارديم

اوستونه کؤلگه سالا٠

عاشيق ناچار آغلاما

پيس گۆن کئچر آغلاما

فلک باغلى قاپينى

بير گۆن آچار آغلاما٠

آغ خوروزوم بانلاما

آنا منى دانلاما

من گئديرم وظيفه

سن منى نشانلاما٠

ساعاتى ترسه تاخما

دؤنوب دالييه باخما

اؤزون گؤر٬ اؤزون بۂين

ائللر سؤزونه باخما!

آغ آلما قيزيل آلما

نيمچۂيه دوزول آلما

چيرکين آل نجيب اولسون

بد اصيل گؤزل آلما٠

عارف اودى سؤز قانا

سؤز آنلايا٬ سؤز قانا

سنه سود وئرن آنا

اولسون منه قاينانا٠

عزيزيم٬ دالداسينا

مرد ايگيت دالداسينا

نامرد اصلان اولسادا

سيغينما دالداسينا٠

من عاشيقام آيينا

بندم قاشيق يايينا

قورخورام کيرپيک چالام

اوزوندن گؤز يايينا٠

باهاسيز داشدى دونيا

چوروک آغاشدى دونيا

کيمه دئييم درديمى

بوتون قانياشدى دونيا٠

آرازى آييرديلار

قومونان دويوردولار

من سندن آيريلمازديم

ظولمونن آييرديلار٠

من عاشيق ياراليلار

دردليلر٬ ياراليلار

طبيبى بوردا گؤردوم

ييغيلين ياراليلار٠

يول اوستونده وار چنار

يارپاغى ديناردينار

چتين ايشه دوشموشم

قورتارسين پروردگار

باغلاريندا اوزوم وار

گئتمه٬ دايان٬ سؤزوم وار

گؤزلريندن قورخورام

قاشلاريندا گؤزوم وار

عزيزيم دغدغۂم وار

فيکريم وار٬ دغدغۂم وار

گؤردوم بير داغ اييليب

دئديم او داغدا غم وار

بو داغدا ماراليم وار

اوخ دگميش ياراليم وار

نه گئجه يوخوم گلير

نه گوندوز قراريم وار

سؤزو سؤزدن آلان وار

زولفون اۆزه سالان وار

گئديرسن تئز قاييت گل

گؤزو يولدا قالان وار

من عاشيغام٬ بير آى وار

بير اولدوز وار بير آى وار

گونده گؤردويوم يارى

گؤرمۂميشم بير آى وار

قره داغين دۆزۆ وار

دۆزلرينده قوزو وار

ايکى گؤيول بير اولسا

کيمين اونا سؤزو وار؟

نارينج ايديم سيخدين يار

خاطريمى ييخدين يار

دوستدوشمن آراسيندا

چوخ وفاسيز چيخدين يار

داغلار باشى توتوندور

کيمين قلبى بوتوندور

اييل اؤپوم اۆزوندن

دونيا اؤلوم ايتيمدير

من عاشيغام٬ ياز گؤندر

پاييز گؤندر٬ ياز گؤندر

کاغاذ اله دوشمۂسه

يارپاق اوسته ياز گؤندر

سو گلر آخار گئدر

وريانى ييخار گئدر

بو دونيا پنجرۂدى

هر گلن باخار گئدر

عزيزيم بيربير دوشر

اوخ يايدان بيربير دوشر

جفا چکديگيم گۆنلر

ياديما بيربير دوشر

عزيزيم سولى گؤزلر

سنده کى دولى گؤزلر

عاشق هجران چؤلونده

اوتوروب يولى گؤزلر

عزيزيم کيمى گؤزلر

تار چالان سيمى گؤزلر

قاشين کيمى قاش اولماز

گؤزلرين کيمى گؤزلر

داغلاردان صدا گلر

مظلوملار دادا گلر

گلسين منيم جانيما

سنه هر قادا گلر

کمندين آتان تئللر

عاشقين ساتان تئللر

ال وورما چالار سنى

قيوريليب ياتان تئللر

گئجۂلر٬ ايل گئجۂلر

درديمى بيل گئجۂلر

من بوردا قان آغلارام

سن اوردا گول گئجۂلر

قاشين کيم آلا بيلر

گؤزون کيم آلا بيلر

سنى منيم اليمدن

گؤروم کيم آلا بيلر

آرمود دالدان سوزولر

يئره دوشر بوزولر

بيردانا بيزه وئرين

خستۂميز وار اۆزولر

شربته فنجان گتير

لالۂيه مرجان گتير

گؤروشومۂ گلنده

جسميمه بير جان گتير

پيالانى دوز گزدير

بير اؤزون ايچ٬ بير گزدير

دونيايا سنسيز باخسام

گؤزلريمه ميل گزدير

اودا منى يانديرير

بودا منى يانديرير

سويوندوم سويا دوشدوم

سودا منى يانديرير

پنجرۂدن داش گلير

خومار گؤزدن ياش گلير

سنى منه وئرسۂلر

آللاها دا خوش گلير

اووچى برۂدن گلير

داغدان٬ درۂدن گلير

داغدا قار يوخ٬ بولود يوخ

بو سئل هارادان گلير

گئجۂلر٬ زار گئجۂلر

وئرمز زينهار گئجۂلر

آى باتدى٬ اولکر چيخدى

گلمۂدى يار گئجۂلر

هاى ساليرام اويانمير

درده٬ غمه بويانمير

عشق اودونا دوشموشم

من يانيرام٬ او يانمير

آرازآراز خان آراز

دريايا آخان آراز

نشانليم گميدۂدى

گل ائيلمه٬ قان آراز

گئجه اوزون آى باتماز

دردليلر گئجه ياتماز

سنون کيمى گؤزلى

تانرى بيرده ياراتماز

داغلاردا ياغيش دورماز

قار ياغار٬ ياغيش دورماز

گؤزلده نه قايدادير

زولفونو ييغيشديرماز؟

عزيزيم٬ اودا سالماز

او خوى دور٬ اودا سالماس

سمندر ده منيم تک

اؤزونى اودا سالماز

عزيزيم گئدر قالماز

آخار سو گئدر قالماز

وفالييا جان قوربان

وفاسيز گئدر قالماز

بئله آغلاماق اولماز

اۆرک داغلاماق اولماز

بئله وفاسيز يارلا

ايلقار باغلاماق اولماز

داغ اوسته اکين اولماز

اکسۂن ده اکين اولماز

ييغيلسا مين بير گؤزل

بيرى سن تکين اولماز

عزيزيم آى اوتانماز

گون چيخار٬ آى اوتانماز

پيسين٬ پيس عمللرين

اوزونه ساى اوتانماز

عزيزييۂم٬ گوله ناز

بولبول ائيلر گوله ناز

بو دونيا غمخانادى

آغلايان چوخ٬ گولن آز

عزيزييۂم٬ يوز ايل گز

يوز ايل دولان٬ يوز ايل گز

وفالى يار يولوندا

هئچ گزمۂسن يوز ايل گز

بو گلن اؤزون بيلمز

دانيشا سؤزون بيلمز

هر گليب سو دولدوران

چشمۂنين گؤزون بيلمز

داغلار سيز نه داغلارسيز

قاردان کمر باغلارسيز

گول سيزده٬ بولبول سيزده

داها نيه آغلارسيز

باغا گيرمۂرم سنسيز

گولون درمۂرم سنسيز

داغدا آهو ملۂسه

بيل کى٬ او منم سنسيز

کئچدى بيزيم چاغيميز

خزان اولدو باغيميز

يئل اسدى٬ ياغيش ياغدى

تؤکولدى يارپاغيميز

عزيزيم منى تاپار

درد گلر منى تاپار

گؤيدن هر بلا گلسه

آختارار منى تاپار

قاشلارين قاتارقاتار

کيرپيگين اوخلار آتار

ياناقلارين گول آچميش

دوداقلارين بال ساتار

قيزيل گول اوچ گول آچار

اوچ يارپاق٬ اوچ گول آچار

چاغير سن ابولفضلى

او ياخشى مشکول آچار

او تاى بو تايا باخار

آراسيندان سو آخار

کور اولسون منيم گؤزوم

سنسيز دونيايا باخار

من عاشق اودا ياخار

قليانين اودا ياخار

دوستدوستونون يولوندا

جانينى اودا ياخار

بو بازار٬ اوزون بازار

بارماقلاريم خط يازار

خدام يازان يازانى

بنده نه دييۂر پوزار

آى اوردان تکتک دوغار

گون بوردان تکتک دوغار

سنون کيمى اوغلانى

آنالار تکتک دوغار

عزيزيم داشا چالار

سو اؤزون داشا چالار

يئمه نامرد چؤرۂيين

قاييدار باشا چالار

گؤيده قارا بولودلار

پارهپاره بولودلار

منيم عرضحاليمى

آپار ياره بولودلار

گول آچيب آرا باغلار

بزۂنيب بارا باغلار

عاشق يوز سؤز قوشسادا

آخرين يارا باغلار

آ داغلار بيزيم داغلار

سيزه وار سؤزوم داغلار

آلا گؤزلى جئيرانا

وورغونان اؤزوم داغلار

عاشيق آرانى داغلار

پيکان يارانى داغلار

گؤيول ايستر٬ ال چاتماز

کسيب آرانى داغلار

عزيزيۂم٬ آخشاملار

چراغ يانار آخشاملار

ائولى ائوينه گئدر

ائوسيز هاردا آخشاملار

من عاشيغام٬ هر آيلار

هر اولدوزلار٬ هر آيلار

باشيم جلاد الينده

ديليم سنى هرايلار

اوزولموشم٬ اوزولموش

خومار گؤزلر سوزولموش

واردى بير منيم تکين

الىالدن اوزولموش

سولار آخماق اؤرگنميش

بندى ييخماق اؤرگنميش

منيم بو جاهل گؤيلوم

خاطير ييخماق اؤرگنميش

آنا باشا تاج ايميش

هردرده علاج ايميش

بير اوولاد قوجالسادا

آنايا محتاج ايميش

باشين ندن آغارميش

ساچين دندن آغارميش

سنه گوونديگيم داغ

سنه ده قار ياغارميش

داشلارى آشديم آنجاق

تئليمده سارى سانجاق

نه قيز اولدوم نه گلين

اودلارا يانديم آنجاق

قالخ گئدک بوردان آرتيق

باش آچيق٬ يخه ييرتيق

بيز دئديک غم آزالسين

غم گلدى غمدن آرتيق

آمان٬ آمان آيريليق

اولور يامان آيريليق

ائشيدنده باشيمدان

قالخير دومان آيريليق

ياشيلدى باشين اؤردک

قلم دى قاشين اؤردک

هميشه جوت گزردين

هانى يولداشين اؤردک

آمان فلک٬ داد فلک

هئچ اولماديم شاد فلک

ايچيرديگين شربتدن

اؤزون ده بير داد فلک

من عاشيق اسدى فلک

صبريمى کسدى فلک

هر يئرده چادير قوردوم

طنفين کسدى فلک

قاشلارين قارا گؤزل

درديمه چارا گؤزل

سندن ال گؤتورمۂرم

چکسۂلر دارا گؤزل

قوزوم گل٬ آى قوزوم گل

ايشيقلى اولدوزوم گل

اؤزگۂيه قوربان کسمۂرم

سنه قوربان اؤزوم گل

خويا گل٬ مرنده گل

باغدان بار درنده گل

بير گلدين خسته گؤردون

بيرده جان وئرنده گل

عزيزيم گولدن گؤزل

اوخور بولبولدن گؤزل

يار منه بير گول وئريب

اؤزو او گولدن گؤزل

آغاجدان قوش توتارام

قانادين بوش توتارام

دئسۂلر يارين گلير

بير آى اوروش توتارام

من عاشيق آغلادارام

يارامى باغلادارام

اۆرک درديمى دئسم

دونيانى آغلادارام

دستمالين آغ ساخلارام

يووارام آغ ساخلارام

بيرده يانيما گلسن

يوز ايل قوناق ساخلارام

گئتدى گولوم آغلارام

اولدو ظولوم آغلارام

اسدى وعده کولۂيى

تؤکدى گولوم آغلارام

سونبوللرى باغلارام

اۆرکلرى داغلارام

گئجه گوندوز يولوندا

آه چکۂرم٬ آغلارام

قيزيل گولم آشمارام

آشسامدا دولاشمارام

سن دوولتلى٬ من کاسيب

من سنه ياراشمارام

يارالييام ياتمارام

گونى گونه ساتمارام

ياردان گلۂن بو دردى

آيرى درده قاتمارام

باغا گيرميشجه وارام

گولون درميشجه وارام

يارى يوخودا گؤرسم

اؤزون گؤرموشجه وارام

بو گئجه اويماميشام

باش يئره قويماميشام

قران گتير ال باسيم

من سندن دويماميشام

من عاشيق گولدن آللام

گولابى گولدن آللام

باغدا بولبولوم اؤلسه

قانينى گولدن آللام

يئرسيز سؤز دانيشمارام

هر ايشه قاريشمارام

چکيل٬ دينديرمه منى

کوسموشم باريشمارام

دريا کيمى بولاننام

باغچا کيمى سولاننام

ساغ گؤزوم سنه قوربان

سول گؤزومله دولاننام

اوستالار اوستاسييام

خنجرون دستۂسييۂم

ائل بيلير٬ عالم بيلير

گؤزلرون خستۂسييۂم

عزيزيم فيکير ائيلۂرم

يولوندا فيکير ائيلۂرم

اؤلسم ده يارين آدين

قبريمده ذکر ائيلۂرم

گولم٬ گوله نئيلۂرم

گوله خدمت ائيلۂرم

وئرسۂلر اؤز گولومو

اؤزگه گولون نئيلۂرم

عزيزيۂرم چؤنمۂرم

چاغيرماسان چؤنمۂرم

ائل طايفانى آتارام

اما سندن چؤنمۂرم

من عاشيق سسه گللم

نالۂيه سسه گللم

ياد ائلدن قاچا بيلسم

يوللارى کسه گللم

دولانيب داغ گزيرم

بولبول تک باغ گزيرم

اللى يئردن يارام وار

گئنۂ ده ساغ گزيرم

گولداندا گول اکيرم

گولدن گولاب چکيرم

دوشۂسن عشق اودونا

گؤرۂسن نه چکيرم

بولبولم نوا بيللم

دردلييۂم نوا بيللم

باشيمدا بير سئودا وار

باشيمدان سووا بيلمم

باغچالاردا گول منم

بولبول سنسن٬ گول منم

سندن من آيريلالى

آغلايارام گولمۂرم

هر درده دؤزن منم

اليمى اوزن منم

گؤز ياشلى٬ اورک داغلى

سرگردان گزن منم

من عاشيق گونه دوشدوم

کؤلگه دن گونه دوشدوم

دوشمنه خبر اولسون

او دييۂن گونه دوشدوم

عزيزيم خسته دوشدوم

ييخيلديم خسته دوشدوم

فلکين دوستاغينا

قوللاريم بسته دوشدوم

کؤلگه دن گونه دوشدوم

باغلى دويونه دوشدوم

فلک قاپين چيرپيلسين

سن دييۂن گونه دوشدوم

سارالديم٬ قميش اولدوم

يامان درده توش اولدوم

سنى سئوندن برى

يوواسيز بايقوش اولدوم

آچديم٬ آچديم گول اولدوم

بوى آتديم٬ سونبول اولدوم

بير ديل بيلمز قوشودوم

اوخودوم بولبول اولدوم

عزيزيم اوزدن اولدوم

صحبتدن سؤزدن اولدوم

بير بيوفا يولوندا

آغلاديم گؤزدن اولدوم

سويى ايچنه قوربان

سؤزو سئچنه قوربان

دونيادا دوست چوخدور

جاندان کئچنه قوربان

عزيزيم٬ قوزى قوربان

قوچ قوربان٬ قوزى قوربان

مردين بير تک توکونه

نامردين يوزو قوربان

نامه يازديم قارادان

داغلار قالخسين آرادان

قووشدورسون بيزلرى

يئرىگؤيى ياردان

سو ايچيرم چاناخدان

بال سوزولور دوداخدان

اؤزوم گله بيلميرم

سلاميم وار اوزاخدان

باغلار سيلکيندى باردان

دوشمن کام آلدى ياردان

نولا بير خوش گون گله

بيزده قورتاراق داردان

ايشيم آشمادى باشدان

گؤزوم دويمادى ياشدان

فلک منه وئرسئيدى

وئرۂردى ازل باشدان

گئجۂم گئچدى قارالدان

سنى سئچمۂم مارالدان

نه درديم وار٬ نه غميم

سنسن منى سارالدان

من عاشيق هاراييمدان

ائل ياتماز هاراييمدان

گونده بير کرپيچ دوشور

عؤمرومون سراييندان

داغلارين هاراييندان

ائل کؤچر هاراييندان

مردين داخماسى ياخشى

نامردين ساراييندان

دولان گل بيزه جئيران

زولفون تؤک اوزه جئيران

قورخورسان ياد اووچودان

گل چيخما دوزه جئيران

گئدۂرم سن قالارسان

مئيلين کيمه سالارسان

يوواسيز بايقوش کيمى

دالدان دالا قونارسان

آلما وئرسم آلمازسان

سن آلمادان قالمازسان

هانسى باغين گولوسن

آچيلارسان سولمازسان

قاشلارون آلديرميسان

گؤزلرون دولدورموسان

ائل بيلير٬ عالم بيلير

سن منى يانديرميسان

ايلقارين اولدو يالان

گؤيومى ائتدين تالان

آيريلسين٬ آيرى دوشسون

بيزه آيريليق سالان

کؤينگى ياشيل اوغلان

عجب ياراشير اوغلان

گؤزومگؤزونه دوشجک

ديليم دولاشير اوغلان

گليرديم يوللارينان

مين بير خياللارينان

گل بير قولبويون اولاق

حمايل قوللارينان

شيمشک چاخير گؤيلردن

قان ياش آخير گؤزلردن

نه اولموش بار ايلاهى

آلوو قالخير سؤزلردن

چکيلمز دومان يئردن

کوسۂللر اومان يئردن

بير مارال ايتيرميشم

گزيرم گمان يئردن

چوخانين باغى بيزدن

بوستانين تاغى بيزدن

دوشمن گليب ال تاپسا

آلار خوش چاغى بيزدن

اوچارام گؤلونوزدن

گئدۂردم الينيزدن

بير ياشيل باش سونايام

دوشمۂرم ديلينيزدن

شالى آسديم ديرکدن

بير آه چکديم اۆرکدن

سنسيز ساغالماز يارام

طبيب گلسه فرنگدن

من عاشيغام٬ غم الدن

قويماز منى غم الدن

گئتسه دونياليق گئتسين

گئتمۂسين همدم الدن

من عاشيغام ازلدن

يار يارين وئرمز الدن

دوستوم وار٬ دوشمنيم وار

سالما منى نظردن

ايستيکانين بولولدن

ايستۂرم جانديلدن

گتير جيناق چکيشاق

سن دوداقدان٬ من ديلدن

عزيزيم داغيت اوزدن

زولفووى داغيت اوزدن

گؤيلوم ائله وئراندى

سئچمۂرم داغى دوزدن

عزيزيم گئچدى مندن

اوخ دگدى گئچدى مندن

مردلره کؤرپو اولدوم

نامردلر گئچدى مندن

سولار آخار دريندن

داغلار اوينار يئريندن

شاد گؤيلوم وئران اولدو

دونيانين دردغميندن

من عاشق نه گؤزلرسن

گؤزلريم٬ نه گؤزلرسن

او يارسنى گؤزلۂمز

سن اونى نه گؤزلرسن؟

ايشينى آل اله سن

عؤمرى وئرمه يئله سن

هر ايشده صبيرلى اول

پئشمان اولار تلۂسن

چيخارام داغلارا من

باخارام يوللارا من

بير گونه قاتلانمازديم

قاتلانديم ايللره من

بير يارالى قوچام من

يئريم يوخدى قاچام من

اۆرک کى سفره دگيل

هر گلنه آچام من

اود توتوب يانارام من

گيزلى سؤز قانارام من

گؤزلريم يار يولوندا

گونلرى سانارام من

نه دئسن قانيرام من

سنى يار تانيرام من

منه اود نه گرکدى

اودسوز دا يانيرام من

اۆزويونده قاشام من

ايگيتليکده باشام من

ياخشى گونده گز دولان

پيس گونده يولداشام من

گئديرم سردشتۂ من

اولموشام سرگشته من

گليب اجل فرمانى

يازيلميشام باشدا من

زعفرانسان٬ زيره سن

سن هر دردى بيلۂسن

او گونه قوربان اولوم

سن قاپيدان گيرۂسن

دولانگيلن داغى سن

مجلسده اول ساغى سن

بولبول اول قون بوداغا

بزه بيزيم باغى سن

بولاغين باشى ايلن

ديبى نين داشى ايلن

يارا بير نامۂ يازديم٬

گؤزومون ياشى ايلن

آلمانى دالدا سويدون

گؤزومو يولدا قويدون

سنى ياريماياسان

منيم جانيمى اويدون

عزيزيم آيدين اولسون

آى دوغسون آيدين اولسون

ائشيتديم يارين گلير

گؤزلرين آيدين اولسون

قاشلارون ياى منيم اۆچون

ياناغون منيم اۆچون

من اؤلسم سنه قوربان

سن اؤلسن واى منيم اۆچون

گئتديگين مشهد اولسون

يوللارى گشاد اولسون

سنى مندن ائدۂنى

نه گولسون٬ نه شاد اولسون

عزيزيم گؤزون آيدين

آى چيخدى٬ گؤزون آيدين

ياردان سنه خوش خبر

سنين ده گؤزون آيدين

اۆرک پارا اولماسين

سينسين يارا اولماسين

رنگين قارا اولسا دا

قلبين قارا اولماسين

قيزيل گول ارسينارسين

قيزيل گولى کيم درسين

اۆرۂيينين مطلبين

او آغام على وئرسين

عزيزيم تازالانسين

اوت بيتسين تازالانسين

نه گؤزوم سنى گؤرسون

نه درديم تازالانسين

سارى چوخام ييرتيلسين

ياخام سندن قورتولسون

قارقيشا ديليم دؤنمز

بورنون يئره سورتولسون

بو داغدا اکديم اکين

آلديلار اليمدۂکين

هئچ کافر٬ هئچ مسلمان

اولماسين منيم تکين

عزيزيم قارا خالين

جان آلير قارا خالين

اۆرۂييمده خال سالدى

آغ اۆزده قارا خالين

الينده بايدا گلين

دوروبدو چايدا گلين

آللاه مطلبين وئرسين

آچيلان آيدا گلين

عاشيقين چوخدى سنين

کيرپيگين اوخدى سنين

يولوندا جان قويموشام

خبرين يوخدى سنين

گؤزلرين شوخدى سنين

کيرپيگين اوخدى سنين

دردين منى اؤلدورور

خبرين يوخدى سنين

عاشيق سؤزه گلمۂسين

جئيران دوزه گلمۂسين

گئتسين قارا بولودلار

بيرده بيزه گلمۂسين

گلين٬گلين قيز گلين

اينجىلرين دوز گلين

يئددى اوغلان ايستۂرم

سون بئشيگين قيز گلين

آى چيخدى٬ قادر آللاه

تقصيريم نۂدير آللاه

يا منيم سئوگليمى

يا منه صبير آللاه

آغلارام٬ اؤزوم آللاه

کور اولدى گؤزوم آللاه

ايل گلدى باشا چاتدى

من نئجه دؤزوم آللاه

آراز اوسته بوز اوسته

کباب يانار کؤز اوسته

قوى منى اؤلدورسونلر

بير آلا گؤز قيز اوسته

بولود گلير داغ اوسته

شئه تؤکولور باغ اوسته

شامامانى گيزلتمه

قوى گؤرونسون تاغ اوسته

گون گئچير پردهپرده

قاتلاشيرام هر درده

يوردوميووام داغيليب

قالميشام قورو يئرده

اووچولار دوران يئرده

اوخونى قوران يئرده

اووچى الين قوروسون

منه اوخ ووران يئرده

داغلارا چن دوشنده

گول اوسته نم دوشنده

روحوم قفسده اوينار

ياديما سن دوشنده

قيزيل گول اوزولنده

گولابى سوزولنده

سئوگيم ياديما دوشر

گؤزللر دوزولنده

داغلارين او اوزونده

جئيران اوتلار دوزونده

من ياريمى تانيرام

قوشا خال وار اوزونده

من عاشيق يامان گونده

بوينومدا واردى کونده

هر ياخشى يوز ياشاسين

اؤلسون يوز يامان گونده

بودره اوزون دره

باخديقجا اوزون دره

بوردا بير باغ سالديرديم

يار گله اوزوم دره

مکتوب يازديم من سيزه

آيريليق دوشدى بيزه

آللاه قسمت ائيلۂسه

اوتوراريق ديزديزه

آراز قيراغى مئشۂ

گتير دستمالين دؤشه

آراسينا گول دوزوم

دؤورۂسينه بنفشه

عزيزيۂم گون گله

آى چکيله گون گله

عؤمرومى بادا وئرديم

گؤزلۂديم خوش گون گله

سولار دورولمايينجا

عاشيق يورولمايينجا

يارا دئمم درديمى

يار منيم اولونجا

بو داغلار اوجا داغلار

يوخو گؤردوم بو گئجه

گؤيده اوچان دورنالار

ياريمين حالى نئجه؟

قالانين باشى اوجا

ايستکليم حالين نئجه

مسکين گؤيلوم شاد اولماز

جمالين گؤرمۂيينجه

عاشيغام جان بورادا

لعلمرجان بورادا

من يارى بوردا گؤردوم

قوى وئريم جان بورادا

اؤردک بوردا قاز بوردا

گلين بوردا قيز بوردا

هارا گئدک سئوگيليم

باهار بوردا ياز بوردا

کتانيم وار داراقدا

بير يار سئوديم ايراقدا

ايراقدا اولور اولسون

سئوگيسى وار اورکده

عزيزيم٬ يارى يولدا

کيم گؤردى يارى٬ يولدا

خياليون اولماسايدى

قاليرديم يارى يولدا

آى گديکدن دوغاندا

سوغان قابيق قوياندا

من آلنووا يازيلديم

سنى آنان دوغاندا

قولباغيسى قولوندا

گزر بولاق يولوندا

سن نه قدر گؤزلسن

ملک وارمى سويوندا؟

قالانين بوجاغيندا

اود يانار اوجاغيندا

قوى منى اؤلدورسونلر

ياريمين قوجاغيندا

آلما آتديم قيزلارا

ديغيرلاندى دوزلره

بير گون پئشمان اولارسان

دانيشديغين سؤزلره

آتلاديم باغدان باغا

اليم دگدى چارداغا

دونيادان کام آلماميش

نئجه گيريم تورپاغا؟

من عاشيغام٬ گولوم واى

بولبولوم واى٬ گولوم واى

بير باغدا باغبان اولدوم

هئچ درمۂديم گولون واى

عزيزيم نار آغاجى

بار وئرمز نار آغاجى

ايلغاريمدان کئچمۂرۂم

قورولسا دار آغاجى

بو داغلارين ياماجى

چوخلىچوخلى آغاجى

من بير درده دوشموشم

ياريمدادير علاجى

دوست اليندن آل اوخى

آل٬ کمانا سال اوخى

گؤز ياشيله عرضم وار

يئتيشجاغين آل اوخى

ديوارا ساجديم ميخى

گؤزومه گلمز يوخى

من ياديوا دوشنده

قوشدوغوم شعرى اوخو

"ارک"ين دامى اوجادى

اوستى باجاباجادى

کيشى ساققالين قيخدير

آرواد دئيير قوجادى

گؤيرچين هاواددى

اوشماييب يووادادى

گؤزلريم يار يولوندا

اللريم دوعادادى

قرنفيل قوطودادى

خومار گؤز يوخودادى

غم چکمه دلى گؤيلوم

مطلب وئرن خدادى

بو دره بوز باغلادى

ديبى يارپيز باغلادى

گئتديم دردسيز يانينا

او مندن چوخ آغلادى

جيغاتى بوز باغلادى

يانى يارپيز باغلادى

منى گلين اوخلادى

يارامى قيز باغلادى

گؤيده بولود اوينادى

گؤزوم ياردان دويمادى

چاتميش ايديم خوش گونه

نامرد فلک قويمادى

اکينيم اکيليبدى

سونبولوم تؤکولوبدى

زولفوندن بير تئل گؤندر

کفنين تيکيليبدى

آغ آلما خاللانيبدى

آغاجدان ساللانيبدى

آلمانى گؤندرن يار

کيملره آللانيبدى

قيزيل گول هاچا بتدى

سانا گؤر نئچه بتدى

بير درده توش اولموشام

عؤمروم هئچه بتدى

عزيزيم يارالانديم

اوخ٬ دگدى يارالانديم

خنجر ووردون کسمۂدى

ديلوندن يارالانديم

سو تک آرخه دولانديم

ساپ تک چرخه دولانديم

ظاليم فلک اليندن

قورخاقورخا دولانديم

يانديم٬ آللاهيم٬ يانديم

ثم بللاهيم يانديم

داش اولسئيديم اريرديم

تورپاق ايديم دايانديم

عزيزيم هارا گئديم

هارام وار٬ هارا گئديم

دوشموشم عشق اودونا

بيلميرم هارا گئديم

عزيزيم مست اولئيديم

يار سندن مست اولئيديم

بير پياله لبيندن

من ايچيب مست اولئيديم

اى کاش درويش اولئيديم

يوللار اوسته دورئيديم

هفتۂ ده بير آيدا بير

سنى گؤرموش اولئيديم

يانان چراغ اولئيديم

يولدان قيراغ اولئيديم

ياريم سويا گلنده

قئينۂر بولاق اولئيديم

فلکى دينديرئيديم

بيلمۂزين بيلديرئيديم

منه يازى يازاندا

قلمين سينديرئيديم

ايله مى بختياريم

بختيمين تختى ياريم

اوزونده گؤز ايزى وار

سنه کيم باخدى ياريم

عاشيق سوزگون گؤزلريم

غمدن اوزگون گؤزلريم

گؤزلدن دويا بيلمز

باخسا يوز گون گؤزلريم

قرنفيل اسدى نئيليم

صبريمى کسدى نئيليم

اوزده دوست٬ دالدا دوشمن

من بئله دوستى نئيليم؟

باشيوا من دولانيم

من دؤنوم٬ من دولانيم

تانرى سنى ساخلاسين

کؤلگنده من دولانيم

سونايام٬ گول اوستۂيم

بولبولم٬ گول اوستۂيم

گل بير قولبويون اولاق

گئديرم يول اوستۂيم

عزيزيم نئجه ساييم

درديم چوخ نئجه ساييم

سنسيز کئچن گونلرى

عؤموردن نئجه ساييم؟

عزيزيم بيرده گؤروم

اوزونى بيرده گؤروم

گؤرموشم٬ دويماميشام

آچ٬ اوزون بيرده گؤروم

منيم بو يانميش گؤيلوم

درده قالانميش گؤيلوم

بيلدير گونوم خوش گئچدى

بو ايل تالانميش گؤيلوم

دومانلى داغلار گؤيلوم

نيسگيللى باغلار گؤيلوم

نه آچيلار٬ نه گولر

هميشه آغلار گؤيلوم

غربته دوشدى يولوم

دوشمن آليب ساغسولوم

ائلدن آيرى دوشۂلى

بوخوولانيبدى قولوم

عزيزيم٬ نئجه دؤنوم

ائل ياتسين گئجه دؤنوم

کافر دينيندن دؤنمز

من سندن نئجه دؤنوم

من عاشيق آند ايچميشم

باغيندان گول بيچميشم

گؤزللرين ايچينده

بيرجه سنى سئچميشم

دامنان داما گليميشم

گول درمۂيه گلميشلم

ايتيرميشم ياريمى

آختارماغا گليميشم

عزيزيم٬ منده يئتيم

آستا گئت٬ منده يئتيم

هامى آرزويا چاتدى

گون اولسون منده يئتيم

من عاشيق نئجه کئچيم

بو سودان نئجه کئچيم

دونيانى نامرد آليب

مردلرى نئجه سئچيم؟

عزيزيم قورا درديم

مؤو آلتدان قورا درديم

گؤزلۂديم يار گلمۂدى

آپارديم گورا درديم

عزيزييۂم٬ وار درديم

يوخ درمانيم وار درديم

خار اکنلر گول دردى

من گول اکديم خار درديم

سنى بولبول بيليرديم

سارى سونبول بيليرديم

باغچاميزدا آچيلميش

بير قيزيل گول بيلرديم

عزيزيم٬ آغلامازديم

گولمزديم٬ آغلامازديم

بيلسئيديم آيريليق وار

سنه بئل باغلامازديم

ساچين هؤرماغا گلديم

حالين سورماغا گلديم

مراميم بو دگيلدى

اوزون گؤرماغا گلديم

بير گول اکديم٬ خار اولدى

کتان کؤينک دار اولدى

منه سؤز وئرن دلبر

اؤزگۂلره يار اولدى

دوست بيزه گلمز اولدى

دريمى گؤرمز اولدى

من اونا نئيلۂميشم

حاليمى بيلمز اولدى

سؤز دئيۂن عاشيق اولدى

ائله ياراشيق اولدى

او گون يار بيزه گلدى

ائويميز ايشيق اولدى

آيلار کئچدى ايل اولدى

سو بولاندى ليل اولدى

منى بو درده سالان

آغزيمداکى ديل اولدى

قيزيل گول هشم اولدى

درمۂديم٬ هشم اولدى

سندن آيرى دوشۂلى

ديغلاماق پئشم اولدى

قيزييل گول دندن اولدى

درمۂديم٬ خندان اولدى

من سندن آيريلمازديم

آيريليق سندن اولدى

سماواريم قورولدى

ايچينده سو دورولدو

کؤهنه يارام اوستونه

تازا يارا وورولدى

باغدا گوللر بيچيلدى

گول تيکاندان سئچيلدى

بيرجه يول سنى گؤرجک

توتقون گؤيلوم آچيلدى

بو آى منيم آييمدى

کيملر منيم تاييمدى

گؤزومدن آخان قان ياش

فلک وئرن پاييمدى

عزيزيم گلستاندى

آچ٬ اوخو گلستاندى

بولبولون گؤز ياشيندان

باغچادا گول ايسلاندى

من عاشيغام اوز قاندى

سينه قاندى اوزقاندى

ائو ييخماق بير قان اولسا

گؤيول ييخماق مين قاندى

قيزيل گول آخچالاندى

ديبى تاباخچالاندى

سنى کيملر قارغيدى

پالتارين بوخچالاندى؟

دريالار آدالاندى

شرابلار بادالاندى

ايچديم غم پئيمانۂسين

درديم زيادالاندى

داغلار باشى دوماندى

ائلين حالى ياماندى

يار ييخدى گؤيلوم ائوين

باخ٬ اۆرۂگيم وئراندى

بو داغلار کؤموردندى

گئچن گون عؤموردندى

گؤزلدن وفا اومما

اورۂيى ذهيردندى

ديشلرين اينجى دندى

دوردندى٬ اينجىدندى

اؤزون عجب گؤزلسن

ديلين جان اينجيدندى

منيم آديم حسن دى

منزليم داش کسن دى

فلکه بئل باغلاما

فلک زنجير کسندى

شافتالى چيچکلندى

قرنفيل لچکلندى

آغلا٬ گؤزلريم آغلا

آيريليق گرچکلندى

آى دوغدى قلبيلندى

دوغدوقجا قلبيلندى

قران گتير ال باسيم

بو قلب او قلب ايلن دى

گؤزلرين خومار ايندى

ياش تؤکر٬ يومار ايندى

تؤکمه زولفون سينن اوسته

گؤرنلر اومار ايندى

داغدان يئنه ن سورودى

داغى دومان بورودى

ايلغارسيز يار يولوندا

جوان عؤمروم چورودو

بو گلن اوسکولودى

الينده ياس گولودى

نئچه يئردن يارام وار

اودا يار نيسکيلى دى

قاشلارين قبلۂ گاهدى

قبله دئسم گناهدى

داغلارا دومان چؤکسه

اودا من چکن آهدى

بوردان اوزاق گنجۂدى

زولفون پنجهپنجه دى

اؤلوم آللاه ايشيدى

آيريليق اشکنجۂدى

عاشيق سؤزون گيزلۂدى

سؤزون دوزون گيزلۂدى

سن باخچايا چيخاندا

لاله اوزون گيزلۂدى

من گئدنده قيش ايدى

گؤللر دولو قوش ايدى

ايسته ديم نامه يازيم

بارماقلاريم اوشودو

عزيزيم قئيقاجيدى

خاللارين قئيقاجيدى

ياديما سن دوشنده

قلبيمى درد آجيدى

عزيزيم يار داغى دى

بو داغلار يار داغى دى

هر يئرده يووا سالسام

فلک ييخار٬ داغيدى

عزيزيم اوزمه بارى

قاشلارين سوزمه بارى

آشناليق باشارميرسان

دوستولوغى پوزما بارى

داغلارين سال بوزلارى

سال داشى٬ سال بوزلارى

هر گئجه فراقيندا

ساييرام اولدوزلارى

عزيزيم يار ديارى

يار يوردى يار ديارى

آلچاق اول اوجا داغلار

گؤرونسون يار ديارى

قاشلارين ذولقدرى

اوجلارى ميل قدرى

هر سحر اوزون گؤرسم

آچيللام گول قدرى

تبريزين کوچۂلرى

بانلايير بئچۂلرى

سنسيز گؤزوم يول چکير

بو اوزون گئجۂلرى

سو گلرليللنديرى

باغچانى گوللنديرى

دردلينى دينديرمۂيين

درد اونى ديللنديرى

عزيزيم دالدا يئرى

يئل توتماز٬ دالدا يئرى

ايکى گؤيول بير اولسا

تئز تاپار دالدا يئرى

عاشيغام اويان يئرى

يوخودان اويان يئرى

يوز ايل سئل اويا بيلمز

بير گون غم اويان يئرى

قيرميزى ياسديق اوزى

قويونلار اوتلار دوزى

گل اوتور همدم اولاق

دانيشاق درديميزى

گئديرديم باغ آراسى

تاپديم بير نار داناسى

گؤيول سئون گؤيچگين

نه آغى٬ نه قاراسى

خاللارين اؤز قاراسى

ياخشيدير گؤز قاراسى

هر قارا يويولسادا

يويولماز اوز قاراسى

جئيرانام چؤل دليسى

سونايام گؤل دليسى

سيز منى قينامايين

اولموشام ائل دليسى

ائلۂمى آى قاباغى

بولوددى آى قاباغى

يئتيمين اوزى گولمز

آچيلماز آى قاباغى

بولبوللر سوزر باغى

دولاشيب گزۂر باغى

جمالين گول غنچۂسى

آچيلسا بۂزر باغى

خيرداجا جيب پيچاغى

اولدوم ائللر قاچاغى

بير سحر گل بير آخشام

بيرده گون اورتاچاغى

عاشيق گزير محالى

سؤزله بزير محالى

چوخ گزيب٬ چوخ دولانان

هر ايشدن اولور حالى

مرد سؤزو سؤزدن آلى

آت قاچار٬ پارلار نالى

ماهر اووچى اوولاقدا

نشانى گؤزدن آلى

يولوم داشلى قايالى

هر ايشدن اولوم حالى

گؤرۂسن هئچ تاپيلار

من تک باشى بلالى؟

مارالين ايزى قانلى

توپوغى٬ ديزى قانلى

اووچيلار اوو ووردولار

توتدولار بيزى قانلى

عزيزيم آى اينجه لى

گئتديکجه آى اينجۂلى

سنه باخان گؤزلريم

نه ياتار نه دينجۂلى

آچيلارام گول کيمى

اوخورام بولبول کيمى

گؤيلومه دئيۂن اولسا

ساراللام سونبول کيمى

عزيزيم من قوربانى

گؤزلرون من قوربانى

آپار مينا داغينا

سنده کس٬ من قوربانى

من عاشيغام٬ هاسنى

حق ساخلاسين هاسنى

خسته گؤيلو نار ايستر

منيم گؤيلوم هاسنى

قوى گئديم يوردا منى

تاپيشير قوردا منى

گؤزى يولدا قالان وار

اؤلدورمه بوردا منى

آپاردى بايات منى

اوولادى صاياد منى

آپاريرسان سن آپار

آپارماسين ياد منى

آتيبدى چوخلار منى

بيرجه يار يوخلارمنى

آماندير ائله باخما

کيرپيگين اوخلار منى

قيزيل گول دسته منى

ائيلۂدين خسته منى

من کى بولبول دگيلديم

قويدون قفسده منى

يار بيلر يار قدرينى

تار چالان تار قدرينى

جفا چکميۂن بولبول

بيلمز باهار قدرينى

تاپماجالار ( بيلمۂجۂلر)

تاپماجالار دونيا خالقلارينين بير چوخونون فولکلوروندا اولدوغو کيمى٬ آذربايجان خالقينين شفاهى ائل ادبياتيندا ان گنيش اؤلچوده ياييلميش نوعلريندن بيريدير٠ تاپماجالارسؤزو قورولوشو باخيميندان نظم و نثر شکلينده اولماقلا برابر٬ ييغجام٬ آهنگدار و آنلاملى اولدوقلاريندان خالق طرفيندن راحاتليقلا ازبرلۂنيب و سئويلهسئويله دئييليب و دينلۂنيلير٠

تاپماجا عموميتله بير يارانميشدان٬ بير اولايدان و يا بيرآنلامدان بديعى بنزتمه و اؤرتولو اشارۂلر سؤيلۂنير و دينلۂنينجىدن بو نشانه و رمزلردن فايدالاناراق او شئيين٬ اولايين و آنلامين آدينى تاپماسى ايستۂنيلير٠ بئلۂليکلۂده تاپماجاداياشايشين سايسيزحسابسيز سحۂلرينه عايد بنزتمۂلر و ائلين دوشونجؤ٬ دويغو٬ خيال و فانتئزيسينى جوربۂجور و اينجۂدن اينجۂ بديعى سؤز مينياتورلاريندا گؤسترمکدۂدير٠

دئمک٬ يئر اۆزونده اولان ياراديشلاردان تا گؤيون اولدوزلارينا قدر و ائل ياشايشى ايله ايلگيلى هر بير شئيدن وئريلن ايما و نشانۂلر ايله او شئيى آختاريب تاپماق طلب ائدير٠

آخشام اولجاق گؤزلره قونار٬ سحر اولجاق قانادلانار (يوخو)

کيشيلر بيلير آدينى٬ قادينلار بيليردادينى٠ (ساققيز)

بو نه قدر ايمانسيز٬ داما ديرمانار نرديوانسيز (دومان)

بير اۆزۆ آغ٬ بير اۆزۆ آل٬ دادى بال (شافتالى)

سؤز يوخ کى بيلمۂجۂنى٬ ايلک باشدا بير انسان ياراتميش٬ دۆزۆب قوشموش٠ اگر بو يئنى يارانان بيلمۂجه٬ خالق طرفيندن سئويليب٬ منيمسۂييرسه٬ او ايلک ياراتديغى انساندان قيريلير و ائل مالى اولور٠ سونرا زامان اؤتدوکجه بيلمۂجه دگيشمۂلره اوغرايير و خالق بيلمۂجۂلرى خزينۂسينۂ آرتيريلير٠ بو بيلمۂجۂلر بيزدن سونرا بير زامان ياشاياجاق٬ بيلمۂجۂلرايرماغينا قوشولاجاق و او ايرماغين بير داملاسى کيمى آخاجاق و ائلين رسمرسوم عمانينا قووشاجاقدير٠

تاپماجالار٬ بديعى سؤز قورولوشو جهتدن آتالار سؤزو و دئييملر کيمى ييغجام و سيخيملى اولدوقلارى حالدا٬ اونلارين دانيشيق و سورغوجاواب شکلينده ان آزى ايکى آدام يعنى سؤيلۂين ودينلۂين (يا دينلۂينلر) آراسيندا گليشمۂسيله اونلاردا ذهن و ادراکين درينلشمۂسينه يارديم گؤسترير٠

آتا مينۂر سسلنمز٬ يئره دوشر پاسلانماز٬ سويا دوشر ايسلانماز٠ (گون ايشيغى)

آتيليب دوشر٬ سوسوز پيشر٠ (قوورغا)

آخشام آچيلير٬ سحر بوکولور٠ (رختخواب)

آخشام باخاندا چوخ اولور٬ سحر باخاندا يوخ اولور٠(اولدوزلار)

آراز قيراغى دوزدى٬ ساناسان اللىيوزدى٬ اوغلى داعوايا گئدير٬ آناسى هله قيزدى٠ (آرى)

اسلان کيمى ميريلدار٬ تومارلاسان خورولدار٠ (پيشيک)

آغاج باشيندا قارغا٬ آغزى دولى قوورغا٠ (خاشخاش)

آغاجين ايچين اويدولار٬ کنده کوخا قويدولار٠ (چاناق)

آغ آتيم٬ آبباز آتيم٬ سارى قايادان قوپماز آتيم٠ (ساققيز)

آغاج باشيندا بوخچا٬ نه بوخچادى٬ نه تاخچا٠ (يووا)

آغاج باشيندا آغ پامبيق٠ (قار)

آغاج باشيندا آل ياناقلى قيز٠ (آلما)

آغاج دئييل يارپاغى وار٬ آدام دئييل دانيشار٠ (کيتاب)

آغدى تارلاسى٬ قارا توخومو٬ اللۂ اکيلير٬ ديلله بيچيلير٠ (مکتوبيازى)

آغاجين توتماق اولماز٬ عطرين اونوتماق اولماز٠ (قيزيل گول)

آغ آتيمى ناللاديم٬ کوردوستانا يوللاديم٠ (مکتوب)

آغ قارلا٬ قارا توخوم٬ اليم ايله اکيرم٬ ديليم ايله بيچيرم٠ (يازى)

آغ ملفۂنى ياش ائيلر٬ ايکى گؤيولو خوش ائيلر٠ (قلم)

آغدى دونو٬ يوخدو جانى٬ اوزوناوزون جايناقلارى٬ يئره گيرۂر ديرناقلارى٠ (چادير)

آغزى قارا٬ اوزو يوخ٬ سودا اوزۂر٬ گؤزو يوخ٠ (زلى)

آغزى واردى ديشى يوخ٬ اونو دؤيمۂين کيشى يوخ٠ (هونگ دستۂسى)

آغزى پولاددان٬ قويروغو ساپدان٠ (ايگنه)

آغزين آچار٬ زهر ساچار٬ اونو گؤرۂن قورخوب قاچار٠ (ايلان)

آقوش هاردان گليرسن؟ قانلى قايا ديبيندن٠ قانين نۂدن قوروموش٬ الله بئله بويورموش٠ (کهليک)

آغير٬ آغير حاللانير٬ گؤيدۂن يئره ساللانير٠ (ياغيش)

آغيرليغين يئر گؤتورۂر٬ روزوسون آللاه يئتيرۂر٠ (تازا دوغولموش کؤرپه)

آلتى بولاق ايچرلر٬ اوستو زمى بيچرلر٠ (قويون)

آلتى درى٬ اوستو درى٬ ايچينده بير اووج دارى٠ (انجير)

آلديم بيردانا٬ سينديرديم اولدو مين دانا٠ (نار)

آياغى وار قاچانماز٬ قانادى وار٬ اوچانماز٠( خرچنگ)

ات ديرۂيين باشيندا دمير دئشيکلى پاپاق٠ (اوسکوک)

ات صانديغيم٬ يئتميش يئددى قات صانديغيم٬ گير ايچينده يات صانديغيم٠( آنا بطنى)

اتسوموکدن بالتا ساپى٬ بير بوداغى٬ بئش يارپاغى٬ آل دئينده آچيلير٬ وئر دئينده بوکولور٠ (قول و ال)

اتيندن کباب اولماز٬ قانيندان کاسا دولماز٠ (نار)

اذان وئرۂر٬ ناماز قيلماز٬ آرواد آلار٬ کبين بيلمز٠( خوروز)

ازل باشدا امرديک٬ اممۂسئيديک اؤلرديک٠ اما ايندى امميريک٬ اممۂسک ده اؤلموروک٠ (آنا سودو)

ازلده دؤرد آياقلى٬ سونرا ايکى آياقلى٬ آيلار٬ ايللر سووشدى٬ دولانير اوچ آياقلى٠ (انسانين کؤرپۂليک جوانليق و قوجاليق چاغلاريى)

ازيلمز٬ اوزولمز٬ سفرۂيه دوزولمز٠ (داش)

ازل مئشۂده ايدى٬ آيرى پئشۂده ايدى٬ ايندى ياراق اولوبدى٬ باباما داياق اولوبدى٠ (ال آغاجى)

آغزى يوخارى باخار٬ آلتيندان ياغيش آخار٠( آش سوزن)

اگرى بويون٬ ياشيل پاپاق٬ سودا گزۂر٬ ياستى ياپالاق٠ (اوردک)

ال ايله توتماق اولماز٬ گؤز ايله گؤرمک اولماز٠ (يئل)

ال ايشيدى٬ ال ايشى٬ اونى گئيدى بير کيشى٬ او هانسى چوخادير کى٬ يوخدور هئچ بير تيکيشى٠ (ياپينچى)

ال ايله ياپيلار٬ قولاغا تاخيلار٠ (سيرغا)

ال قدر مزار٬ هر يئرى گزۂر٠ (باشماق)

اليم ايله اکۂرم٬ ديليم ايله بيچۂرم٠ (يازى)

ائوده اوتوروب بير کيشى٬ نۂنملۂدى هر ايشى٠ (جهره)

ائويميزده بير کيشى وار٬ خورها خور ياتيشى وار٠ (پيشيک)

ائويميزده ايکى گلين وار٬ هر ايکيسى ده بير بويدا٠( قاپىنين ايکى تايى)

ائولرى قونشو ايکى قارداش وار٬ هر بير شئيى گؤرولر٬ بيربيرينى گؤره بيلمزلر٠ (گؤزلر)

ائويميزده بير کيشى وار٬ ايکى هاچالى ديشى وار٠ (قئيچى)

او نۂدى کى٬ آياغيندان آسيلار؟ (قويون)

او نۂدى کى٬ ال وورسان قانى چيخار؟ (شاه توت)

او نۂدىکى٬ ائوه گيرماغا حققى يوخ٬ وفاسىنين صحبتى چوخ؟ (ايت)

او نۂدىکى٬ اوخودا توکندى٬ يايى دا؟ (کيرپيک و قاش)

او نۂدىکى٬ اوتوز سککيز کؤينک گئيۂر٬ هئچ بيرىنين دويمۂسى يوخ؟ (يارپاق کلم)

او نۂدىکى٬ بير بالاجا اوزو وار٬ يوزلرله گؤزو وار٠ (اوسکوک)

او نۂدىکى٬ اؤرتويونو سالاندا دونيا ظولمات گؤرونور٬ اؤرتويونو گؤتورنده هر يئر نورا بورونور؟ (گونش)

او نۂدىکى٬ بالدان شيرندى٬ زهردن آجى؟ (ديل)

او نۂدىکى٬ ايشيغى وار٬ ايستيسى يوخ؟ ( آى)

او نۂدىکى٬ دايانيبدى داياقسيز٬ او نۂدىکى بويانيبدى بوياقسيز؟ (گوىيئر)

او نۂدىکى٬ سلاحى يوخ آتيشار٬ آتيشيبان بيربيرينه قاتيشار؟ (بولودلار)

او نۂدىکى٬ کؤک آتار٬ يارپاق آچماز؟ (گؤبۂلک)

او نۂدىکى٬ مزارين اؤزو قازار؟ (دامجى)

او نۂدىکى٬ نه اود دا يانار٬ نۂده سودا آليشار؟ (بوز)

او نۂدىکى٬ قولاغيندان کسيلر؟ (ايت کوچويو)

او نۂدىکى٬ ياشى چوخدو قوجالماز٬ او نۂدىکى٬ گزۂر٬ بير يئرده دورماز٬ او نۂدىکى٬ نه اسکيلمز٬ نه دولماز؟ (دونيا٬ يئل٬ دريا)

اوتايدا دورار گئدر٬ بوينونو بورار گئدر٬ بير سورويه سوخولسا٬ قيرخينى قيرار گئدر٠ (جاناوار)

اونون آدى پريدى٬ گؤيلومه مشتريدى٬ گئجه آنادان اولدو٬ سحر دوردو٬ يئريدى٠(جوجه)

اويانى مرمر٬ بويانى مرمر٬ ايچينده گزير نازنين دلبر ( ديل)

او هانسى قوشدو٬ يووادان اوچدو٬ داها قاييدا بيلمۂدى٠ (سؤز)

اود دا يانماز٬ سودا ايسلانماز٬ يايدا اؤلور٬ قيشدا ديريلير٠ (بوز)

او هانسى آغاجدير هر گون بير يارپاغى دوشر؟ ( تقويم)

اؤزو آلا٬ يئرى تالا٬ گؤينگى پارا٬ قلبى قارا٠ (لاله)

اؤزو بيرجه بارماق٬ قويروغو اون بير قاريش٠ ( ساپلى ايگنه)

اوجا حاجى٬ کؤک حاجى٬ دومان باشينين تاجى٠ (داغ)

اوزوناوزون اوزانار٬ هفتۂده بير بزۂنر٠ ( شريت: پالتار آسيلان ايپ)

اوزون قيز اوبا گزۂر٬ خميرله اؤزون بزۂر٠ (اوخلوو)

اوستو تخته آلتى داش٬ سککيز آياق٬ ايکى باش٠ ( ول و اؤکوزلر)

اوزوک آلديم قاشى يوخ٬ تپه گؤردوم داشى يوخ٬ او نۂدىکى٬ آغلايير٬ گؤزلرينين ياشى يوخ٠ ( کمانچا)

ايچى قيرميزى ٬ اوستو بوز٬ ائشيگى اتى شيرين٬ ايچى سومويو قوز (هولو)

ايچى قيرميزى شيرين٬ پالتارى ياشيل قالين٠ (قارپيز)

ايشيمايشيم ايشيلدار٬ آياق قويسان خيشيلدار٠(قار)

ايکى آناسى٬ بئشبئش بالاسى٠ اونو تاپمايان آيى بالاسى٠ (ال و بارماقلار)

ايکى اؤکوز بير يئرده٬ بيرى آلدى٬ بيرى چال٠ آل ياتير ترپنميرى٬ چال اوچور گؤرسنميرى٠ (اودتوستو)

ايکى باجيم وار بير بويدا٬ بيرى دايانيب٬ بيرى هايدا٠ (قاپى تايلارى)

ايکى فنر٬ گوندوز يانار٬ گئجه سؤنر٠ (گؤزلر)

ايکى قوشوم وار چيگينلردن يوخارى٬ هرنه باخيرام هئچ بيرينى گؤرنميرم٠ (قولاقلار)

ايگنۂسى چوخ٬ تيکۂنى يوخ٬ اتى درمان٬ اؤزو حيوان٠ (کيرپى)

ايگنه گؤزوندن باخار٬ هدفين اودا ياخار٠ (تفنگ)

بابامين بير چوخاسى وار٬ قاتلاماق اولماز٠ ايچى دولو اشرفيدى٬ خرجلۂمک اولماز٠ (گؤى٬ اولدوزلار)

بازاردا اولماز٬ ترزيده دورماز٬ اوندان شيرن زاد اولماز٠ (يوخو)

باشيندا وار بوداغى٬ گزير مئشۂنى داغى٠ (مارال)

باشى يئرده٬ داليسى گؤيده٠ (دوزان قوردو)

باغدا سورونر گزۂر٬ آزآز گؤرونر گزۂر٠ اوخشايار بير يوماغا٬ قورخورام ال وورماغا٠ (کيرپى)

بالاجا قويو٬ گومبولدار سويو٠ (قليانين سو توتان يئرى)

بالاجا مزار٬ هريانى گزۂر٠ (باشماق)

بالاجايام٬ سارييام٬ ائله بيلمۂيين دارييام٠ سيزه چؤرک اولارام٬ زميلرين بارييام٠ (بوغدا)

بدنى وار باشى يوخ٬ قوللارى وار قيچى يوخ٬ قارنين سؤکسن قارنى يوخ٠ (کؤينک)

بوخارى ها بوخارى٬ بوخاريدان يوخارى٠ اوردان بير کيشى چيخدى٬ چيگنى قارا چوخالى٠ (توستو)

بوستاندا نار کيميدى٬ آغابباغ قار کيميدى٠ اوستاوسته گئييب دونو٬ سويوق کسمۂسين اونو٠ ( يارپاق کلم)

بير اوزودو٬ مين گؤزو٠ (قلبير)

بوردا وورار قيلينجى٬ باغداد دا اوينار اوجو٠( شيمشک)

بير آتيم وار بير يئرده دورماز٬ هى يول گئدر يورولماز٠ (آخار سو٬ چاى)

بير آغاجيم وار اون ايکى بوداغ٬ هربوداغيندا وار اوتوز يارپاق٬ هر يارپاغى نين٬ بير اوزو قارا٬ بير اوزو آغ٠ (ايل٬ آيلار٬ گونلر٬ گئجه و گوندوز)

بير آتيم وار ريحانى٬ گزۂر جمله جهانى٬ داغ داليندا گيزلۂنر٬ نه اتى وار٬ نه قانى٠ (گونش)

بير ايل اکيلر٬ يئددى ايل بيچيلر٠ (يونجا)

بير بالاجا بويو وار٬ دام دولوسو تورو وار٠ (چراغلامپا)

بير بالاجا داغارجيق٬ ايچى دولو خيردا مينجيق٠ (انجير)

بير داغارجيق اونوم وار٬ ايچينده بير وردنه٠ (ايگده)

بير اينگيم وار اوزمۂلى٬ اوستو قيزيل دويمۂلى٬ هر کيم اونو تاپماسا٬ بير جوت اؤپوش وئرمۂلى٠ (باليق)

بير زميم وار ايلده ايکى کره بيچيلر٠ (قويون)

بير قوشوم وار آلاجا٬ ديرماشيبدى آغاجا٬ اؤزونه بير ائو تيکدى٬ نه قاپى قويدو٬ نه باجا٠ (قاباق)

بير قوشوم وار٬ دريسى پولدان٬ گؤزلرى نوردان٠ (باليق)

بير قاپاغى وار٬ مين يارپاغدى٠ (کيتاب)

بير قوشوم وار ايکى قانادلى٬ قاناد آچار٬ اوچانماز٠ (قاپى)

بير کاسا الماس٬ سحرى گؤرمز٠ (اولدوزلار)

بير گوزگوم وار قاپاقلى٬ آلتىاوستو ساچاقلى٠ (گؤز)

بيرى دئيير گلين گئدک٬ بيرى دئيير من وارام٬ بيرى باشين بولايير٠ (سو٬ داش٬ اوت)

بيرى اوچار قاييتماز٬ بيرى ياتار اوجاقدا٠ (توستو٬ کول)

بيزيم ائوده دؤرد گلين وار٬ هر دؤردو بير بوىبوخوندا٠ (ائوده دؤرد بوجاق)

پالتارينان ايستى سويا سالارلار٬ آسانليقلا پالتارينى سويارلار٠ (يئر آلماسى)

پوستۂدى٬ ها پوستۂدى٬ تخت روان اوستۂدى٠ قوزو کيمي اوت اوتلار٬ سو ايچمگه خستۂدى٠ ( باراما قوردو)

تاپ بو نۂدى٬ تاپماجا٬ آياقلارى ياپماجا٬ گؤلرى وار پيالاجا٠ (دوه)

تاپ بو نۂدى٬ تاپماجا٬ سوروده ساققالى قوجا٠ (تکه)

ترازيدا چکيلمز٬ بازارلاردا ساتيلماز٬ بالدان شيرين دادى وار٬ يئمک اولماز جانى وار٠ (اوشاق)

تورپاق دگيل٬ داش دگيل٬ قورو دگيل٬ ياش دگيل٬ بوينوزو وار٬ قوچ دگيل٬ قانادى وار٬ قوش دگيل٠ (کپنک)

جانى واردى قانى يوخ٬ يئر آلتيندا سانى يوخ٠ (قاريشقا)

جارچيسى چوخ٬ بازارى يوخ٬ گلۂنى چوخ٬ گئدۂنى يوخ٠ (قبرستان)

جانى يوخدو فيرلانار٬ گئجهگوندوزو قانار٠ (ساعات)

جاوانليقدا گؤرونر قارا٬ قوجاليقدا اوخشار قارا٠ (توک)

جمله جهان ايچينده٬ باخان اوزده ايچينده٠ (گوزگو)

چکيده بيرجه مثقال٬ قيمتده مينجه دينار٠ (برليان)

چؤلده يوخدو٬ داغدا وار٬ يئرده يوخدو٬ درۂده وار٠ (د حرفى)

چوخلو تاغ آتار٬ تورپاقدا ياتار٬ قويما يئتيشسين٬ کالکال در٬ آپار٠ (خيار)

چؤل وار٬ چؤل وار٬ چؤلمک وار٬ اونو دوروب بؤلمک وار٬ هشتاد سککيز دويونده٬ دوخسان دوققوز ايلمک وار٠ (باليقچى تورو)

چيچکلرى گول دگيل٬ آغابباغدير قار دگيل٬ ايستى وئرۂر٬ يون دگيل٠ (پامبيق)

چؤلده دگيل٬ ائوده دى٬ نه يئرده٬ نه گؤيدۂدى٠ (پنجره)

چؤمچه باشى منديرى٬ بئلينده وار کنديرى٠ ميلچک قونسا ويزيلدار٬ ال دگنده سيزيلدار٠ (ساز)

چيل تويوق٬ چيلمه تويوق٬ پيچاق وورارسان قانى يوخ٬ اؤزونه گؤره قيمتى چوخ٠ (فرش)

چين اوتاق٬ چينچين اوتاق٬ قيرخ پلۂکان٬ مين بير اوتاق٠ (يارپاق کلم)

چيخديم تپۂيه٬ دوشدوم کوپۂيه٠ (چکمه)

حاجيدى ها حاجيدى٬ باشماغى نارينجدى٬ زوغ آتار٬ يارپاق وئرمز٬ گؤرن نه آغاجيدى؟ (مارال بوينوزو)

حاجيلار حاجا گئدر٬ جهد ائلۂر گئجه گئدر٠ بير يومورتا ايچينده٬ قيرخاللى جوجه گئدر٠ (نار)

حاليم حالدان يوخارى٬ قونوب گولدن يوخارى٬ بير عجايب قوش گؤردوم٬ ديزى بئلدن يوخارى٠ (چکيرتگه)

حامامحامام ايچينده٬ قلبير سامان ايچينده٬ دوه دللۂکليک ائدر٬ کؤهنه حامام ايچينده٠(ديش٬ آغيز٬ ديل)

حلمه٬ حلمه حلمۂسى٬ حلمه خاتين دويمۂسى٬ هرکس اونو تاپماسا٬ بير تومندى جرمۂسى٠ (اوزۂرليک)

حق ياپيب ياپيسينى٬ پيچاق آچار قاپيسينى٠ (قارپيزقوون)

حيتده داغ٬ پامبيقدا آغ٬ ائولره گلر٬ رنگى چؤنر٬ سويا دؤنر٠ (قار)

حئيواندى هئچ سسى يوخ٬ اوستونده پوللارى چوخ٠ (باليق)

خام گوموشه آخشام سپديم دارينى٬ سحر دوروب باخيب دئديم٬ بس هانى؟ اولدوزلار)

خرج ائلۂمۂسن آزالار٬ خرج ائلۂسن چوخالار٠ (علم)

داشى دميره چاخديم٬ پامبيغى اودا ياخديم٠ (چاخماق داشى)

داغدا تاپبيلدار٬ سودا شاپپيلدار٬ اوبادا فرمان٬ کندده سليمان٠ (قازما٬ باليق٬ ايت٬ خوروز)

داغدان آتارسان ازيلمز٬ بير يوموروغا تاب گتيرمز٠ (سوغان)

داغداکى آتلار٬ چمنده اوتلار٬ وقتى گلنده٬ ديمديگى چاتلار٠ (پامبيق قوزاسى)

داغدا ايديم٬ داغ ايديم٬ حؤرمتلى قوناق ايديم٠ ائوه گلجک ائولنديم٬ بئليمۂجک باغلانديم٠ (سوپورگه)

داغدان٬ قايادان آشار٬ پيشيک کيميى ديرماشار٬ ايلان کيمى سورونر٬ ديواردان برک ياپيشار٠ (کرتنکله)

داغدان٬ داشدان قان گلير٬ قيوريليميش ايلان گلير٬ کوکرۂميش اصلان گلير٠ (سئل)

داغدان گلير بانو خانيم٬ اللرى حنالى خانى٬ دينديرسن ديل آنلاماز٬ آلاجا کؤينک٬ چيت آرخاليق٠ (کهليک)

داغدان گلير هوزو کيمى٬ دگيرمانين توزو کيمى٠ (کولک)

داغدان گلير٬ داغ آلا٬ قوللارى بوداق آلا٬ هشتاد سککيز جايناغى٬ آز قالير آدام آلا٠ ( گوۂن کولو)

داغدان گلير٬ هنيرهنير٬ يئره دوشور٬ يومورو دمير٬ وور باشينا اوتور گمير٬ آداش دمير٬ آدون ندير؟ (قوز٬ گردکان)

داغلاردا لالا گزۂر٬ الده پيالا گزۂر٬ نه يومورتار٬ نه دوغار٬ يانينجا بالا گزۂر٠ ( باليق)

داغلاردا قار اريدى٬ آياق توتوب يئريدى٬ دره گؤروب باغيردى٬ دريا گؤروب کيريدى٠ ( چاى)

دام اوسته دانا دينگيلدير٠ ( دولو)

دريادا بير ائو گؤردوم٬ اوستونده وار دامباجا٬ يئريير ياواشياواش٬ تاپماجادى٬ تاپماجا٠ (گمى)

دؤرد گؤزلو بولاق٬ اوندان چيخان سو٬ آغابباغ٠ ( اينک امجگى)

دام اوسته قارا يايليق٬ قارياغيشا چارا يايليق٠ (آسفالت)

دونا بورونمز٬ گؤزه گؤرونمز٬ ديلدن اوزولمز٠ (سؤز)

دؤرد قارداش٬ ها اؤتوشور٬ بيربيرينه چاتا بيلمير٠( آرابانين تکرلرى)

دؤرد گلينيم وار هر دؤردوده بير بويدا٠ (اوتاغين دؤرد بوجاغى)

دۆز اکديم اگرى بيتدى٠ (تاغ)

دونيانى بزۂر اؤزو لوت گزۂر٠ (ايگنه)

دۆمدوز ايدى مئشۂده٬ ائوده آيرى پيشۂده٬ ايلان کيمى اوزانار٬ بير آغ کؤينک قازانار٠ (اوخلوو)

دوۂدن اوجا٬ کورسو بورونجا٠ (دوه جاهازى)

دئيه بيلمير سؤزۆنو٬ يانديرير اؤزاؤزونو (قوورغا)

ديزه چؤکدوم٬ اوندان اليوه سو تؤکدوم٠ (آفتافا٬ لگن)

رجبى کتده گؤردوم٬ يامان صفتده گؤردوم٬ ايگيرمى دؤرد اولدوزو٬ دؤرد آيين آلتدا گؤردوم٠ ( آت نالى و ميخلارى)

رفده وار فنجان٬ ايچى دولو مرجان٠ (قند قابى)

زولفون اوجو گوموشدو٬ الآياغيما ايليشدى٬ يئميشلرين ايچينده٬ يارپاقسيز هانسى يئميشدى؟ (شلغم)

زيرزميده يوسوف اوتوروب٬ قولاقلارين قيسيب اوتوروب٬ نه دينير٬ نه دانيشير٬ ائله بيل کوسوب اوتوروب٠ (کوپ)

زيرزميلرده ياتان٬ قارا پالچيغا باتان٬ حکيم درمان تک ساتام٬ اگر بيلدين نمۂدى؟ (زلى)

سارى اطلس٬ ايگنه باتماز٬ آند ايچيبدى٬ پيادا گئتمز٠(سهنگ)

سارى عباسى وار بونون٬ بوزمه ياخاسى وار بونون٬ اوستو چوپور٬ ايچى ديليم٬ گؤرنه صفاسى وار بونون٠ (ليمو)

سحرسحر بورملۂديم وئرديم اليوه٠ (دۆرمک٬ بلله)

سحر گول کيمى آچار٬ عالمه ايشيق ساچار٠ (گونش)

سققلى اوزون ساللانار٬ داغاداشا ديرمانار٠ ( کئچى)

سققلى وار بير قوجاق٬ بئلينده نئچه قورشاق٠ (سوپورگه)

سنه دئييم بيربيت٬ ايستر اوتور٬ ايستر گئت٬ يئميشلردن هانسيدير٬ ايچى سوموک٬ ائشيگى ات٠(ايگده٬ خورما)

سودا بيتر٬ سودا ايتر٠ (بوز)

سودا گزۂر جانى يوخ٬ باشين کسسۂن قانى يوخ٬ سويا دوشرسه پاتماز٬ قورودا ياتسا قالخماز٠ (قاييق)

سورۂلرده ميم سيز٬ حيوانلاردا ديلسيز٬ آغاجلاردا گولسوز٠ ( انا اعطينا٬ باليق٬ انجير)

سولاردا باتار٬ قورودا ياتار٬ هوپپانار٬ دوشر٬ اووردلارى شيشر٠ (قورباغا)

سويا دوشر٬ ايسلانماز٬ يئره دوشر٬ پاسلانماز٠ (آى ايشيغى)

شام آغاجينى اويارلار٬ اوستونه سيم قويارلار٠ آغلاما٬ سيميم آغلاما٬ يوخسا قولاغون بورارلار٠ (تار٬ کمانچا)

شکلى بنزۂر باداما٬ دولار سوخولار آداما٠ ( قاشيق)

شهربانى٬ گزۂر اوبانى٬ آلتى آياغى وار٬ ايکى دابانى٠ (ترازى)

شيرين اولور٬ بال دگيل٠ ياغا اوخشار٬ ياغ دگيل٬ رنگى آغدير٬ قار دگيل٠ ( قايماق)

عاشيق ائلدن يوخارى٬ شانه تئلدن يوخارى٬ عاشيق بير قوش گؤروبدى٬ ديزى بئلدن يوخارى٠ ( چکيرتگه)

علامت ها علامت٬ ايشى بوتون قيامت٬ الى يوخ٬ ناخيش چکر٬ ديشى يوخدو ديشلۂير٠ (شاختا)

عرب الينده٬ آتين بئلينده٬ بير اوجو يئرده٬ بير اوجو گؤيده٠ (نيزه)

عزيزيم٬ قفسدۂدى٬ بولبولدى قفسدۂدى٬ اوچاندا قوش تک اوچار٬ گللۂجگه يول آچار٠ (دوشونجه)

عزيزيم٬ بير آناسى٬ هرۂنين بير آناسى٠ اوچانلاردان هانسيدى٬ بير آنا٬ مين بالاسى٠ (آرى)

قاپى بير قونشودولار٬ بيربيرينى گؤرمزلر٠ (گؤز)

قاپى داليندا کيلکۂلى قيز٠ (سوپورگه)

قاتارلانيب گئدرلر٬ بيزه سالام ائدرلر٠ (دورنالار)

قات با قات دؤشک٬ اونو تاپمايان کؤشک٠ (يارپاق کلم)

قاتارقاتار اوچارلار٬ شاهين گؤرجک قاچارلار٠ گوندوزلرى اوتلويوب٬ گئجۂلرى کؤچرلر٠ ( دورنالار)

قارا تويوق٬ قارنى ياريق٠ (اوجاق)

قارادى٬ قيرميزيدى٬ دورنگيدى٬ قونورو داشلانيرى٬ سن دئيۂسن فرنگيدى٬ گئجۂلر او ساز چالار٬ من اوينارام٬ گوندوزلر من ايچميشم٬ او بنگيدى٠ (ميغميغا)

قارادى٬ قيرميزيدى٬ هاچادى باشى٬ سالارام٬ چيخاردارام آخار گؤز ياشى٠ (قلم)

قانادى وار٬ اوچانماز٬ قورى يئرده قاچانماز٠ (باليق)

قانادى وار اوچماغا٬ ايگنۂسى وار سانجماغا٠ (آرى)

قانادى وار٬ قوش دگيل٬ بويوينوزو وار قوچ دگيل٠ (کپنک)

قارا قوش قانادين گردى٬ باشيمين اوستونه سردى٠ (چتير)

قارا قوشو قويوغوندان آسارلار٬ اله آليب دوز قازانا باسارلار٠ (چمچه)

قلبى قارا٬ ياريق باشى٬ گئدر٬ گلر تؤکر ياشى٠ (قلم)

قوش دگيل٬ قانادى وار٬ قوشلاردان اوجا اوچار٠ (طياره)

قوش يووادان پيرلادى٬ بير داها دؤنه بيلمۂدى٠ (سؤز)

قوشوم عجايب قوشدو٬ اوزو قبلۂيه توشدو٠ اوت اوتلار قوزو کيمى٬ سو ايچمز نئجه قوشدو٠( باراما)

قولاق وئرۂر سؤزووه٬ هئچ گؤرونمز گؤزووه٠ (قولاق)

قيراقلارى سو٬ اورتاسى اود٠ (ساماوار)

قويروغوندان توتمايينجا٬ يوواسينا يؤنلمز٠ (قاشيق)

قيرخ کيشى وار بير بويدا٬ بير بيچيمده٬ هاميسى ياتيب بيرجه صانديق ايچينده٬ صانديق دا بابامين شالوار جيبينده٠ (کبريت)

قيرآت قووار٬ بوزآت قاچار٬ بوز آت قووار٬ قير آت قاچار٠ (گئجهگوندوز)

قيرميزى هئره اوسته آغجا قوشلار دوزولموش٠ (ديشلر)

قيرميزى نار٬ هر يئرده وار٠ (اود)

قيزيل اؤکوز ياتار قالخماز٬ بوز اؤکوز گئدر قاييتماز٠(اودتوستو)

قيزيل آغاج ييرغانير٬ سيرقالارى ساللانير٠ (ذوغال آغاجى)

قيزيل گول پرداخلانير٬ قول آچيب چارداخلانير٠ تورپاقسيز يئرده بيتر٬ بوداقسيز يارپاقلانير٠ (مارال بوينوزو)

کاغاذا بوکدوم سامانى٬ آغزيما چيخدى دومانى٠ (سيگار)

کؤرپو آلتيندا دؤرد بارماق٬ اوندان تؤرۂر ياغ قايماق٠ (اينک امجگى)

کورون قيراغى دوزدى٬ سوناسى گؤلده اوزدى٠ اوغلو شاهليق ائلۂيير٬ آناسى هله قيزدى٠ (آرى)

کوللارى گزۂر پوساپوسا٬ قيچلارى اوزون٬ قولو قيسا٠ (دووشان)

کيچيککيچيک صانديقلار٬ ايچى دولو فينديقلا٠ (نار)

گلر بيربير٬ گئدر بيربير٠ گلن گئدر٬ گئدن گلمز٬ گل سن بونى بيل٠ (دوغوماؤلوم)

گليرديم آدام ايله٬ بير بشقاب بادام ايله٬ نه ديلى وار٬ نه آغزى٬ دانيشير آدام ايله٠ (کيتاب)

گليرديم کتدن٬ سس وئردى بنددن٬ آغزى سوموکدن٬ سققلى اتدن٠ (خوروز)

گؤروشو اصلان کيمى٬دوروشو قاپلان کيمى٬ ياييلير حصير کيمى٬ سوروشور اسير کيمى٠ (پيشيک)

گون چيخاندا يوخ اولور٬ گون باتاندا چوخ اولور٠ (الدوزلار)

گوندن گوجلو٬ يئلدن گوجسوز٬ يوخدور گؤزى٬ آغلار اوزو٠ (بولود)

گؤزو بنزۂر جئيرانا٬ خدمت ائدر انسانا٬ آدام مينسه اوستونه٬ باش اگمز هئچ سلطانا٠ (آت)

گؤزو يوخ٬ قولاغى يوخ٬ کورلارا يول گؤسترر٠ ( عصا ال آغاجى)

گؤيدن بير نوغول دوشدو٬ تويوق اونا يوروشدو٠ (توت داناسى)

گؤيدن دوشدوسنه ياپيشدى٠ (آد)

گؤيده گلير گيرده دمير٬ وور باشينا اوتور گمير٠ (گردکان)

گؤيدن دوشدو٬ يئر اونى ايچدى٠ (دامجىياغيش)

گؤيدن گلير هنيرهنير٬ يئره دوشور سولو پنير٠ (توت)

گؤيدن دوشدى بئش يئميش٬ بيرى بيريندن خوش يئميش٬ سگگيز داناسى گون گؤرموش٬ دوققوزو گون گؤرمۂميش٠ (۱۷ رکعت ناماز)

گؤيدن يئره بوز ياغير٬ باخين نه تئزتئز ياغير٠ (دولو)

گؤيده دوغولار٬ يئرده بوغولار٠ (ياغيش)

گؤيده گزۂر بير مايا٬ ايشيق وئرۂر دونيايا٠ (گونش)

گؤيده گزۂر قالاققالاق٬ گاه بوز اولار٬ گاهدان دا آغ٠ (بولود)

گؤيله اوچار گؤرونمز٬ يئره دوشسه سورونمز٠ دوغار٬ تؤرۂر٬ ارى يوخ٬ قانادينين پرى يوخ٠ (ياراسا)

گئدر٬ گلمز٬ ياتار٬ دورماز٠ يئيۂر دويماز٠ (توستى٬ کول٬ تندير)

گئجه آچيلار٬ گوندوز ييغيلار٠ ( يورغان دوشک)

گئدرگئدر ايز قويماز٬ قاييداندا توز سالماز٠ (کؤلگه)

گئجه خاتين٬ گوندوز کلفت٠ (سوپورگه)

گئجه يومولار٬ سحر آچيلار٠ (سارماشيق گولو)

گون چيخاندا گولر٬ گون باتاندا مورگولر٠ (گونه باخان)

لالۂلر٬ آى لالۂلر٬ لالۂدن پيالۂلر٠ بوداغيندان گول آچار٬کؤکلريندن بالالار٠ (يئرآلماسى)

للۂم دئيير دوز دوردوم٬ اگرى ياتديم٬ دوز دوردوم٠ يوز ايل ارکک قوينوندا٬ گلين ياتديم ٬ قيز دوردوم٠ (خورما آغاجى)

ماوى تارلا اوستونده٬ آغ گؤيرچين يئللۂنير٠ (دريا و يئلکن)

مجنوندا يوخدى٬ ليلى ده وار٬ کرم ده يوخدى٬ اصلى ده وار٠ ( لحرفى)

مرکبسيز يازيلار٬ اورکلره سوزولر٠ (عشقمحبت)

ممد باغير باغيندا٬ گول بيتۂر٬ يئل وورار يئللۂنديرۂر٬ سيرغالارى قولاغيندا (گيلانار)

منده وار٬ سنده ده وار٬ زرگرده وار٬ دولگرده يوخ٠ (نقطه)

من عاشيق٬ بوداغ آتار٬ بوداغا بوداغ آتار٬ تورپاقسيز يئرده بيتر٬ يارپاقسيز بوداق آتار٠( مارال بوينوزو)

من عاشيقم٬ بير آتا٬ بير اوغولدى٬ بير آتا٬ هشتاد دوه٬ قيرخ قاتير٬ يوکلۂنيبدى بير آتا٠ (آت چولو اوستونده اولان آت قاتير شکيللرى)

منده ديۂر٬ سنده ديمز٬ بابادا ديۂر٬ آنادا ديمز٠ ( بو سؤزلرى دئينده دوداقلارين بيربيرينه دييبديمۂمۂسى)

من گئدۂرم٬ او قالار٠ (آياق ايزى)

من گئديرم٬ او دا گئدير٬ من قاييديرام٬ او دا قاييدير٠ (کؤلگه)

من گئدۂرم٬ او گئدۂر٬ جيبيمده تيکتيک ائدر٠ (ساعات)

منيم گولوم٬ گول آچار٬ گولونو موشکول آچار٠ سنده بير٬ آيدا ايکى٬ هفتۂده اوچ گول آچار٠ (نقطه لرين سايى)

منيم بئش قارداشيم وار٬ بيرى هرگون دانيشار٬ ايکيسى قولاق آسار٬ ايکيسى دوروب باخار٠ (آغيز٬ قولاق٬ گؤز)

منى بئله يئمزلر٬ منسيز هئچ نه يئمزلر٠ (دوز)

منى منيمجه٬ مندن اوجا٬ کورسى بويونجا٬ کورسودن اوجا٠ (چراغلامپا)

مئشۂده باشين کسديلر٬ شهرده لشين ساتديلار٬ اودا دوشدى آليشدى٬ توستوسو هاوايا قاريشدى٠ (آغاج و تختا)

مئشۂده ها مئشۂده٬ بئش قارداش وار مئشۂده٬ بئشى ده بير پئشۂده٠ (جوراب ميللرى)

مين بير اوغول٬ بير آتا٬ هاميسى مينيب بير آتا٠ (قارغيدالى)

مينديرديلر آغاجا٬ چيخارتديلار ياماجا٬ قويدولار بير يئرۂکى٬ نه قاپى وار٬ نه باجا٠ (جنازه)

نار داناسى٬ نور داناسى٬ يئر اوزونون بير داناسى٠ (قران)

ناردا وارها٬ ناردا وار٬ ناردان شيرين هاردا وار٠ ال توتماز٬ پيچاق کسمز٬ اوندان شيرين هاردا وار٠ (يوخو)

ندندى ها ندندى٬ اينجيلى صدف ندندى٠ ايچيندۂکى آغسارى هئچ قاريشماز ندندى٠ (يومورتا)

ندندى ها ندندى٬ درمه نازيک بدندى٠ پلوون ياراشيغى٬ گؤرن رنگى ندندى؟ (زعفران)

نرمه نازيک جولفا توخور٬ کيمسۂنۂ اونو اؤرتدويو يوخ٠ (شيطان تورو)

نه داشى وار٬ نه تختۂسى٬ نه زرى وار٬ نه بافتاسى٬ چايين اوسته کؤرپو سالار٬ ستونلارى سودان اولار٠ (بوز)

نفسى وار٬ قانى يوخ٬ جسدى وار٬ جانى يوخ٠ (کؤروک)

نه الى وار٬ نه آياغى٬ قاپى آچار دلى ساياغى٠ (يئل)

نه درد قانار٬ نه کدر٬ من گئتسم٬ او دا گئدر٠ (کؤلگه)

نه ديلى وار نه آغزى٬ نه تارى وار٬ نه سازى٬ هريئردن خبر وئرۂر٬ اوخويار هر آوازى٠ (راديو)

نه زريدى٬ نه بافتا٬ ايچينده ياشيل تافتا٠ (پسته)

نه گوموشدو٬ نه قيزيل٬ سويا دوشسه ايسلانماز٬ يئره دوشسه پاسلانماز٠ (جيوه)

نه گئجه ياتار٬ نه سويا باتار٠ (کؤلگه)

هايدى٬ هايدى٬ هارايدى٠ باخين گؤرون نه هايدى٠ ايچينه بير اود دوشوب٬ گؤرون نه هاى هاراردى٠ (سماور)

هار گئدر٬ هوى گئدر٬ بيرجه قاريش يول گئدر٠ (قاپى)

هر طرفى آغ قايا٬ ايچينده سارى مايا٠ (يومورتا)

هر قورد ايپک سريمز٬ آياق توتار يئريمز٬ مين ايلده گليب گئچسه٬ ياخشىيامان چورومز٠ (ياخشى آد)

هم ميسدى٬ هم گوموشدى٬ آراسى دؤيولموشدى٠ (پول سککۂسى)

هونگهونگ ايچينده٬ زنگ هونگ ايچينده٬ نه يئردۂدى٬ نه گؤيده٬ اصلى فرنگ ايچينده٠ (ساعات)

هئيوا کيمى ساپ سارى٬ ديبى اينجه باشى ايرى٬ آغاجيندان درۂرم٬ لذتله يئيۂرم٠ (آرمود)

هينىهنيجه٬ بوينى ايريجه٬ هارا گئديسن٬ بو يارى گئجه؟ (دوه)

ياتاندا يومورى ياتار٬ اتينى درمانا ساتار٬ هرکيم ايستۂ سه توتسون اونى٬ تيکانلارى الينه باتار٠ (کيرپى)

يازيليدى قران دگيل٬ بوينوزلودى٬ قوچ دگيل٬ قانادى وار قوش دگيل٠ (کپنک)

يايدا قورودورلار٬ قيشدا اريديرلر٠ (قوروت)

يوک آلتيندا ايکى تاس٬ بيرين قالدير٬ بيرين باس٠ (گؤروک)

يول اوسته قازان قاينار٠ (قاريشقا يوواسى)

يومورو مرمر داشى٬ ايچينده بگلر آشى٠ پيشيرسن آش اولار٬ پيشيرمزسن قوش اولار٠ (يومورتا)

يوموروغوم ييريغووا٠ (اليم جيبووه)

يئددى دليکلى توخماق٬ اونى بيلمۂين آخماق٠ (باش)

يئر آلتدادير ائولرى٬ اگرىبويرى يوللارى٬ نه اينجۂدير بئللرى٠ (قاريشقا)

يئريم درين دريالار٬ مندن قيمتلى نه وار؟ (مرجان)

داغدان گلير٬ داشدان گلير٬بيرکوکرۂميش اصلان گلير٠ (سئل)

شکره بنزۂر ٬ دادى يوخ٬ گؤيده اوچار قانادى يوخ٠ (قار)

السيز آياقسيز قاپينى آچار٠ (يئلکولک)

يئرده قيزار٬ گؤيه چيخار٬ دولوخونار٬ ياشى آخار٠ (بولود)

منيم بير آرخاداشيم وار٬ يول گئدندۂ منه ياناشار٬ قچارسام منى قووالار٬ قووالاياندا قاچار٠ (کؤلگه)

بير چاديريم وار٬ بوتون دونيانى توتار٠ (گونش)

اوستو ياشيل ايچى قيرميزى٬ آشکار ائتسم بوستانين قيزى٠ (قارپيز)

باغلىسين آلديم بير ايدى٬ قاپيسين آچديم مين ايدى٠ (نار)

اوزون٬ اوزون بوى آتير٬ اوغلو٬ قيزى اونا يئتير٠(قلمه آغاجى)

داغدان گلر تاختاخلا٬ آماندى منى ساخلا٠ (آيى)

يئريشى اصلان کيمى٬ دوروشو سلطآن کيمى٬ اوزانير حصير کيمى٬ گؤرونور اسير کيمى٠ (پيشيک)

ياريجا قاشيق٬ ديوارا ياپيشيق٠ (قولاق)

ايکيجه پنجرۂم وار٬ دؤورۂسى اتدن ديوار٠ (گؤزلر)

قارا قويون مۂلر گئدر٬ داغىداشى دۂلر گئدر٠ (ترن)

ماللانصرالدين لطيفه لرى

بوتون تورک دونياسيندا اولدوغو کيمى٬ جنوبى آذربايجاندا دا شفاهى خالق ادبياتينين ان چوخ ياييلميش و اولدوقجا اوغورلو آد قازانميش نوعلريندن بيرى ماللانصرالدين لطيفه لرى اولموشدور٠ ظاهرى باخيمدا اگلنجه و گولوشه سبب اولان٬ لاکين معنا دوشونجه و عبرت يارادان ماللانصرالدين لطيفه لرى خالق مزاح و طنزينين ياراتديغى و ياشاتديغى ان گوجلو و پوپولر(هرکسين باشا دوشه بيله جگى) فولکلور نمونه لريندن ساييلير٠

خالق لطيفه لرى عموميتله و بو آرا ماللانصرالدين سيرقاسى داشييان لطيفه لر ايلک گؤروشده گولوشه سبب اولدوقلارى بعضا بئله بير تصور ياراديرکى٬ گويا بونلار تکجه اگلنجه و گولوش تؤرتمک اوچون ياراديلميشدير٠ حال بوکى٬ آزجا دقت يئتيريلسه بو گولوش و اگلنجه آرديندا گيزلنن هجو و يومورو آيدينجا دويماق اولار٠ بو هجو و يوموردا خالق اؤز سليقه و دونيا گؤروشلريله اويغون شکيلده جمعيتده حکم سورن عدالتسيزليکلرى٬ زوراکيليقلارى٬ اؤزباشيناليقلارى٬ يالتاقليقلارى٬ آلداتما و آلدانمالار کيمى ياراماز و چيرکين احوال روحيه لرى افشا ائتمکله برابر حتى اؤزونده اولان ضعيفليک٬ قورخاقليق و بو کيمى دوشکون احوال روحيه لرى ده آچيب آغارتماقدان چکينمه ميشدير٠

ماللانصرالدين لطيفه لرينين ايراندا ياييلماسى (ان چوخ فارسجا و آزاراق آذرى تورکجه سىجه) ايشى ايلک گوندن اوغورلو اولماميشدير٠ بو لطيفه لرى اؤزونده يئرلشديرن مجموعه لر اوزون ايللر بويو بؤيوک تيراژلا بوراخيلديغينا باخماياراق عموميتله قوندارما مجموعه لر اولموشدو٠ بير چوخ حاللاردا توپلايانى و ترتيب ائدنى معلوم اولمايان بو مجموعه لرده بير سيرا گولوش دوغوران مضحکه لره اساس يئر وئرمکله٬ ماللانين داها درين مضمون داشييان لطيفه لرى٬ يعنى اونون امير تئيمور کيمى قان ايچن و مستبد امير٬ رياکار و رشوه خور حاکيملر و قاضيلار ايله قارشييا دوروب اونلارى افشا ائتمه سى و ها بئله بعضا عادى مسئله لرين حللينده قالديغى حالدا٬ يئرى گلينجه ان اينجه و درين مسئله لرى آراشديريب يئر به يئر ائتمه سى قلمدن سالينميشدير٠

فولکلور مجموعه ميزده وئريلن ماللا نصرالدين لطيفه لرى٬ م٬ع٠فرزانه نين ايکى ديلده آذررى تورکجه سى و فارسجا مجموعه سيندن آلينميشدير٠ مجموعه نين باش سؤزونده ماللانصرالديننين خالقىتاريخى سيماسيندان و لطيفه لرين خالق مزاج و يومورونون ان گوجلو نمونه لرى کيمى بحث ائديلميشدير٠

من دئديم دلى سووام٬ دئمه ديم گيجم!

بير گون ماللا دگيرمانا دن آپارير٠ دگيرمانچينين باشى اؤز ايشينه مشغول اولدوغو اوچون٬ اؤ گؤز به گؤز ائله ييب٬ هردن بير او بيرى چوواللارين بوغداسيندان گؤتوروب٬ اؤز چووالينا تؤکور٠ دگيرمانچى ماللانين بو عملينى گؤروب دئيير: ماللا٬ بو ايش سندن چوخ بعيددى٠

ماللا گؤرونجه کى ايشين اوستو آچيلدى٬ سن منيم بعضى ايشلريمى حسابا سالما٬ مگرسن بيلميسن من بيرآز دلى سووام؟

دگيرمانچى دئيير: ايندى کى دليسووسان٬ بس نيه اؤز بوغداندان گؤتوروب٬ اؤزگه نين چووالينا تؤکمورسن؟ ماللا دئيير: من سنه دئديم دليسووام٬ دئمه ديم گيجم!

صبر ائدنلره بهشست وعده سى وئريلميشدير٠

ماللا بير گون صحبت آراسيندا آروادينا دئيير: آرواد ياخشى بيليرسن بيز بو دونيادا بير آغ گون گؤرمه ديک٠ آمما يقينيم وار کى٬ او دونيادا بتر کئف چکه جه ييک٠ چونکى هر ايکيميزده دينمزسؤيله مز بهشته گئده جه ييک٠

آرواد سوروشور: آى کيشى٬ بير دئه گؤروم بونو سن هاردان بيليرسن٬ کيم بونو سنه دئدى؟

ماللا دئدى: هئچ کس بونو منه دئمه دى٬ من اوزوم باشا دوشدوم٠ بير ايکى نفر بير عؤمور بيربيريميز کيفير سيرصفتيميزه باخيب دؤزموشوک٠ مه يه سن بيلميرسن کى آللاه صبر ائدنلره بهشت وعده سى وئرميشدى؟٠٠٠

آللاها چوخ شوکورکى٬ اؤزوم کؤينه يين ايچينده دگيلديم؟

ماللانين آروادى بير گون ماللانين کؤينه گينى يويوب دامدا ايپه آسميشدى٠ قضادان برک يئل اسدى٬ کؤينگى گؤتوروب حيته آتدى٠

ماللا بونو گؤرجک آروادينا دئدى: آرواد٬ بيز گرک حتما بيردانا قويون قوربانليق کسک٠ آرواد بو ايشين سببين سوروشدو؟

ماللا دئدى: مه يه گؤرمه دون يئل کؤينگى گؤتوروب حيته آتدى٠ آللاها شوکورکى٬ اؤزوم کؤينگين ايچينده دگيلديم٠ يوخسا کؤينکله برابر حيته توللانيب کؤينک کفنيم اولاجاق ايدى٠

ماللانين تانيشى

ماللا بير گون يول اوسته برک آجى خير٠ او٬ بيردنبيره گؤزو بير نئچه نفره دوشورکى٬ يولدا سوفره آچيب چؤرک يئيرلر٠ مللا٬ سلامسيز٬صاباحسيز سفره نين باشيندا اوتوروب باشلير يئمه يه٠ سوفره ده کيلردن بيرى سوروشور٠ سن بيزلردن هانکيميز ايله تانيشسان؟

ماللا سايمازيانا سوفره نى گؤستريب دئيير٠ من بونلا چوخ قديمدن تانيشام٠

ماللانين سياستى

بير گون ماللا چوخ يول گئديب آجميشدى٠ او٬ يول اوستونده بير کنده گليب چاتدى٠ اونون گؤزو کندليلردن نئچه سينه ساتاشجاق دئدى: تئز اولون منه يئمک گتيرين٬ يوخسا سيزين باشينيزا٬ قونشو کندين باشينا گتيرديگيم بلانى گتيررم٠ کندليلر اؤز يانلاريندا دئديلر: اولمايا بو اوليادان يا سحربازدان٬ زاددان اولار٬ دوغرودان دا باشيميزا بلا آچار٬ اودورکى تله سيک يئمک گتيرديلر٠ ماللا يئمگى يئييب دوياندان سونرا کندليلر اوندان سوروشدولار: ماللا٬ هله بير سؤيله گؤرک قونشو کندين باشينا نه بلا گتيردين؟

ماللا دئدى: ايستيرديز نه بلا گتيرميش اولام٠ اوردا يئمک ديله ديم وئرمه ديلر٬ منده يولا دوشوب گلديم سيزين کنده٬ سيزده يئمک وئرمه سئيدينيز٬ يولا دوشوب گئده جه يديم او بيرى کنده٠

يورغان گئتدى داعوا بيتدى

بير گئجه ياريسى ماللانين ائوينه ياخين کوچه ده هاىکور قوپور٠ ماللا سسه يوخودان اويانير٠ يورغانى بورونوب چيخير کوچه يه٬ گؤرسون نه خبردى٠ ماللا آياغينى کوچه يه قويارقويماز قارانليقدا بيريسى يورغانى اونون چيينيندن چکيب آپارير٠ ماللا بير آز يورغان آپارانين داليسيله قاچير٬ آمما اونو ايتيرير٠ اويانا يورغان٬ بويانا يورغان٬ ماللا باخير گؤرور کى هاىکوى کسيلدى٠ او سويوقدان ديشىديشينه دگهدگه کورپئشمان ائوه قاييدير٠ آروادى ماللادان سوروشور: آى کيشى٬ بيلمه دين داعوا نه اوچون ايدى؟

ماللا دئيير: واللاه ياخشى باشا دوشمه ديم٬ آمما ائله بيله سن داعوا ائله بيزيم يورغان اوچون ايدى٠

يورغان گئتدى٬ داعوا بيتدى٠

ائو سوپورمک داعوادالاش ايسته مز٬ بير گون سن سوپور٬ بيرگون ده او سوپورسون!

ماللانين چوخ تنبل و سؤزه باخمايان بير قيزى وارايدى٠ قيز ائوده الينى آغدانقارايا وورمازدى٠ بير گون ماللا آروادينا دئيير: آرواد٬ من سحر سوپورگنى گؤتوروب٬ باشلارام ائوى سوپورماغا٬ سن گل٬ سوپورگنى منيم اليمدن آل و دئنه کى٬ آى کيشى٬ عاييب دگيل٬ بيز دورادورا سن ائو سوپورسن؟ منده سوپورگه نى وئرمه رم کى٬ يوخ جانيم٬ سنين ايشين چوخدور٠ بو خرابادا بير نفرده سنه کؤمک ائدن يوخدور٠ شايد بئله اولسا٬ قيز اوتانسين و ائوين بير پارا ايشلرينه ال يئتيرسين٠

اونلار بو ايشى گؤردولر٠ ماللا سوپورگنى گؤتوردو٠ آرواد اونون اليندن آلماق ايسته دى٬ ماللا وئرمه دى٠ او چکدى٬ بو چکدى سس کوى قووزاندى٠ قيز بونو گؤرنده اونلارا ياخينلاشيب و سايمازيانا دئدى: نه خبردى٬ بير ائو سوپورمک بو قدر هاىکوى ايستمز٠ بو گوندن بويانا٬ بير گون سن سوپور٬ بيرگون ده او سوپورسون!٠٠

سن ائله بيل بير آز اۆزمک باشاريسان

ماللانين ايکى آروادى وارايميش٠ بير گون آروادلاردان بيرى او بيريسينه دئيير: ماللا منى سندن چوخ ايسته يير٠ او٬ بيريسى آرواد دئيير: خئيير٬ ماللا منى چوخ ايستير٠

آروادلارين آراسيندا سؤز اوزانير٠ اونلار ايکيسىده ماللانين يانينا گليب سوروشورلار: ماللا٬ سن هانکى ميزى داها چوخ ايسته ييرسن؟

ماللا دئيير هر ايکيزىده٠

ماللانين سونکى آروادى گئنه سوروشور: اگر بير گون بيز ايکيميزده قاييق دا اولساق٬ طوفان قوپوب قاييغى چئويرسه٬ سن اول هانکيميزى قورتارماغا چاليشارسان؟

بوسؤزون جوابيندا ماللا چؤنوب اولکى آروادينا دئيير: ائله بيليرم سن بير آز اؤزمک باشاريرسان٠

اونا من ضرر توخوندوردوم

امير تيمور بير گون ماللانى قورخمازليغينى سيناماق اوچون قاروللارا امر ائدير:ماللا گلنده اونو ديوارا داياييب جانينى هدف قراروئرسينلر٬ آمما اونون هئچ يئرينه ضرر توخوندورماسينلار٠ قاروللار ماللانى گؤرجک توتوب ديوارا داياييرلار و اونا اوخ ياغديريرلار٠ بيرينجى اوخ ماللانين پاچالارى آراسيندان کئچير٠ ايکينجى اوخ ماللانين جبه سينى ديوارا تيکير٬ اوچونجو اونون ساريغينى (دستارينى) باشيندان دوشورور٠

بو قورخولو سيناقدان سونرا امير تيمور دئيير: ماللايا گتيريب بير جبه بيرده بير ساريق وئرسينلر٠

بو آرادا ماللا اؤزونو امير تيمورا ياخينلاشديريب دئيير: امير بويورسونلار منه بيرده بير شالوار وئرسينلر٠ تيمور تعجبله دئيير: آمما بيز سنين شالوارينا هئچ بير ضرر توخوندورماديق٠

ماللا دئيير: اونادا سيزين امرنيزين بره که تيندن ٬ضرر توخوندوردوم٠٠٠

آللاه قوناغى

ماللا بيرگون يورغونآرغين چؤلدن گليب ائوده اوزانميشدى٬ گؤرور قاپى دؤيولور٠ او نه قدر اوجادان سسلير" قاپى دؤين٬ کيم سن؟" آخيردا چاره سيز قاليب گلير قاپييا٬ گؤرور بير بوينو يوغونون بيرى قاپينين داليندا دوروب٠ سوروشور: کيم سن؟ نه ايستيرسن؟

آدام دئيير: آللاه قوناغييام٬ قالماغا يئريم يوخدى٬ بو گئجه نى ايستيرم سيزده قالام٠

ماللا بو سؤزى ائشيتجک کوچيه چيخير٬ قاپينى محکم اؤرتور٬ آدامين اليندن توتوب دينمزسؤيله مز کوچه ده باش يوخارى گئتميه٠ بير چوخ گئدندن سونرا گليب مسجده چاتير٬ اورانى آداما گؤستريب دئيير: باخ٬ تانيميرسان ياخشى تانى٬ آلاهين ائوى بورادير٬ آللاه قوناغيسان بويور٬ بير گئجه قالما٬ لاپ يوز گئجه قال!

او اذاندان بو اذانا اوروج

بير ايل ماللانين آروادى اوروجلوقدا اونو اوروج توتماديغى اوچون برک دانلادى٠ ماللا آروادين دانلاغيندان قورتارماق اوچون دئدى:

آرواد چوخدا منى دانلاما٠ ائشيتميشم هر کس اوروجلوغون دالينجا گلن جمعه سينى اوروج توتسا٬ بوتون گوناهلارى باغيشلانير٠ منده اوروج بايرامينين دالينجا گلن جمعه نى او اذاندان بو اذاناجان اوروج توتاجاغام کى٬ هم يئديگيم اوروجلارين گوناهى٬ همده او بيرى گوناهلاريم باغيشلانسين٠

ماللا٬ آيين آخير جمعه سينى اوروج توتور٠ گون اورتا اذانينا قدر بير تهر اؤزونو ساخلير٠ لاکين گون اورتا اذانى وئريلمه گه باشلارباشلاماز او٬ اؤزونو چؤرک سفره سينه يئتيريب اوروجونو سينديرير٠

آروادى ماللانين بو ايشيندن حيرته دوشوب سوروشور: کيشى٬ مه يه سن دئمه ميشدين بو گون اوروج توتاجاقسان؟ بس نيه اؤز سؤزونون آلتينا ووردون؟

ماللا دئيير: آرواد٬ من نيت ائيله ميشديم بو اذانا قدر هله سن دئنه صبح آذانيندان گون اورتا آذانينا قدر اوروج توتام٬ بو نيتيمه عمل ائله ديم٠ مه يه اذان سسى ائشيتميرسن؟

اوندا من جانيمى هارا قويوم؟

ماللا سفرلرينين بيرينده بير نئچه گون کاروانسرادا قالمالى اولور٠ گئجه کاروانسرانين اوتاقلارينين بيرينده ياتديغى زامان٬ برک طوفان قوپور٬ طوفانين شدتيندن کاروانسرانين دامدووارى تيتريير٠ ماللا بو تيترمکدن قورخوب آياغا دورور و دالاندارين يانينا گليب سوروشور: آى جانيم٬ بو کاروانسرانين هر يئرى تيتريير؟

دالاندار چوخ يئتگين آدام ايدى٠ او ماللانين قورخدوغونو گؤروب دئيير:

ماللا٬ اللى ايلدير ماللاسان آمما بيلميرسن هر مخلوق اؤز قايداسى ايله آللاها عبادت ائدير٠

ماللا جواب وئرير: بيليرم بابا٬ آمما من ده ائله اوندان قورخورام٠ گلديک بو عبادتده سنين کاروانسرا بيردن ايسته دى سجديه گئتسين٬ اوندا من جانيمى هارا قويوم؟٠٠

من نئيله مه لييم؟

ماللا بير گون موعظه اوچون مينبره چيخميشدى٠ او٬ مينبرين اوستونده هر نه قدر اوتورور٬ جماعته دئمگه بير سؤز تاپا بيلمير٠ او٬ آخيردا اوزونو جماعته توتوب دئيير: جماعت سيزه دئمک اوچون منيم عقليمه بير سؤز گلمه دى٠ ايندى سيز منه دئيين گؤروم من نئيله مۂلييۂم؟

ماللانين اوغلو منبرين آشاغيسيندا اوتورموشدو٠او بو سؤزلرى ائشيدنده آياغا قالخيب اوجادان دئيير: بابا٬ اينديکى دئمک اوچون بير سؤز عغلينه گلمير٬ منبردن آشاغى دوشمک ده عغلينه چاتمير؟

تازا آى چيخاندا٬ کهنه آيى نئينيرلر؟

ماللا بير گون چؤلده بير چوبانا راست گلير٠ خوشبئشدن سونرا چوبان ماللادان سوروشور: نه ياخشى کى٬ سنى گؤردوم٠ اوخوموشا اوخشورسان٠ منيم بير سواليم وار٬ هر کسدن سوروشموشام٬ منه دوزگون جواب وئرمه ييب٬ بلکه سن منه جواب وئره بيله سن٠

ماللا دئيير سوروش گؤروم٠

چوبان دئيير: سن منه دئيه بيله سن کى٬ تازا آى چيخاندا کهنه آيى نئينيرلر؟

ماللا دئيير: چوخ غريبه ديرکى٬ سن بونجا آسان مسئله نى ايندييه تک بيلمه ميسن٠ بوکى سوروشماق ايسته مز٬ تازا آى چيخاندا کهنه آيى دوغراييب اولدوز ائديرلر٠٠٠

کفن دفن پولى

گونلرين بير گونونده غربت بير شهرده ماللانين خرجليگى قورتارير٠ او٬ الى بير يئره چاتماديغى اوچون آجسوسوز دولانيردى کى٬ ائشيدير٠ شهرين حاکيمى فقرانين کفن دفنى اوچون يئتميش درهم پول وئرير٠ او٬ حاکيمين يانينا گليب دئيير:ائشيتميشم٬ سيز شهرده اؤلن هر بير غريبه يه يئتميش درهم کفندفن پولو وئريرسيز٠ من بو شهرده غريبم و خرجليگيم ده قورتاريب٬ ممکن اولسا٬ او بابتدن اوتوزبئش درهم منه وئرين حساب آياغيندا چيخارسيز٠

ماللانين بو سؤزلرى حاکيمين خوشونا گلير٬ اوتوزبئش درهم اونا وئرير٠ بير مدت سونرا گئنه ماللانين الى آشاغا اولور٠ او گينه حاکيمين يانينا گئديب دئيير: من وصيت ائله ديم اؤلندن سونرا جنازمى کفندفنسيز سويا وئرسينلر٠ منيم حسابيمين قالانينى دا چورودون٠٠٠

بورج وئرميرم٬ منت ده قويورام!

ماللانين اوزاق تانيشلاريندان بيرى٬ بير گون ماللادان بورج ايسته يير٠ ماللا دئيير: من سنه بورج وئرميرم کى هئچ٬ منت ده قويورام٠

آدام سوروشور بورج وئرمه مگين اؤز يئرينده٬ قالسين٬ هله منت قويماق نييه؟

ماللا دئيير: منت قويماغيم اونا گؤره ديرکى٬ ائلييه بيلرديم سنى نئچه گون آپاريبگتيرندن سونرا دئيم کى٬ وئرميرم٠

حرمت پالتارادير٬ يوخسا آداما؟

ماللانى بيرگون قوناق چاغيريرلار٠ او کهنه ايش پالتارى ايله اورايا گئدير و کئچيب بير طرفده اوتورور٠ ائو صاحبى اوندان سونرا گلن قوناقلارى ائوين يوخارى باشينا کئچيردير٬ ماللا تازا گلنلره يئر وئرمک اوچون آشاغى چکيلير و سونوندا گلير دوشور آستانادا باشماقلارين اوستونه٠ اورادان دا بير نفر اونا اعتنا ائتمه دن دوروب گئدير٠

بير مدت سونرا گئنه ماللانى دعوت ائديرلر٠ بو دفعه ماللا تازا پالتارلارينى گئيير و چوخ ترتميز حالدا اورا گئدير٠ ائو صاحبى بويورون٬ بويورون دئيهدئيه ماللانى يوخارى باشا کئچيردير٠ قوناقلار گليب ييغيلاندان سونرا سفره آرايا گلير٬ هامونون باشى يئمگه قاريشير٠ بيرده گؤرورلر ماللا يئمه گى آغزى عوضيندن ياخاسيندان ايچرى اؤتورور٠ اورداکيلار بو ايشدن حيرته دوشوب اونون سببينى سوروشورلار٠

ماللا دئيير بوردا هرنه حرمت وار٬ پالتارا وار٬ اونا گؤره ده يئمک ده پالتارا چاتار٬ پالتارى گئينه يوخ!

گوندوز يولونو چاشان خوروز

ماللا گونلرين بيرينده شهرده اولان دوستونا بير لارى خوروز گتيريرميش٠ يولدا ايستيدن خوروز ديلينى چيخاردير٠ ماللانين يازيغى گليب اونو ائششکين اوستوندن آچيب يئره بوراخير٠ خوروز اؤزونو آزاد گؤرجک اوز قويور چؤله٠ ماللا خوروزون چؤله طرف قاچماسينين قاباغينى آلماق اوچون اليندکى آغاجى اونا طرف تولازلير٠ خوروز آغاجين خيشيلتى سيندان لاپ هاوالانيب اوز قويور داغاداشا٠

ماللا خوروزون بو حرکتيندن عصبى لشيب قيشقيرير: آى چپل حرامزادا٬ سن کى قارانليق گئجه ده سحرين آچيلماسينى بيليرسن٬ منه بير دئه گؤروم نئجه اولوب گونون گون اورتاچاغى شهرين دوز يولونو چاشيرسان؟٠٠٠

قوى نه قدر آغلير٬ آغلاسين!

بير گئجه ماللانين اوشاغى باشلير آغلاماغا٠ آروادى نه قدر اوشاغى ديله توتور٬ اوشاق ساکت اولمور٠ آخيردا او ماللانى يوخودان اوياديب دئيير: کيشى٬ آخى بيز او اوشاغا شريکيک٠ بونون ياريسى سنيندير٬ ياريسى منيم٠ نه اولار٬ بير دفعه ده سن دوروب اونو ديله توتاسان؟

ماللا يورغانى باشينا چکيب دئيير: سن اؤز پاييبى ديله توت٬ ايشين يوخدور٬ قوى منيم پاييمى نه قدر آغلير٬ آغلاسين!٠٠٠

گؤزو قورخسون٬ کوزەنى سينديرماسين!

ماللا قيزينى بولاقدان سو گتيرمگه گؤندرير٠ سو کوزسينى قيزين الينه وئرنده اونا محکم بير سيللى وورور دئيير: گؤزله٬ کوزنى سينديرارسان٠

قيز باشلير آغلاماغا٬ قاپىقونشو سوروشورلارکى: ماللا يازيق اوشاغين نه گوناهى وار٬ سن اونو نييه وورورسان؟

ماللا دئيير: اونو وورورام کى گؤزلسين کوزنى سينديرماسين٬

دئييرلار: سن هاردان بيلدين او کوزنى سينديراجاق٠ صبر ائله کوزنى سينديردى٬ اوندا وور٠

ماللا دئيير: سينديرندان سونرا وورماغين نه فايداسى وار٬ قاباقجادان وورارام کى٬ گؤزو قورخسون٬ موغايات اولسون!

اون دينار سن قازان٬ قيرخ دينار من قازانيم!

گونلرين بيرينده آلديغينى وئرمييه ن قونشولاردان بيرى ماللانين يانينا گليب دئيير:

قونشو ايکى گونلووغا منه اللى دينار بورج وئر٠ بير آليشوئريش ايلييه جاغام٠ بو آلوئرده ايگيرمى دينار اليمه گله جک٠ ايکى گون سونرا هم سنين اللى دينارينى٬ هم ده قازانديغيم ايگيرمى دينارين اون دينارينى سنه قايتاريرام٠

ماللا فيکيرلشيرکى٬ اگر بو پولو وئرمسم٬ بو گئديب هر يئرده دئيه جک کى٬ ماللا اللى دينارى مندن مضايقه ائله دى٬ بونا گؤره ده اللى دينار مفته اليمدن چيخدى٠ اگر پولو وئرسم٬ بو آدام قايتارانى دگيل٬ اودورکى چيخاريب اون دينار اونا وئريب دئيير: آل٬ من سنين اون دينار قازانجينى قاباقجادان وئريم٬ اون دينار سن قازان٬ قيرخ ديناردا من قازانيم!

منيم طالعيم گئچى بورجوندادى

بير گون ماللادان سوروشدولار: ماللا٬ سنين طالعين هانسى بورجودادى؟

ماللا دئدى: گئچى بورجوندا!

بونو ائشيدنلر تعجبله سوروشدولار: ماللا٬ مه يه گئچى آديندا دا بورج وار؟

ماللا دئدى: من آنادان اولاندا آتام طاليعيمه باخديريب٬ اولدوزا باخانلار طالعيمى جدى(چپيش) بورجوندا اولدوغوندان خبر وئريبلر٠

آداملار سوروشدولار: ماللا طالعين جدى ( چپيش) بورجوندا اولماسى اؤز يئرينده٬ آمما بو ايشين کئچيه نه دخلى وار؟

ماللا دئيير: آى عغيلدن يوخسوللار٬ من گؤر نئچه ايلدى آنادان اولموشام٠ سيزين حسابيزا گؤره بو مدتده هله چپيش بؤيويوب گئچى اولماييب؟

هاردان آلميسان؟ باشماقچى بازاردان

بيرگون ماللا بير ياس مجليسينه گئدر٠ آستانادا باشماقلارينى چيخاردان دا باخيرکى باشماق قورويان يوخدى٠ قورخور باشماقلارين اوغرولاسينلار٠ اونا گؤره ده دستمالينى چيخاريب باشماقلارينى سليقه ايله دستمالا بوکوب وورور قولتوغونا٬ کئچيب بير طرفده اوتورور٠ اونون يانيندا اوتورموش بير باشى ساريقلى٬ ماللانين قولتوغونداکينى بير کتاب سانيب سوروشور: دئيه سن قولتوغوزداکى کتابدى؟

ماللا دئيير٬ البته٬ اؤزوده چوخ باهالى کتابدى٠ اونا گؤره ده هر يئره گئدنده اونو اوزومدن آييرميرام٠

باشى ساريقلى سوروشور: کتاب نيه عايددير؟

ماللا دئيير: علم فقهين مسروقات بابينا عايددير٠

باشى ساريقلى گئنه سوروشور: اونو هارادان آلميسان؟

ماللا دئيير: باشماقچى بازاردان٠

نه يئيير٬ نه ايچير

ماللا طلبه ليک ايللرينده بير کندده منبره چيخارميش٠ بيرگون منبرده او حضرت عيسانين دؤردونجو گؤيده ياشاديغيندان سؤز آچار٠ مسجددن چيخاندا بير قوجا آدام اونون قاباغينى کسيب سوروشور:

آخوند٬ سيز منبرده حضرت عيسانين دؤردونجو گؤيده ياشاديغيندان دانيشديز٠ آمما هئچ دئمه ديز او٬ اورادا نه يئير٬ نه ايچر؟

ماللا بير آيدان چوخ ايدى او کندده ايدى٠ آمما بو مدتده اونون نئجه ياشاديغيندان خبر توتان اولماميشدى٬ بونا گؤره ده بو سوالا پرت اولوب قوجايا دئيير:

کيشى٬ ايندى بير آيدان چوخدور من سيزين کندده ياشاييرام٠ بو مدتده کيمسه مندن سوروشمادى٬ سن نه يئييرسن٬ نه ايچيرسن٬ هاردا ياتيرسان؟ آمما٬ آغزيمدان چيخجاق کى حضرت عيسى دؤردونجو گؤيده ياشارميش٬ تئز يادينيزا دوشدوکى٬ او اورادا نه يئيير٬ نه ايچير؟

من چوخ آخماق آدامام

بير گئجه ماللانين آروادى يوخو ايچينده باشلير قيشقيرماغا٬ ماللا يوخودان ديک داشلانير٬ تله سيک آروادينى اويادير٠ آرواد اؤزونه گلندن سونرا ماللا سوروشور: نه اولموشدور٬ نئيه قيشقيريردين؟

آرواد دئيير: يوخودا گؤردوم بير اوجا يئردن دوشدوم٠ بدنيم بوزا دؤندو٬ اوزانيب يئرده قالديم٬ قاپى قونشولار ييغيليب جنازه مى قبرستانا آپاريرلار٠گورکان منى قبيره قوياندا وحشتدن باشلاديم قيشقيرماغا٠ ائله اوندا سن منى اوياتدين!

ماللا بو سؤزلرى ائشيدنده ايکى اللى باشينا ووروب دئيير: من چوخ آخماق آدامام٬ چونکى دوز ياخام سنين اليندن قورتاران لحظه ده سنى اويادميشام!٠٠٠

ماللانين تاماهکارليغى

ماللايا يوخودا کيمسه دوققوز آخجا وئرير٠ او دئيير ايندى کى وئريرسن٬ بارى اون دانا وئر٠ او بو سؤزلرى دييهدييه يوخودان آييلير٠ اووجونو آچيب٬ گؤرور بوم بوشدى٠ تازادان گؤزلرينى يوموب اووجونو آچير و دئيير: اى بابا٬ سنه ده سؤز دئمک اولمور٠ هله او دوققوز دانانينى وئر٬ او بير دانا بورجون اولسون٠

نه ده کى جمعه!

ماللا بيرزامان بوياقچى دکانى آچير٬ بير گون بيريسى اؤزيله بير پارچا گتيريب دئيير: ماللا بو پارچانى منه بويا٠

ماللا دئيير: منيم گؤزوم اوسته٬ آمما دئنه گؤروم نه رنگ بويويوم؟

مشترى دئيير: ائله بير رنگ بويا کى٬ دونيادا او رنگين اوستونه رنگ اولماسين!

ماللا دئيير: آخى نئجه يانى دونيادا او رنگين اوستونه رنگ اولماسين؟

مشترى دئيير: يعنى نه قيرميزى اولسون٬ نه قارا اولسون٬ نه گؤى اولسون٬ نه آبى اولسون٬ نه سارى ٬ نه ياشيل٬ نه ده کى آغ اولسون٠

ماللا باشا دوشورکى مشترى اونونلا باشباشا قويماق ايستير٬ بونا گؤره ده دئيير: ياخشى٬ قوى قالسين بويارام٠ اؤزوده لاپ سن ايسته يه نى بويارام٠

مشترى دئيير: آى آتان رحمتده٬ اوندا هانکى گون گليم آپاريم؟

ماللا دئيير: ائله گل کى٬ نه شنبه اولسون٬ نه شنبه صاباحى٬ نه هفته اوچو٬ نه چرشنبه آخشامى٬ نه چرشنبه٬ نه جمعه آخشامى٬ نه ده کى جمعه٠٠٠

آللاها خوش گلمز٠

ماللا بيرگون بير آغير چووالى اؤز دالينا آلديغى حالدا٬ ائششگينه مينميشدى٠ گؤرنلر سوروشورلار: ماللا بس نيه چووالى ائششه يه چاتماييب اؤز داليوا آلميسان؟

ماللا دئيير: آللاها خوش گئتمز٬ ديلسيزآغيزسيز حئيوانا هم اؤزوم مينم٬ هم ده چوالى چاتام!

شلغمى اويوبلار٬ ايچينه يئرکوکى قويوبلار٠

بير گون بيريسى يومورتانى اووجونون ايچينده گيزلديب ماللادان سوروشور: ماللا عمى٬ اگر اووجومون ايچيندکينى تاپسان٬ اوندان سنه بير قايقاناق پيشيررم٠

ماللا بير آز فيکره گئديب سونرا دئيير: منيم کى علم غئيبيم يوخدى٠ بارى بير آز آرتيق شکليندن٬ رنگيندن دانيش٬ شايد تاپا بيلديم٠

طرف دئيير: اووجومداکىنين ائشيگى آغدى٬ ايچى سارى٠

ماللا چوخ گؤتورقويدان سونرا دئيير: تاپديم٬ جانيم تاپديم٠ شلغمى اويوبلار٬ ايچينه يئرکؤکو قويوبلار٠

منه گؤرونمه٬ هر کسه گؤرونورسن گؤرون!

ماللانين آروادى مريض اولوب دونيادان گئدير٠ قاپىقونشو ماللانى ائولنديرمک فکرينه دوشورلر٠ چوخ گؤتورقويدان سونرا ماللايا بير آرواد تاپيرلار٠ آرواد ائله کيفير ايدى کى٬ ماللا گؤزو اونا ساتاشجاق ايکى الى اولور٬ بير تپه سى٠ آمما او آبريسينا قيسيليب سه سينى چيخارتمير٠٠٠

صآباح سحر ماللا دوروب گئدنده آرواد اوندان سوروشور: آى کيشى٬ هئچ سن منه دئمه دين قوهومقونشولاردان هانسينا گؤرونوم٬ هانسينا گؤرونمه ييم؟

ماللا دئيير: آرواد٬ باشووا دولانيم٬ منه گؤرونمه٬ هرکسه گؤرونورسن٬ گؤرون!

بير آدامين ادبسيزليگينى هاردان بيلمک اولار؟

بير گون ماللا امير تيمورى گؤزله ييرميش٠ امير تيمور ماللانين خبرى اولمادان گيزلينجه دالى طرفدن گلير٠ وماللانين جبه سىنين داليندا اولان بالاجا دئشيگه بارماغينى سوخار و دئشيگى يئکلتمۂيه باشلار٠ ماللا دالينا دؤنوب باخاندا امير تيمورو گؤروب سلام وئرر٠

تيمور اؤزونو اويانا قويمادان سوروشار: ماللا دئيه بيليرسن بير آدامين ادبسيزليگينى هاردان بيلمک اولور؟

ماللا دايانمادان جواب وئرير: او آدامين گيزلينجه دالدان گليب انتظارينى چکديگى آدامين جبه سينده اولان دئشيگى بارماغى ايله يئکلتمه سيندن٠٠٠

منيم ايکى گوناها بير يئرده طاقتيم يوخدى٠

ماللا رمضان آييندا اوروج توتمازدى٠ آمما هر گئجه مناجاتدا دوروب٬ آروادى ايله دويونجا اوباشدانليق يئييب٬ باشين قويوب ياتاردى٠

بير گون آروادى اونا دئيير: آى کيشى٬ سن کى اوروج توتمورسان٬ دا گئجه اوباشدانليغا نيه دورورسان٠

ماللا دئيير: آرواد٬ سن نه خيالداسان؟ من اوروجومو يئديگيم اوچون بير گوناه ائديرم٠ ايسترسن اوباشدانا دورماييم٬ ايکينجى گوناها بولاشيم٠ يوخ٬ منيم ايکى گوناهين بير يئرده يوکونو چکمه يه طاقتيم يوخدور٠

آى چوخ بيلميش! بونو سن هاردان بيلدين؟

ماللانين بير اوشاغى اولدو٠ تانيشلاردان بيرى ماللانين يانينا گليب دئدى:

ماللا٬ گؤزلريميز آيدين٬ قدمى مبارک اولسون٬ حتما اوغلاندى؟

ماللا دئدى: خئير٬ اوغلان دگيل٠

آدام دئدى: اوندا يقين کى قيزدى؟

ماللا دئدى: آى چوخ بيلميش٬ بونو سن هاردان بيلدين؟

امير تيمورون قيمتى

بيرگون ماللا امير تيمورونان حامامدا سويونموشدولار٠ امير تيمور شوخلوقلا ماللادان سوروشور: ماللا اگر من قول اولسايديم٬ سن منى نئچه يه آلاردين٠

ماللا آتدان يوخارى باخيب دئيير: قوربان٬ اللى دينارا٠

اميرين آجيغى توتوب دئيير: آخماق٬ اللى دينار ائله بو بئليمه باغلاديغيم فيطه نين قيمتيدى٠

ماللا دئيير: قوربان٬ من ده ائله فيطه نين قيمتين دئديم٬ يوخسا سن اوزون بير قره پولا دا دگمزسن!

سن اؤز کؤلگه ندن قورخموسان

بيريسى ماللايا دئيير: ماللا عمى دونن گئجه يوخودا بير دئو گؤردوم٬ آز قالدى باغريم چاتلاسين٠ ماللا سوروشور: هله بير دانيش گؤروم يوخون نه جور ايدى؟

آدام جواب وئرير يئکه باشى وار ايدى٬ بير خالوار لشى٬ کورەک کيمى ديشى٬ دوه آياغى کيمى آياقلارى٬ يئلپيک کيمى قولاقلارى٠٠٠

ماللا اونون سؤزونون آراسينا گيريب دئيير: آى قارداش٬ سن يوخو گؤرمه ميسن٬ آييقليقدا اؤز کؤلگه نى دوواردا گؤروب٬ کؤلگه ندن قورخموسان!٠٠٠

ماللا و ديلنچى

بير گون ماللا داما چيخميشدى٠ قاپى دؤيولور٬ سوروشور: کيمدى؟ قاپى دؤين دئدى: گل بير قاپييا!

ماللا دامدان يئنيب٬ گلدى قاپينى آچدى٬ گؤردو ديلنچيدى٠ پاى ايستير٬ دئدى: چيخ گل يوخارى٠

ديلنچى داما چيخاندان سونرا ماللا دئدى: باغيشلا٬ آللاه وئرسين! ديلنچى بو سؤزو ائشيتجک دئدى: آللاه ساخلاميش! سن کى٬ بير شئى وئرمک ايسته ميردين٬ نه اوچون ائله او آشاغيدا دئمه دين٠ ماللا جواب وئرير:آللاه ساخلاميش! سن کى بير شئى ايستيردين٬ نيه اول دئمه دين و منى دامدان آشاغا يئنديردين!

ماللانين راى وئرمه سى

گؤنلرين بيرينده اوچ نفر عريضه چى محکمه يه گليب دئييرلر: بيز اوچوموزده داغدان شهره داش داشيماق اوچون شريک اولوب٬ اون يئددى ائششک آلميشيق٠ ايندى ايستيريک آيريلاق٬ آمما ائششکلرى اؤز آراميزدا بؤله بيلميريک٠ بو ايشين ده سببى اودورکى٬ شريکلردن بيرى ائششکلرى آلاندا پولون ياريسينى وئريب٬ بيرى اوچدن بيرينى٠ او بيريسى ده دوقوزدان بيرينى٠

قاضى نه قدر اويانبويان ائدير٬ ائششکلرى شريکلرين وئرديکلرى پولا گؤره اونلارين آراسيندا بولوشدوره بيلمير٠ آخيردا چاراسيز قاليب٬ آدام گؤندرير و ماللانصرالدينى چاغير٠

ماللا ائششه گينه مينيب قاضينين يانينا گلير٠ او عريضه چيلرين سؤزلرينه قولاق آساندان سونرا سوروشور:

دئيين گؤروم سيز ائششکلرى نئجه بؤلوشدورمک ايسته ييرسينيز؟

عريضه چيلر دئييرلر: بيز ايسترديک هر شريک قويدوغو پولا گؤره سهم آپارسين٬ ائششک لرده ساليم قاليسين٠

ماللا دئيير: بوندان راحات ايش يوخدور٠ سيز منيم ائششه ييمى قاتين اؤز ائششک لريزه٠

عريضه چيلر دئييرلر: اوندا سن نييه اؤز ائششه يينى بيزيمکيلره قاتيرسان٠ سن چاليش ائله بؤلوشدورکى٬ بيزيم اؤز ائششک لريميز اؤزوموزه چاتسين٠

ماللا دئيير: سيز بير بالاجا صبرينيز اولسا٬ گؤرجکسيز سيزينکى سيزين اولاجاق٬ منيمکى ده اؤزومه قالاجاق٠ سونرا دا اوزونو شريکلردن بيرينه توتوب دئيير: سن دئدين کى پولون ياريسينى وئرميسن٬ بو حسابلا ائششکلرين دوققوزو سنه چاتار٠

سونرا ايکينجى شريکه سارى دؤنوب دئيير: سنده پولون اوچدن بيرينى وئرميسن٬ اوندا ائششکلرين آلتيسى دا سنه يئتيشر٠

اونون آردينجادا اوچونجو شريکه دئيير: سنده پولون دوققوزدان بيرينى وئرميسن٬ اوندا ائششکرين ايکيسى ده سنه چاتار٠

بو قرارلا هرکس اؤز سهمينى آپارير٠ ماللادا اؤز ائششه يينه مينيب قاييدير٠

بيلنلر٬ بيلمه ينلره اؤيرتسينلر!

ماللا بير گون موعظه اوچون منبره چيخير٠ او اوزونو جماعته توتوب دئيير:

جماعت٬ بيليرسيز بو گون سيزه نه دانيشاجاغام؟ جماعت بير سسله دئييرلر: يوخ٬ بيلميريک٠

ماللا دئيير: ايندى کى بيلميرسيز٬ سيزه نه دانيشاجاغام٬ اوندا من سيزه داها نه دانيشيم و منبردن آشاغا يئنير٠

صاباحيسى گون منبره چيخاندا يئنه سوروشور: جماعت٬ بيليرسيز بوگون سيزه نه دانيشاجاغام؟ قاباقدان اؤز آرالاريندا قرارلاشان جماعت بير آغيزدان دئييرلر: بلى٬ بيليريک٠

ماللا دئيير: ايندى کى بيليرسيز٬ دا منيم دئمگيمه يئر قالمير٬ يئنه منبردن آشاغا دوشوب٬ يوللانير٠

او بيريسى گون جماعت اؤز آرالاريندا قرار قويورلارکى٬ بعضىلرى دئسينلر بيليريک٬ بعضيلرى ده دئسينلر بيلميريک٠

ماللا منبره چيخيب٬ يئنه هر گونکو سوالينى تکرار ائدير:

جماعتدن بعضيلرى دئييرلر بيليريک٬ بعضيلرى ده دئييرلر بيلميريک:

ماللا بونو ائشيتجک دئيير: اوندا بيلنلر بيلمه ينلره اؤيرتسينلر٬ و يئنه موعظه مجليسينى ترک ائدير٠

گؤروم گور با گور اولاسان منى شاعره وئرن کيشى!

بير گئجه ماللا آروادينى اوياديرکى: آى آرواد٬ تئز اول٬ دور چراغى ياندير٠ ياديما گؤزل بير شعر دوشوب٬ اونو يازيم٠ آروادى ماللانين اخلاقينا ياخشى بلد ايدى٠ او دئيير: آى کيشى٬ سن آللاه باشوى آت٬ يات٠ ايندى نه شعر يازماق واختيدى؟

ماللا دئيير: آرواد سنه دئييرم دور٠ منيم او بيرى اوزومو چيخارتما!

آرواد دوروب چراغى يانديرير٠ ماللا کاغاذ٬ قلم گؤتوروب بير شئيلر جيزماقارا ائله يير٠ تازادان چراغى سؤندوروب ايستر ياتسين کى٬ آرواد سوروشور؛ آى کيشى٬ هله بير اوخو گؤرک نه يازدين؟ ماللا هوسله نيب٬ دوروب اوتورور٠ سينه سينى تميزله يير و يازديغى شعرى اوخويور:

ياشيل يارپاقلار آراسيندان بويلانيرى٬

قارى آروادين بالتا ديشى٠٠٠

بس نيه داليسينى اوخومورسان؟

ماللا دئيير داليسينى هله يازماميشام٬ قويموشام سونرا يازيم٠

آرواد دئيير کيشى: شعرى حئييفدى ياريمچيليق بوراخاسان٠ داليسينى يازکى: سنى گؤروم گورباگور اولاسان٬ منى بو شاعره وئرن کيشى٠٠٠

ماللانين داشينماسى

ماللانين ائوينه اوغرو گلير٠ او ماللانين وار يوخونو ييغيشديريب ائودن چيخير٠ اونون دالينجا دا ماللا هرنه يئرده قالان تؤرتؤکونتو وار گؤتوروب اونون داليسينجا گلير٠ او سوروشور: ماللا٬ سنين بورادا نه ايشين وار؟

ماللا جواب وئرير: هئچ٠ او ائودن بو ائوه کؤچمک ايستيرديم٠ آللاه آتانا رحمت ائله سين کى زحمت چکيب اثاثين چوخونو گتيردين٠ باخيرسان يئرده قالانينى دا اؤزوم يوکله ييب گتيرديم٠

هرگون دؤرد واخت ناماز

بيرگون ماللانين پوللو قونشولاريندان بيرى٬ ماللانى چاغيريب اونا الى دينار وئرير و دئيير: ماللا بو پولو آل و هر گون بئش وعده نامازدان سونرا منى دوعا ائله٠

ماللا پولو آلير٬ اونون اون دينارينى دالى قايتارير و قالان قيرخ دينارينى جيبينه قويور٠ پوللو قونشو بو ايشدن تعجب ائديب٬ ماللادان اونون سببينى خبر آلير٠

ماللا دئيير: آللاهدان گيزلين دگيل٬ سندن نه گيزلين٬ من هرگون سحرلر يوخويا قالديغيم اوچون صبح نامازيم قضايا گئدير و اونا گؤره ده هر گون دؤرد وعده ناماز قيلا بيليرم٠

دده بالا داعواسينا قاريشماق دوز ايش دگيل!

گونلرين بيرينده ماللا بير دوستو ايله بازاردان کئچيرديلر٠ بيرده گؤردولرکى٬ ايکى آدام بيرىبيريله ساواشيرلار٠ دوستو ماللايا دئدى: گل گئدک اونلارى آراليياق٠

ماللاايله دوستو اونلارا ياخينلاشاندا ايکى ساواشان بيرىبيريندن آيريلديلار٠ اونلاردان بيرى قاييديب او بيريسينه دئدى: من هئچ بئله بيلمزديم٬ سن لاپ ائششک ايمش سن! او بيريسى ده دؤنوب اونا جواب وئردى٠ من ائششک اولسام٬ سن ده منيم قودوغومسان٠ ماللا بو سؤزلرى ائشيتجک دوستونون قولوندان توتوب دئيير:

گل گئدک٬ قارداش بونلار ددهبالا چيخديلار٠ ددهبالا داعواسينا قاريشماق دوز ايش دگيل٠٠٠

مسلمانليغيميز هاردان بللى اولاجاق

ماللانصرالدين ايله آروادى اوروج توتمازديلار٠ آمما٬ آرواد ماللانين اصرارى ايله هر گئجه اوباشدانليق حاضيرلاردى٠ اونلار هر ايکيسى اوباشداندا دوروب اوباشدانليق يئييب ياتارديلار٠ ماللانين بو ايشيندن بئزيکميش آروادى بيرگون ماللايا دئيير: کيشى آ خى بيزکى اوروج توتموروق٬ بس نييه سن منى هر گئجه زحمته ساليرسان٬ دوروب اوباشدانليق حاضيرلاييم؟

ماللا جواب وئرير: يوخ آرواد٬ ائله دئمه! بيزکى ناماز قيلميريق٬ اوروج توتموروق٬ اگر اوباشدانا دا دورماساق٬ مسلمانليغيميز هاردان بللى اولاجاق!

استراحت ساعاتى

بيريسى ماللادان سوروشور٬ ماللا سن ايگيرمى دؤرد ساعاتدا نئجه ساعات دينجه ليرسن؟

ماللا دئيير: گئجه لر بئشآلتى ساعات اؤزوم ياتاندا٬ گوندوزلرده ناهاردان سونرا بيرايکى ساعات او ياتاندا٠

آدام سورشور: او کيم اولموش اولا؟

ماللا جواب وئرير: بيزيم عيال٠

آدام دئيير: قانماز کيشى٬ من سورشدوم سن اؤزون نئچه ساعات دينجه ليرسن٬ منيم سنين عيالين ايله نه ايشيم وار؟

ماللا جواب وئرير: قانماز اؤزونسن٬ مه يه سن بيلميرسن کى آروادين يوخودا اولدوغو ايکى ساعاتدا منيم دينجلمک ساعاتيم ساييلير؟

حق سؤز يامانيووز ايسته مز

ماللانين بير قارى ننه سى وارايدى٠ او بير گون دوست آشنالارا ننه سينى تعريفله ييرکى٬ آللاه ننه مين عمرونو اوزون ائله سين٬ او هميشه منيم باشيمين اوجاليغى٬ ائويمين خيربرکتيدى٠

آداملاردان بيريسى دئيير: ايندىکى سن ننه ندن بو قدر راضيسان بس نيه اونا بير ار الاياق ائله ميرسن؟

ماللا بو سؤزدن ناراحات اولوب٬ طرفه يامانيووز دئمگه باشلير٠

ماللانين ننه سى اوغلونو بو حالدا گؤرنده دئيير: اوغلوم حق سؤز يامانيووز ايسته مز٠

سخاوتلى کيشى!

ماللا ناخوش اولموشدو٠ بيرگون محله ماللاسينى چاغيريب دئدى: بير وصيت نامه يازسين کى٬ او اؤلندن سونرا ارثيندن مين دينار خمس و زکات بابتيندن مستحقلر٬ بئش يوز دينار اوروجناماز آلماغا٬ اوچ يوز دينار قاپى قونشويا احسان وئرمگه آييرسينلار٠ قالانينى دا آروادى و اوشاقلارى آراسيندا بؤلسونلر٠ وصيت نامه نى يازان ماللانين بو قدر پوللو اولدوغوندان حيرتده قاليب دئدى: ايندى کى پوللارين وئريله جک يئرينى معلوم ائله دين٬ ياخشى اولار اونلارى گيزلتديگين يئرى ده دييه سن٠

ماللا دئدى: مؤمن اؤز آراميزدا قالسين٬ پولمول آرادا يوخدو٠ ايسته ديم وصيت نامه نى اوخوياندا دئسينلر رحمتليک نه سخاوتلى کيشى ايميش!٠٠٠

بولودون کؤلگه سى

بيرگون گؤردولرماللا چؤلده اويانبويانى قازير٠ سوروشدولار:

ماللا نه آختاريرسان؟

ماللا دئدى: بو چؤلده بير پول قويلاميشام٬ اونون دالينجا گزيرم٠

دئديلر: مه يه اونا نشان قويماميشدين؟

دئدى: نيه پولو قويلاديغيم زامان بير بولود آياغيم آلتينا کؤلگه سالميشدى٠ ايندى هر نه گزيرم کؤلگه دن بير نشانه يوخدو٠

حاکيمين فتواسى

ماللا بير گون حاکيمين يانينا گليب دئدى: من آللاهين ائوينى زيارت ائتمک خياليندايام٠

حاکيم دئدى: نه عيبى وار٬ انشاالله مبارکدى٠

ماللا دئدى: عيبى اوندادى کى٬ پولوم يوخدى٠

حاکيم دئدى پولو اولمايانا حج واجب دگيل٠

ملا دئدى: من سندن پول ايسته ديم٬ فتوا ايسته مه ديم٠

اونو بير يئرليدن سوروش

ماللا بير گون تازا گلديگى شهرده دولانيرميش٠ بير نفر قاباخدان چيخيب٬ ماللادان سورشدو: ماللا عمى بو گون نه گونودى؟

ماللا اونون جوابيندا فورن دئيير: ايکى گؤزوم٬ من بو شهره تازا گلميشم٬ هله بورانين گونلرينى اؤرگنمه ميشم٬ سن اونو بير يئرلى آدامدان سوروش٠

اوندا من جانيمى هارا قويوم؟

ماللا سفرلرينين بيرينده٬ بير نئچه گون کاروانساراد دا قالمالى اولور٠ گئجه کاروانسارانين اوتاقلارينين بيرينده ياتديغى زامان برک خيشخيش سسلرى ائشيديلير٠

ماللا بو سسلردن قورخوب آياغا دورور و دالاندارين يانينا گليب سوروشور: آى بالام٬ بو کاروانسارانين هر يئرى بيرسس وئرير٠

دالاندار چوخ يئتگين آدام ايميش٠ او دئيير: ماللا٬ اللى ايلدير ماللاسان٬ آمما بيلميرسن هر مخلوق اؤز ديلى ايله آللاها عبادت ائله يير٠

ماللا جواب وئرير: بيليرم٬ آمما منده ائله اوندان قورخورام٠ گلديک بو عبادتده سنين کاروانساران ايسته دى سجده يه گئتسين٬ اوندا من جانيمى هارا قويوم؟

گؤزوم ايشيقدا ياخشى گؤرور

ماللانين اوزويو اوتاقدا ايتدى٠ او اويانبويانى آختاردى٬ اوزويو تاپمادى٠ اوتاقدان چيخيب حيه تى آختارماغا باشلادى٠ آروادى ماللانين بو حرکتينى گؤروب دئدى: کيشى٬ سن اوزويو اوتاقدا ايتيرميسه ن٬ بس اونو حيتده نيه آختاريرسان؟

ماللا دئدى: اوتاق قارانليق ايدى٬ حيت ايشيقدى٠ بورادا گؤزوم ياخشيراق گؤرور٠

اوزوندن کئچه بيلمه ديم

ماللا چوخ دگمهدوشر آدام ايدى٠ او پيشيک قويروغون آرايا دولانديرسايدى آجيق ائله ييب٬ ائودن گئدردى٠ سونرا آروادى٬ اوشاقلارى دالينجا گليب٬ يالوارياخار ايله اونو ائوه قايتارارديلار٠ گونلرين بيرينده يئنه ماللانين ندن آجيغى توتور کوسوب ائودن چيخير٬ گئدير٠ آرواد اوشاقلارا دئيير: بو کيشى قوجالديقجا لاپ خراب اولور٠ بو دفعه هئچ بيريز اونون دالينجا گئتمه يين٠

ماللا بير آز گئدندن سونرا يولون قيراغيندا اوتوروب گؤزله يير کى دالينجا گلسينلر٠ آمما گلن اولمور٠ آخشام اولور٠ قارنى آجيخير٠ قاييتماغا دا اوتانير٠ گون آزقالير باتسين٠ ناخير چؤلدن قاييدير٠ ماللانين اينگى گليب اونون يانيندا دايانير٠ ماللا دوروب اينگين قويروغوندان ياپيشيب گلير ائوه٠ آرواد اوشاقلارا گؤز باسيب دئيير: سن کى کوسموشدون٬ بس نيه گلدين؟

ماللا دئيير: اگر داليمجا گليب خاهيشتمنا ائله سيديز٬ گلميه جکديم٠ آمما نه ائديم؟ اينک گليب قاباغيمدا داياندى٬ اوزوندن کئچه بيلمه ديم٠

خاهيش ياريسى

بيريسى ماللادان ايسته دى کى٬ بير آيا اونا يوز دينار بورج وئرسين٬ ماللا دئدى: سنين خاهيشوون ياريسينى قبول ائده بيله رم٠ او آدام اؤز يانيندا بئله خيال ائله دى کى٬ ماللا ايسته ديگى پولون ياريسينى وئره بيلر٬ اونا گؤره ده دئدى: نه عيبى وار٬ هله ليکده ائله اللى دينار دا ايشيمى آشيرار٠

ماللا جوابيندا دئدى: ائله بيل سن اشتباه آنلادين٬ يا من سنى ياخشى باشا سالا بيلمه ديم٠ منيم٬ سنين خاهشون ياريسينى قبول ائتمکدن منظوروم ايسته ديگين بير آى مهلتى قبول ائتمک ايدى٠ يوخسا پولوم اولسايدى سنه وئررديم٬ اؤزوده بير آى يوخ٬ حتتا بير ايلده مهلت وئررديم٠

شکار ايتى

ماللانين ياشاديغى شهرين بير چيليس حاکيمى وار ايدى٬ حاکيم بير گون ماللانى گؤروب دئدى: ائشيتميشم سن شکارى چوخ سئويرسن٠ سندن خاهيشيم بودور کى منه ياخشى بير تازى تاپاسان٠ ماللا سؤز وئريرکى٬ اونون خاهيشين يئرينه يئتيرسين٠

بير نئچه گون سونرا او بير يئکه چوبان ايتى تاپيب٬ بوينونا ايپ ساليب حاکيمين يانينا آپارير٠ حاکيم کؤپکى گؤرن کيمى تعجبله ماللادان سوروشور: سن بو کؤپکى نيه گتيرميسن؟

ماللا دئيير: مگر سيز اؤزوز دئمه ميشديز؟

حاکيم دئيير: من سندن بير بئلى اينجه تازى ايسته ميشديم٬ آمما سن منه بير سورو ايتى گتيرميسن٠

ملا دئيير: خاطريز جمع اولسون٬ بو ايت بير هفته سيزين ائويزده قالسا٬ بئلى تازى بئليندن چوخ اينجه له جک٠

موقاماتى تاپماق

بيرگون ماللادان سورشدولار: ماللا٬ سن ساز چالماق باشارارسان؟

ماللا دئدى: البته٬ چوخدا گؤزل چالارام٠

گتيريب الينه بير ساز وئرديلر٠ ماللا بارماغينى پرده لرده گزديرمه ميش٬ مضرابى سيملره وورماغا باشلادى٠ دئديلر: ماللا٬ بو نئجه ساز چالماقدى! ساز چالاندا گرک اول بارماقلار سيملرده پرده لرى گزسين٬ سونرا دا موقاماتا مناسب مضرابدان سس چيخارسين٠

ماللا جواب وئردى: جانيم٬ سيز دئينلر موقاماتى تاپماميشلار٬ هله آختاريرلار٠ من موقاماتى تاپميشام ٬ راحات چاليرام٠

عمامه نين ايشى

سواد سيزين بيرى الينده بير جيزماقارا کاغاذ گتيريب٬ ماللادان ايسته ييرکى٬ اونو اوخوسون٠ ماللا نه قدر کاغاذى اويان بويان ائله يير٬ بير شئى باشا دوشه بيلمير٬ چاره سيز کاغاذى گتيرنه٬ قايتاريب دئيير: من بو کاغاذدان هئچ نه باشا دوشمه ديم٠

آدام ماللانين باشيناآياغينا باخيب دئيير: سن کى بيردانا کاغاذى اوخويانميرسان٬ بس نيه بو بؤيوکلوکده عمامه نى باشووا قويموسان؟

ماللا فورا عمامه نى اؤز باشيندان گؤتوروب آدامين باشينا قويور و دئيير: اگر عمامه ايله کاغاذ اوخوماق اولار٬ بويور اؤزون اوخو!

ائشک ايله اينه يين فرقى

ماللانين بير ائششگى٬ بير اينه يى٬ بيرده بيرخيرداجا طؤوله سى وارايدى٬ طؤوله ائله بالاجا ايدى کى٬ ائششک اوردا ياتاندا٬ اينک آياق اوسته قالاردى٬ اينک ياتاندا٬ ائششک ياتماغا يئر تاپمازدى٠

ماللا ائششگينى چوخ ايسته ديگى اوچون بير گون آللاها يالوارارکى: آللاه بو اينگى اؤلدور٬ بلکه ائششک راحاتليغا چيخا٠

ايکى گون سونرا٬ سحر طؤوله يه گلنده گؤرورکى٬ ائششک آياقلارينى ديره ييب اؤلوب٠

ماللا بو حادثه دن چوخ متاثر اولوب٬ اوزونو گؤيه توتار و دئيه ر: آغزيما داشتورپاق٬ مين ايلدى آللاهليق ائديرسن٬ هله اينک ايله ائششگى بيربيريندن آييرا بيلميرسن؟٠٠٠

ايکى خرجى بير ائله مک

ماللا ائوينى تعمير ائديرميش٠ او دولگره دئييرکى٬ دوشمه نين تخته لرينى تاوانا٬ تاوانين تخته لرينى دوشمه يه سالسين٠ دولگر بو ايشين سببينيى سوروشور٠

ماللا دئيير: من ياخينلاردا ائولنه جگم٬ دئييرلر٬ آدام ائولننده ائوين آلتى اوستونه٬ اوستو آلتينا گلير٠ ايستيرم بو تعميرده ايکى خرجى بير ائله ييم٠

بير ائششک يوکو يا ايکى ائششک يوکو؟

بيرگون امير تيمور وزيرى ايله چؤله چيخميشدى٠ ماللا دا اونلارلا ايدى٠ هاوا چوخ ايستى اولدوغونا گؤره امير و وزير هر ايکيسى ده قالين خفتانلارينى چيخارديب يانلاريجا اولان غلاما يوکله ديلر٠

امير غلامى پالتار يوکو آلتيندا گؤرنده قاييديب شوخلوقلا ماللايا دئدى:

گؤروسن نه قدرتلى غلامدى؟ بير ائششکين يوکونو يوکله نيب٠

ماللادا گولومسه ييب دئدى: بير ائششکين يوخ٬ ايکى ائششکين يوکونو يوکله نينب٠٠٠

دادى بير اولور

ماللا بير گون ائششگينه ايکى سبد اوزوم چاتيب٬ ائوينه گتيريرميش٠ شهره گيرجک اوشاقلار باشينا ييغيليب دئييرلر: ماللا بيز سنون اوزوموندن هئچ دادماميشيق٠

ماللا اوشاقلارى چوخ گؤروب هر بيرينه نئچه گيله اوزوم وئرير٠

اوشاقلار دئييرلر: ماللا٬ ايکىاوچ گيله دن بير شئى اولماز٠

ماللا دئيير: اوشاقلار٬ سيز اوزومى دادماق ايستيرديز٠ اونون بير گيله سى ايله بير سالخيمىنين مزه سى بير اولور٠

اله سالماغين قاشى اولور٬ يا گؤزى؟

ماللانين آشنالاريندان بيرى هر يئرده اؤزونو تعريفله ييب٬ دييه رميش کى٬ هئچکس منى اله سالا بيلمز٠ بيرگون ماللا بو اؤزوندن راضى آدامى اله سالماق اوچون اونا دئيير: سن بوردا اوتور٬ من گئديم ائوه باش ووروم گليم٬ اوندا گؤر سنى نئجه اله سالارام٠

ماللا بو سؤزدن سونرا گئدير٠ آدام ها گؤزله ييرکى٬ ماللا ايندى گلير٬ بير ساعاتا گلير٠ آمما ماللادان خبر اولمور٠

آخيردا٬ او اوزونو اورادا اوتورانلارا توتوب دئيير: گؤردوز ماللا گؤردو کى منى اله سالا بيلميه جک٬ ناچارليقدان اکيلدى٠

اورداکيلاردان بيرى گؤلهگوله دئيير: کيشى٬ اله سالماغين قاشى اولور٬ يا گؤزو؟ او ايندى ايکى ساعاتدى سنى گؤزو يولدا قويوب٬ اؤزو گئديب کئفينين دالينجا٠

سن گئتمه سن٬ من گئده جه يم

ماللا بير گون شهرين حاکيميندن بئزيشير٠ او حاکيمين يانينا گليب٬ اوندان سوروشور: جناب حاکيم٬ سن بو ولايتدن چيخيب گئده جکسن٬ يا يوخ؟

حاکيم بو سؤزدن چوخ تعجبله نيب دئيير: ماللا٬ بو نه سؤزدور؟ سنه نه دخلى وار٬ من بو ولايتدن چيخيب گئده جه يم يا گئتميه جه يم٠

ماللا حاکيمين جوابيندا دئيير: چوخدا منه دخلى وار٬ ايستيرم بيلم گئده جکسن يا گئتميه جکسن؟

حاکيم چوخ عصبانى اولوب دئيير: يوخ گئتميه جه يم٬ هر نه اليندن گلير ائله٠

ماللا جواب وئرير: اليمدن نه گله جک٬ سن بو ولايتدن گئتمه سن٬ چاره سيز من باش آليب گئده جه يم٠

سنده دوز دئييرسن

ماللا شهرده قاضى اولدوغو زامان بيريسى اونون يانينا گلير و بير اؤزگه سيندن شکايت ائدير٠ او سؤزلرينده اؤزونو حقلى و طرفى گوناهکار قلمه وئرير و سونرا دا ماللادان نظر ايسته يير٠ ماللا دئيير: سن دوز دئييرسن٬ حق سنينله دى٠

صاباحيسى گون او بيرى طرف ماللانين يانينا گلير٬ اودا اؤزونو حقلى بيليب گوناهى او بيرى طرفين بوينونا آتير٠ ماللا اونون دا سؤزلرين ائشيدندن سونرا دئيير: سن دوز دئييرسن٬ حق سنينله دى٠

ماللانين آروادى پرده نين داليندان اونون هر ايکى طرفه حق وئرمه سينى ائشيديب سوروشور: کيشى بو نه جور قضاوتدى؟ سن دونن حقى او طرفه وئردين٬ بو گونده بو بيرى طرفه وئردين؟

ماللا بو سؤزى آرواديندان ائشيتجک دئيير: آرواد٬ سن ده دوز دئييرسن٠٠٠

ماللانصرالدين و اميرتيمورون فيلى

تاريخده اميرتيمورون تورکيه اؤلکه سينى تصرف ائدنده اورادا اولان مشهور آغ شهرى ده فتح ائتميشدير٠

آغ شهر تورکيه ده دامديوارى آغ بويا٬ آهاکلا بويانديغيندان تاريخده بو آدى اؤزونه قازانميشدى٠ بو شهرين بوياسى آغ اولماسيندان علاوه٬ بو شهر هم ده ماللانصرالدينين آنادان اولدوغو شهره معروفدور٠ بير روايت ده وارکى ماللانصرالدين بو شهرده دوغولموش و اورادا ياشايان انسانلارلا مشترک حيات سورموش٬ سونرا خاطره لرى اونلارين خاطره لرينه قاتيشميشدير٠ شواهده اساسا ماللانين مزارى دا بو شهرده دير٠ هر حالدا اميرتيمور و سلطآن خليفه هر ايکيسى ده اؤزلرينى آللاهين نمايندسى سايديقلارى اوچون تورکيه امير تيمور طرفيندن فتح ائديلن ايللرده٬ اللى مين آتلى ايله محاصره اولور٠ شهر جماعتى اؤزلرينده ووروشما قدرتى گؤرمه ييب قوشونون هزينه سينى بويونلارينا آليرلار٠ بو بدبخت ليکدن علاوه٬ آغ شهرليلرين بوينونا آيرى آغير بير تکليف ده دوشور٠ حکمرانلارين جور به جور هوسلرى اولدوغو حالدا٬ اميرتيموردا اؤزو ايله بير فيل گتيرميشدى٠ البته فيللر باشى يوموشاق و آيريلارينا زحمت و اذيت وئرمه ين بير حيوان اولورلار٠ بو عموميتده بئله اولسادا٬ اميرتيمورون فيلى فرق ائدردى٠ بو فيل آياغين شهره قويان گوندن باشلادى شهر اهلينى اينجيتمه يه٠ او بوتون باغچالارا گيريب گوللرى٬ چيچکلرى ازيب٬ پوزور٠ آغاجلارى سينديردى٬ کوچه ده باجادا خورطومون علم ائديب باغيردى و او طرف بو طرفه سو فيشقيرديردى٠ اوشاقلار اونو گؤروب زهله ترک اولدولار٬ قادينلار اوشاق زيان ائلۂييرديلر٠ شهر اهلى امير تيموردان برک قورخدوقلارينا گؤره بير زامان سسلرى چيخمادى٬ آمما آخير بير گون اونلارين دا سسى ائشيديلدى٬ اونلار بيربيرلرى ايله دردلشمه يه باشلاديلار کى٬ آى جانيم٬ بير نفر بو دونيادا بيزيم داديميزا چاتان يوخدور؟ بير ديلسيزآغيزسيز فيل ايسته دييى اويونلارى بيزيم باشيميزا گتيردى٬ آمما بيز قورخودان سسيميزى چيخاردا بيلميريک٠

بو بيرى طرفدن امير تيمور شهرى آلاندا آغ ساققاللارا دئميشدى٠ سيز قولاقلاريزى آچيب ائشيدين٬ سيزلردن هئچ بيرى بو بير آدامدان (ماللانصرالديندن) باشقا منيم يانيما گله بيلمز و گلسه ده تکجه اؤز شخصى سؤزونو دئيه بيلر٠ همشهريلر بونو بيلهبيله چاره سيزليکدن دئديلر: گينه گئدک ماللانصرالدينين يانينا و اوندان درديميزه چاره ايسته يک٠ اونلار ماللا ايله گؤروشوب دانيشديلار و چوخ خاهيش تمننادان سونرا ماللانى قانع ائله ديلرکى اميرين حضورونا گئتسين و فيلين شرينى بونلارين باشيندان دفع ائتسين٠ ماللا دئدى: بو ايش بير شرط ايله باش توتار٠ اودا بودورکى٬ سيزلردن بير نئچه سى ده منله گله سيز٬ ائله کى من سؤزه باشلاديم٬ سيزلرده سؤزون داليسينى توتاسيز٠ بو قرارا موافق قاليب٠ بئله ليکله ماللا قاباقدا٬ او بيريلرده اونون آردينجا يولا دوشدولر٠ يولدا امير تيمورون هئيبتى٬ ميرغضب٬ سياهچال٬ اميرين امريندن چيخماق و اميرين فيلينى آخماق سانماق کيمى گوناهلار اونلارى ائله قورخويا سالدى کى٬ هره سى سس سيز٬ صداسيز٬ بيرياندا گيزلندى و تکجه ماللا امير تيمورلا اوزاوزه گلدى٠ امير ماللانى گؤرجک سوروشدو: ماللا٬ دانيش گؤرک نه خبر؟

قوربان ذآت عالينيزه ساغليق٬ فقط خاطر موبارکده اولسا بورا گلنده اوزونوز ايله بير فيل ده گتيرميشسيز٬ ماللا سؤزو بورا يئتيرنده گؤردو داليداکيلاردان هئچ بير سس چيخمير٬ چيگنينين اوستوندن باخاندا٬ گؤرور هاميسى اکيليبدير٠ آمما٬ ماللا سؤزو باشلاييب و ائله جه ده داوام ائتمه لى ايدى٠٠٠بلى بو فيل تک اولدوغوندان اوره يى داريخير و اهالى خاهيش ائتديلر هر جور اولسا اونا بير يولداش فيکرينده اولاسيز٠٠٠

آذربايجان ائل ماهنيلارى

جنوبى آذربايجاندا شفاهى خالق ادبياتينين ان چوخ ياييلميش و خالق کوتلۂلرينين ايستر گوندۂليک حياتدا٬ ايشده و استراحتده و ايسترسۂده کيچيک و بؤيوک ييغينجاقلاردا سئوهسئوه اوخودوغو و دينلۂديگى خالق ماهنيلارى٬ هئچ زامان و هئچ شرايطده٬ حتتا پهلوى رژيمى نين استيلاسى ايللرينده دوداقلاردان سيلينمۂميش و انسان دويغولارينا قاناد وئرن سسى يوردون فضاسيندان چکيلمۂميشدير٠ آذربايجان ائل ماهنيلارىنين جنوبى آذربايجاندا نشر تاريخى و اونلارين بديعى و غنائى خصوصيتلرى ايله عمومى تانيشليق تاپماق اوچون آشاغيدا م٠ع٠ فرزانه نين نشره حاضيرلاديغى آذربايجان ائل ماهنيلارى نين مقدمۂسيندن پارچالار گتيريريک:

آذربايجان ائل ماهنيلارى٬ ايستر سؤز قورولوشو٬ ايسترسه ده موسيقى آخارليغى و دويغونلوغو باخيميندان٬ آذربايجان موسيقيلى ائل ادبياتى نين اولدوقجا ياييلميش و خالق آراسيندا٬ کندلرده و شهرلرده٬ آغيزدانآغيزا دولاشان و ائلاوبا آراسيندا دؤنهدؤنه و سئويلهسئويله اوخونان نوعلريندن بيريدير٠

هم ماهر چاليقيچيلارين و اوخويانلارين وسيلۂسى ايله ايفا ائديلن و هم ده هر بير سؤز بيلن٬ ديل آنلايان آذربايجانلى طرفيندن بؤيوک رغبتله اوخونولان و ائشيديلن بو ياراشيقلى ماهنيلارين هاميدان قاباريق خصوصيتى اونداديرکى٬ بورادا سؤز غنائى شکيلده موسيقى ايله بيرلشير و بونونلادا انسان دويغولارينى جوشدوران و اونلارا قولقاناد وئرن گؤزل نغمۂلر يارادير٠

حياتين جور به جور قايناقلاريندان و هاميدان چوخ انسانين آرزو٬ ناکامليق٬ سئوينج٬ حسرت و ايستکلرندن جوشان و خالق بديعى ياراديجيليغينين ان اينجه جهتلرينى اؤزونده عکس ائتديرن غنائى ائل ماهنيلارى٬ سؤز قورولوشو جهتدن چوخ سليس و آخارلى اولورلار٠ سؤزلره سو آخارى وئرن بو روانليق٬ حتتا اونلاردا بير چوخ تشبيه٬ استعاره و مجازلرين ايشه آپاريلماسى ايله ده اسکيلمير٠ غنائى ماهنيلارين چوخوندا ايشلنن نقرات ( برگردانقاييديش) لار٬ اونلارين غنائى جهتدن بير داها جانلانماسينا و درين تاثير گؤسترمۂسينه يارديم ائدير٠

اساسا غنائى احساسلارلا دالغالانان غنائى ائل ماهنيلارى٬ اؤز طبيعى آهنگدارليغى ايله موسيقييه ياخينلاشير و اونونلا آيريلماز بير سيرداشليق قازانير و موسيقى هاوالارينين بير چوخو٬ خصوصيله موغاماتلا بيرليکده و اورتاقلاشا ايفا ائديلير٠

آذربايجان ائل ماهنيلارى مضمون اعتبارى ايله اولدوقجا غنى ديرلر٠ بونلارين سيراسيندا بير چوخ امک٬ اکينچيليک٬ تاريخى قهرمانليق٬ رسوم و مراسيم ماهنيلارى يئرلشديگى حالدا٬ ائل ماهنيلارينين هاميدان چوخ ياييلميش حيسسۂ سينى ليريک (غنائى) ماهنيلار تشکيل ائدير٠

آذربايجان غنائى ائل ماهنيلارى اساسا تک سسلى اوخونور٠ لاکين بعضى ماهنيلار خور و يا دئييشمه حاليندا اولدوغو اوچون٬ ايکى سسلى و گاهدان دا چوخ سسلى اولورلار٠ ماهنيلارين چوخو شور٬ سه گاه٬ باياتى شيراز٬ راست٬ چاهار گاه و بو کيمى موغاملارا اساسلانير٠ ماهنيلار وزن و ريتم باخيميندان دا چوخ رنگارنگديرلر٠ماهنيلارين وزنى٬ قوشما٬ باياتى٬ گرايلى٬ دوبئيتى و آيرىآيرى خالق شعرى قاليبلاريندان تشکيل اولور٠

وحشى داغ چيچکلرينين رايحۂسينى داشييان بو گؤزل ائل نغمۂلرى و اونلارين موسيقى ايله اولان الفت و آيريلمازليغى٬ چوخدان برى و حتتا دئمک اولار کى٬ آذربايجان موسيقى سى نوتا آلينان گوندن آذربايجانين معروف آهنگسازلارى و اوخويانلارى اوچون توکنمز بير قايناق اولموشدور٠ اوستلرينه موسيقى آهنگى قويولان گوندن٬ بو ماهنيلارين هر بيرى آيرىآيرى خانندۂلرين طرفيندن و جور به جور موسيقى سازلارى و حتتا دستۂ جمعى ارکسترلر ايله ايفا ائديلميشدير٠

جنوبى آذربايجاندا ائل ماهنيلارى هاميدان چوخ "سازاندا" دستۂلرى طرفيندن طويلاردا و ييغوالاردا ( شنليک اوچون قورولموش مجلسلرده) چالغى آلتلريندن تار٬ قاوال٬ ساز٬ کامانچا٬ قرۂنى٬ قارمان ايله اوخونماقلا خالق آراسيندا ياييلير و هر يئرده٬ ائودهائشيکده آغيزلارا دوشور و ديللر ازبرى اولور٠ بورادا اوزون ايللر آذربايجان ديلينده کتاب و مطبوعاتين نشرى قدغن اولدوغو اوچون٬ بو خصوصدا چيخان کتابلارين سايى آز و سئيرک اولموشدور٠ ائل ماهنيلارينين جنوبى آذربايجاندا چالقيچيلار دستۂلريندن علاوه ۱۳۲۴نجى ايلده تشکيل ائديلميش آذربايجان ملى ارکسترينين ده دگرلى تاثيرى اولموشدور٠ بو خصوصدا نشر اولونان مجموعۂلردن بيريسى ده ائله همين ايلده تبريز موسيقى اوستادلاريندان حسن عذارى طرفيندن توپلانيب و "تورکى تصنيفلر٬ به ضميمه خود آموز و طرز کوک تار و دستگاهها" آديله چمن آرا مطبوعاتى طرفيندن نشر ائديلميشدير٠ مجموعه ده موسيقى دستگاهلارينين آدلارى و رديفلرى توضيح وئريليب و چالغى آلتلرينين آيرىآيرى دستگاهلار اوسته نه ساياق آکورد (کوک) اولماقلارى بارۂده معلومات وئريلديکدن سونرا٬ يوز ايگيرمى دن چوخ ائل ماهنيلارينين متنلرى (سؤزلرى) چاپ ائديلميشدير٠ مرحوم عذارى نين توپلاديغى بو مجموعه اؤزلوگونده مکمل بير آرشيو اولدوغو حالدا٬ اورادا سؤزلرين يازيليشيندا و ها بئله چاپيندا چوخلو يانليشلار گئتميشدير٠

آذربايجان ائل ماهنيلاريندان بير سيراسينا اؤز صفحۂلرينده يئر وئرن بير آيرى مجموعه٬ ۱۳۲۹نجى ايلده آذربايجان تئاتر و موسيقى خادملريندن پرويز پرويزى طرفيندن (( مجموعه جديدترين ترانه و تصنيفهاى راديو تهران و راديو تبريز: فارسىمحلىگيللىکردىنشاط انگيز (غربى) به انضام بيوگرافى هنرمندان و هنرپيشگان آذربايجان (جلد اول) عنوانى ايله نثر ائديلميشدير٠

کتابين داشيديغى عنواندان آنلاشيلديغى کيمى بورادا آذربايجان ائل ماهنيلاريندان علاوه ٬ فارسى٬ کردى٬ گيللى و غربى (نشاط انگيز!) ماهنيلاردا وئريلميش و اوگونکو حاکم سياستين سانسوروندان قورونماق اوچون آذربايجان سؤزو يئرينه (( محلى)) سؤزو ايشلۂديلميشدير! بو مجموعۂنين ده چاپيندا چوخلو يانليشلار گئتميشدير٠

اوچونجو مجموعه٬ ((ترانۂهاى ملى فارسىآذربايجانى )) آديله ۱۳۳۱نجى ايلده تهراندا توپلايانى معلوم اولمايان ۱۶۴ صفحۂليک کتابچادا ساغ طرفده فارسى و سول طرفده آذربايجانى ترانۂلر چاپ ائديلميشدير٠ بو مجموعه سؤزلرين دوزگون يازيليشى و ماهنيلارين آيدينليغى جهتدن قاباقکى آدى چکيلن مجموعۂلردن داها تميزدير٠

بونلاردان علاوه٬ ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ نجو ايللرده تورکى(تورکجه) ترانۂلر عنوانى آلتيندا حسن مجيدزاده طرفيندن توپلانيب و آتروپات کتاب ائوىنين مباشرتى ايله نشر اوموش ايکى جلدليکده٬ بير سيرا آيرىآيرى معاصر و کلاسيک شاعرلر طرفيندن قوشولموش ماهنيلار و غزللرايله بيرليکده بير سيرا ائل ماهنيلارى دا درج ائديلميشدير٠

يوخاريدا آد ائديلن مجموعۂلرين اونلاردا يانليشلار و چاتيشمازليقلارا باخماراق٬ اختناق ايللرينده توپلانيب چاپ ائديلمۂسى٬ آذربايجان موسيقيلى خلق ادبيات ساحۂسينده گۂرولن تقديرە لايق چاپ ائيلمۂسى٬ آذربايجان موسيقلى خلق ادبياتى ساحۂسينده گؤرولن تقديرە لايق ايشلردن بيرى اولموشدور٠

۲۲ بهمن انقلابيندان سونرا٬ جاودان جاوان ياشلاريندا وفات ائتميش روحو شاد منيژه خانمم عليپور٬ م٠ع٬فرزانه نين گؤستريشى ايله ۱۹۷۰ ميلادى ده مسکودا چاپ اولموش ((آذربايجان ليريک خالق ماهنيلارى)) عنوانلى مجموعۂنى کريل اليفباسيندان رايج الفبايا کؤچوروب و اللى دن چوخ ماهنى نوتلارى ايله بيرليکده٬ ۱۳۶۲ ده "آذربايجان خالق ترانۂلرى" عنوانيله چاپ ائتميشدير٠ بو مجموعه بيرينجى چاپدان سونرا يئنه افست ائديلميشدير٠ تاسف اولسون کى٬ خانيم عليپور دونيايا چوخ ارکن گؤز يومدو و امک صرف ائتديگى اثرين بو ساياق گئنيش ياييلماسى نين شاهدى اولا بيلمۂدى٠ بو يورد سئور ناکام امکداشين خاطرەسينى عزيزلۂمک اوچون اونون حاضرلاييب چاپ ائتديرديگى ((آذربايجان خالق ترانۂلرى)) اثرينى عينا ((آذربايجان ائل ماهنيلارىنين سونوندا يئر وئريريک٠ بو سون ايللرده٬ اوتايدا ياييلان مجموعۂلر اساسا آذربايجان فولکلوريک ماهنيلارى٬ جلد ۱٬۲ "کؤچورن: ح٠اولدوز و آذربايجان تصنيفلرى" کؤچورن: ح٠ا٬ تبريزده مهران انتشاراتى طرفيندن نشر ائديلميشدير٠ بو ايکى مجموعۂ ده ده٬ خصوصيله بيرينجى مجموعۂ ده٬ بير سيرا خالق ماهنيلاريندان و اونلارين نوتلاريندان اؤرنکلر وئريلميشدير٠

آذربايجان ائل ماهنيلارى "عنوانى ايله اوخوجولار او خصوصيله بو ماهنيلارلا ماراقلانانلارا تقديم اولونان بو مجموعه٬ ائل ماهنيلارى داها توپلوم و اولدوقجا اوخوناجاقلى و مومکون قدر دوغرودوزگون شکيلده چاتديرماقدير٠ چوخ آيديندير کى٬ بو مجموعۂده توپلانان ائل ماهنيلارى٬ بوتون آذربايجان ائل ماهنيلارى اؤز قوينونا آلماميش و آلا دا بيلمزدى٠

بورادا وئريلن ماهنيلار٬ ايللر اوزونو فولکلور ال يازما دفترلرينه آلينميش و بو مجموعۂ ده چاپا حاضيرلانديغى سيرا دا بير داها الده اولان منبعلرله تطبيق ائديلميشدير٠ اولا بيلسين کى٬ اونلارين ايچره سينده سؤزلرى معين شاعردن اولان ماهنيلار دا گئتميشدير٠ آنجاق بير و حتتا بير نئچه بئله ماهنينين دا بو مجموعۂيه داخل ائديلمۂسى٬ اونون خالق ماهنيلاريندان توپلانميش بير دسته گول کيمى بو ماهنيلارى سئونلره تقديم ائتمک ايشينه ضرر يئتيرمييۂجک٠"

آپاردى سئللر سارانى

آرپا چايى آشدى٬ داشدى٬

سئل سارانى آلدى قاچدى٬

آلا گؤزلو٬ قلم قاشدى٬

آپاردى سئللر سارانى٬

بير آلا گؤزلو بالانى٠

آپاردى سئللر سارانى٬

بير شيرين ديللى بالانى٠

آرپا چايى درين اولماز٬

آخار سولار سرين اولماز٬

سارا کيمين گلين اولماز٬

آپاردى سئللر سارانى٬

بير آلا گؤزلو بالانى٠

آرپا چايى دوشوب اودا٬

يارادان يئتيشسين دادا٬

سارى باشماق اوزور سودا

آپاردى سئللر سارانى٬

بير شيرين ديللى بالانى٠

سئل سارايا اولدو ياغى٬

سو بورودو سولوساغى٬

ياسا باتدى طوى اوتاغى٠

آپاردى سئللر سارانى٬

بير آلا گؤزلو بالانى٠

من بو باغا گيرمۂميشم٬

غنچه گولون درمۂميشم٬

من سارانى گؤرمۂميشم٬

آپاردى سئللر سارانى٬

بير شيرين ديللى بالانى٠

اولدوق عجب گونو قارا٬

درديميزه يوخدو چارا٬

سارا حسرت قالدى يارا

آپاردى سئللر سارانى٬

بير آلا گؤزلو بالانى٠

گئدين٬ دئيين خان چوبانا٬

گلمۂسين بو ايل موغانا٬

موغان باتيب ناحاق قانا٬

آپاردى سئللر سارانى٬

بير شيرين ديللى بالانى٠

آرابالار قوشاقوشا٬

قوربان اولوم قلم قاشا٬

اوغلان الين چيخدى بوشا٬

آپاردى سئللر سارانى٬

بير آلا گؤزلو بالانى٠

گئديرم گولوستانا

گئديرم گولوستانا٬ گول آلام٬ آتام٬ گول آلام٬ آتام٠

آلا گؤز سئوگيليمى آختارام تاپام٬ آختارام تاپام٠

سئوگيليمى تاپميشام اۆرکدن شادام٬ اۆرکدن شادام٠

عکسون مندەدى٬ وئرمييۂجاغام٬

سندن خوشگيلين نئيلييۂجاغام٠

دستمالون دولودو نارين قند ايلن٬ نارين قند ايلن٠

سن يئرى شارع ايلن من دربند ايلن ٬ من دربند ايلن٠

منى چاغيراندا چاغير قند ايلن٬ چاغير قند ايلن٠

عکسون مندەدى٬ وئرمييۂجاغام٬

سندن خوشگيلين نئيلييۂجاغام٠

سئوگيليمين الينده قارا چتيرى٬ قارا چتيرى٠

دارا تئللريوى سپيم عطيرى٬ سپيم عطيرى٠

محبت گؤزده اولار٬ چکر گتيرى٬ چکر گتيرى٠

الينده دسما٬ اوجوندا گولو٬

سئوگى بير اولار٬ نه کى بير سورو٠

آى قيز٬ جئيرانين اوللام

باغا گيرديم اوزومه٬ تيکان باتدى ديزيمه

اييلديم چيخارتماغا٬ يار ساتاشدى گؤزومه

آى قيز٬ حئيرانين اوللام٬ آى قيز٬ قوربانين اوللام

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام٠(۲)

سو آتديم يارا دگدى٬ اليم ديوارا ديدى

ديليمآغزيم قوروسون٬ نه دئديم يارا ديدى

اوغلان٬ حئيرانين اوللام٬ اوغلان٬ قوربانين اوللام

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام٠(۲)

بنووشه دييلم من٬ يئل وورسون اييلم من

منه بيوفا دئمه٬ ايلقارسيز دييلم من

آى قيز٬ حئيرانين اوللام٬ آى قيز٬ قوربانين اوللام

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام٠(۲)

مؤوده ده اوزوم قالدى٬ درمۂديم گؤزوم قالدى

بير ائوده ايکى باجى٬ بيرينده گؤزوم قالدى

آى قيز٬ حئيرانين اوللام٬ آى قيز٬ قوربانين اوللام

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام٠(۲)

آى قيز سنه ماييلم

آى قيز سنه ماييلم٬ بوينوندا حاماييلم

دوست پايى شيرين اولار٬ هر نه وئرسن قاييلم

قاشين٬ گؤزون٬ شيرين سؤزون

آلدى منيم جانيمى٬

من سنه قوربان٬ گؤزلرى مرجان

سن منيم جانيم٬ گل سنى آليم٬ آى گؤزل!

گولى تاخديم ديوارا٬ بولبول گله سووارا

اوخو بولبول اوخو٬ بلکه ياريم اويانا

قاشين٬ گؤزون٬ شيرين سؤزون

آلدى منيم جانيمى٬

من سنه قوربان٬ گؤزلرى مرجان

سن منيم جانيم٬ گل سنى آليم٬ آى گؤزل!

قيزيل گول اويوماويوم٬ دريم قوينوما قويوم

ياغيش ياغار يئر دويماز٬ من سندن نئجه دويوم

قاشين٬ گؤزون٬ شيرين سؤزون

آلدى منيم جانيمى٬

من سنه قوربان٬ گؤزلرى مرجان

سن منيم جانيم٬ گل سنى آليم٬ آى گؤزل!

آى لاچين

آراز آخار ليل ايله٬ دستهدسته گول ايله

عالمه جان باغيشلار٬ منى ساخلار ديل ايله

آى دلبر٬ جان دلبر٬

جان سنه قوربان٬ دلبر٠

عزيزييم٬ سال يانا٬ دارا زولفون سال يانا

نئجه سن٬ بير آه چکيم٬ کور قاريشا٬ سال يانا٠

آى دلبر٬ جان دلبر٬

جان سنه قوربان٬ دلبر٠

آراز اوسته بوز اوسته٬ کباب يانار کؤز اوسته

قوى منى اؤلدورسونلر٬ بير آلا گؤز قيز اوسته

آى لاچين٬ جان لاچين٬ من سنه قوربان٬ لاچين

قيزيل گولو بيچميشم٬ اوستونده آند ايچميشم

مين گؤزلين ايچينده٬ بيرجه سنى سئچميشم

آى دلبر٬ جان دلبر٬

جان سنه قوربان٬ دلبر٠

الينده سازين قوربانى

الينده سازين قوربانى

ائيلمه نازين قوربانى

قوى اولوم گؤزون قوربانى

اؤلدورمه منى٬ هى٬ يانديرما منى٬ هى

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام

صحبت سازايلن٬ هى سازايلن

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام٠

نه باخيرسان يانىيانى

اولوم گؤزلرين قوربانى

ازلکى محبت هانى؟

اؤلدورمه منى٬ هى٬ يانديرما منى٬ هى

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام

صحبت سازايلن٬ هى سازايلن

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام٠

بئله شومشاد بارماق اولماز٬

لبين کيمين قايماق اولماز

آى قيز٬ سندن دويماق اولماز

اؤلدورمه منى٬ هى٬ يانديرما منى٬ هى

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام

صحبت سازايلن٬ هى سازايلن

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام

اليمده ناريش قاشلارام

گولاب ايله تئل ياشلارام

گئتسن گيلئى ليک باشلارام

اؤلدورمه منى٬ هى٬ يانديرما منى٬ هى

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام

صحبت سازايلن٬ هى سازايلن

دور گل٬ نازايلن٬ هى٬ ناز ايلن٬ آبالام٠

انصافا گل!

سن گؤزل بير بالاسان٬ مارال باخيش جانلار آلان٬

آى قاباق٬ لاله ياناق٬ سئوديگيجيم٬ درده سالان

گؤزليم آغرين آليم٬ ناز ائلمه٬ انصافا گل٬

بو جاوان عاشيقى هجر اودونا سالما گؤزل٠

سنه من قوربان اولوم٬ آى قارا گؤز٬ آى قارا تئل٬

منى مين درده ساليب اؤزگۂلره باغلاما بئل

قالمادى منده نه طاقت٬ نه ده کى صبر داها٬ صبر داها٬ صبر داها٠

نازلى بالام٬ نازلى ياريم٬ انصافا گل!

قاشلارين قلم کيمى٬ کيرپيکلرين اوخدو سنين٬

حسرتيندن اؤلورم٬ يار خبرين يوخدو سنين٠

منى مجنون ائله دين٬ زولفونه باغلاندى گؤنول

گؤزلريم گؤردو سنى٬ سئوديگيجيم ياندى گؤنول٠

سنه من قوربان اولوم٬ آى قارا گؤز٬ آى قارا تئل٬

منى مين درده ساليب اؤزگۂلره باغلاما بئل

قالمادى منده نه طاقت٬ نه ده کى صبر داها٬ صبر داها٬ صبر داها٠

نازلى بالام٬ نازلى ياريم٬ انصافا گل!

باخيشين جانلار آلير٬ گول ياناغين آيه دۂير

يار سنين بيرجه سؤزون بوتون بو دونيايه دۂير٠

جان دييه ک٬ جان ائشيدک٬ گؤنلى جاوان٬ قلبى تميز٬

بئله خوش گونلر ايچينده ياشاياق گول کيمى بيز٠

سنه من قوربان اولوم٬ آى قارا گؤز٬ آى قارا تئل٬

منى مين درده ساليب اؤزگۂلره باغلاما بئل

قالمادى منده نه طاقت٬ نه ده کى صبر داها٬ صبر داها٬ صبر داها٠

نازلى بالام٬ نازلى ياريم٬ انصافا گل!

اوچ گوندن بير٬ بئش گوندن بير

سحر گزر گولچمنى٬ آختاراردا٬ گؤزوم سنى٠

قيناماسينلار دا منى٬ اوچ گوندن بير٬ بئش گوندن بير

گلگل آى٬ گلگل آى٬ گل گؤزل ياريم

گل گولوم٬ گل جانيم٬ دؤولتيم٬ واريم٠

آسسالار٬ کسسه لر عاشيقى داردان

دؤنمۂرم٬ دؤنمۂرم سن کيمى ياردان٠

ندن عاشيق بيهوش اولار٬ سينه سينده بير قوش اولار٬

پنجريه قونموش اولار٬ اوچ گوندن بير٬ بئش گوندن بير

گلگل آى٬ گلگل آى٬ گل گؤزل ياريم

گل گولوم٬ گل جانيم٬ دؤولتيم٬ واريم٠

آسسالار٬ کسسه لر عاشيقى داردان

دؤنمۂرم٬ دؤنمۂرم سن کيمى ياردان٠

قايا ديبى سرين اولار٬ ديل ياراسى درين اولار

يار اؤپوشى شيرين اولار٬ اوچ گوندن بير٬ بئش گوندن بير٬

گلگل آى٬ گلگل آى٬ گل گؤزل ياريم

گل گولوم٬ گل جانيم٬ دؤولتيم٬ واريم٠

آسسالار٬ کسسه لر عاشيقى داردان

دؤنمۂرم٬ دؤنمۂرم سن کيمى ياردان٠

او خال نه خالدير٬ ياناغيندا

اوغلان:

کئچن ايل گؤردوم سنى٬

حئيران ائيلۂدين منى٠

گؤزل قيز آل گئيينيب

گل اول آنام گلينى

او خال نه خالدير٬ ياناغيندا٬ ياناغيندا٬ ياناغيندا

يانديرما منى٬ سئويرم سنى٬

آخ نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم!

يار نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم!

قيز:

بيليرم کى سئويسن٬

کئچن ايلدن منى سن

آمما من آداخلييام

اليوى اوزمۂليسن٬ اوزمۂليسن٬ اوزمۂليسن٬ هى٠٠٠

اوغلان:

قيزلارين عادتيدير

سئوديگى اوغلانا ناز ائيلر٠

قيز:

سئون اوغلان قوروبوش بير قيزى نئيلر؟

اوغلان:

سئوگييه ناز نه گرکدير؟

قيز:

سئوگييه ناز نه گرکدير؟

قيز:

سئوگيسيز ناز اولا بيلمز٠

اوغلان و قيز:

سئوگييه ناز نه گرکدير؟ سئوگيسيز ناز اولا بيلمز٠

اوغلان:

گئنه کؤنلومون قوشى٬

اوچدى يار بوداغينا

سنى گؤرجک نظريم٬

دوشدى يار بوخاغينا

او خال نه خالدير٬ ياناغيندا٬ ياناغيندا٬ ياناغيندا٠

يانديرما منى٬ سئويرم سنى٬

آخ نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم!

يار نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم٬ نئجه سئوديم!

اوزونده قارادير خالين

اوزونده قارادير خالين

آى قارادير٬ خالين قارادير٠

الينده گوللو دستمالين٬

آى گوللودور٬ گوللى دستمالين

جان آلان آى قاشگؤز ائيلر٬

آى گؤز ائيلر٬ گؤز ائيلر٬ گؤز ائيلر٠

يولوندا جاندان کئچرم سئوگيليم٬

آى عشقيميزه آند ايچرم اؤز گولوم٠

بولبولم بوش دولانمارام٬

آى دولانمارام٬ دولانمارام

چهچه ووروب دايانمارام

آى دايانمارام٬ دايانمارام

هر بير سؤزه اينانمارام٬

آى اينانمارام٬ اينانمارام

يولوندا جاندان کئچرم سئوگيليم٬

آى عشقيميزه آند ايچرم اؤز گولوم٠

گول سنين تک دۂييل گؤيچک٬

آى دۂييل گؤيچک٬ دۂييل گؤيچک٠

ائشيتميشم٬ يالان٬ گرچک٬

آى يالان گرچک٬ يالان گرچک٬

جان آلان قوربان گؤزونه٬

آى گؤزونه٬ گؤزونه٬ گؤزونه٬

يولوندا جاندان کئچرم سئوگيليم٬

آى عشقيميزه آند ايچرم اؤز گولوم٠

اؤزى بير گول

آچيق قوى پنجرۂنى٬ گؤزوم گؤرسون گله نى٬

نئچه قبره قويار٬ يار درديندن اؤلۂنى٠

اؤزى بير گول٬ سؤزى بولبول٬

ساچى سونبول٬ گول اوغلان

گل٬ گل٬ من سنه قوربان!

سو گلر آخار گئدر٬ يار گلر باخار گئدر٬

نئيليرم ائله يارى٬ يانديرار ياخار گئدر٠

اؤزى بير گول٬ سؤزى بولبول٬

ساچى سونبول٬ گول اوغلان

گل٬ گل٬ من سنه قوربان!

آلما وئرسم آلمازسان٬ سن آلمادان قالمازسان٬

هانسى باغين گولوسن٬ اييلۂديکجه سولمازسان

اؤزى بير گول٬ سؤزى بولبول٬

ساچى سونبول٬ گول اوغلان

گل٬ گل٬ من سنه قوربان!

اوغلان قوربانين اوللام

يئرىيئرى دوشن يار٬ يئرى عشقه دوشن يار٠

ائلچيلرى يورولموش٬ اؤزى ائلچى دوشن يار٠

اوغلان قوربانين اوللام٬ اوغلان حئيرانين اوللام٠

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام

سو آتديم يارا ديدى٬ اليم ديوارا ديدى

ديليمآغزيم قوروسون٬ نه دئديم يارا ديدى

اوغلان قوربانين اوللام٬ اوغلان حئيرانين اوللام٠

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام

بو دره اوزون دره٬ گئتديکجه اوزون دره٬

بوردا بير باغ سالديرديم٬ يار گله اوزوم دره٠

اوغلان قوربانين اوللام٬ اوغلان حئيرانين اوللام٠

گئدرسن يولا ساللام٬ قالارسان قادان آللام

اويادام سنى

گلميشم اوتاغينا اويادام سنى٬

قارا گيله اويادام سنى٠

نه گؤزل خالق ائيلۂميش يارادان سنى٬

قارا گيله يارادان سنى٬

گؤتوروب قاچيرارام آرادان سنى٬

قارا گيله آرادان سنى٬

دربند آرالى٬ گؤنلوم يارالى٬

بير يار سئوميشم قارگيله٬ ائللر مارالى٠ (۲)

تبريزين کوچۂلرى دولان با دولان٬

قارا گيله دولان با دولان٠

اگر منى سئوميرسن٬ گئت آيرى دولان٬

قارا گيله گئت آيرى دولان٬

نه سنه قيز اسکيکدير٬ نه منه اوغلان٬

قارا گيله٬ نه منه اوغلان

قيزيل گول اسدى٬ صبريمى کسدى٬

سيل گؤزون ياشين٬ قارا گيله٬ آغلاما بسدى (۲)

ائويميزين قاباغى سو گلن ارخدى٬

قارا گيله٬ سو گلن ارخدى٠

دوروم چيخيم ائيوانا٬ يار گلن واختدى٬

قارا گيله٬ يار گلن واختدى٠

ياريم گليب چيخمايير٬ اوقاتيم تلخدى٬

قارا گيله٬ اوقاتيم تلخدى

آغاج اولايديم٬ يولدا دورايديم٬

سن گلن يولا قارا گيله٬ کؤلگه سالايديم (۲)

ائلده سنه تاى هانى؟

يار زولفونو تؤک اوزه٬ قوربانام خومار گؤزه٬

دونن دئدين گلمۂدين٬ بو گون بارى گل بيزه٬

تئللرينى دارا قيز٬ قاشى گؤزو قارا قيز٬

قيل درديمه چارا قيز٬ آى قاشى گؤزو قارا قيز٠

من عاشيقام حالينا٬ اوزده قارا خالينا٬

لاله٬ بنووشه چاتماز٬ سنين گول جامالينا٬

تئللرينى دارا قيز٬ قاشى گؤزو قارا قيز٬

قيل درديمه چارا قيز٬ آى قاشى گؤزو قارا قيز٠

بولود کئچدى٬ آى هانى؟ قاشين کيمى ياى هانى؟

گزديم ائلى٬ اوبانى٬ ائلده سنه تاى هانى؟

تئللرينى دارا قيز٬ قاشى گؤزو قارا قيز٬

قيل درديمه چارا قيز٬ آى قاشى گؤزو قارا قيز٠

ائولرى وار خاناخانا

ائولرى وار٬ آى آمان٬ خاناخانا(۲)

من کول اولدوم٬ آى آمان٬ آى آمان٬ يانايانا(۲)

ياندى باغريم٬ آى آمان٬ آى آمان٬ دؤندو قانا(۲)

يايليغين يانى بوتا٬ (۲)

منى سالدين٬ آى آمان٬ آى آمان٬ يانار اودا٠(۲)

اوبالارى٬ آى آمان اويماقاويماق٬ (۲)

يالان سؤزدور٬ آى آمان٬ آى آمان٬ ياردان دويماق(۲)

هئچ اولمازميش٬ آى آمان٬ آى آمان٬ ياردان دويماق

اوزون گول٬ لبلرين قايماق(۲)

يالان سؤزدور٬ آى آمان٬ آى آمان ياردان دويماق(۲)

هئچ اولمازميش٬ آى آمان٬ آى آمان٬ ياردان دويماق(۲)

اى بيوفا يار

اى بيوفا يار٬ سنى

نئجه ساليم٬ يادا من؟

چرخ فلک قويمادى٬

کام آليم دونيادا من

آيرى دوشدوم گولومدن

گولومدن٬ بولبولومدن

اى بيوفا٬ اليندن٬

کيمه گئديم دادا من؟

ائيله ديم انديشۂمى

صبر ائيلۂرم پئشۂمى

باشا وورارام تئشۂنى

بنزرم فرهادا من!

اى پرى!

سن گؤزل آهوسان ايزلۂرم سنى٬ (۲)

هئچ وئرن اولمادى سوراغ اى پرى(۲)

هانى بو دونيادا يارين مسکنى(۲)

گزۂرم اليمده چيراغ٬ اى پرى! (۲)

عشقيم اؤز باشيما کؤلگه سالمادى٬ (۲)

يار سئوديم٬ کؤنلومو اله آلمادى٠(۲)

آرتيق اورۂييمده تاوان قالمادى٬ (۲)

نه طاقت٬ نه قوت٬ نه ياغ٬ اى پرى٠(۲)

دردين منى بير گون اينان اؤلدورر٬ (۲)

فرقتون هر زامان٬ هر آن اؤلدورر٬ (۲)

رحمه گل٬ يازيغام٬ جاوان اؤلدورر٬ (۲)

سينۂمۂ چکديگين بو داغ ٬ اى پرى! (۲)

عشقيم اؤز باشيما کؤلگه سالمادى٬ (۲)

يار سئوديم٬ کؤنلومو اله آلمادى٠(۲)

آرتيق اورۂييمده تاوان قالمادى٬ (۲)

نه طاقت٬ نه قوت٬ نه ياغ٬ اى پرى٠(۲)

ايراواندا خال قالمادى

ايراواندا خال قالمادى

او خال نه خالدير٬ اورا دؤيدورموسن؟

دئه گؤروم٬ نه خالدير اورا دؤيدورموسن؟

منده داهى جان قالمادى٬

او خال نه خالدير٬ قوشا دؤيدورموسن؟

دئه گؤروم٬ نه خالدير قوشا دؤيدورموسن؟

خال منيم٬ اختيار منيم٬

خالقا نه واردير٬ بورا دؤيدورموشم٠

ياريم دئييبدير٬ قوشا دؤيدورموشم٠

ايراواندا من ايشلۂرم٬

او خال نه خالدير اوزه دؤيدورموسن؟

دئه گؤروم٬ نه خالدير اورا دؤيدورموسن؟

خنجريمى گومشلۂرم٬

او خال نه خالدير اوزه دؤيدورموسن؟

دئه گؤروم٬ نه خالدير قوشا دؤيدورموسن؟

خال منيم٬ اختيار منيم٬

خالقا نه واردير٬ بورا دؤيدورموشم٠

ياريم دئييبدير٬ قوشا دؤيدورموشم٠

ايرواندا خال ايستۂرم٬

او خال نه خالدير٬ اورا دؤيدورموسن؟

دئه گؤروم٬ نه خالدير اورا دؤيدورموسن؟

من سنى اؤزوم ايستۂرم٬

او خال نه خالدير٬ اورا دؤيدورموسن؟

دئه گؤروم٬ نه خالدير اورا دؤيدورموسن؟

خال منيم٬ اختيار منيم٬

خالقا نه واردير٬ بورا دؤيدورموشم٠

ياريم دئييبدير٬ قوشا دؤيدورموشم٠

ايستيکانين ساريسى

ايستيکانين ساريسى٬ آى قيز٬ آى قيز٬ آى قيز آماندى٬

ايچديم قالدى ياريسى٬ دردين آليم٬ (۲)

آروادلارين ارى وار٬ آى قيز٬ آى قيز٬ آى قيز آماندى٬

قيزلارين دا تاريسى٬ قادان آليم٠

ايستکانين قانليدى٬ ٬ آى قيز٬ آى قيز٬ آى قيز آماندى٬

ال وورما درمانليدى٬ قادان آليم(۲)

اصليمى خبر آلسان٬ ٬ آى قيز٬ آى قيز٬ آى قيز آماندى٬

اصليمده شيروانليدى٬ دردين آليم (۲)

ايستيکانين ساريسى٬ آى قيز٬ آى قيز٬ آى قيز آماندى٬

ايچديم قالدى ياريسى٬ دردين آليم٬ (۲)

يارليلارين يارى وار٬ ٬ آى قيز٬ آى قيز٬ آى قيز آماندى٬

يالقيزلارين تاريسى٬ قادان آليم (۲)

بازاردان آلما

بازاردان آلما٬ دررم ساتارام٬ (۲)

اوزاقدا دورما٬ گللم چاتارام(۲)

هاراى٬ يار اليندن٬ او قارا تئللريندن

سن اگر اذن وئرسن٬ بالام٬ اؤپۂرم گؤزلريندن!(۲)

بازاردان خورما٬ آللام ساتارام٬ (۲)

بير ساچى بورما٬ هاردان تاپارام؟(۲)

هاراى٬ يار اليندن٬ او قارا تئللريندن

سن اگر اذن وئرسن٬ بالام٬ اؤپۂرم گؤزلريندن!(۲)

باغلاردان چيچک٬ دررم ساتارام٬ (۲)

بير اوزو گؤيچک٬ هاردان تاپارام٠ (۲)

هاراى٬ يار اليندن٬ او قارا تئللريندن

سن اگر اذن وئرسن٬ بالام٬ اؤپۂرم گؤزلريندن!(۲)

باغچادان امرود دررم٬ سرۂرم٬ (۲)

يارى گؤرنده درديم دييۂرم٠(۲)

هاراى٬ يار اليندن٬ او قارا تئللريندن

سن اگر اذن وئرسن٬ بالام٬ اؤپۂرم گؤزلريندن!(۲)

باشينا دولانيم

باشينا دولانيم٬ هاردا قالميسان؟

هاردا قالميسان؟

انتظار گؤزومى يولدا قويموسان٬

يولدا قويموسان٠

بئله معلوم اولور مندن دويموسان٬

مندن دويموسان٠

گئتدى يار٬ گئتدى يار٬ آلداتدى منى٬

ياريمين غصۂسى ساراتدى منى٠

من سنه نئيله ميشم جئيران بالاسى٬

جئيران بالاسى؟

اورۂييمه وورموسان هيجران ياراسى٬

هيجران ياراسى٠

او يارى من سئويرم٬ يوخدور چاراسى٬

يوخدور چاراسى٠

گئتدى يار٬ گئتدى يار٬ آلداتدى منى٬

ياريمين غصۂسى ساراتدى منى٠

بوينوما سالميسان زولفوندن زنجير٬

زولفوندن زنجير٠

من سنين اسيرينم٬ گل٬ منى ديندير٬

گل٬ منى ديندير٠

شيرينشيرين دانيشيب منى سئويندير٬

منى سئويندير٠

گئتدى يار٬ گئتدى يار٬ آلداتدى منى٬

ياريمين غصۂسى ساراتدى منى٠

باغچاميزا گلدى باهار

باغچاميزا گلدى باهار٬ ياشيل خالى سردى باهار٬

گل دئديم٬ گلمه دين يار٬ گلمه دين يار٠ (۲)

منى يادا سالسان آ يار٬ اورۂييمى آلسان آ يار(۲)

گل جاوان سئوگيليم٬ مهربان سئوگيليم٬

سيرريمى بيلمۂدين٬ بيلمۂدين يار٠ (۲)

نغمه دئييب گولدوکجه من٬ گولدو چيچک٬ گولدو چمن(۲)

گل دئديم٬ گلمه دين يار٬ گلمه دين يار٠ (۲)

منى يادا سالسان آ يار٬ اورۂييمى آلسان آيار(۲)

گل جاوان سئوگيليم٬ مهربان سئوگيليم٬

سيرريمى بيلمۂدين٬ بيلمۂدين يار٠ (۲)

ديندير شيرين سؤزله منى٬ اؤزون دئدين گؤزله منى(۲)

گل دئديم٬ گلمه دين يار٬ گلمه دين يار٠ (۲)

منى يادا سالسان آ يار٬ اورۂييمى آلسان آيار(۲)

گل جاوان سئوگيليم٬ مهربان سئوگيليم٬

سيرريمى بيلمۂدين٬ بيلمۂدين يار٠ (۲)

جئيران بالالار

اوجا داغلار باشيندا جئيران بالالار٬

جئيرانين بالاسينى اووچى يارالار٬

من ياردان آيريلارسام اغيار کام آلار٠

آغاج اولايديم٬ يولدا دورايديم

سن گلن يولا٬ کؤلگه سالايديم

يئرى٬ يئرى منده گليم دالينجا٬

دستمال ائله آپار منى يانينجا٠

وطنيم صفاليدى٬ داغدى٬ مئشۂدير

سئوگيليمين اورۂيى سانکى شوشۂدير٬

اوندان آيرى ياشاماق چتين پئشۂدير٠

ميز اوسته ناردى٬ ديمۂديم قالدى٬

اونا ال وورما٬ او يادگاردى

يئرى٬ يئرى منده گليم دالينجا٬

دستمال ائله آپار منى يانينجا٠

جئيران سئوگيليم

کوچۂميزدن اؤتن قيز٬ سونا کيمين سوزن قيز٬

قارا تئلين قاش اوسته٬ دستهدسته دوزن قيز٠

گلگلگلگل٬ آى قيز٬

بئله جئيران سئوگيليم٬

دور گل٬ دور گل٬ آى قيز٬

بئله منيم اؤز گولوم!

نه گؤزل قامتين وار٬ اوزون آى کيمى پارلار٬

گؤزلرين شعله ساچيب٬ جان ائويمى آلوولار٠

گلگلگلگل٬ آى قيز٬

بئله جئيران سئوگيليم٬

دور گل٬ دور گل٬ آى قيز٬

بئله منيم اؤز گولوم!

گؤزوم قاليبدير سنده٬ گل٬ گزک بو چمنده٠

دئيۂک٬ گولک٬ دانيشاق٬ بيز بو شانلى وطنده٠

گلگلگلگل٬ آى قيز٬

بئله جئيران سئوگيليم٬

دور گل٬ دور گل٬ آى قيز٬

بئله منيم اؤز گولوم!

جئيران يول ائيلر

اوجا داغ باشيندا جئيران يول ائيلر٬ مامان٬

جئيران يول ائيلر٠

سو دوران يئرلرى اؤردک گؤل ائيلر٬ مامان٬ اوردک گؤل ائيلر٠

يار گوله٬ گوله٬ ناز گوله٬ گوله

عاشيق اولموشام٬ مامان٬ بير شيرين ديله٠

اوجا داغ باشيندا بير سورو جئيران٬ مامان بير سورو جئيران٠

او خومار گؤزلره اولموشام حئيران٬ مامان٬ اولموشام حئيران٠

يار گوله٬ گوله٬ ناز گوله٬ گوله

عاشيق اولموشام٬ مامان٬ بير شيرين ديله٠

اوجا داغ باشيندا بير سله اوزوم٬ مامان٬ بير سله اوزوم٠

يارين آيريليغينا من نئجه دؤزوم٬ مامان٬ من نئجه دؤزوم٠

يار گوله٬ گوله٬ ناز گوله٬ گوله

عاشيق اولموشام٬ مامان٬ بير شيرين ديله٠

اوجا داغ باشيندا نارداناسييام٬ مامان٬ نارداناسييام!

آتامين٬ آنامين بير داناسييام٬ مامان٬ بير داناسييام!

يار گوله٬ گوله٬ ناز گوله٬ گوله

عاشيق اولموشام٬ مامان٬ بير شيرين ديله٠

چالپاپاق

سئوگيسيز ياشاماق بير آن اولارمى؟

دونيادا عشق سيز انسان اولارمى؟

من سنى سئوميشم خبرين وارمى؟

هى٬هى٬ چالپاپاق٬

هى٬ هى٬ گول ياناق

نه اوچون اولدون٬ بئداماق٠

کؤنول سئومز اؤزگۂلرى٬ يادلارى٬

من پوزمارام اؤز عهديمى٬ ايلقارى٬

بير دفعه سنده بيزه گل بارى٬

هى٬هى٬ چالپاپاق٬

هى٬ هى٬ گول ياناق

نه اوچون اولدون٬ بئداماق٠

گلين گئدک بيزيم باغا٬ خزله٬

گؤزوم دوشوب سنين کيمى گؤزله٬

بير کؤنول وئر٬ سئوگيميزى تزۂله٬

هى٬هى٬ چالپاپاق٬

هى٬ هى٬ گول ياناق

نه اوچون اولدون٬ بئداماق٠

چشمه باشيندا

چرشنبه گونونده٬ چشمه باشيندا٬

گؤزوم بير آلا گؤز دلبره دوشدو٠ (۲)

آتدى مژگان اوخون٬ ديدى سينمدن٬

دينده قاداسى جانيما دوشدو٠(۲)

اشاره ائيلۂديم٬ درديمى بيلدى٬

هم چوخ گؤزلدى او٬ هم اهل ديلدى٠

قاشلارين اويناتدى٬ گؤز ايلن گولدو٬

گولنده قاداسى جانيما دوشدى٠(۲)

من عارفم٬ هر بير درددن حالييام٬

آى قيز٬ سن دردلى سن٬ من يارالييام٠(۲)

دئدى نشانلييام٬ اؤزگه مالييام٬

سيندى قولقاناديم يانيما دوشدى٠ (۲)

چوبان قيزى

بير چوبان قيزينى گؤردوم٬ قويون اوتارير٬

منيم کيمى جاوانين او٬ اؤمرون قورتارير٬ آمان آللاه!

منيم کيمى جاوانين او٬ اؤمرون قورتارير٠ (۲)

بير چوبان قيزينى گؤردوم٬ چاى کناريندا٬

بير جوت آهو بالاسى واردير قوجاغيندا٬ امان آللاه!

بير جوت آهو بالاسى واردور قوجاغيندا٠(۲)

بير چوبان قيزينى گؤردوم٬ الينده قارپيز٬

نه آتام وار٬ نه آنام وار٬ قالميشام يالقيز٬ امان آللاه!

نه آتام وار٬ نه آنام وار٬ قالميشام يالقيز٠ (۲)

بير چوبان قيزينى گؤردوم الينده قئيچى٬

نه آتام وار٬ نه آنام وار٬ گؤندۂرم ائلچى٬ امان آللاه!

نه آتام وار٬ نه آنام وار٬ گؤندۂرم ائلچى٠ (۲)

چيخديم دربند باشينا

چيخديم دربند باشينا٬ يازى يازديم داشينا٬ (۲)

گلنگئدن اوخوسون٬ نه لر گلدى باشيما! (۲)

دربند باشى توز اولار٬ دستهدسته قيز اولار٬ (۲)

اييل دستمالين گؤتور٬ من گؤتورسم سؤز اولار! (۲)

دربند باشى توتوندور٬ ياريم آغزى بوتوندور٬ (۲)

اييل اؤپوم اوزوندن٬ دونيا اؤلومايتيمدير٠ (۲)

خومار اولدوم

من گلميشم سنه قوناق٬

جئيران منه باخ٬ باخ٬

گولوم٬ منه باخ٬ باخ٠

منه پيشير بير قايقاناق٬

آى قيز منه باخ٬ باخ

مارال منه باخ٬ باخ٠

خومار اولدوم٬ خومار اولدوم٬ خومار اولدوم٬ خومار٠٠٠

کتان کؤينک٬ نازيک بدن٬

گؤردوم٬ بيحال اولدوم٬ بيحال اولدوم٬

بيحال اولدوم٬ بيحال٠٠٠

گئتديم گؤردوم٬ بولاقدادير٬ جئيران٬ منه باخ٬ باخ٬

گولوم منه باخ٬ باخ٬ الاوزونو يوماقدادير٠

آى قيز٬ منه باخ٬ باخ٬ مارال٬ منه باخ٬ باخ٠

خومار اولدوم٬ خومار اولدوم٬ خومار اولدوم٬ خومار٠٠٠

کتان کؤينک٬ نازيک بدن٬

گؤردوم٬ بيحال اولدوم٬ بيحال اولدوم٬

بيحال اولدوم٬ بيحال٠٠٠

گئتديم گؤردوم باغدا ياتيب٬ مارال٬ منه باخ٬ باخ٬

گولوم منه باخ٬ باخ٠ منى گؤرجک قاشگؤز آتيب٬

مارال٬ منه باخ٬ باخ٬ آى قيز٬ منه باخ٬ باخ

خومار اولدوم٬ خومار اولدوم٬ خومار اولدوم٬ خومار٠٠٠

کتان کؤينک٬ نازيک بدن٬

گؤردوم٬ بيحال اولدوم٬ بيحال اولدوم٬

بيحال اولدوم٬ بيحال٠٠٠

دابانى پوللو باشماغيم

قيز:

دؤنگه ميزده دوران اوغلان٬

بيغلارينى بوران اوغلان٬

منه کيرپيک ووران اوغلان٬

وئر منيم گوللو باشماغيم٬

دابانى پوللو باشماغيم٠

اوغلان:

دؤنگۂنيزده دورماميشام٬

بيغلاريمى بورماميشام٬

گل٬ آل٬ سن گوللو باشماغين٬

دابانى پوللو باشماغين٠

قيز:

باغچانيزدا بارين اوللام٬

شيرين هئيوا٬ نارين اوللام٬

هميشه ليک يارين اوللام٬

وئر منيم گوللو باشماغيم٬

دابانى پوللو باشماغيم٠

اوغلان:

باغچاميزدا ناريم سن سن٬

شيرين هئيواناريم سن سن

هميشۂليک ياريم سن سن٬

گل٬ آل٬ سن گوللو باشماغين٬

دابانى پوللو باشماغين٠

دريادا درياليقلار

دريادا درياليقلار٬ سودا اوينار باليقلار٬

قوللارين سال بوينوما٬ دئييرلر آيريليق وار٠

اؤلورم٬ اؤلورم يار٬ يازيغام يار٬ غريبم آى اوغلان٠

دريادا قوش اوزومى٬ اوغلان ائشيت سؤزومى٬

ائشيتمۂسن سؤزومى٬ اؤلدوررم اؤزاؤزومى٠

اؤلورم٬ اؤلورم يار٬ يازيغام يار٬ غريبم آى اوغلان٠

گول اوسته بولبول قونار٬ بولبولسوز گوللر سولار٬

سئوگى آدى گلنده٬ اورۂييم قانلا دولار٠

اؤلورم٬ اؤلورم يار٬ يازيغام يار٬ غريبم آى اوغلان٠

دلى جئيران

گؤزۂليم عاشيقينى سالما نظردن٬

حسرتيندن اؤلورم گل بيزه هردن (۲)

سنه چوخدان وورولوب بو دلى گؤنلوم

نئيلۂييم کيم خبرين يوخدو٬خبردن٠

گل منه ناز ائيلۂمۂ آى دلى جئيران٬

سنين او قاش گؤزووه اولموشام حئيران٠

بير دؤنوب باخماق ايلن جانيمى آلدين٬

منى مجنون ائلۂييب چؤللره سالدين٠

من سنه اينانديم٬ اؤز گؤنلومى وئرديم٬

سن منه اينانماييب٬ آيريسين سئودين٠

گل منه ناز ائيلۂمۂ آى دلى جئيران٬

سنين او قاش گؤزووه اولموشام حئيران٠

نه گزيرسن گؤزليم غيرايله منسيز٬

يوخو گلمير گؤزومه بير گئجه سنسيز

اؤزون انصاف ائله بير سئوگيلى دلبر٬

هانسى بولبول دولانير باغدا چمن سيز٠

گل منه ناز ائيلۂمۂ آى دلى جئيران٬

سنين او قاش گؤزووه اولموشام حئيران٠

دئديم٬ بير بوسه وئر

دئديم بير بوسه وئر٬ بير بوسه وئر٬ آى خانيم آماندير٬

دئدى وئرمۂرم٬ دئدى وئرمۂرم٬ وئرمۂرم٬

وئرمۂرم٬ وئرمۂرم٬ مگر تالاندى٠

وئرمۂرم٬ وئرمۂرم٬ مگر تالاندى؟

دئديم بير بوسه وئر٬ بير بوسه وئر٬ خانيم قاشيندان٬

دئدى وئرمۂرم٬ دئدى وئرمۂرم٬ وئرمۂرم٬

وئرمۂرم٬ وئرمۂرم٬ آچيل باشيمدان٠

دئدى: وئرمۂرم٬ وئرمۂرم٬ آچيل باشيمدان٠

دئديم بير بوسه وئر٬ بير بوسه وئر٬ خانيم اۆزوندن

دئدى: ايستمه٬ دئدى: ايستمه٬ ايستمه٬

ايستمه٬ ايستمه٬ گئدۂرم اؤزومدن

دئدى: ايستمه٬ ايستمه٬ گئدۂرم اؤزومدن٠

ريحان

داغلار قيزى ريحان٬ ريحان٬ ريحان٬

عالم سنه حئيران٬ حئيران٬ حئيران٠

نه گؤيچک سن٬ آى قيز٬

گول چيچک سن آى قيز٠

بير دانا سا٬ن آى قيز٬

دوردانا سان٬ آى قيز٠

گؤزللر گؤزلى ريحان٬ ريحان٬ ريحان٬

سئودامين ازلى ريحان٬ ريحان٬ ريحان٬

نه گؤيچک سن٬ آى قيز٬

گول چيچک سن آى قيز٠

بير دانا سا٬ن آى قيز٬

دوردانا سان٬ آى قيز٠

بير دانادير گؤزون ريحان٬ ريحان٬ ريحان٬

بالدان شيرين سؤزون ريحان٬ ريحان٬ ريحان٬

نه گؤيچک سن٬ آى قيز٬

گول چيچک سن آى قيز٠

بير دانا سا٬ن آى قيز٬

دوردانا سان٬ آى قيز٠

زرنشانيم

ريحان سانجيب باشينا٬

سورمۂنى چکيب قاشينا

گليب بيزه اؤز باشينا

زرنشانيم٬ زرنشانيم٬ منيم جانيم٠

گئديب گزيب بو تويلارى٬

تاپيبدى بسته بويلارى

اؤرگنيبدير حالايلارى٬

زرنشانيم٬ زرنشانيم٬ منيم جانيم٠

سحرسحر چيخار باغا٬

کهريز اوسته يويونماغا

بزک وورار آل ياناغا

زرنشانيم٬ زرنشانيم٬ منيم جانيم٠

ساچين اوجون هؤرمزلر

ساچين اوجون هؤرمزلر

سنى منه وئرمزلر

اييل اوزوندن اؤپوم٬

قارانليقدير گؤرمزلر٠ (۲)

داغلار باشى توتوندور

کيمين باغرى بوتوندور؟

اييل اوزوندن اؤپوم٬

دونيا اؤلومايتيمدير٠ (۲)

ساراتدى منى

باشينا دولانيم هاردا قالميسان٬

حسرت گؤزلريمى يولدا قويموسان

بئله معلوم ائليرى مندن دويموسان٬

اسدى يئل٬ اسدى يئل٬ يئل آتدى منى٬

ياريمين غصۂسى ساراتدى منى٠

اوجا داغ باشيندا اوجا قلمه٬

سؤزومى ساخلاميشام ياريم گلنه

اورۂييم گليبدى دردهورمه٠

اسدى يئل٬ اسدى يئل٬ يئل آتدى منى٬

ياريمين غصۂسى ساراتدى منى٠

من سنه نئيلۂميشم جلاد بالاسى٬

اورۂييمه وورموسان خنجر ياراسى

ساغالماز يارامين يوخدور چاراسى٬

اسدى يئل٬ اسدى يئل٬ يئل آتدى منى٬

ياريمين غصۂسى ساراتدى منى٠

سارالميشام٬ سولموشام٬ ياريم

سارالميشام٬ سولموشام٬ ياريم٬ (۲)

بولود کيمى دولموشام٬ ياريم (۲)

آغلاماييم٬ نئيلۂييم٬ ياريم٬ (۲)

من ياردان آيريلميشام ياريم٬ (۲)

سئويرم يار سنى٬ اينجيتمه يار منى! (۲)

عزيزيم٬ قلبيلندى٬ ٬ ياريم٬ (۲)

آى دوغدى قلبيلندى٬ ياريم٬ (۲)

نه يه دئسن آند ايچيم٬ ٬ ياريم٬ (۲)

بو قلب او قلب ايلن دى ٬ياريم٬ (۲)

سئويرم يار سنى٬ اينجيتمه يار منى! (۲)

آرخاليغى جوت ياخا٬ ياريم٬ (۲)

ياخاسينا گول تاخا٬ ياريم٬ (۲)

باش قويوم ديزين اوسته٬ ياريم٬ (۲)

جان وئريم٬ باخاباخا٬ ياريم٬ (۲)

سئويرم يار سنى٬ اينجيتمه يار منى! (۲)

سارى بولبول

باهارين گولشن چاغيندا٬

نه گزيرسن باغى بولبول

اوخودون عقليم آپاردين

اولدون مندن ياغى بولبول

ياغى بولبول٬ ياغى بولبول٬ ياغى بولبول٠

اوخو قوشلار ديله گلسين٬

آزاد نغمه ديله گلسين

ياريم گولهگوله گلسين

سن چالاندا سازى بولبول٬

سازى بولبول٬ سازى بولبول٬ سازى بولبول٠

وطن باغى آل الواندى٬

يوخ اوستونده خارى بولبول٠

عؤمور سورمۂلى دؤوراندير

سسين گلسين سارى بولبول٬

سارى بولبول٬ سارى بولبول٬ سارى بولبول٠

ساماوار آلميشام

ساماوار آلميشام سيله بيلميرم٬

بير درده دوشموشم دييه بيلميرم٬

بو آجى درمانى يئيه بيلميرم٬

آى آللاه٬ بو ياريم٬ نيه گلمز اولدى٬

آشدى بو اوجا داغلارى گؤرونمز اولدى٠

ساماوار آلميشام سيلۂنيم يوخدور٬

بير درده دوشموشم٬ بيلۂنيم يوخدور٬

گؤز يولا تيکميشم٬ گلۂنيم يوخدور٬

آى آللاه٬ بو ياريم٬ نيه گلمز اولدى٬

آشدى بو اوجا داغلارى گؤرونمز اولدى٠

ساماوار آلميشام دؤرد يانى قارپيز٬

سنه قوربان اولوم خيرداجا بالديز

قارداشين گئدۂلى قالميشام يالقيز٬

آى آللاه٬ بو ياريم٬ نيه گلمز اولدى٬

آشدى بو اوجا داغلارى گؤرونمز اولدى٠

سن گولنده

گؤنلوم سنى داييم آنير٬

فرقتينده جان قاتلانير٬ (۲)

عشقيم جوشوب قانادلانير٬

سن گولنده٬ سن گولنده٠ (۲)

نه رعناسان٬ نه گؤزل سن

چيراغ کيمى يانير شعلۂن (۲)

نور بادۂسين ايچۂرم من٬

سن گولنده٬ سن گولنده٠ (۲)

کوللر ايچره بير عهديم وار٬

هر اورۂکده دردلر ناچار٬ (۲)

کؤنلوم هر آن قانادلانار٬

سن گولنده٬ سن گولنده٠ (۲)

سنين آلا گؤزلرون

سنين آلا گؤزلرون٬ شيرينشيرين سؤزلرون٬

من سندن آيريلمارام٬ قوجاقلاما ديزلرون٠

جانيم گؤزوم هر سؤزوم٬ سن سيز من نئجه دؤزوم؟

سن سن منيم سئوگيليم٬ چمنده کى بولبولوم٬

دايانما گل يانيما٬ اوزون گؤروم من گولوم

جانيم گؤزوم هر سؤزوم٬ سن سيز من نئجه دؤزوم؟

آى قيز دور گل يانيما٬ قادان گلسين جانيما٬

من سندن ال چکمۂرم٬ آند اولسون ايمانيما٠

جانيم گؤزوم هر سؤزوم٬ سن سيز من نئجه دؤزوم؟

سنى ياناسان٬ آى قيز!

بولاق باشى توز اولار٬ دستهدسته قيز اولار٬

سنى ياناسان٬ آى قيز!

اييل دستمالين گؤتور٬ من گؤتورسم سؤز اولار٬

يانديم ياناسان٬ آى قيز!

محبوبوم٬ معشوقوم٬ سنى من چوخ ايسترديم٬

آى آمان٬ بيوفا بيلمزديم (۲)

خياوانين آراسى٬ گيلانارين داناسى٬

سنى ياناسان٬ آى قيز!

اوردا بير يار سئوميشم٬ شوخ ترلانين بالاسى٬

يانديم ياناسان٬ آى قيز!

محبوبوم٬ معشوقوم٬ سنى من چوخ ايسترديم٬

آى آمان٬ بيوفا بيلمزديم (۲)

سؤيود باغى بيزيمدير٬ هر طرفى اوزومدور٬

سنى ياناسان٬ آى قيز!

بو سؤزلر نيه گرک٬ بير اوغلان بير قيزيندير!

يانديم ياناسان٬ آى قيز!

محبوبوم٬ معشوقوم٬ سنى من چوخ ايسترديم٬

آى آمان٬ بيوفا بيلمزديم (۲)

آچيق قوى پنجرۂنى٬ گؤزوم گؤرسون گلۂنى٬

سنى ياناسان٬ آى قيز!

نئجه قبره قويارلار٬ يار درديندن اؤلۂنى٬

يانديم ياناسان٬ آى قيز!

محبوبوم٬ معشوقوم٬ سنى من چوخ ايسترديم٬

آى آمان٬ بيوفا بيلمزديم (۲)

سورمۂلى قيز

سودان گلن سورمۂلى قيز٬(۲)

چوخ اينجيدير کوزه سنى ٬(۲)

ائله ناز ايله سن گليسن٬(۲)

آپاراللار بيزه سنى٠(۲)

کوزۂسى چيگنيندن آشير٬(۲)

ساچلارى توپوغا دولاشير٬(۲)

نه گئيسۂن سنه ياراشير٬(۲)

آى قيز گل٬ آمان گونودور

سئوگيمين يامان گونودور٬

کوزۂنى اليندن آللام٬(۲)

قولومو بوينونا ساللام٬(۲)

آى قيز٬ سنى اؤزوم آللام٬(۲)

آى قيز گل٬ آمان گونودور

سئوگيمين يامان گونودور٬

کوزۂنه ايپک دوزۂرم٬(۲)

عشقينله چؤللر گزۂرم٬(۲)

سنسيز من نئجه دؤزۂرم٬(۲)

آى قيز گل٬ آمان گونودور

سئوگيمين يامان گونودور٬

آغاجدان پنجره دللم ٬(۲)

تر کؤينک يانووا گللم٠(۲)

سن گلمه٬ من اؤزوم گللم٬(۲)

آى قيز گل٬ آمان گونودور

سئوگيمين يامان گونودور٬

ائولرينين داليسين کئچديک٬(۲)

اييلديک سويوندان ايچديک٬(۲)

بيز بو يئره غريب دوشدوک٬(۲)

آى قيز گل٬ آمان گونودور

سئوگيمين يامان گونودور.

سوسنسونبول

سوسنسونبول٬ آگولوم٬ بيتيرميشم٬

من ياريمى٬ آگولوم٬ ايتيرميشم٠

آگولوم٬ ايتيرميشم٠

عؤمرو باشا يئتيرميشم٬

آمان گولگز٬ ياريم هانى٬ بالام هانى؟

آغ اوزده خالين٬ آگولوم٬ او مه جمالين٬

يانديردى منى٬ آگولوم٬

اؤلدوردو منى٬ آگولوم٬

نه دير خيالين٬ آگولوم٬

نه دير خيالين؟

يار اليندن٬ آگولوم٬ باده ايچديم٬ۂ

مطلبيمه آبالام ٬ من يئتيشديم٠

آبالام ٬ من يئتيشديم٠

گونو گوندن ديله دوشدوم٬

آمان گولگز٬ ياريم هانى٬ بالام هانى؟

آغ اوزده خالين٬ آگولوم٬ او مه جمالين٬

يانديردى منى٬ آگولوم٬

اؤلدوردو منى٬ آگولوم٬

نه دير خيالين٬ آگولوم٬

نه دير خيالين؟

سو گلر آخار گئدر

سو گلر آخار گئدر٬ وريانى ييخار گئدر٬

نئيليرم ائله يارى٬ يانديرار ياخار گئدر٠

بالا ياريم نئنى٬ نئنى٬ گؤزل ياريم نئنى٬ نئنى٬

آچ قوللارين سال بوينوما٬ آى دلى قانلى٬

آمان شکرلى باللى٬ آمان قايماق دوداقلى٠

سويا دئنه آخماسين٬ يار يولونو ييخماسين٬

او گؤزلره تاپيشير٬ اؤزگه سينه باخماسين٠

بالا ياريم نئنى٬ نئنى٬ گؤزل ياريم نئنى٬ نئنى٬

آچ قوللارين سال بوينوما٬ آى دلى قانلى٬

آمان شکرلى باللى٬ آمان قايماق دوداقلى٠

يئله دئمه اسمه سين٬ يار يولونو کسمه سين٬

يارا سلام گؤندرديم٬ هئچ واخت مندن کوسمه سين٠

بالا ياريم نئنى٬ نئنى٬ گؤزل ياريم نئنى٬ نئنى٬

آچ قوللارين سال بوينوما٬ آى دلى قانلى٬

آمان شکرلى باللى٬ آمان قايماق دوداقلى٠

سونا بولبوللر

ائولرى کؤنده لن يار٬ سونا بولبوللر٬

بيزه گول گؤندرن يار٬ ساچى سونبوللر!

گولون يارپيزا دؤنسون٬ سونا بولبوللر٬

مندن اوز دؤندرن يار٬ ساچى سونبوللر!

ائله يار٬ يار دئييرلر٬

هئچ منى دئميرلر٬

آى سونا بولبوللر (۲)

گول آتديم يارا ديدى٬ سونا بولبوللر٬

اليم ديوارا ديدى٬ ساچى سونبوللر!

ديليم٬ آغزيم قوروسون٬ سونا بولبوللر٬

نه دئديم يارا ديدى٬ ساچى سونبوللر!

ائله يار٬ يار دئييرلر٬

هئچ منى دئميرلر٬

آى سونا بولبوللر (۲)

دريادا گميم قالدى٬ سونا بولبوللر٬

بيچمه ديم زميم قالدى٬ ساچى سونبوللر!

چوخ چکديم يار جفاسين٬ سونا بولبوللر٬

منه ده غميم قالدى٬ ساچى سونبوللر!

ائله يار٬ يار دئييرلر٬

هئچ منى دئميرلر٬

آى سونا بولبوللر (۲)

بو داغدا مارال گزر٬ سونا بولبوللر٬

تئللرين دارار گزر٬ ساچى سونبوللر٠

من يارا نئيله ميشم٬ سونا بولبوللر٬

يار مندن کنار گزر٬ ساچى سونبوللر٠

ائله يار٬ يار دئييرلر٬

هئچ منى دئميرلر٬

آى سونا بولبوللر (۲)

سونا خانيم

سونا خانيم٬ گل ايوانا٬

بير باخ بو گؤزل اوغلانا

دوغروسون سؤيله مردانا٬

حوسنه جمالين ياخشيدير٠

گئتديم ٬ گؤردوم بولاقدادى

الاوزونو يوماقدادى

قوشا خاللار ياناقدادى

ياناقدا خالين ياخشيدير

گئتديم گؤردوم باغدا ياتيب٬

قارا تئللر گوله باتيب٬

منى گؤرجک قاشگؤز آتيب

جاه جلالين ياخشيدير٠

سئوگيلى يار

سئوگيلى يارين٬ قاشلارى آليب جانيمى نئيليم٬

عاشيق اولموشام يارا من٬ دوشوبدور اونا مئيليم٬

آغ اوزونده خالين٬ گؤروب حئيرانين اوللام٬

گل منى قوناق ائيله٬ گؤزل٬ مهمانين اوللام

ايلک باهار اولجاق بولبوللر٬ اوخورلار چمن ايچره٬

گويلوم آچيلير گؤرنده٬ سنى ياسمن ايچره٬

آغ اوزونده خالين٬ گؤروب حئيرانين اوللام٬

گل منى قوناق ائيله٬ گؤزل٬ مهمانين اوللام٠

عجب اولموسان جان آلان٬ آى قيز گؤزلرى جئيران٬

يوخدور خبرين اؤزوندن٬ اولموشام سنه حئيران٬

آغ اوزونده خالين٬ گؤروب حئيرانين اوللام٬

گل منى قوناق ائيله٬ گؤزل٬ مهمانين اوللام٠

سئويرم سنى

گول آچيلاندان ياز اولور به٬ به٬ به!

کدريم٬ غميم آز اولور٬ به٬ به٬ به!

گؤزلده عشوهناز اولور٬ به٬ به٬ به!

گلگل گؤزل يار سئويرم سنى (۲)

يارين باغيندا شيرين اولور اوزوم٬

سنين آيريليغينا نئجه دؤزوم٬

سنه قوربان اولسون بو ايکى گؤزوم٬

گلگل گؤزل يار سئويرم سنى (۲)

بولبول باغلاردا سس سالير٬ چه٬ چه٬ چه!

گوللرين عطرينى آلير٬ ٬ به٬ به٬ به!

موسيقى سسى اوجالير ٬ چه٬ چه٬ چه!

گلگل گؤزل يار سئويرم سنى (۲)

شوشا جئيرانى

اوجا داغ باشيندان يئنيب گليرسن(۲)

هارا ماراليسان شوشا جئيرانى؟

نييه ياراليسان شوشو جئيرانى؟

سئوگيلين قلبينى نيييه ازيرسن؟

آيريلمارام سندن٬ دويمارام ديليندن (۲)

چونکى سنه دئديم يار اووليندن

قوربان او گؤزلره شوشا جئيرانى

گليرسن دوزلره شوشا جئيرانى

ائشيتديم سوراغين گلير اوزاقدان(۲)

هارا ماراليسان شوشا جئيرانى؟

نييه ياراليسان شوشو جئيرانى؟

کيمى دينديريرسن دوشوب داماقدان (۲)

ياريم گول بوداغى درير چمندن (۲)

اؤزونه يول آچير شوشا جئيرانى

هارا ماراليسان شوشا جئيرانى؟

طاقت قالماييبدير گولون اممه کدن (۲)

شوشانين داغلارى

شوشانين داغلارى٬ باشى دومانلى٬

قيرميزى قوفتالى٬ ياشيل تومانلى٬

درديندن اؤلمگه٬ چوخدور گومانلى٬

آى قيز٬ او نه قاشگؤز٬ او نه بئل؟

اؤلورم درديندن٬ اونو بيل٬

دانيشماساندا٬ بارى گول!

شوشادا آخشاملار٬ پارلار اولدوزلار٬

اولاردان گؤزلدير٬ بو گلينقيزلار٬

اوتوروب داش اوسته٬ يارينى گؤزلر٬

آى قيز٬ او نه قاشگؤز٬ او نه بئل؟

اؤلورم درديندن٬ اونو بيل٬

دانيشماساندا٬ بارى گول!

شوشانين هر ياندا واردير سوراغى٬

تعريفه لاييقدير٬ عيسا بولاغى٬

داغلارى٬ باغلارى قيزلار اويلاغى٬

آى قيز٬ او نه قاشگؤز٬ او نه بئل؟

اؤلورم درديندن٬ اونو بيل٬

دانيشماساندا٬ بارى گول!

شئيدا خانيم

سو گلمز باغا٬ نئيليم؟!

ديمز يارپاغا٬ نئيليم؟

ياريم مندن کوسوبدور٬

گلمز اوتاغا نئيليم؟

آماندير شئيدا خانيم٠

ياواش گئت٬ قادان آليم

سنه قوربان بو جانيم٠

اينجه سن اينجيدن سن٬

صدفدن اينجيدن سن٠

کسه رم ديليم٬ سنى٠

بيلسم يار اينجيدن سن٠

آماندير شئيدا خانيم٠

ياواش گئت٬ قادان آليم

سنه قوربان بو جانيم٠

آراز آخار ميل ايلن٬

ياريم اوينار گول ايلن٠

هامييا جان باغيشلار٬

منى ساخلار ديل ايلن٠

آماندير شئيدا خانيم٠

ياواش گئت٬ قادان آليم

سنه قوربان بو جانيم٠

صانديغا گيرسم نئيلرسن؟

قيز:

من بير بالا جئيران اولسام٬

دوزلره قاچسام نئيلرسن؟

اوغلان

سن بير بالا جئيران اولوب

دوزلره قاچان اولسان٬

من بير ماهير اووچو اولوب٬

سنى اوولاسام نئيلرسن؟

قيز:

سن بير ماهير اووچو اولوب٬

منى اولامالى اولسان٠

من بير نار آغاجى اولوب٬

باغلاردا بيتسم نئيلرسن؟

اوغلان:

من بير دانا باغبان اولوب٬

ناريوى درسم نئيلرسن؟

قيز:

سن بير دانا باغبان اولوب٬

ناريمى دره جاق اولسان٬

من بير اووج دارى اولوب٬

يئره سپيلسم نئيلرسن؟

اوغلان:

سن بير اووچ دارى اولوب٬

يئره سپيلۂجاق اولسان

من بير دانا تويوق اولوب٬

سنى دنله سم نئيلرسن؟

قيز:

سن بير دانا تويوق اولوب

منى دنله مک ايسته سن

من بير قيزيل آلما اولوب

صانديغا گيرسم نئيلرسن؟

اوغلان:

سن بير دانا آلما اولسان

صانديغا گيرمۂلى اولسان

من بير دسته آچار اولوب٬

صانديغى آچسام٬ نئيلرسن؟

قيز:

سن بير دسته آچار اولوب٬

صانديغى آچمالى اولسان٬

من بير بالا گلين اولوب

صانديقدا قالسام نئيلرسن٠

اوغلان:

سن بير بالا گلين اولسان٬

صانديقا گيرمه لى اولسان

من بير جوان اووچى اولوب٬

سنى اوولاسام نئيلرسن؟

ظاليم ننه

ياريما دئميشم منه ساز آلسين٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

سازى چاليم دردغميم آزالسين٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

نئيله ميشم ياريم گئديب قيز آلسين٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

يايليق آلديم گولى واردير اؤزوندن٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

دولانير باشيما گئدير گؤزومدن٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

من نه دئديم يارا٬ چيخدى سؤزومدن٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

آستا يئرى کمر دوشر بئليندن٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

نه دئديلر يارا منيم ديليمدن٬

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

آيرى دوشدوم گولومدن٬ بولبولومدن

آمان ننه٬ ظاليم ننه ٬ آى ننه!

ظاليم يار

ائله دئمه ظاليم يار٬ دردين٬ بلان آليم يار٠

سن کى بئله دئييلدين٬ سنى بير اؤرگه دن وار٠

قوربان اولوم او گؤزلره٬ منى ساليب نه گۆنلره٠

باغا گيرديم اوزومه٬ تيکان باتدى ديزيمه٠

اييلديم چيخارتماغا٬ يار ساتاشدى گؤزومه٠

قوربان اولوم او گؤزلره٬ منى ساليب نه گۆنلره٠

گل باغدا دورما اوغلان٬ بوينونو بورما اوغلان

من کى سنى سئويرم٬ گل٬ منه قييما اوغلان!

قوربان اولوم او گؤزلره٬ منى ساليب نه گۆنلره٠

قارا زولفون چتيرى٬ هارا سپيم عطيرى٬

او قاشگؤزکى سنده وار٬ گؤرن اؤزون ايتيرى٠

قوربان اولوم او گؤزلره٬ منى ساليب نه گۆنلره٠

عميم اوغلو

گئدين دئيين خوروزا٬ عميم اوغلو٬

گؤيده آيدير فيروزه٬ عميم اوغلو٬

بو گئجه بانلاماسين٬ عميم اوغلو

قوناق گله جک بيزه٬ عميم اوغلو٠

گئدين دئيين لاچينا٬ عميم اوغلو

بزک وورسون ساچينا٬ عميم اوغلو٬

اوچ ايل وار نشانلييق٬ عميم اوغلو٬

بس طوى قالدى هاچانا٬ عميم اوغلو٠

گئدين دئيين عميمه٬ عميم اوغلو٬

قالسين دردغميمه٬ عميم اوغلو٬

نه واخت يئلکن چکرسن٬ عميم اوغلو٬

گئتمک اوچون گميمه٬ عميم اوغلو٠

گئدين دئيين سؤيوده٬ عميم اوغلو٬

احتياج يوخ اؤيوده٬ عميم اوغلو٬

احتياج بير اوندادير٬ عميم اوغلو٬

ايکيميزى ٬ بؤيوده عميم اوغلو٠

قاپيميزين قاباغى

قاپيميزين قاباغى بالا مئيداندى

منيم گولوم٬ بالا مئيداندى

اوردا دوران اوغلان٬ آهوجئيراندى

منيم بالام٬ آهوجئيراندى

بيز ائله وورولموشوق ليلى يالاندى٬

منيم گولوم٬ مجنون يالاندى٠

الينده دستمال٬ اوجوندا گولى

سئوگى بير اولار٬ منيم بالام

نه کى بير سورى (۲)

گئجه لر آغلارام٬ گونوزلر گوللم٬

گونوزلر گوللم٬ گونوزلر گوللم٠

ياريم اليمه دوشسه قدرينى بيللم

قدرينى بيللم٬ قدرينى بيللم٠

ياريم مندن اوز دؤندرسه من جوان اؤللم

من جوان اؤللم٬ من جوان اؤللم٠

الينده دستمال٬ اوجوندا گولى

سئوگى بير اولار٬ منيم بالام

نه کى بير سورى (۲)

قاچاق نبى

بوز آت سنى سر طويله ده باغلارام٬(۲)

آند ايچرم٬ سنى مخمل چوللارام٬ آى بوز آت چوللارام٠

بوز آت ٬ منى بو داوادان قورتارسان(۲)

قيزيلدان٬ گوموشدن سنى ناللارام٬ آى بوز آت ناللارام٠

قوى منه دئسينلر٬ آى نادان نبى(۲)

ديوانى يئريندن اوينادان نبى٬ اوينادان نبى٠

نبىنين بوغلارى ائشمهائشمه دى٬ (۲)

پاپاغى گوللۂدن دئشمهدئشمه دى٠

نبى نين آتينى هئچ آت کئچمه دى٬ (۲)

نئيليم٬ نئيليم٬ نئيليم٬ نئيليم٠

قوى منه دئسينلر آى قاچاق نبى٬ (۲)

هجرى اؤزوندن آى قاچاق نبى٠

گون گليبدير گون اورتانين يئرينه٬ (۲)

هجر خانيم٬ قالخدى آتين بئلينه٠

اشرفى٬ مروارى دوزوب تئلينه(۲)

نئيليم٬ نئيليم٬ نئيليم٬ نئيليم٠

قوى منه دئسينلر آى قاچاق نبى٬ (۲)

هجرى اؤزوندن آى قاچاق نبى٠

رسمرسوم

آخر چرشنبه و بايرام مراسيميندن

بايراما بير آى قالميش٬ يعنى بايرام آييندا٬ آيين دؤرد چرشنبۂسى٬ هر بيرى بير آدلا٬ يعنى کولک (يئل) چرشنبه٬ کول (تورپاق) چرشنبه٬ اود چرشنبه و سو چرشنبه آدلارى طبيعتين دؤرد اصلى عونصورو يعنى کولک (يئل)٬ کول (تورپاق)٬ آلوو (اود)٬ و سو چرشنبه سى آدلانير٬ بونلاردان ان دگرليسى و مراسيمى بايرام مراسيمينه قاتيلان سو چرشنبۂسى يا آخر چرشنبه دير٠ خلق آراسى بئله بير اينانج وارکى٬ قيشيق قورتارماسى و باهارين گليشى ايليق يئللرين اسمۂسى٬ تورپاغين آييلماسى٬ گونون و اودون ايشارماسى و سولارين چاغلاماسيله باشلار: طبيعتده يارانان بو اويانيش هر شئيدن اول باهار بايرامىنين ياخيندا گلۂجۂيينين موشتولوقچوسو اولور٠ آخر چرشنبه ده٬ سحر گون چيخماميش سودان هوپبانارلار و بو سؤزلرى ديله گتيريرلر:

آتيلباتيل چرشنبه

بختيم آچيل چرشنبه

آغيرليغيم٬ اوغورلوغوم

آخسين بو سويا گئتسين

آخر چرشنبه گئجۂسى داملاردا و آچيقليقلاردا اود يانديرارلار٠ بو اودو آليشديرماقدا عموما چؤللرده بيتۂن و قورويان گۂون لردن (تيکانلى بوتالاردان) فايدالانيرلار٠ تيکانلى بوتالار نئچه گون آخر چرشنبۂيه قالميش چؤللردن گتيريلير و آوادانليقلاردا پايلانير يا ساتيلير٠

اود يانديرانلار اونون اوستوندن هوپبانير و دئييرلر:

ساريليغيمى آپار٬

قيرميزيليغيندان منه پاى وئر

منى آليشدير آى اود

منى قيزيشدير آى اود٠٠٠

آخر چرشنبه گئجۂسى تاراققا آتارلار٬ بو ايلنجۂنين دوزلمۂسينده باريت توزو ايشه آپاريلديغى اوچون آتاآنالار و عموما بؤيوکلر٬ اوشاقلارين بو اويونجاقلارى الده ائتمکدن يا اونو ائوه گتيرمکدن ديسکينديکلرى حالدا اونو ياخيندان قوروماغا و اوشاقلارا سايقيليق ورمگه چاليشيرلار٬ بونونلا بئله٬ بو اجزادان دۆزۂديلن فيشفيشا٬ شاققيلداق٬ جين کوزۂسى٬ تومانا گيرن و آيريلارينى احتياط سيز ايشلۂدنده٬ باخيرسان ضايعات يارادير٠

آخر چرشنبه گئجۂسى وارلىيوخسول ائولرينده قازان آسارلار و هر عائله اؤز چيخارينا گؤره دويو ايسلادير٠

آخر چرشنبه گئجۂسى بوتون ائولرده جور به جور آجيللردن دوزۂديلميش چرشنبه يئميشى٬ البتده شامدان سونرا اورتايا گلير٠ هامى اوندان پاى آلير٬ آمما اونون بؤيوک حصۂسى بايرامدا گؤروشۂ گلنلر اۆچۆن ساخلانيلير٠

چيلله گئجۂسى و چيللۂنين باشلانيش رسمرسوملارى (دبلرى)

بايرام قاباغى رسمرسوملاردان خلقلر آراسيندا و ائلۂجۂ ده آذربايجاندا ان اؤنملىلريندن بيرى چيلله گئجۂسىدير٠ بيز بورادا بو گئجۂنين رسمرسومونا عايد اؤرنکلرى "پرويز يکانى زارعين" آذربايجان شفاهى ائل ادبياتينا بير باخيش" اثريندن نقل ائديريک:

قوس فصلىنين (پاييز فصلىنين) سونونجو گونونون غروبونا ائل آراسيندا چيلله آخشامى دئييرلر٠ دئمک لازيمديرکى٬ قيش فصلينه ايلک آچيلاجاق اولان سحرين ارتۂسى گئجۂيه چيلله گئجۂسى دئييرلر٠ فارس ديللى اؤلکۂلرده چيلله گئجۂسينه "يلدا گئجۂسى" ده دئييلر٠ دى آيينين ايلکينده گونش راس الجدى مداريندا فيرلانير٠ يئر کورۂسىنين قوزئى بؤلگۂسيندۂ ايسه گونون ايستيسى لاپ آزالير (بو گئجه ايلين گئجۂلرينين ان اوزونو ساييليرم٠ع٠ف)٠ يلدا کلمۂسى اصلينده بير سريانى (سوريانى) سؤزدور٠ يلدا کلمۂسى عرب ديلنده دوغوم و دوغولوش گونوده ساييلير٠ بوتون ايل بويوندا ان اوزون گئجۂدير٠ دئمۂلى اولوروق کى٬ چيلله سؤزو٬ فارس ديلينده اولان چهل سؤزوندن آلينيبدير٠ چيللۂ قيرخ گون معناسيندادير٠ قيش فصلىنين ايلک آيينى چيللۂ آدلانديرميشلار٠ چيلله گونلرى ايکييه بؤلونور: ۱" بؤيوک چيلله٬ ۲ کيچيک چيلله"

بؤيوک چيللۂنين گونلرىنين سايى قيرخ٬ کيچيک چيللۂنين سايى ايسه ايگيرمى گوندور٠ بير چوخ اؤلکۂلرده چيلله آخشامينى دا بايرام ائدرلر٠ بو شادليق بؤيوک چيللۂنين بيرينجى گونون ارتۂسى برپا اولونور٠ هر شهرين اؤز جغرافياسيندان آسيلى اولاراق قيش فصلينه قدر ساخلانيلا بيلن ميوۂلريندن چيلله آخشامى آچيلان سوفرۂيه دوزۂرلر٠ چيلله گئجۂسى ميوه و چرۂوزلردن ساواى شيرنيياتدان دا چيلله سوفرۂسينى (بزۂمکده) فايدانالارلار٠ مثلا: حالوا٬ پشمک٬ باسليق٬ نوغول٬ شيرينى٬ سوجوق و ميوۂلردن ايسه: قارپيز٬ نار٬ قووون٬ آرمود٬ آلما٬ حئيوا٬ ازگيل٬ بادام٬ جئويز٬ کيشميش٬ نوخود٬ پيتداخ٬ قاوورقا و سايرۂ٠٠٠ آذربايجاندا چيلله گئجۂسينده داها آرتيق يئييلۂن قارپيز٬ نار٬ پشمک و حالوا اولار٠ قارپيز چيلله گئجۂسى آچيلان سوفرۂنين ياراشيقلى گلينىدير٠ چيلله آخشامىنين اؤزونه گؤره بير سيرا دبلرى واردير٠ چيلله گئجۂسينده٬ شنليکله حاضيرليق آپاريرلار٠ آداخلى قيزلارا و تازاجا ار ائوينه گلين گئدنلره٬ قايين آنا٬ قايين آتا٬ باجى و قارداش طرفيندن چيلله پايى گؤندۂريلير٠ بو پايا ائل آراسيندا چيلله ليک (يا چيللۂيانا) دئييرلر٠ چيللۂليک پايينى هاوا قارانليقلاشاندان اؤنجه چاتديراجاقلارى ائولره گؤندۂريرلر٠

م٠ع٠فرزانه

ب٠ق٠سهند

نووروز: ائل بايرامى٬ ايل بايرامى٬ باهار بايرامى

کؤکونو تاريخين ايلکين چاغلاريندان آلان و خلق آراسيندا بؤيوک ائل بايرامى٬ يئنى ايل بايرامى و باهار بايرامى آدى ايله تانينميش نووروز بايرامى٬ بير چوخ اورتا شرق خلقلرى و ايراندا اولدوغو کيمى٬ آذرى تورکلرينين ده چوخ عزيزسايديقلارى و توکنمز اينانج و سئوينج ايله قارشيلاديقلارى بايرامدير٠

خلقلرين ملىمدنى تاريخى و ان قديم عصرلردن باش آليب گلن ياشاييش عادتعنعنۂلرى ايله قيريلماز قايناقلارلا باغلى اولان بو گؤزل بايرامين تاريخ بويونجا سرحدلرى آشيب ملى بايراما چئوريلمۂسى جور به جور يوزولورسا٬ اساسدا اونون طبيعتين يئنىدن اويانيب جانلانماسى٬ انسان ياشاييشينى هدۂلۂين قارا قيشين سونا چاتماسى٬ يارانيشين چيچکلنمۂسى و انسانين فرحلنمۂسى ايله باغليدير٠

اورتا شرقده٬ ان قديم دؤرلردن برى٬ انسانين اکينچيليک٬ باغدارليق٬ مالدارليق ايله اؤتوشن حياتينا عمومى بير باخيش بئله آيدين گؤستريرکى٬ امکچى انسانين ياشاييشى دؤرد طبيعى عنصرون٬ يعنى سويون٬ اودون٬ تورپاغين و يئلين ايسينمۂسى و اويانيشى ايله باغلى اولموشدور٠ ياشاييشين اساس قايناغى ساييلان يئر (توپاق) قارين و سويوغون تاثيرينده دونموش حالا دوشمۂسى٬ انسانين يئردن فيشقيران اوتلاقلار و ياشاماق نعمتلريندن يارارلانا بيلمۂديگى ايله نتيجۂلۂنير و بونونلا دا اونون دؤرد آياقليلارى اوچون توپلاديغى زومار و يئييم قورتارديقجا٬ تورپاغين اويانماسينا بسلۂديگى آرزو و ايستک قاتقات آرتيردى٠ تورپاغين ديرچليشى اوچون گونشين ايستيليگى و يئلين قيش يوخوسونا دالميش طبيعتى اوياتماسى لازيم گليردى٠ بو آرزو و ايستک ايله ياشايان خلق ان قديملردن بو دورد عنصرله باغلى بيرسيرا عادتعنعنه و اينانجلار ياراتميشلار٠ ايلين سؤن آيى ساييلان اسفندى دؤرد هفتۂيه بؤلمک٬ هر هفتۂنى بو عنصرلردن بيرى ايله ايلگيلنديرمک و هر چرشنبه اوچون بير آد وئرمک همين اينانجدان دوغموشدور٠ دؤرد چرشنبۂنين هاميدان چوخ اؤنملى و اهميتليسى اولان ايلين آخر چرشنبۂسينين مراسيم و شادياناليقلارى آذربايجانين بير چوخ شهر٬ کند و کؤچريلرى آراسيندا بايرام مراسيمينه قاريشير و سسسسه وئرير٠

ياشاييشين طبيعتله اوز به اوز چکيشمۂسيندن دوغان بو اينانجيلار ايرىآيرى خلقلر آراسيندا جور به جور دبلر ياراتميشدير٠ هر خلق اؤز ملى و ياشاييش بايرامى٬ يا داها دوغروسو ائل بايرامى و اويانيش بايرامينى ان گؤزۂل ايناملار و اينانجلارلا بزۂميشدير٬ بو ايناملار و اينانجلار سهندين شعرينده بديعى بيچيمده جانلانميشدير:

بيزيم اؤلکۂميزده٬ بيزيم ائللرده٬

ماراقلى رسملر٬ عنعنۂلر وار٠

بوگؤزل عادتلر٬ بوز گؤزل دبلر

اوزاق کئچميشلردن قالميش يادگار٠

قارا قيش سؤنو٬ يازين ايلک گونون

اسکى دن بيزلرده بايرام توتموشلار٠

آدين "ايل بايرامى" باهار بايرامى

يئرى گلينجه ده نوروز قويموشلار٠

بو گؤزل بايرامين تاپيليش يئرى

علم باخيميندان آراشديرساق بيز

دؤرد فصيل منظم اولان يئرلرده

آختاريشيب تاپماق گرۂک شبهۂسيز٠

اؤ يئرلرده نجوم حسابلارى يوخ

طبيعت آييرير٬ قيشى باهاردان

باخاندا جغرافى بؤلگۂلرينه

بو بؤلگه ده دورور آذربايجان٠

چوخ قديمدن قالير باهار بايرامى٬

کيمسه دئيه بيلمز هله هاچاندان

قهار قووۂلره باش اگيب انسان

طبيعته باغلى اولان زاماندان٠٠٠

***

چيلله چيخارچيخماز ايشه باشلاماق٬

يورقان دؤشک يوماق٬ ائو توزو تؤکمک٬

گؤيرتى گؤيرتمک٬ سمنى قويماق٬

ائو ايشيگى سيلمک٬ باغچانى اکمک٬

تازا پالتار تيکمک٬ مس قاب آغارتماق٬

يومورتا بوياماق٬ قوورقا قوورماق٬

آخير چرشنبۂده بازارا گئتمک٬

اونون گئجۂسىده تاراققا آتماق٠

تازا کوزه آلماق٬ شبچره آلماق٬

کله جوش پيشيريب٬ دولما دولدورماق٬

دامدان شال سللاييب٬ قولاق ياتيرماق٬

گيردکان اويناماق٬ اوددان آتيلماق٠

آخشام داملار اوسته تونقاللار ياخماق٬

سحرسحر چشمۂ باشينا چيخماق٬

"آغيرليغى" آخار سويا بوراخماق٬

بايرام حامامينا گئتمک آرينماق٬

ساچا٬ الآياغا حنا باغلاماق٬

آخير جمعه آخشامى قبر اوسته وارماق

نشانلى قيزلارا خونچا يوللاماق٬

هر يئرده توپلانيب آبيدۂلره٬

کينۂنى٬ کوسونو آتيب اونوتماق٬

سولارا آلالوان باليق بوراخماق٬

ايلين تحويلينده دوعا اوخوماق:

"اى کؤنوللو٬ کؤنوللرى يارادان

اى گؤرۂن گؤزلره ايشيقلار ساچان٬

گئجۂلرى٬ گوندوزلرى فيرلادان٬

اى دونيانى حالدانحالا چئويرن"

ايل دگيشن کيمى قولبويون اولماق٬

ال سيخماق٠٠٠ بايرامين مبارک دئمک٬

ائو به ائو دولانماق٬ گؤروشه گئتمک

بايرامليق آپارماق٬ شيرينليک يئمک٠

ب٠ق٠سهند: سازيمين سؤزوندن؛

اۆچونجو کتاب (قارداش آندى)

نورزو: نوروز بايرامى٬ ائل بايرامى٬ ايل بايرامى٬ باهار بايرامى٬ يئنى ايلين باشلانديغى گون

تاريخين چوخ درينلريندن٬ يادا گلمز عصرلردن آذربايجاندا و ائلۂجۂده اورتا شرق اؤلکۂلرينده٬ و خصوصيله ايران فلات قارۂسينده ياشايان خلقلرين ملىتاريخى رسمرسوملارى آراسيندا نوروز٬ ائل بايرامى٬ ايل بايرامى٬ باهار بايرامى٬ تازا ايلين باشلانيشى چوخ سئويملى و مبارک يئر توتماقدادير٠

بو گون بو خلقلرين آراسيندا درين کؤک سالميش و قرنلر بويو ريشه آتميش٬ نوروز يا باهار بايرامينى درين آراشديرمالارلا يوخ بيز آز دقت مرکزينده قرار وئريرسک و اونا آزچوخ تاريخىخلقى باخيمدان ياناشيرساق بو بايرام عموما دؤرد فصلى يئرلىيئرينده اولان اؤلکۂلرين سکنۂسى آراسيندا يارانميش و تاريخ بويو ياشاميشدير٠ بو اؤلکۂلرين سکنۂلرى آراسيندا بير چوخ مقدس٬ يا مبارک بايراملار و اونلارا باغلى رسم و رسوملار اونودولوب٬ ياددان چيخاريليب٬ لاکن نوروز٬ ائل بايرامى٬ ايل بايرامى و باهار بايرامى خلقين ان سئويملى و ايدۂآل بايرامى کيمى قلميش و ياشاميشدير٠

البته٬ بو شانلى بايرام بو باهارى٬ يايى٬ پاييزى و قيشى مرتب اولان اؤلکۂلرده اولا بيلسين٬ کى هر اؤلکۂده و اورادا آيرى بؤلگۂلرده و آوادانليقلار خلق آرسيندا جور به جور و او خلقين ملىتاريخى و عادتاعتقادلارى ايله اويوشان و سئويلن رسمرسوملارلا آلقيشلانسين:

بونونلا بئله اونون اساس و عمومى خصوصيتى گئچميش کهنۂ ايلده يارانان آنلاشيلمزليقلارى٬ يوماق٬ اؤزونو ظاهرى و باطنى انسان ايلگيلرينى٬ دوستلوغونو٬ امکداشليغينى کدورت و کينۂدن سيلمک٬ هر شئيى يوماق٬ تميزلۂمک و بونلاردان داها اوستون يئنى تازا چاليشمالارلا حياتى و وارليغى زنگينلشديريب٬ محصولو و نعمتى چوخالتماق٠

نوروز بايرامى يا ايل بايرامى بؤيوک بيرملىتاريخى سنت تانينا اؤلکۂلر و خلقلر تاريخ بويو اکينچيليک٬ باغدارليق٬ حشم دارليق و حئيوان دارليق باشا آپارميشلار٬ بونا گؤره ده قيش اوزو يوخويا گئتميش طبيعتين يئنى دن جانلانماسى دوغرودان دوغرويا امکچى انسانا بير خلقت وئرگيسى ساييلير و بونا گؤره ده بيز حتى امک٬ ايش بايرامى عنوانى وئرسک داها معنالى اولور٠

باهار بايرامى يا ائل بايرامىنين بير چوخ ملىخلقى خصوصيتلرى اولدوغو حالدان اونون ائل جارى٬ يعنى بوتون بير توپلومدا ياشايان خلقين هر صنفدن ايستر وارلى يا يوخسول٬ شهرلى يا کندلى٬ بؤيوک يا کيچيک٬ قادين يا کيشىنين عمومى بايرامى ساييلير٠ ائله بلکۂ اونون عصرلر زاوالدان قورونوب ياشاماسىنين ان جانلى سببى ده بودور٠ هامى اونو گؤزلۂيير٬ هامى اونو سئوير و هر کس اؤز گوجو و امکانلارى ايله اوندا اشتراک ائديرلر٠

بايرام قاباغى رسمرسوملار و نغمۂلر

آذربايجاندا بايرام مراسيمى دئمک اولار کى چيللۂلرين چيخماسى و اسفند آيىنين گليب چاتماسى ايله باشلار٠ بونا گؤره ده بو آيا آذربايجاندا بايرام آيى دئييلير٠ خلق اينانيشلارينا اساسا طبيعتى سايان دؤرد اصلى عنصر کيمى تانينان " سو٬ اود٬ تورپاق٬ يئل" قيشين باهارا سارى يؤنلمۂسيله هر دؤردوده يوخودان آييليب و نفس چکمگه باشلاييرلار٠ يئل قيزينير٬ تورپاق ايسينير٬ اودون ايستيسى آرتير و سويون سويوقلوغو آزالماغا باشلير٠

اسفند آييندا اولان دؤرد چرشنبه هر بيرى بير عنصورون آديله تانينير و ان دگرليسى بايرام مراسيمينه قاتيلان آخير چرشنبه يا سو چرشنبۂسى قيشين سونا چاتماسى و باهارين گليشى اسفند آييندا ايليق يئللرين (کولکلرين) اسميه باشلاماسى٬ تورپاغين اويانماسى٬ گونون و اودون ايشاريب ايستيلشمۂسى و سولارين چاغلاماسيلۂ باشلار٠ طبيعتده يارانان بو اويانيش هر شئيدن اؤنجه باهار بايرامينين ياخيندا گلۂجۂيىنين موشتولوقچوسو اولور٠

بايرام آيى باشلارباشلاماز هر بير عائله اليندن گلديگى و قولوندان قوپدوغو قدر بايراما تدارک گؤرمييه باشلار٠ ائوىقاپى باجانى تميزلۂمک٬ عائله عضولرينه خصوصا اوشاقلارا تازا پالتار آلماق٬ باغچانى بئل لۂمک٬ گؤى گؤيرتمک٬ بايرام سفرۂسينه شيرنييات و نقل و نبات آلماق يا ائوده پيشيريب حاضيرلاماق و اونلارلا بو کيمى حاضيرليقلار آپاريلير٠ آذربايجاندا کندلر و اوبالاردا قويونون چؤله چيخماسى و يئردن باش قالديران گؤى اوتلاردان يئملۂديگى و اکينچيليک و باغدارليقدا تدبير ايشلۂمک و باهاردا اکيلۂجک زميلرى شوملاماک و شهرده گولسونبول بئجرتمک و ائوائشيگى بزۂييب دوزۂييب سمنى پيشيرمک تدارکينا باخماق واونلارلا بو کيمى سلقهسهمانا باخماق٠

سون ايللره قدر و حتى ائله ايندى ده بير چوخ کند و شهرلرده و ائل اوبا آراسيندا بير بايرام قاباغى سنت اولاراق ساياچى٬ تکم چى گلير و کوسا گلين اوينانيلير٬ لاکين بونلارين هاميسيندان اؤنجه قيش فصلىنين باشلانيشيندا آذربايجاندا چيلله گئجۂسى (شب يلدا) يعنى گونش ايلىنين ان اوزون گئجۂسى ساييلان رسمرسوملاريندان (دبلريندن) سؤز آچاق٠ چيلله گئجۂسى شنليگينده هر عائله ده اونون امکانلاريندان آسيلى اولاراق چيلله سفرۂسى و يلدا گئجۂسى مراسيميندن علاوه قيشين نئجه کئچيريلمۂسيندن اومارين عائلۂنين احتياجلارينى نئجۂ اؤدۂنيلمۂسيندن و ايکى بؤيوک و کيچيک چيللۂنين قاسيرغاسيندان اؤزلرينى٬ حشم لرى٬ بيتگيلرى و اکينلرى نئجه قورويا بيلمک اوچون تدبيرلر دوشونولور٠

بيز بورادا چيلله گئجۂسىنين رسمرسوملارينا عايد اؤنملى بيلگيلرى آراشديريجى (پرويز يکانى زارعين) "آذربايجان شفاهى ائل ادبياتينا بير باخيش" اثريندن نقل ائدک:

سايالار

سلام عليک٬ ساى بگلر٬

بيربيريندن يئنى بگلر٬

سايا گلدى گؤرونوز

سلام وئردى آلينيز

آلنى تپل قوزونى

ساياچييا وئرينيز

سايا ياخشى سايادى

يئرى٬ يوردو قايادى

اونون گؤزل سؤزلرى

ياتانلارى اويادى

سايا٬ سايا٬ سايالار٬

داغ دؤشونده قايالار

بو سايا کيمدن قاليب؟

آتابابادان قاليب٠

سويون سانىسايى وار٬

سايين سويدان پايى وار٬

سايا پايى بير اولار

حق قاپيسى پير اولار٠

بو سايا يا خشى سايا

هامييا ياخشى سايا

هم چشمۂيه٬ هم چايا٬

هم اولدوزا٬ هم آيا٬

هم يوخسولا٬ هم بايا٬

اوغورلو٬ ياخشى اولا٬

سايا٬ سايا٬ سايادان٬

دامازليغى مايادان٬

بو سايا کيمدن قاليب؟

آدام آتادان قاليب

آدام آتا گلنده٬

موسى چوبان اولاندا٬

آناش قويون دوغاندا٬

قيزيل بوغدا بيتنده

خاتملرين خاتمى

داغدا چوبان اولاندا

گون ساچاقلار ساچاندا

دونيا غمله دولاندا

ساياچى پاى آلاندا

ازل آتاسين دئييم٬

سونرا آناسين دئييم

قويون وار کره گزۂر

گئدر داغلاردا اوتلار

گلر ائولرى بزۂر

قويون باخار داغلار

سئل تک آخار داغلارا

آراندان دؤنن سورو

يايدا چيخار داغلارا٠٠٠

ننۂم٬ او قيزيل قويون

يوللارا دوزون قويون

کسيلمۂسين دامازليق

عؤمر ائلۂ يوز ايل قويون

ننۂم٬ او قاشقا قويون٬

مينمميسۂن عشقه قويون

چوبان قيرخار يونونو

باسار خارالا قويون٠٠٠

يئرين داغ اولسون چوبان

کئفين چاغ اولسون چوبان٬

سورونى ياخشى ساخلا

اوزون آغ اولسون چوبان

گؤيدۂکى گؤى بولودلار٬

يورغانيدى چوبانين

ياستىياستى تپۂلر

ياسديغيدى چوبانين

يومرويومرو قايالار٠

يومروغودو چوبانين

اليندۂکى دگنک

قالخانيدى چوبانين

يانيندا کى بوز کؤپک

يولداشيدى چوبانين

آغزى قارا جاناوار

دوشمانيدى چوبانين٠

چوبانلار شنليگى يا کوسا گلين (kosa gəlin) مراسيمىبايرام قاباغى رسوممراسيملاردن چوخ قديملردن سوروب گلن بير روايته گؤره٬ شعبيه چوبانليق ائدن حضرت موسى٬ بير دفعه اللى گون بايراما قالميش قويونلارينا باش چکير و گؤرور هاميسى اکيزتايى دوغوبلار٠ موسى ائوه قاييداندان سونرا سئوينج و شادليقلا آروادينا موشتولوق وئردى و حيتده اويناماغا باشلادى٠ بو گون تورک سويلو خلقلرده ( البته عموما) ايران تورک سويلو خلقلرى آراسيندا٬ بير چوخ يئرده ائل آراسيندا و بو سيرادا زنجانين شهرلريندن ساييلان ابهر و اونون چئورۂسينده کوسا گلين شنليگى او زاماندان قاليب و بو قيش مراسيمى ايله ايلگيلى روايت ساخلانيلير٠ بو جشنه بير چوخ يئرلرده چوبانلار جشنى دئييلير٠

ابهرين چوبانلار شنليگى مراسيمى آذربايجانين آيرى شهرليرينده٬ خصوصيله چوبانلارين آراسيندا هله ده رايجدير٠ بو جشنين قورولدوغو زمان بؤيوک چللۂنين سون گونلرينه و کيچيک چللۂنين اوللرينه٬ يعنى ۵۵ يا ۵۰ گون ايل بايرامينا ( نوروزا) قالميشدير٠ بو زمان٬ چوبانلاردان بير ساييسى پول قويوب بير قدر پورتاقال يا انار آليرلار٠ سونرا بو ميوۂلرى آوادانليغين ائولرى آراسيندا پايليرلار و بونونلادا جماعت کوسا گلينين گلمۂسينى بيليرلر٠

سايلارى بئش يا آلتى نفردن چوخ اولماييب٬ هاميسى چوبان اولماق شرطيله بير دسته تشکيل ائديرلر٠ قويونلارى اوتاران چوبان گلين اولور٠ اونو چوخ سليقه ايله بزۂييب٬ آدينى "صنم" قويورلار٠ صنيمين پالتارلارى عبارتدير:

۱اوزون ابريشم اتک ۲قيسسا ابريشم کؤينک ۳بيل ۴ توخونموش دؤرد گوشه باش اؤرپۂيىکى اونون دؤورۂسيندن اوزون ساچاقلار ساللانيب و گلينين آياغينا قدر چاتيبدير٠ ۵ اؤرپۂيين اوستوندن ده بير پارچا نوار باغلارلار٠ ۶اونون اوزونۂده نازک پارچايا تور چکيرلرکى گؤزونون آشاغاسينا قدر اؤرتور٠ ضمنا اونو يئددى قلم بزۂييرلرکى٬ عينا گلينه اوخشاسين صنم الينه بير ايگنه يا چووالدوز آلير کى٬ اگر اوشاقلار اونو اذيت ائتمک ايستۂسۂلر٬ اونلارى اؤزوندن اوزاقلاشديرسين٠

اينکلرى اوتارماغا آپاران چوبان (ناخيرچى) دا کوسا اولار ٬ کورۂکنه بير ييرتيق پالتار گئيديريرلر٬ و باشينادا کئچى دريسيندن يا کئچۂدن بؤرک قويورلارکى بوينونا قدر دوشور٠ بونون اوستونه ايکى بوينوز تاخيرلار٠ آياغىنين آلتينى گؤرمک اوچون او اؤرتوکده ايکى باجا دليرلر٠ بير ائنلى بئل باغينا نئچه دانا بالالىبؤيوکلى زينقرو آسيب اونون بئلينه باغليرلار٬ بير الينه بير تخته قيلينج وئريرلر٠ او بيرى سينه بير چوماق٠ طبيلچى و ساز چالان اونلارلا آياقلاشير٠ ايکى نفرده تورباکش وارکى هرۂسى بير چووال اله گؤتوروب٬ وئريلن هديۂلرى او توربالارا ييغيرلار٠ بو دسته ساز٬ طبيل و اونون هاواسى ايله ائولره گيريرلر٠ ائو اهلى ده اونلارا قوشولوب اويناييب اوخورلار٠

کوسا گلير هاوادان٬ دونى وار يئل قووادان

کوسانين پايين گتير٬ خانيم٬ ائوين آوادان

جانيم٬ قره باش قويون٬ قارلى داغلار آش قويون

اوچ گون٬ اوچ گئجه٬ کوسايا يولداش قويون

سورونون گؤزو قويون٬ دولان گل دوزى قويون

ايلده بير اکيز گتير٬ سئويندير بيزى قويون

داغلاردان اندى قويون٬ دولاندى گلدى قويون

سودقئيماغى بول ائيله٬ سئويندير کندى قويون

جانيم او تاتار کئچى٬ قايادا ياتار کئچى

قيش سويوغو گلنده٬ بالانى آتار کئچى

جانيم٬ او خاللى کئچى٬ ممۂلى باللى کئچى

اوجا قايا باشيندا٬ توتوبدو ياللى کئچى

کوسا گلير گورونوز٬ سلام وئرير آلينيز

آغلىقارالى چپيشلر٬ يووشانين باشين ديشلر

گئدر داغلارى گزر٬ گلر آراندا قيشلار

جانيم٬ تازيلار گؤردوم٬ نه تامارزيلار گؤردوم

چوبان داغدان آشاندا٬ چوخلو قوزولار گؤردوم

يئرين داغ اولسون چوبان٬ اوزون آغ اولسون چوبان

کوسا گلير هاوادان٬ ساققالى يئل قووادان

کوسانين پايين گتير٬ خانيم ائوين آوادان

جانيم او آغ باش قويون٬ قارلى داغلار آش قويون

ياغيندان پلو اولور٬ قويروغوندان آش قويون

جانيم٬ او شيشک قويون٬ يونو بير دؤشک قويون

جانيم او نازلى قويون٬ قرقاول گؤزلو قويون

پنيرى کسمۂکسمه٬ قاتيغى اوزلو قويون

کوسا٬ ياخشى کوسادى٬ يئر يوردى قايادادى

قويونون اوجى گلدى٬ دولاندى کوجو گلدى

سورونون قاباغيندا٬ بير آلا کئچى گلدى

داغلارى درۂلرى٬ داشلارى برۂلرى

اوتورون قويون ساغين٬ چوخ اولسون کرۂلرى

چوبان سؤيلۂمۂلرى

ننۂم قويونون آغى

گئديب دولانار داغى

اوتلار قارا قيياغى

ايچر سرين بولاغى

آجى اولور ديرناغى

دادلى اولور قايماغى

قاريلار توتار ياغى

گلين يئيۂر قويماغى

ايللاکى قايقاناغى

چوبانا وورار داغى

قيزلارا جاهاز باغى

چوبانا چاريق باغى

اوشاغا بلۂک باغى

سورودۂ وار آز قويون

کئفداماغى ساز قويون

سورونو ياخشى ساخلا

اوزون آغ اولسون چوبان

آچديم يازيلار گؤردوم

نه تامارزيلار گؤردوم

چوبان داغدان يئننده

چوخلو قوزولار گؤردوم

گؤيدۂکى گؤى بولوتلار

يورغانيدى چوبانين

ياستىياسى يوققوشلار

ياتاغيدى چوبانين

يومرويومرو قايالار

يومروغودى چوبانين

اليندۂکى دگنک

سلاحيدى چوبانين

يانيندا کى بوز کؤپک

يولداشيدى چوبانين

چوبان قويونى گتير

اونو برۂيه يئتير

آغ بيلکلى گلينلر

ساغيمساغيم دئسينلر

بال قئيماغى يئسينلر

يئيۂريئيۂر گرنشير٬

بوينوز وورار دويوشر

بوينوز بورمابورما

قويونسوز يئرده دورما

داغلاردان يئندى قويون

دولاندى بندى قويون

بولامانى بول ائيله

سئويندر کندى قويون

قويونلو ائولر گؤردوم

قورولو يايا بنزۂر

قويونسوز ائولر گؤردوم

قوروموش چايا بنزۂر

قويون دئيۂر:

من هئچ اوتدان دويمارام

پاييز اولجاق

يئرده چؤرچؤب قويمارام

هر بيرائوى يونوايله بزۂرم

آغيرآغير قاليلاريم وار منيم

گولچيچکلى خالچالاريم وار منيم

تکمچى سؤيلمۂلرى

ننۂم او خاللى کئچى

ممۂسى باللى کئچى

اوجا قايا باشيندا

توتوبدى ياللى کئچى

ننۂم او قاتار کئچى

قوش چوخ سويوق گلنده

بالانى آتار کئچى

بو تکه آختا تکه

گاه گيرۂر سامانليغا

گاه دا چيخماز تاختا تکه

بو تکه ياريش تکه

بوينو بير قاريش تکه

کئچى ايله کوسموسن

چپيشله باريش تکه

تکم بير اويون ائيلر

قوزونو قويون ائيلر

ييغار گيلان دويوسون

چوبانين طويون ائيلر

بو تکه نظر تکه

قاپيلار گزۂر تکه

گزۂين آروادلارين

ائوينه چئزۂر تکه

تکم گئتدى خانليغا

اوز قويدو سامانليغا

تکۂنى اؤلدوردولر

آتديلار قارانليغا٠

تکم گئتدى مرنده

تامشادى گلنده

ياخشى آدام چوخ ياشار

واى پيسۂدى اؤلنده

تکمتکم ناز ائيلر

ييغار قويون قوزونو

بايرامى پئشواز ائيلر

ابريشم تئللى قوزو

قونوردو اونون گؤزو

بيرى گلينين اولسون

بيرى چوبانا گرک

اوزون آغ اولسون چوبان

جانين ساغ اولسون چوبان

عزيزيم باهار بارى

شيريندير باهار بارى

ايليک قوزونوک

قوى گلسين باهار بارى٠

باهاردان اون اۆچ گؤن سونرا (سيزده) مراسيميندن

نوروز بايرامى نه قدر ائل رسمرسوملاريندا يادا گلمز قدر قديمديرسه باهارين اون اوچو مراسيمىده بير او قدرياد ائديلمز قدر قديمدير٠

قارا قيشين نحسليگينى دالدا بوراخماق٬ باهارين ايليق و مليس هواسينى سينۂلرينه دولدورماق٬ يئردن تازا باش قالديران اوتلارين و گولچيچکلرين٬ تازاجا توموجوقلانميش آغاجلارين آراسيندا سفره دؤشۂمک بايرامدا بئجۂريلن ياشيلليقلارى و تحويلده قويولان باليقلارى آخار سولارا بوراخماق٬ چالچاغير

يولا سالماق٬ هر يئرده اورانين دبلرينه و عادتعنعنۂلرينه اويغون اويونلاردا اشتراک ائتمک آدربايجاندا٬ تبريزده پيلدسته اويناماق٬ پيشتک کئچدى٬ کوشکى بالابان و گون بولوتا گيرينجه٬ گونوم گئتدى سو ايچمۂيه٬ آبى دونون دگيشمۂيه٬ ايندى گلى ها ايندى گلى٬ جوان قيزلار تازا باش قالديران اوتلارا بختيم آچيل دويونو وورماقدا٬ ناهار يئمه گينه اريشته آشى٬ کله جوش٬ دولما حاضيرلاماقدا٬ سفرۂنى تازا گؤيۂرنتيلر٬ تازا پنير ايله بزۂمک٬ جانلى يا راديودان و گرامدان موسيقى هاوالارى بوراخماق٬ دسته جمعى ائلينمۂک٬ اويناماق٬ اوخوماق٬ ياللى گئتمک ايله گونو باشا آپاريرلار و قيشين دورغون کسالتينى چوللره بوراخيرلار٠

سمنى

سمنى٬ آى سمنى

سمنى ساخلا منى

هر ايل گؤيرديم سنى

سمنى پوزانا گلميشم

اوزانااوزانا گليميشلم

سمنيه سالديم بادام

قويمازلا بير بارماق دادام

دؤرد بير يانين آلدى آدام

سمنى پوزانا گلميشم

اوتانااوتانا گلميشم

بوغدامى يئل آپاردى

آرپامى سئل آپاردى

چلتيگى سو آپاردى

سمنى گؤيرتميشم

سمنى سارتميشام

باغلاوا٬ شکر بورا

لبلبى٬ عناب٬ خورما

پاپاقلارا پاى قويون

وئر آپارسين ساخلاسين

خونچالى نوروز گلير

غونچالى نوروز گلير

سورمه چکين گؤزلره

مسمه ياخين قاشلارا

نئيسان (لئيسان)

چاخ داشى٬ چاخماخ داشى

ياندى اۆرکلر باشى

آللاه بير ياغيش يئتير (گؤندر)

بيتيرسين داغى داشى

چمچۂخاتين نه ايستر

آللاهدان ياغيش ايستر

الىقولو خميرده

بيرجه قاشيق سو ايستر

بونى بير دؤشک قويون

بولامانى تئز يئتير

آغلاشير اوشاق قويون

ننۂم قومرال تات قويون

ايلدن ايله آرت قويون

بالالار اؤلمکده دى

گل٬ اولما نامرد قويون

ننۂم٬ اوساچاق قويون

بئرۂدن قاچاق قويون

سنه يامان باخانين

گؤزونه پيچاق قويون

ننۂم٬ او کوردى قويون

اوتلادى٬ دوردى قويون

آى قارانليق گئجه ده

گؤروبدى قوردى قويون

ننۂم او آغ باش قويون

قارلى داغلار آش قويون

ياغيندان پلو اولور

قويروغوندان آش قويون

ننۂم٬ او قيزيل قويون

يوللارا دوزول قويون

کسيلمۂسين دامازليق

عؤمر ائله يوز ايل قويون

ننۂم او نازلى قويون

قرقاوول گؤزلو قويون

پئنديرى ديليمديليم

قاتيغى اوزلو قويون

ننۂم بوز٬ آلا قويون

يولدا سوزالا قويون

يئيۂن سنين اوجوندان

گؤزل قيز آلا قويون

ننۂم٬ او قاشقا قويون

مينميسۂن عشقه قويون

يئيۂن سنين اوجوندان

چيخيبدى کؤشکه قويون

ننۂم قارالا قويون

بنزۂر مارالا قويون

چوبان قيرخار يونونو

باسار خارالا قويون

ننۂم٬ قاراقاش قويون

قارلى داغلار آش قويون

آى قارانليق گئجۂده

چوبانا يولداش قويون

ننۂم ٬ آ گلين قويون

بولدور گۆزۂمين قويون

يئيۂن سنون ساينده

گتيريب گلين قويون

ننۂم٬ او قمر قويون

قوزوسو امۂر قويون

يئيۂن سنون ساينده

باغلاييب کمر قويون

ننۂم او دلى قويون

دولانيب گلير قويون

گلينلر گۆزۂميندن

توخويور قالى قويون

ننۂم قويونون آغى

گئديب دولانالار داغى

اوتلار قارا قيياغى

ايچر سرين بولاغى

آجى اولار ديرناغى

دادلى اولار قايماغى

قاريلار توتار ياغى

گلين يئيۂر قويماغى

ايللا کى قايقاناغى

چوبانا وورار داغى

قيزلارا جهيز آغى

چوبانا چاريق باغى

اوشاغا بلک باغى

توخلو کسۂن ات اولار

چوبانا فورصت اولار

سورودن آيرى دوشن

يوز قوردا قسمت اولار

سوروده وار آز قويون

کئفداماغى ساز قويون

چوبان قورددان چکينسه

چؤله چيخانماز قويون

يئرين داغ اولسون چوبان

کئفين ساز اولسون چوبان

سورونى ياخشى ساخلا

اوزون آغ اولسون چوبان

آچديم يازيلار گؤردوم

نه تامارزيلار گؤردوم

چوبان داغدان يئننده

چوخلو قوزولار گؤردوم

گؤيده کى گؤى بولوتلار

يورغانيدى چوبانين

ياستىياستى تپۂلر

ياسديغيدير چوبانين

يومرويومرو قايالار

يومروغودى چوبانين

الينده کى دگنک

قالخانيدى چوبانين

يانينداکى بوز کؤپک

يولداشيدى چوبانين

آغزى قارا جاناوار

دوشمانيدى چوبانين

سايا٬ سايا٬ سايادان

دامازليغى مايادان

قويون گلير قايادان

ساياچييه پاى وئرن

داغدان يئنۂن سورودى

داغى دومان بورودى

گلين سودى آز قاينات

قازاندا سوت چورودى

داغلاردان يئندى قويون

دولاندى بندى قويون

آغارتينى بو ائيله

سئويندير کندى قويون

داغلارى٬ درۂلرى

داشلارى٬ قايالارى

اوتوروب قويون ساغين

بول اولسون کرۂلرى

قويونون يوزى گلدى

دولاندى دوزى گلدى

چوبانين قوجاغيندا

بير امليک قوزى گلدى

جان قوزى٬ جانيم قوزى

توکدى چالار قيزميزى

قونوردى اونون گؤزى

بيرى گلينين اولسا

بيرى ده چوبانينکى

سورونون گؤزى قويون

دولان گل دوزى قويون

ايلده بير جوت بالا وئر

سئويندير بيزى قويون

ننۂم٬ قويونون اؤزى

دؤشونده بسلۂر قوزى

سولونا ياتار بوزلار

ساغينا باخيب گؤزلر

الى چاناقلى قيزلار

قويونون يولون گؤزلر

چوبان قويونو گتير

اونى برۂيه يئتير

آغ بيلکلى گلينلر

ساغيمساغيم دئسينلر

بال قئيماغى يئسينلر

يئيۂريئيۂر گرنشير

بوينوز وورار دؤيوشور

بوينوزى بورمابورما

قويونسوز يئرده دورما

قويونلو ائولر گؤردوم

قورولموش يايا بنزۂر

قوونسوز ائولر گؤردوم

قوروموش چايا بنزۂر

قويون دئيۂر٬ من هئچ اوتدان دويمارام

پاييز اولدى٬ چؤرچؤپونى قويمارام

هر بير ائوى يونوم ايله بزۂرم

آغيرآغير قاليلاريم وار منيم

گوللىگوللى خالچالاريم وار منيم

ساياسايا سايادان

دامازليغى مايادان

سورولر داغدان گلير

کئچى گلير قايادان

ننۂم٬ او خاللى کئچى

ممۂسى باللى کئچى

اوجا قايا باشيندا

توتوبدى ياللى کئچى

ننۂم٬ او قاتار گئچى

قايادا ياتار گئچى

قيش برک سويوق گلنده

بالانى آتار گئچى

بو تکه٬ اختا تکه

بوينوندا وار٬ نوختا تکه

گاه گيرۂر سامانليغا

گاه دا چيخار تاختا تکه

بو تکه٬ ياريش تکه

بوينو بير قاريش تکه

گئچى ايله کوسموشدون

چپيشله باريش تکه

تکم بير اويون ائيلر

قوزونى قويون ائيلر

ييغار گيلان دويوسون

چوبانين تويون ائيلر

بو تکه نظر تکه

قاپيلار گزۂر تکه

گزۂين آروادلارين

قابينا چئزۂر تکه

تکم گئتدى خانليغا

اوز قويدى يامانليغا

تکۂنى اؤلدوردولر

آتديلار سامانليغا

تکه گئتدى مرنده

تاماشادى گلنده

ياخشى آدام اوزون ياشار

واى پيسۂدى اؤلندۂ

تکم٬ تکم ناز ائيلر

چوبانا آواز ائيلر

ييغار قويونقوزونى

بايرامى پئشواز ائيلر

دا بايراما نه قالدى؟

نه قالدى٬ نه قالمادى؟

بير الليجه گون قالدى

اللى گونى ساى٬ اوتور

قارمالا قوزى گؤتور

خيرداجاخيرداجا چپيشلر

يوشانين باشين ديشلر

گئدر يايلاقدا گزۂر

گلر يايلاقدا قيشلار

عزيزيم باهار بارى

شيريندير باهار بارى

امليک قوزونو کسمۂ

قوى گلسين٬ باهار بارى

ابريشم تئللى قوزو

قونوردو اونون گؤزو

بيرى گلينين گؤزو

بيرى چوبانا گرک

اوزون آغ اولسون چوبان

جانين ساغ اولسون چوبان

هولاوالار

اؤکوزوم بيردى منيم

طآلعيم گوردى منيم

ايکى اولدى اؤکوزوم

قارا چوخام دوردى منيم

اوکوز قييار جانينى

بيلمز قامچى ساپينى

کوتان چکن قاشقا گل

ايش باشيندا تانينى

بوينونو من ياغلارام

يامان گؤزو داغلارام

تئزچک مارال اؤکوزوم

دالى قالسان آغلارام

اؤکوزوم هوداقلارى

ساللانيب دوداقلارى

چاليشين تئز سورولسون

قاييتسين هوداقلارى

تئللى مرجان٬ بيزه گل

داغدان يئنيب دوزه گل

ديرناغىنين ايزيله

بو يئرلرى بزۂ گل

چکن اوکوز مرد اولور

چکميينه درد اولور

تنبل اؤکوز يئيۂسى

خجل اولور٬ پرت اولور

قيزيل اؤکوزوم يئرى

قويما شوم قالا گئرى

ايتى ترپن ماراليم

رقيبلر باخير برى

بيزيم اوکوز بوز اوکوز

قوپاريبدى توز اوکوز

آليب يئرين جانينى

چيخسين يامان گؤز اؤکوز

اؤکوز قاييتدى قاشدان

آى آللاه ساخلا داشدان

بد نظر قاباقدادى

يولونو سال بو باشدان

قارا اؤکوز آراندا

چيخار گون قيزاراندا

هامى مورادا چاتار

توپراقدان بار آلاندا

اؤکوزوم گئدر ايشه

قورخورام باغرى پيشه

نولا بير بولوت گله

گؤيدن يئره نم دوشه

اؤکووزم قوشا گئتدى

کوج سالدى داشا گئتدى

جوتون ماچى قيريلدى

زحمتيم بوشا گئتدى

قارا کليم ناز ائيلر

قويروق بولار٬ توز ائيلر

هر آخشام گون باتاندا

کؤوشنده پرواز ائيلر٠

اؤکوز بوينون ياغلارام

دوشمن گؤزون داغلارام

شئريمى درين گؤتور

سنه يونجا باغلارام

کل لريم قوشا گلدى

توخوندى داشا گلدى

شريکلى جوتجو اولماق

نه باها باشا گلدى

قارا کل آستا گئدر

دولانار٬ دوستا گئدر

آى قارانليق اولونجا

آستا با آستا گئدر

قارا کليم٬ گونده من

کؤلگۂده سن گونده من

سن يات قايا ديبينده

قوى قارليم گونده من

حئيوانلارين دئييشمۂسى

قويون دئيۂر:

من هئچ اوتدان دويمارام

پاييز اولدو چؤرونچؤپون قويمارام

هر ائوى من يونوم ايله بزۂرم

آغيرآغير خالچالاريم وار منيم

آللىگوللو خونچالاريم وار منيم

گئچى دئيۂر:

قاوالا چکيلن منيم دريمدى

اوچ آى قيشدى٬ اونا آللاه کريمدى

شئيطانشئيطان بالالاريم وار منيم

قلبىقلبى قايالاريم وار منيم

اؤکوز دئيۂر:

من آغاما نؤکرم

اوچ آى قيشى طؤولۂسينده بئکارام

ياز اولاندا چاييرچمن سؤکۂرم

آغلىقيرميزيلى بوغدا اکۂرم

دولىدولى خرمنلريم وار منيم

اوجااوجا تايالاريم وار منيم

اينک دئيۂر:

من دوغاندا ملۂرم

ملۂديکجه داغىداشى دلۂرم

قورودومو گوندنگونه سرۂرم

چالخامچالخام کرۂلريم وار منيم

جئيرانجئيران دانالاريم وار منيم

گاميش دئيۂر:

پاييز اولجاق سامانليغى دولدورورون

ياز اولاندا بويوندوروغى يوندورون

جوتلۂمۂسم وورون منى اؤلدورون

گؤلمشلرده ياتاقلاريم وار منيم

آغآغ کرۂم قاتيقلاريم وار منيم

دوۂ دئيۂر

هئچ حئيوان گؤتورمز منيمي يوکومى

ايگيت اوغلان ايستر چکه ايپيمى

عربستان ايچر منيم سودومى

اوزاقاوزاق منزللريم وار منيم

ديزى قئييم نسيللريم وار منيم

آت دئيۂر:

يئل تکين گؤيده اوچارام

يوللار اؤتوب٬ داغدانداغا آشارام

ايگيتلرله بير آرادا ياشارام

پهلوانلار کيمى يئيۂم وار منيم

سرايلارا اوخشار پيۂم وار منيم

ائشک دئيۂر:

من هاميدان فقيرم

پالچيغا باتاندا داغدان آغيرام

چؤلده قالسام٬ من يئيۂمى چاغيررام

کرۂنئيدن يوغون سسيم وار منيم

ياراديليش

گۆنئى آذربايجاندا ان بؤيوک چوخلوقدا اولان اثنى عشرى٬ يعنى ۱۲ اماما اينانان و ۱۲نجى امامين غئيبۂتينه و اونون بير گۆن يعنى او گۆن کى دۆنيانى ظلم بوروسه ظهور ائديب دۆنيانى عدل ايله دولدوراجاغى خلقت بارۂده آشاغيداکى اينانجيلار ياشاماقداديرلار٠

آللاه تعالى دۆنيانى يئدى گۆن عرضينده ياراتميشدير٠ هاميدان اول لوح و قلم٬ عرش و کورسو٬ بهشت و جهنم٬ گؤزه گؤرۆنمۂين مخلوقلار (جنلر٬ پريلر٬ ملکلر)٬ اونون آردينجا گؤيلر و دنيزلر ياراديلميشدير٠ ايلک ياراديليشدا يئر اۆزۆ بومبوش و قورخولو بير چؤل حاليندا ايميش٬ حق تعالى بو بوشلوغو بزمک اۆچۆن٬ قاباقجا دنيزده و سولاردا ياشايان حئيوانلار و بيتگيلرى و اونون آردينجا يئر اۆزونده ياشايان حئيوانلار و بيتگيلرى ياراتميش و اونلارا حيات باغيشلاميشدير٠ بوتون بونلار آللاهين تۆکنمز قدرتى و عظمتى يانيندا اولدوقجا کيچيک و اهميت سيز ايشلردير٠ حق تعالى بوتون بونلارى ياراداندان سونرا اؤز اۆستون قدرت و عظمتينه ياراشان بو ياراديشلارين هاميسيندان اۆستون دوران ان گؤزل مثلسيز بير مخلوق ياراتماق قرارينا گلير و بو مخلوق دۆننکى و بو گۆنکى انساندير٠

آللاه تعالى انسانى يارتماغى اراده ائتمکله جبرائيله يئر اۆزۆنه گليب اورادان بير اووج تورپاق گتيرمگى امر ائدير٠ يئر جبرائيلدن آللاهين مشيتينى اؤيرۂنينجه ديله گلير:

پروردگارا! مندن آلديغين بير اووج تورپاقدان ياراتماق ايستۂديگين انسان صاباح عصيان ائديب٬ گناه ايشلۂييب٬ جزايا مستحق اولورسا٬ جهنمدن قورتولاجاغى اولماز٠ اما منيم جهنم اودوندا يانماغا طاقتيم يوخدور٠ آللاهليغين خاطره گل بو موجودو ياراتما! جبرائيل تورپاق گؤتورمۂدن گرى قاييدير٠ بو دفعه ميکائيل و اونون آردينجا دا اسرافيل بير اووج تورپاق آپارماق اۆچۆن يئر اۆزۆنه گليرلر٠ يئر بونلارين دا هر ايکيسينه چوخلو يالوارياخار ائدير٬ اونلار دا تورباغا ال وورمادان قاييديرلار٠ نهايت يئنه عزرائيل يئره گؤندۂريلير٠ يئر قاباقداکى کيمى اونا دا چوخ يالوارير٬ عزرائيل يئرين يالواريشينا بئله جواب وئرير:

سنين دئديکلرين هاميسى دوغرودور٬ لکن حق تعالانين مشيتى يئرينه يئتيريلمۂليدير٠ او بير اووج تورپاق گؤتوروب قاييدير٠ عزرائيل بو ايشى باجاريقلا يئرينه يئتيرديگينه گؤره٬ انسانلارين اؤلوم آياغيندا جانينى آلماق ايشى اونا تاپيشيريلير٠

عزرائيلين گتيرديگى تورپاقدان بارى تعالى انسانين خميرۂسينى يوغورور٠ اونو ايستۂنيلن بير قاليب شکلينه گتيرير٠ بو قاليب بير روايته گؤره قيرخ گۆن و بير روايته گؤره قيرخ ايل اولدوغو حالدا قالير٬ بو مدت کئچندن سونرا جان (روح) باغيشلانير و اونو "آدام" آديله آدلانديرير٠

بوتون ملکلرينه بو مثلسيز ياراديليشين اؤنۆنده سجده ائتمگى حکم ائدير٠ ملکلر انسانين اؤنونده سجدۂيه دوشوب اونون گؤزلليگى و کمالى قارشيسيندا حرمت و قايغى گؤستريرلر٠ تکجه شئيطان اوتدان يارانديغى اۆچۆن حقين امرينه بويون قويماييب٬ انسانا سجده قيلماقدا عناد گؤسترير٠ بونا گؤرۂده او ملکليک درجۂسينى ايتيريب٬ جنتدن قوولور٠ شئيطان بهشتدن قوولاندان سونرا عناد ائلير و آللاهين ياراتديغى "اشرف مخلوقات" اؤجشاماغا باشلير٠ اونو ياراماز يوللارا چکميه جان آتير٬ اونونلا باشباشا قوشور٬ اونو اغوا ائدير٠ لاکين آللاه تعالى اونون شرينى آدام ائولادىنين باشيندان سووماق عوضينه٬ ندنسه اونو انسانلا قارشىقارشييا قويور٠ آللاه تعالى يالنيز بونا کفايتلۂنيرکى انسانلار اؤزلرينى قوروماغا چاليشسينلار٬ بعلاوه يوز ايگيرمى دؤرت مين پيغمبر گؤندۂريرکى٬ اونلارين هدايتى ايله شيطاندان اۆز چئويريب٬ آللاهين ايستۂديگى و پيغمبرلرين گؤسترديکلرى دوغرو يولا يؤنلۂسينلر٠

دۆنيانين اولينى و سونونو بيلن يوخدور٠ آنجاق بير گۆن قيامت قوپاجاغينا و دۆنيانين يوخ اولاجاغينا هر کس اينانير٠ قيامتين نه دئمک اولدوغو چوخدا عيان اولماسا٬ دۆنيانين آخرى ياخينلاشينجا بوتون رسم رسوملار عکسينه اولاجاقلار: ايت پيشيک ايله يان يانا ياتاجاق٬ قورد قويون ايله گزجک٠ هامى آللاهين قويدوغو قانونقايدالارى اونودوب تکجه پولا فيکيرلشۂجک٠ کيشيلر ساچلارينى اوزاديب٬ قادينلار قيسالداجاق٠ قادينلار اوشاق دوغماياجاق٠ کيشيلر قادين پالتارى و قادينلار کيشى پالتارى گئيۂجک٠ بنالار چوخالاجاق٬ يوللار قيسالاجاق٬ فساد و اخلاقسيزليق هر يئرى بۆرۆيۂجک و ٠٠٠ بونلار قيامت علامتلريندن ساييلير٠ قيامت گۆنۆ گۆنشين مغربدن دوغاجاغينى٬ يأجوجمأجوج آدلى بارماق بويدا مخلوقاتين اورتايا چيخاجاغينى و بونلارين مۆزيک چالا چالا کۆچۂلرى دولاشاجاغينى هامى گؤرۂجک٠ بو مۆزيک سسينى ائشيدنلر پنجرۂلرۂ طرف يورويۂجکلر٠ پنجرۂلردن يأجوجمأجوجلارى گؤرنلرين آراسيندا گناهى اولانلارين باشيندا بوينوزلار عمله گلۂجک و خلاصه قيامت گۆنۆ يئر اۆزۆنده مسلمانليقدان نشان قالماياجاق٠ دۆنيا دۆمدۆز اولاجاق٠ مشرقدن باخاندا مغرب و مغربدن باخاندا مشرق گؤرۆنۂجک٠٠٠

بو اينانيشلارا اساسا اؤلن هر بير آدام تورپاغا تاپيشيريليب قبيرده يالقيز قالينجا در حال ديريلير٠ اولجه اؤزاؤزوندن من هاردايام؟ دئيه سوروشور٠ ايستر قالخسين٬ باشى احلد داشينا دگينجه دئيير: اى واى٬ پس اؤلن من ايميشم! و قبيرده اولدوغونو باشا دوشور٠ اول گئجه ايکى سورغو ملکى (نکير و منکر) گليب٬ اؤلندن يارادانينى (آللاهينى) دينينى٬ پيغمبرينى٬ کيتابينى٬ مذهبينى٬ امامينى سوروشور٠ اؤلو ايمان ايله دۆنيادان کؤچموش اولسا بو سورغولارا دوغرودۆزگۆن جواب وئرير٠ سورغو ملکلرى ده سسيز بير احتراملا يوللارينى چکيب گئديرلر٠ قبيردن جنته بير يول آچيلير٬ بو يولدان اسن کۆلکلر بهشت باغچالاريندا کى گۆللرين عطرينى گتيرير٠ ايمان ايله دۆنيادان گؤچمييۂنلر٬ قبره گلن سورغو ملکلرينين قارشيسيندا دوروخوب قاليرلار٠ ديللرى دولاشير و سوآللارا دوغرودۆزگۆن جواب وئره بيلمير٠ بئله اولونجا سورغو ملکلرى اللرينده کى توپوزلا اونون باشينا وورورلار٠ بو آرا قبيردن جهنمه بير يول آچيلير٠ بو يولدان جهنمين اودلو يئللرى اسير٬ اؤلو يانديريجى و اريديجى بير سيجاقليقدا قورولور٠

دين و اينانج يولوندا٬ يوردلارينى و خلقلرينى مدافعه اوغروندا چارپيشانلار٬ دۆشمن سلاحى ايله اؤلدورولن کيشيلر و اوشاق دوغماقدا اؤلن قادينلار شهيد سانيلديقلارينا گؤره٬ آللاه اونلارين بۆتۆن گناهلارينى باغيشلاريير٠ شهيدلر سورغو ملکلرينه مطلق دوغرو جواب وئريرلر و بهشت يئللرينين ان صفاليسى اونلارين اولاجاق٠ کافرلر و اسلام عليهينه اولانلار جهندمده يانديريلاجاقلار٠

تورپاغا تاپيشيريلان هر بير اؤلو٬ اوليالاردان باشقا چورويور٠ اوليالار قبيرده قيامت گونونه قدر حياتدا اولدوغو کيمى قاليرلار٠ چوروينلرين قبيرده چوروميۂن يئرى بئل سومويونون آشاغا قورتاراجاغينداکى سوموکدور٠ قيامت قوپوب اسرافيل سورونو چالينجا اؤلولرين چوروموش عضولرى بو سومويون اطرافينا توپلانير٬ وجود يئنى دن تشکيل اولور٠ اسرافيلين سورونون چالينماسى بوتون مخلوقاتى محشر آياغينا چاغيرماسى دئمکدير٠ سورون سسى اوجالينجا بوتون اؤلولر قبيردن خورتلاييب قافله حاليندا محشره طرف يوللانيرلار٠

محشر دونيادا هرکسين يايديقلارى ايشلرىين حسابينى وئرديگى يئردير٠ بورادا پيش ياخشيدان٬ گناهکار ثوابکاردان آيريلير٠ محشرده ملکلر طرفيندن "ميزان" آدلانديريلان ترازى ايله گناهکار و ثوابکار چکيلير٠ ايمان ايله دونيادان کؤچموش ثوابکار بندەلر بهشته گيرمگه حق قازانيرلار٠ دونيادا فرعونلوق ائدنلر٬ آللاهين بويوردوقلارينا بويون قويمايان زيانکارلار جهنمه گؤندريلير و حقسيزليگه اوغرايانلار و ستمه معروض قالانلار محشرده آللاهدان حقلرىنين احقاق ائديلمۂسينى ايسترلر٠ محشرده آتاآنا اوشاقلارينى٬ اوشاقلار آتاآنالارينى٬ کيشى آروادينى٬ آرواد کيشىسينى٬ قارداش قارداشينى ياخينلار بيربيرينى٬ قونشو قونشونو٬ دوست دوستو٬ يولداش يولداشى تانيماز٠ هر کس اؤز هايينا قالير٬ اؤز باشينا چاره آرار٠

***

دونيادا هر بير ايش آللاه تعالىنين مشيتيندن (ارادەسيندنايسۂييندن) آسيليدير٠ بو مشيتدن قيراق هئچ بير ايش باش توتاسى دگيل٠ دوغولان هر بير ياراديليشين بير تقديرى٬ بير آلين يازيسى وار کى٬ ايسترايسۂمز اونو گؤرجک٠ آللاه انسانى ياخشى يوللارا گئتمگه٬ ياخشى ايشلر گؤرمگه٬ شردن چکينمۂگه٬ خئيره قاپيلماغا و بير سؤزله آللاهين بويوردوقلارينا عمل ائتمگه چاغيرير٠ لکن شئيطان اونو خئير ايشلردن اوزاقلاشماغا و شر ايشلره قوشولماغا سوق ائدير٠ اؤزلرينى شئيطانين وسوسۂسيندن قورويانلار ثوابکارلار٬ شئيطانين وسوسۂلرينه قاپيلانلار گناهکارلارديرلار٠

انسانين دونيايا گلمۂسى و حياتى بارە ده

ازل گوندن بو دونيايا گلنده٬

خدادان امر اولدو٬ دوشدوم ارکانا٠

آنانين رحميندن قايناييب دوندوم٠

بورولوبان دؤندوم بير قطره قانا٠

دوققوز آى٬ دوققوز گئجه٬ دوققوز ساعاتدا

باش يازيم يازيلدى او آغ کتابدا٠

گؤردوم سيغينميرام داها بو حدده٬

وعدەم تامام اولدو٬ گلديم جهانا٠

جهانا گلنده گلدى بير قارى٬

آزاجيق اوستومه دوز سپدى بارى٠

ايکى شامامادان امديم نوبارى٬

بيلديم کى گلميشم يئنى بويانا٠

آىگونون ايشيغى دوشدو اوزومه٬

شاد اولوبان گولدوم اؤزوماؤزومه٠

آغلاماق پردەسى دوشدو گؤزومه٬

هم گئجه٬ هم گوندوز اينجيدى آنا٠

بير باشيندا بير آز داها بؤيودوم٬

ياش ياريمدا دؤرد آياقلى يئريديم٬

کليمده٬ حسيرده قيچيم سوردوم

نه اؤيوده باخديم٬ نه يالوارانا٠

ايکى ياشدا سو ايستۂديم٬ ايچمۂديم٬

بؤيوک کيچيک بيربيريندن سئچمۂديم٬

داشدان٬ اوتدان٬ نه ده سودان قاچماديم٬

بنزەييرديم بير ديل بيلمز نادانا٠

اوچ ياشيندا دؤندوم آچيلميش گۆله٬

ديلديل اؤتوب٬ دؤندوم شئيدا بولبوله٬

گؤرنلر ايستردى دينديره گوله٬

شيرين ديليم اوخشاتديلار بالشانا٠

دؤرد ياشيمدا افساريمى چئينۂديم٬

بئش ياشيندا بير آزاجيق قايناديم٠

آلتى ياشدا باش داشيملا اويناديم٬

سگگيز ياشدا سو تک آخديم هريانا٠

اون ياشيندا اوشاقليقدان آييلديم٬

بؤيوککيچيک آراسيندا ساييلديم٬

قانيم جوشدو هر طرفه ياييلديم٬

گؤرن دئدى منه دلىديوانه٠

اون بيرينده يئديم عغيل نوبارى٬

اون ايکيده فهم ائيلۂديم هنرى٬

اون اوچونده ايتيرمۂديم دينارى٬

اون دؤردونده گؤيلوم گلدى جوولانا٠

اون بئشيمده بديرلنميش آى اولدوم٬

آتاماآناما کوللى هاى اولدوم٬

بئليم قوتلندى قاتى ياى اولدوم٬

دؤنموش ايديم شمشاد کيمى جوانا٠

ايگيرمى ياشيندا سريمدن گئچديم٬

کؤنول هاوالاندى قايناييب جوشدوم٬

قولوم قوتلندى٬ حديمدن آشديم٬

گۆجلۂنيب زورلانيب دؤندوم آسلانا٠

اوتوزوندا هئچ کيمسۂنى سايماديم٬

مردليک ائتديم٬ نامردليگى دويماديم٬

قصاصيمى هئچ کيمسۂده قويماديم٬

هر نه ايش توتدومسا مردمردانا٠

قيرخ ياشيندا نئيزه کيمى قورولدوم٬

عشقدن اوسانديم٬ ياردان يورولدوم٬

سئل کيمى بولانيب٬ يئل تک بورولدوم٬

دالغام ياتدى٬ داها گلمز چالخانا٠

الليسينده بيز آز کئفيم پوزولدو٬

عؤمور دامارلاريم بيربير سوزولدو٬

بير آياغيم پللۂکاندان اوزولدو٬

اوندا بيلديم دونيا قالماز انسانا٠

آلتميشيندا گئتدى قيلينجيم سووى

چوخ جان آتديم٬ الا بيلمۂديم اووى٬

ناچارليقددان يئنه چکرديم دووى٬

گوج يئتمۂدى دوستلوق سالديم دوشمانا٠

يئتميشينده آغرى جانى دويوردو٬

سيخدى بندلريم٬ سينۂم قووردى٬

يانديردى گولشۂنين٬ بئله سوورى٬

ديش آغريسى گتدى منى آمانا٠

هشتاديندا اوغول سؤزوم توتمادى٬

قوهومقارداش منه کؤمک ائتمۂدى٬

گؤنول ايستر يئره آياق گئتمۂدى٬

گئدنده دگردى بوياناويانا٠

دوخسانيندا اجل گلدى٬ آسيلدى٬

يوز ياشيندا لاپ نفسيم کسيلدى٬

برج کيمى بدنيم يئره باسيلدى٬

جان گئتدى٬ جسد ده قالدى وئرانا٠

اؤلنده رويۂمى تامام سويدولار٬

قوهومقارداش آغلاديلار٬ دويدولار٬

بئش آرشين آغ ايچره منى قويدولار٬

آپارديلار٬ تاپشيرديلار زندانا٠

خئيرشر کتابين اله آلديلار٬

اوخودولار پاکناپاکى بيلديلر٬

جنته هم جهنمه سوردولر٬

آييرديلار هر بيريسين بيريانا٠

جان جسدله حلاللاشيب آيريلدى٬

او يول اوسته چوخ بندلر وار ايدى٬

ملاکۂلر اوندا منه يار ايدى٬

نه زحمتلر چکيب کئچيم اويانا٠

خويلو وارطان٬ قوى ديلده ازبر اولسون٬

اوخويانلار هامى خبردار اولسون٬

غنى موولام هر کيمسۂيه يار اولسون٬

اولار صدقۂسيندن خويلو وارطانا٠

مال کى واردير امانتدير انسانا٬

انسان کى وار امانتدير دونيايا٬

ابله او دور دونيا اوچون غم يئيه٬

تارى بيلير کيم قازانا٬ کيم يئيه

باجارديقجا سن سن ده ياخشيليق ائله٬

دونيا قالماياجاق هئچ بير انسانا

نه قارونا قالدى٬ نه سليمانا٠٠٠

دوغوم

بويلولوق ( ايکى جانليليق)

آذربايجان قيزلارى بۆتۆن باشقا قيزلار کيمى بخت ائوينه گئديب "گلين" اولاندان سونرا٬ خصوصيله جمعيتين آشاغى و اورتا صنفلرينده صبرسيزليگله بويلو ( ايکى جانلى) اولماق آرزوسيله ياشاييرلار٠ تويلاريندان بير مدت سووشاندان سونرا بويلولوق نشانۂلرينى گؤرونمۂيينجه تشويشه اوغراييب٬ چاره آراماق فيکرينه دۆشۆرلر٠ اوشاغين آللاه وئرگيسى اولدوغونا اينانديقلارى اوچون نذيرنيازلا آللاهدان اوشاق ديلۂمۂگين اوغورلو اولماديغينى و بو يولدان دۆنيايا گلن اوشاغين اؤز آتا يا آناسىنين باشينى يئديگينه باخماياراق٬ بويلو اولماقدان سارى هئچ بير ايشدن چکينمزديلر٠ چۆنکۆ اوشاقسيزليق عائله اوجاغىنين سويوقلوغونا٬ نسلين قيريلماسينا٬ عؤمره سوره دئدىقودولارا سبب اولماقدان علاوه٬ کيشييه آروادينى بوشاماغا٬ يا اونون اوستونه ائولنمگه حق قازانديريردى٠

حيات بويونجا تشويش و قاخينجا سبب اولان بو "سونسوزلوغا" سون قويماق اۆچۆن آشاغيداکى کيمى تشبثلره قاپيليرديلار:

۱اماملارا٬ امامزادالارا٬ مقدس اوجاقلارا باش وورار و اونلاردان حاجت (مراد) ديلرديلر٠ بو يول ايله اوشاغى اولان ارآرواد٬ او امامين يا امامزادانين آدينى اوشاقلارينا قويور٬ اوشاغى اورايا زيارته آپاريرلار٠

۲فالچى و دعا يازانلارا باش وورور و اونلاردان بويلو اولماق دعاسى ديلۂيير٠ بو دعالار تاسا باخماق٬ کيتاب آچماق٬ کؤبک يازماقدان باشلاييب٬ جور به جور دؤشک آلتينا قويما٬ سويا ساليب ايچمه٬ پارچا تيکيب يانيندا ساخلاما کيمى يوللارا چکردى٠

۳اماملار و اوليالار آدينا او جمله دن امام زينالعابدين٬ حضرت ابولفضل٬ خانم رقيه٬ بىبى شهربانو احسان سفرۂسى آچار٬ يا مقدس اوجاقلاردا يئمک پايلارديلار٠

۴قبرستاندا اؤلو يويولان ( غسالخانايا) گئديب٬ غسل اۆچۆن اؤلونون اۆستۆنه تؤکۆلن سودان بير استکان آليب٬ گلين (بويلو اولماق ايستۂين جوان آرواد) حامامدا يويوناندان سونرا اونون باشينا تؤکوب حامامدان چيخاردارديلار٠ بونون آدينا چيلله تؤکمک دئييرديلر٠

۵دابباغخانا سويوندان گتيريب اونون اۆزگؤزۆنه سپر يا ايچيرديرديلر٠

۶ نذيرسفرۂسىنين توکونتوسونو اونون باشينا سيلکرديلر٠

۷حامامدا اون نفر زاهىنين يويونما سويوندان آليب اونون باشينا تؤکرديلر٠

۸ اگر اون نفر زاهىنين يويونما سويوندان بير يئره ييغماق ممکن دگيلسه٬ ياخين آروادلار اونى بيلديرمۂدن حامامين دؤرد بوجاغيندان سو ييغيب و غفلتى اونون اۆستونه سپرديلر٠ اينانيرديلارکى٬ او بو چيرک آبدان ديسگينيب چيللۂسى تؤکۆلۂجک٠

۹اونو بير عزا يئرينه آپارير٬ جنازۂنى يئردن گؤتورمۂدن اوچ کره اونون (جنازۂنين) اوستوندن آتلاديرلار٠

اوشاق دۆشورمک ( سالماق)

بويلو اولماق آرزوسيله يوخاريداکى ايشلره ال آتان قادينلار اولدوغو کيمى٬ بير چوخ قادينلاردا خصوصيله يوخسول و چوخ اوشاقلى عائلۂلرده يا آنانين عليل اولدوغو اۆچۆن بويلو اولماقدان چکينيرلر و بويلو اولدوقلارى تقديرده اوشاغى دۆنيايا گتيرمکدن اول دۆشۆرمگه چاليشيرلار٠

اوشاق دۆشۆرمک اۆچۆن بو کيمى ايشلره ال آتيرلار:

۱اوچ گۆن سحر تئزدن بير کاسا زريش سويو ايچيرلر٠

۲آغير شئيلر قالديريرلار و اونلارى يول آپارير يا يوخارى چيخاريرلار٠

۳ جعفرينى ازيب اونون سويونو سحر يئمۂگيندن قاباق ايچيرديرلر٠

۴ اوچ گۆن دال با دال بير مثقال زعفرانى نئچه نخود گينهگينۂايله قايناديب ايچيرديرلر٠

۵باغچا بوياغى و سوغان قابيغينى بير يئرده قايناديب اوچ گۆن ايچيرديرلر٠

بونون عکسينه اولاراق بير چوخ قادينلار آناليق غريزۂسى و يا آللاه قورخوسوندان اوشاقلارينى دۆشدۆرمکدن چکينيرلر٠ اوشاق دۆشۆرمه تهلکۂسى اساسا بويلو آروادين آغير شئى گؤتۆرمۂسيندن٬ برک قورخماسيندان٬ آشيرى عصبيلشمۂسيندن٬ ييخيلماسيندا ن و باشقا بو کيمى حادثۂلردن قاباغا گلير٠ اوشاق دۆشورمه احتمالى بويلو آرواد دا معمولا قانا دۆشمه ايله باشلار٬ بونون قاباغينى آلماق اۆچۆن خستۂنين بئلينى بليسان ياغى ايله ياغلايير٬ سونرا بير آز سو گؤرموش آهکى ايکى يومورتانين آغى ايله قاتيشديريب خستۂنين بئلينه چکيرلر٠ بو معالجه فايدا وئرمۂسه بير چيمديک زعفرانى نئچه ٠٠٠ سودا ايسلاديب بويلونون بئلينه سورتور٬ آزجا دا اوندان اونون گؤبک جولاسينا تؤکورلر٠ بونون آردينجا بير شيشه گلابى قابدا اوجاق اۆسته قويوب قايناديرلار٬ قايناغا گلينجه بير حولۂنى اوندا ايسلاديب سيخاندان سونرا ايستىايستى ناخوشون بئلينه٬ بؤيورلرينه و قارنينا دولاييرلار٠

بۆتۆن بو ايشلردن سونرا يئنه قانين قاباغى آلينماسا نشاستا حالواسى پيشيريب٬ بير دانا دا قرص کمرى ازيب اونون اۆستۆنه سپيرلر و خستۂيه يئديرديرلر٠ اينانيرلار کى بونونلا اوشاغين دۆشمۂسى نين قاباغى آلينير٠

بويلو آروادلارين قورونماسى

بير آرواد بويلو اولونجا خصوصا اگر ايلک اوشاغى اولسا٬ هم اؤزۆ همده ياخين آداملارى اونو بير پارا شئيلردن قوروماليديرلار٠ بويلو آرواد گرکمز اؤلويه باخا٬ يا اودونا ال وورا٬ يا اونون اۆستۆندن آتلانا٠ بويلو آرواد آغير ايشلره گيريشمکدن٬ آغير حرکتلره قاپيلماقدان٬ آتيليبدۆشمکدن٬ قارانليق يئرده تک قالماقدان٬ تکليکده حاماما گئتمکدن٬ آغاج آلتيندا ياتماقدان٬ قاينار سويو يئره تؤکمکدن٬ دوۂيه مينمکدن٬ گون يا آى توتولاندا بدنينى قاشيماقدان چکينسين٠٠٠

يئريکلمه

بويلو آروادلارين چوخو٬ بويلولوغون ايلک آيلاريندان باشلاياراق "يئريکلمه" حالتى تاپيرلار٠ يئريکلمه بير چوخ حاللاردا اۆرک بولانماسى ايله باشلار٬ يئريکى اولان قادين بير پارا گۆندۂليک خورکلردن و گۆندۂليک قوخولاردان ايگرۂنير و بونلارى دويونجا اۆرۂيى بولانير٠ عادى يئمکلردن ايگرۂنن بويلولار اولدوغو٬ تازا گؤردوگو يئمکدن يا دويدوغو قوخودان خوشلانان و اوندان يئمگه هوس ائدن٬ حتى او يئمک اله چاتماسا اومانلاردا اولور٠ بونلاردان بعضيلرى حتى خام دوگو٬ کؤمور٬ تورپاق٬ تپاشيرده يئييرلر٠ بير چوخ جوان گلينلر يئريکلمه حاليندا گؤيوللرى ايستۂين خورۂيى اونلارين اوستونه قارين قولو گلين آدى قويولماسين٬ دييه ديله گتيرمز و گيزلى ساخلارديلار٠ بعضى دۆنيا گؤرمۆش قادينلار بونو سئچينجه پيشيرديکلرى خورکدن بير آز گؤتوروب اونا چاتديرار٬ يا غافيلدان اونون کۆرۂگينه ووروب "اومدوغون بو اولسون" دئيۂرديلر٠

ائله بونا گؤرۂده بويلولوق آيلاريندا٬ خصوصا اگر گلينين ايلک اولسايدى٬ اونا يئريکلمه گؤندۂررديلر٠ بو يئمک اۆستو اؤرتۆلو قابدا٬ گؤيۂرنتى و تورشو ايله بيرليکده آپاريلاردى٠ اونو آپاران يئريکلمۂنى وئريب دايانمادان قاييداردى٠ بونون آردينجا کۆرۂکۂنين عائلۂسى ( اوغلان ائوى) قابى شيرينى يا گۆل ايله دولدوروب قايتارارديلار٠ اونون يانينا بير نئچه دانا سکه ده قويارديلار٠ بو سکه لر يئريکلمۂنى آپاران آداما چاتاردى٠

باهاردا يئريکلمۂنى يارپاق دولمادان پيشيريب اونا بعضا سيرکه شيره و حتى گؤى آلچا تؤکرديلر٠ ايندى يارپاق دولماسى يئرينه کلم دولماسى٬ بادمجان دولماسى و بيبر دولماسى دا گؤندۂريلر٠ بونلاردان علاوه٬ باهاردا تازا شينگى ٬ گؤى آلچا٬ بادام چاغالاسى دا يئريکلمه درمانى تانينماقدادير٠

اوغلان يوخسا قيز؟

اوشاغين اوغلان يوخسا قيز اولماسى بير چوخ اؤلکۂلرده اولدوغو کيمى٬ آذربايجاندا دا٬ خصوصيله کندلرده و کؤچريلر آراسيندا هله ده چوخ اهميتلى ساييلير٠ اوشاق دونيايا گلمۂيينجه اونون اوغلان يوخسا قيز اولدوغو معلوم اولماديغى حالدا بير پارا ياشلى قادينلار کؤرپۂنين اوغلان يا قيز اولدوغونو ادغا ائدر٬ حتى اؤز ادعالارى اۆسته چکيشرديلر٠

ايلک اوشاغى قيز اولان و خصوصيله بيرىبيرينين آردينجا قيز دوغان قادينلار ارلرى و ياخينلارى طرفيندن قاخينجا قالير٬ باشى آشاغيليق چکير٬ آتماجالار و دوداق بوزمۂلره معروض قالير و بير سؤزله بلکۂده آنادان يوخ ٬ آتادان اولان بو تهمته قاتلانيردى٠

بير آرواد چوخ قيز دوغاندا قيزلارين آدين "قيز قاييت" ٬ "قيز بسدى" ٬ "قيز قوتار"٬ "قيزتامام" قويوردولار٠

اوغلان دوغماق آرزوسوندا اولان آرواد٬ بويلولوغون اثرى گؤرونونجه تويوق٬ بال٬ اۆزۆم شيرۂسى٬ مرابا کيمى قوتلى يئمکلر يئييردى٠ اونون ياخينلاريندان بيرى يئرى گلينجه قولاغينا يا محمد يا على آدينى چاغيريردى٠ بوندان علاوه٬ کؤرپۂنين اوغلان يا قيز اولماسينى آشاغيداکى عمللرله بيلمه گه چاليشيرديلار٠:

۱ سايمازدان آستاجا بويلونون باشينا بير چيمديک دوز تؤکوب سونرا گؤزلۂييرديلر٠ بويلو بيلمزدن الينى ساچينا چکسه قيز٬ اۆزۆنه چکسه اوغلان دوغاجاقدى٠

۲ بويلولوق آيلاراريندا بويلونون اۆزۆ سپگيل تؤکسه اوشاق قيز اولاجاقدى٠

۳بويلو کۆچۂدهباجادا ايگنه تاپسا اوشاق اوغلان٬ سنجاق تاپسا قيز اولاجاقدى٠

۴ يوخودا آت يا قيليج گؤرسه اوغلان دوغاجاقدى٠

۵يوخودا مروارى گؤرسه قيز دوغاجاقدى٠

۶بويلو گۆنده ليک ايشلرين يئرين ائديب٬ حرکتده اولورسا اوغلان٬ يئييبياتيرسا قيز دوغاجاقدى٠

۷ اوشاق بطنده باليق کيمى زويرسه اوغلان٬ يومورلانيب قاليرسا قيز اولاجاقدى٠

۸ تورش شئيلره يئريکلسه قيز دوغاجاقدى٠٠٠

اوشاق گرکليکلرى (سيسمونى) هديه

اوشاق آنا بطنينده آلتى آيليق اولاندا٬ خصوصيله بيرينجى دوغوشدا٬ قيز ائويندن اونا اوشاق گرکليکلرى (سيسمونى) گؤندۂريلير٠ سيسمونى گؤندۂرمکده ده وارلى و يوخسول عائلۂلر آراسيندا فرقلر اولوردو٠ وارليلار کؤرپه اۆچۆن هم قيز و هم اوغلان گرکليسى٬ همده هر بيريندن قاتقات گؤندۂرير٬ لکن يوخسولار بير جورون گؤنده ريرديلر٠

سيسمونو معمولا يئدينجى آيدا گؤندۂريلير٠ بير پارا يوخسول عائلۂلر اونو حتى اوشاق دوغولاندان سونرا گؤندۂريرلر٠ امکانليلار اوشاغا پالتار کسمه گۆنو کۆرۂکۂنين عائلۂسينى ناهارا قوناق چاغيريرلار٠ سيسمونو آشاغيداکى شئيلردن دوغرولور٠

۱کؤرپه اوشاق پالتارى خيردالىبؤيوکلو٬ تازا دوغولموشدان اوچ٬ دؤرد ياشا قدر: کؤينک کمرچين (شالوار)٬ بؤرک٬ لچک٬ اؤنلوک هر فصلده او فصله اويار پارچادان٠

۲ اوشاق اسکيسى٬ گۆللو چيت پارچادان و نئچه پارچا موشامبا (اوشاغين ياشى قونداغا و يا ياتاق دؤشکجۂسينه چيخماماق اۆچۆن)٠

۳ ياتاق (يورغان٬ دؤشک٬ ياسديق٬ ملافه)

۴قونداق٬ قونداق باغى و اوشاغى کۆچۂيه چيخاراندا بورومک اۆچۆن چولقاخ٠

۵نننى٬ اوتوراجاغى٬ دؤشگى٬ طنفلرى و ميخلارى ايله برابر٠

بئشيک٬ اوشاغى قيرخيندان سونرا تا يئددىسگگيز ياشينا قدر خصوصا قيشدا ياتيرديرماق اۆچۆن٠

۷ قيز اوشاغى اۆچۆن سيرقا٬ قولباغى٬ گلينجيک و اوغلان اۆچۆن ده مناسيب اويونجاقلار٠

وان يکاد٬ قورونماق اۆچۆن طلسم دعا٬ گؤرنلر٬ مازو٬ کهربا٬ قورد ديرناغى٬ بونلار اوشاق دۆنيايا گلندۂن سونرا اونون يانيندا آسيرديلار٠

بونلاردان علاوه قيزين آناسى آغ کيسۂلرده آيرىآيرى اوشاغين ايلک دفعه يويوندورولماسى اۆچۆن صابون اوونتوسو٬ شووۂرن٬ نبات٬ اۆزۂرليک٬ ويشۂکوندور قويوردو٬ بونلار خونچا يا قوتولوق يا بوخچايا بوکولوب اوغلان ائوينه گؤندۂريليردى٠ اوغلانين آناسى سيسمونولارى خوشلاسا گتيرۂنه انعام وئريب و قيز ائوينه راضيليغين بيلديريردى٠

اوشاق سالما

اوشاغى اولماق اۆچۆن يوخاريداکى ايشلره ال آتان قادينلار اولدوغو کيمى٬ بير پارا قادينلار٬ خصوصيله چوخ اوشاقلى عائلۂلرده٬ بويلو اولماقدان چکينير و بويلو اولدوغو تقديرده اوشاغى دۆنيايا گتيرمه دن دۆشۆرمگه جان آتير٠

اوشاغى دۆشۆرمک اۆچۆن آشاغيداکى کيمى ايشلره ال آتيليردى:

۱اۆچ گۆن سحر تئزدن بير کاسا زريش سويو ايچيرديلر٠

۲اۆچ گۆن دال با دال بير ميثقال زعفرانى سودا اريديب ايچيرديلر٠

۳جعفرينى ازيب٬ سحر نشتاب سويوندان ايچيرديلر٠

۴باغچا بوياغى و سوغان قابيغى بيرليکده قايناديب اۆچ گۆن هر سحر ايچيرديلر٠

۵اوشاق اۆزۆلۆب دۆشسون دئيه آغاجادان آسلانير يا آغير شئيلر گؤتوروردولر٠

اوشاغينى گؤنوللو صورتده دۆشورن آروادلار اولدوغو کيمى اوشاغى دۆشمکدن تشويشلۂنن قادينلاردا اولوردو٠ اوشاق سالماق احتمالى آغير شئى گؤتورمکدن٬ قورخماقدان٬ برک ديسکينمکدن٬ عصبيليکدن٬ ييخيلماقدان و بو کيمى حادثۂلردن تؤرۂيير٠ اوشاق دوشورمه تهلکه سى معمولا قانا دۆشمه تهلکۂسى ايله باشلار٠ بونون قاباغينى آلماق اۆچۆن بويلو آروادين بئلينى بليسان ياغى ايله ياغلايير٬ سونرا آزجا سودو يويولموش آهکى ايکى يومورتانين آغى ايله قاتيشديريب بئله چکيرلر٠ بو معالجه فايدا وئرمۂسه بير چيمديک زعفرانى نئچه دامجى سودا ايسلاديب٬ بويلونون بئلينه سورتور٬ آزجا اوندان گؤبک جولاسينا تؤکورلر٠ بودا چاره قيلماسا بير شوشه گولابى اوجاقدا قيزديريب٬ حولۂنى اوندا ايسلاديب سيخاندان سونرا ناخوشون بؤيورلرينه و قارنينا دولاييرلار (دئمک کى کومپرس ائديرلر)٠

قانا دۆشمه تهلکۂسى بونونلادا ساغالماسا نشاستانى پيشيريب٬ بير دانا قرص کمر توزونو اونون اۆستۆنه سپيب خسته يه يئديريرلر٠ اينانيرلارکى بونونلا اوشاغين دۆشمه سىنين قاباغى آلينير٠

دوغوم

ائل اينانجيلاريندا بويلو قادينين دوغوم سانجيسى دوققوز آى٬ دوققوز گۆن دوققوز ساعات٬ دوققوز دقيقه٬ دوققوز ثانيه باشلار٠ دوغوم سانجيسى باشلايينجا اونون ياخين آداملارى اوتاغين بير طرفينده ياتاق ساليب اونو ياتيرديرلار٠ ائو آداملاريندان بيرى ماما دالينجا گؤندۂريلير٠ قيرخاللى ايل بوندان اول شهرلرده و هله ايندى ده کندلرده و ائلات دوشرگه لرينده هر محله نين و هر اوبانين اؤز ماماسى اولور٠ ماماليق معين عائلۂلرده ارثى اولدوغو اۆچۆن بو مامالار سوادسيز اولدوقلارى حالدا ايشين يوليولاجاغينا بلد آداملار ايديلر٠

ماما گليب چاتينجا حالاحوال توتوب زاهينى يوخلاردى٠ دوغومون ياخينلاشماسينى دويونجا او بادام ياغى يا يئمۂلى ياغ ايله زاهىنين قارنينى ياغلار٬ اوشاق ترسه دۆشموش اولسا اونو چئويرر٬ مامانين اشاره سيله بير بؤيوک مس مئژمئيى يا درى سفره آچيلير و اونون اورتاسينا النميش کول تۆکولور٬ کولون اوستونده سککيز دانا خام کرپيچدن اوجاق قورولور٠ زاهينى قولوندان توتوب اوجاق اۆسته اوتوردورلار٠ ماما "دؤرد سانجى" تئز باشلاما اۆچۆن زاهييه اؤزونه گوج وئرمۂيى و اوجادان يا على چاغيرماغى تاپيشيرير و اؤزو زاهىنين دالى طرفيندن اوتوروب ياخين قادينلاردان بيرينى ده زاهينين قاباق طرفيندن اوتوردورکى زاهييا داياق اولسون٠ زاهى دردله قاريشيق سسله يا على چاغيرير٠ بئله بير اينانج وارکى٬ زاهى دوغاندا نه قدر چوخ درد چکسه گناهلارى دا چوخ باغيشلاناجاق٠ اگر دوغوم اوزون چکسه ائو يا قاپىقونشو کيشيلريندن بيرى اذان وئرمگه باشلار و کوچۂدن کئچنلر اذان سسى ائشيتمگه بير زاهىنين دوغاجاغينى باشا دوشوب٬ دعا ائدرلرکى زاهى راحات فارغ اولسون٠ ائوده اونلاردا هر بيريسى سوغان و ساريمساق قابيغى يانديرماقلا٬ قاپى آغزينا سرکه جالاماقلا آرادا طلسم يا جادو وارسا اثردن سالسينلار٠ ها بئله منقلده اۆزرليک سالان و دعا اوخويوب پوفلۂينلر ده اولور٠

دوغوم گئجيشديکجه٬ دردى چوخالتماق و دوغومو ياخينلاتماق اۆچۆن گۆوزبان گۆلۆ ايله شويود توخومونو قايناديب٬ بير آزدا اونا نابات آرتيريب زاهييا ايچيرديرلر٠ بونونلا بيرليکده اونون قارنىنين اۆستونه تربت سويو سورتورلر٠٠٠

اوشاق گلنده ماما اونو توتوب کول اۆسته قويور و جوفتون گلمۂسينى گؤزلۂيير٠ جوفت دۆشندن سونرا زاهينى آستاجا دوغوم اوجاغيندان قالخيزيب ياتاغينا آپاريرلار٠ اونا بير کاسا بيدمشک يا بالنگ وئريرلر٠ بعضا خصوصيله کؤچريلرده سارى ياغ٬ نابات و يومورتا و بير چوخ وقت اۆستونه زيره٬ زعفران و هل سپيلميش داغ قويماق وئريرلر٠

ماما اوشاغين گؤبگينى اوغلان اولسا پيچاق و قيز اولسا قئيچى ايله کسيب٬ سونرا اونو دوز آرتيريلميش ايليق سو ايله يويوندورور٠ سويا دوز آرتيرماق اوشاغين اتينين برکيمۂسى و عين حالدا اونون دوزلو و خوشا گليم اولماسى اۆچۆندۆر٠ بعضا دوز يئرينه سيسمونو ايله قيز ائويندن گؤندۂريلميش صابون اوونتوسو ايله ده اوشاغى يويورلار٠ اوشاغى يويوندوراندان سونرا بير تيکه اوشاغين هم سينه سينى٬ همده کورۂيينى توتار اندازه ده چلوارى دئشيب اونا گئيديريرلر٠ بو اولدوقجا ساده گئييمه "قيامت کؤينۂيى" دئييرلر٠ اونون اوستوندن سيسمونو ايله گتيريلميش کؤينکلردن بيرينى گئيديريب٬ بير لچک ده اونون باشينا باغلار٠ اوشاغى بلۂييب آنانين ياتاغى يانيندا ياتيرديرلار٠

اوشاق و آنا يئر به يئر اولاندان سونرا ماما آنانى و اوشاغى٬ آل آروادى بيزدۂن يئين لردن(جنلر) قوروماق اۆچۆن اوشاغين گؤبگينى کسديگى پيچاق يا قئيچى ايله زاهىنين ياتاغىنين دؤرد طرفينه جيزيق چکر سونرا دا بيردانا سوغانى٬ پيچاغا يا دمير شيشه٬ تاخيب زاهىنين ياسديغى يانينا بوراخارکى زيان يئتيرنلر اونا ياخين دۆشمۂسين٠ زاهىنين باشى اۆسته قرآن قويماق واجب ايشلردن بيريدير٠ دوغوم زمانى زاهى نين يانيندا اولانلاردان باشقا٬ اؤزگه سىنين زاهى ياتان اوتاغا گيرمگه اجازه سى يوخدور٠ بيرينين اورايا گيرمۂسى گرۂکيرسه اول اوشاغى و قرآنى اوتاقدان چيخارير٬ سونرا يئنه يئرينه قايتاريرلار٠ زاهى نين يانينا گلنلر هر جور دعا٬ طلسم٬ گؤز نظر اوتاقدان ائشيکده قويماليديرلار٠

زاهى حاماما گئتمه يينجه اوتاقدان چيخماغا حقلى دگيل٠ اگر اوتاقدان چيخماق اجباريندا قالسا٬ باشينا سوغان تاخيلميش پيچاق يا شيشى اؤزيله گؤتورمه ليدير٠

زاهىنين آلتيسى

زاهينى و اوشاغى زاهى حامامينا بعضا حتى قيرخينا قدر تک بوراخمازديلار و خصوصيله آلتينجى گئجه نى هاميدان اهميتلى و قورخولو سانارديلار٠ اينانيرديلارکى بو گئجه بيزدن يئيلر اوشاغين يانينا گلير و اونو همزادى ايله دگيشديرمک ايسترلر ٠بونا گؤره ده اول آخشامدان اونلارى ياخينا بوراخماماق و قورخودوب قاچيرماق اۆچۆن٬ قاپى قاباغينا دمير اسباب تؤکوب٬ سسکوى سالار٬ اوخويار٬ ال چالار٬ تاراققا پارتلاديب قاپىباجانى توستو ايله دولدورارديلار٠ بو آرا دا مامادا گليب چيخير٬ اونون گلمۂسى ايله چوخلو اۆزۂرليک و کوندور اوتا ساليرديلار و اونون توستوسونه دؤرد قل هواللاه و آيت الکرسى اوخويوب٬ زاهى و اوشاغىنين هر طرفينه پوفلرلر٠ماما اۆزۂرليک و کوندورون يئرده قالان کولو ايله زاهينى بزۂرک بير دانا اۆزۂرليک خالى اونون آلنينا٬ بير دانا ساغ و بير دانا سول اووجونون ايچينه٬ بير دانا ساغ دؤشونه٬ بير دانا سول دؤشونه٬ بيردانا ساغ آياغنين٬ بير دانا سول آياغينين آلتينا قويار٬ گؤزلرينه ده سورمه چکر٠ اوشاق اوغلان اولسا اونو بزۂمز٬ اما قيز اولسا اونون دا آلنينا و گؤزلرينه همان سورمه دن چکر٠ بو ايشلردن سونرا يئددى ايگنه٬ زاهىنين و يئددى ايگنه ده اوشاغين لچگينه تاخار کى آل چکينيب٬ اونلارا ياخينلاشماسين٠ زاهى حاماما آپاريلاجاق گۆنون آخشامى ماما٬ اگر ماما اولماسا ايش بيلن ائو آداملاريندان يومورتا ساريسينى نوخود اونو٬ گؤى زيره٬ قهوه و قوورولو اۆزۂرليکله قاتيب٬ اونون خميرينى زاهىنين باشينا و ساچينا ياخارديلارکى اونون باشى و تۆکلرى قوت تاپسين٠ سونرا بير خميرده يومورتانين آغى٬ قرص کمر توزو و بير پارا ايستى علفياتدان دۆزۂلديب زاهىنين بئلينه سالارديلار٬ يا دا زاهىنين بئلينى بال ايله محکم اووشدوروب دؤيولموش قرص کمرين و قوورولو اۆزۂرليگين توزونو اۆستوندن سپيب باغلارديلار و زاهينى سحره کيمى يئرينده ياتيزديرارديلار٠

سحر تئزدن حامام ايشچيلريندن بيرى گلير و زاهىنين حامام يئريسينى آپارير٠ بونون دالينجا زاهى٬ ماما و ياخينالاريندان بير نئچۂسى ايله حاماما يوللانيرلار٠ اما حاماما گئتمۂميش اوندان ايستۂييرلر اوتاغينى سوپورسون٬ ياتاغينى دا ييغيشديريب باغلاسين٠ بو ايش اونون گونلر ياتاقدا قاليب قوروموش عضلۂلرينى يوموشادير٠

زاهى بو ايشى باشا چاتديراندان سونرا اوجونا سوغان تاخيلميش پيچاق يا قئيچينى اؤزيله گؤتوروب يولا دوشور٠ زاهى ايله آياقلاشانلاردان بيرى اوشاغى و بير آيريسى دا بير آز سارى ياغ٬ بير شيشه آبقورا٬ دوز٬ يومورتا٬ آزجا سارى کؤک٬ موم٬ بلسان ياغى و شويود توخومو آپارير٠

زاهى حامامين آستاناسينا چاتاندا سوغانى پيچاق يا قئيچينين اوجوندان چيخاريب٬ آياغى آلتينا سالير و ازير و بئله ليکله ده قادانىبلانى اؤزوندن اوزاقلاشديرير٠

حامامدا زاهينى سويوندوروب ايچرى آپارير٬ آما اوشاغى ياخين آروادلاردان بيرى ائشيکده ساخليردى ٠ حامامين ايچينده يئنه زاهينى اۆزۆ قويلو ساليب٬ بئلينى مومياى٬ بلسان ياغى ايله ياغلاييب محکم اوورلار٠ حامامين ايستىسى و ماساژين تاثيرى ايله زاهى ترلۂييب بدنى يوموشانيردى٠ زاهى ترلۂيندن سونرا اونو آرخاسى اۆسته اوزاديب٬ سينه سومويوندن گؤبگين آشاغاسينا قدر يوخاريدان آشاغايا ماساژ وئرۂرديلرکى٬ دوغومدان سونرا بدنده ييغيلان سولار آشاغا يئنسين٠

زاهى آرخاسى اۆسته اوزانديغى وقت٬ اونونلا بيرليکده حاماما سويونانلار دؤورۂسينى آليب٬ کيمسۂنى اونون اۆستوندن آددانماغا قويموردولار٠ بئله زاهى چللۂيه دوشردى٠

ماساژدان سونرا حامام ايشچيسى اونو تميز يويوندوروب٬ بويلولوقدا اۆزۆنه سپگيل دوشموش اولسا٬ نوخود اونوندان اۆزونه سپيب٬ ساچلارينين اوجو ايله اونو اۆزۆنون هر طرفينه ياياردى٠

زاهى پاکلانيب حامامين سويونما يئرينه چيخماغا ياخين ائودن اونا و حامامداکيلارا ميوه٬ شيرينى٬ قووت و شربت گتيرۂرديلر٠ زاهىنين شربتينى آيرى کيچيک قابدا٬ اونا بوز تؤکمه دن لکن قوناقلارا بؤيوک قابدا بوللو بوزلا گتيريرديلر٠ قوودو٬ قوورولو نخود٬ يا اونو دارتيلميش قوورولو قوورقا اونو ائله شکر يا قند توزوندان دۆزه لير٬ اونا هل٬ دارچين٬ پسته٬ تورش ليمو٬ قوورولو خشخاش يا قوورولو گشنيش قاتماقلا جور به جور قووتلار دۆزۂليردى٠

زاهى سککيه (سويونان يئره) چيخينجا حامام اوستاسى يئنه اۆزۂرليک سالير٬ قاباقجادان حاضرلاديغى ايکى دانا ايليق يومورتانى اونا ايچيردردى٠ زاهى گئينيب حاضرلانير ائوه يوللاناردى٠

تايا (دايه)

اوشاق يويوندورولوب بلۂديکدن سونرا بير آغ بخت قادين بارماق اوجو اونا کره داديزدياردى٠ اونون آردينجا اوشاغا نئچه چاى قاشيغى قنداغ وئريليردى٠ بو ايلک غذانى وئرن آز يئيۂن اولماليدى کى اوشاق بؤيوينده يئييمجيل (قارين قولو) اولماسين٠

اۆچ ايلک گۆن اوشاغا کره ايله شوه رن٬ ترنجيبين٬ نابات خاکسى وئريرلر٠ کره هم يئمک٬ همده اوشاغين قارنينى تميزله مک اۆچۆن وئريلير٠

دؤردونجو گوندن اوشاغا سود وئريليردى٠ بو نئچه گۆنده آنا سودونون گلمه سى و اوشاغين امجگى توتماسى تشويشى ايله ياشاياردى٠ آنانين سودو گئج گلسه يا اوشاق امجگى توتماسا آج قالاجاق و چيغيرباغير سالاجاق٠

اعيانلار آراسيندا خانيمين اوشاغا سود وئرمک ايستمۂديگى و يا آقانين اوشاغين آغلاماسينى خوشلاماديغى و ها بئله آنانين سودو اوشاغى اؤدۂمۂين اورتا باب عائلۂلرده کؤرپه اوچون تايا توتارديلار٠ اوشاغا اينک سودو وئرمک ايستۂمزديلر٠ بو سودون اوشاغين ساغلامليغينى پوزدوغوندان علاوه سودون کؤرپه نين سونراکى اخلاق و رفتاريندا اثر قويدوغونا اينانيرديلار٠

بئله بير اينانجيدان آسيلى اولاراق اوشاغا تايا آختاراندا چاليشارديلار تايا ممکن قدر نجيب٬ جوان٬ خوش خاصيت٬ ساغلام٬ بوى بوخونلو و سودو بول اولسون٠

تايانين يئمۂگينه چوخ دقت يئتيرۂر٬ اونو قوتلى يئمکلرله دويورار٬ باشىنين اۆسته نوغول٬ باغلاوا٬ پشمک٬ مربا و بو کيمى انرژى دوغوران يئمکلر قويارديلار٠

تايالار اوشاغى اولوب قالمايان و يا سودو آشيب داشان و اؤز اوشاغيندان علاوه آيرى اوشاغى دا اميزديرن آنالارين ايچريسيندن سئچيليردى٠ بو تايالار اوشاغين سود آناسى کيمى تانيناردى٠

اوشاغى اؤز دوغما آناسيندان ساواى اؤز اوشاغينا دا سود وئرن قادين اميزديرنده٬ بو اوشاق همين آروادين ياشيد قيزى يا اوغلو ايله سود باجيسى يا سود قارداشى اولوردو٠ بير سيرا عائله لرده بو قارداشباجيليغا چوخ حؤرمت قويور و اونوتمازديلار٠

قولاق دلدى

اوشاق قيز اولورسا٬ ائله همان دوغولدوغو گۆن يا آد قويما آخشامى٬ ماما يا زاهينين ياخينلاريندان بيرى اوشاغين هر ايکى قولاغينى دا دليردى ٠ قولاغى دلمک اۆچۆن اول اونو يوموشاق کول ايله اووار٬ سونرا يئمه لى ياغ و سارى کؤکله يوغرولموش نازيک ساپى ايگنه يه ساپلار٬ و قاباقجادان اوجو اوددا يانديريلميش بو ايگنۂنين اوجو ايله قولاغى دلر و او ساپدان قيريب حلقه کيمى باجادا دويونلردى٠ بو ايش باجانين دا اؤرتولمۂسى اۆچۆن ايدى٠ نئچه گۆن سونرا اوشاغين آناسى بو ساپى چيخارار٬ اونون يئرينه ايکى قورقوشوم حلقه سالير٬ سونرا دا حلقۂنى چيخاريب٬ گؤز آيدينليغى کيمى گتيريلن سيرقانى اوشاغين قولاعنينا تاخيرديلار٠

کسديرمه (ختنه)

اوشاق اوغلان اولورسا٬ دوغومون اۆچۆنجو و بئشينجى٬ يئددينجى (هر حالدا تک گۆنلرين بيرينده) ختنه ائدرديلر٠ بو گۆنلرده اوشاغى کسديرمکدن چکيننلر بو ايشى اوشاغين ياشارليغينا و حتى بعضى يوخارى ياشلارا دا ساخلارديلار٠ اوشاقلارى کسديرمک چوخ قديملردن قالما بير رسمدير٠ بو رسم مسلمانلار آراسيندا بيردينى تکليف٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠

ياشلارينا قالاندا مراسمله يئرينه يئتيريليردى٠

اوشاق يئکه اولاندا باشينا گتيريلۂجک ايشى دويونجا قورخويا دوشوب ياخينلارينا يالوارارکى بو ايشدن ال گؤتورسونلر٠ اونلار اوشاغى ديله توتور و بو ايشين چوخ راحات٬ حتى الين ديرناغين توتماقدان بئله آسان اولدوغونو اونا اينانديرماغا چاليشيرلار٠ اوستا (بو ايشى گؤرن دللک) تکجه ايکى خط چکۂجک سونرا هر شئى قورتاراجاق٠ اوشاقا بيرچوخ هديۂلر گتيريلير و بيرسيرا وعدۂلر وئريليردى٠

اوشاق کسديريلمۂميش قوهومقونشودان بيرى اونو اوستا ايشينى گؤرنده توتماق اوچون نظره آلينيردى٠ بو آدام سونرا اوشاغا و عائلۂسينه کيروه ساييليردى٠ کيروۂيه عائله ده حؤرمت بسلۂنيليردى٠

اوستا گليب چيخاندا اولگوجو اوشاقدان گيزلى ساخلاماغا چاليشير و ايشينى گؤرونجه يومشاق گول يا پامبيق يانيغى ايله يارانين قانينى قورولار٠ بوتون بو مدتده ائوده اولانلار سسکوى و چالچاغير ايله اوشاغين فکرينى جايديرماغا چاليشيرلار٠ يارا ساغالينجا اوستا هر گون اونو يوخلاماغا گلير و اوشاغا حاماما گئدۂنه جن شالوار يئرينه فيطه باغلاييرلار٠ کسديرمه نيت واونوندا يا اون بئشينده اوشاق حاماما آپاريلير٠ اونا تازا پالتار گئيديريلير٬ قوناقليق وئريلير و اوستادا همين قوناقليقدا اشتراک ائديردى٠ اوستانين ال موزدوسو بير کله قند٬ بير دانا کؤينک٬ بير آزپول و بير بشقاب پلوو اولوردى٠

قوربانليق

بير پارا عائلۂلرده اوشاغا٬ خصوصيله اوشاق اوغلان اولاندا قوربانليق کسمۂيى واجب سانيرديلار٠ اينانيرديلار کى اوشاغا کسيلن بو قوربانليق قيامت گۆنۆ بير دوۂيه چئوريلير اوشاغى دالينا مينديريب صراط کؤرپوسوندن کئچييرير٠ اوشاق اۆچۆن کسيلن قوربانليغى ائوده يا ائوه ياخين بير يئرده کسيب٬ اونون قانينى دريسينى و ايچآلاتينى همان يئرده قويلارديلار٠ اونون اتينى ده يئکه قازاندا پيشيريب اونا ادويه (ايستى اوت٬ سارى کؤک) آرتيريب کاساکاسا پايلارديلار٠ بو قوربانليغين سوموکلرى حتى پس وئريلن يئرلرده٬ قاييديب همان قاباقکى يئرده قويلارديلار٠

بو آرا ماما يا اوردا کى آروادلاردان بيرى اووجونون ايچينه بير آز دوگو تؤکوب يئددى قل هواله اوخويااوخويا اونو اوتاغين هر طرفينه٬ حتى زاهى دوشگى و ياسديغى قيراخلارينا سپر و بئله ليکلۂده آلين واجنۂنين قارشيسينا حصار چکر٠٠٠

آد قويما

اوشاغا آد قويما مراسيمى معمولا ائله همان آلتينجى گئجه اولوردو٠ قوهومقونشودان بير عدۂسى آد قويمايا و شام يئمۂگينه چاغريليردى٠

اوشاغا آد سئچمک اوچون نئچه يول وار ايدى٠ بيرسيرا عائلۂلرده محله ملاسينى چاغيريرديلار٠شامدان قاباق اوشاغى کيشيلر اوتوران اوتاغا گتيريب ملانين قوجاغينا وئرير و خواهش ائديرلر اونا آد سئچسين٠ اودا اوشاغا و عائله يه خئيير دعا وئرمگه مقدس آدلاردان نئچه سينى يازيب قران آراسينا قويوب٬ اوشاغين قولاقلارينا اذان اقامه اوخوياندان سونرا قرآن آراسيندا کى آدلاردان بيرينى چکيب اوجادان اوخويوب و دئيۂردى: انشااله بو آد سنه مبارک اولسون٬ ساغليق اولسون آتانينآنانين سايۂسينده بؤيويۂسن٠٠٠

ملا چاغريلماياندا اوشاغى عائلۂنين آغ ساققالى و يا ننه باباسى٬ يا دده باباسىنين قوجاغينا وئرۂرديلر٬ اگر بير آد قاباقجادان سئچمۂسئيديلر٬ مشورتله بير آد يازيب قرآنا قويارديلار٠ آدلار عموميتله مقدس آدلاردان و خصوصيله اماملارين آدلارى آراسيندا سئچيلردى٠ بونا گؤره ده ان مقدس آدلار٬ على٬ فاطمه٬ حسن٬ حسين٬ باقر٬ صآدق٠٠٠ اولاردى٠

بونلااردان علاوه بير سيرا آدلار و اوشاغين دوغولدوغو موسم و آى آدلاريله علاقۂده قويولوردو٠ مثلا ائل بايرامى يا مذهبى بايراملاردا اولانلارا بايرام٬ بايرامعلى٬ قوربان٬ غدير و بو بيرى آيلاردا اولانلارا محرم٬ صفر٬ رجب٬ شعبان٬ رمضان٠٠٠ قويوردولار٠ قوربان آييندا اولانلار خالص حاجى آدى وئرير و يا آيرى آد دا وئرسۂلر حاجى سؤزونو اونون باشينا آرتيريرديلار٠

بير سيرا عائلۂلرده اوشاغا دونيادان گئتميش بابا و ننۂلرىنين آدينى قويوردولارکى اونلارين خاطرۂسى انودولماسين٠ بير سيرا ساوادلى عائلۂلرده اوشاغين آدينى و اولدوغو تاريخى قرآن يا باشقا دينى کتابين آستار کاغاذينا يازيرديلار٠

آد قويما مراسيمى قورتاراندان سونرا شام وئريليردى٠ او شامدان زاهييا دا وئريليردى٠ زاهى دوغاندان سونرا ايلک دفعه جماعت يئيۂن يئمکدن يئييردى٠

قوناقلار گئدندن سونرا ماما زاهينين ياخينلارينا تاپشيريردىکى٬ ياتماييب گئجۂنى قاريتسينلار (ياريدان گئجيرتسينلر٠ بونا گؤره اونلاردا ساعاتلار اوتوروب گولر و زاهى ايله باشباشا قويارديلار٠

زاهى حامامى

اوشاق قيز اولسا زاهى يئدديسينده٬ اوغلان اولسا اونونا زاهى حامامينا گئدردى٠ زاهى مريض احوال يا هاوا چوخ سويوق و قاسيرغالى اولاندا زاهى حامامينى دالييا سالارديلار٠

اؤلوم

انسان حياتيندا دوغوم شادليقلار ياراتديغى حالدا اؤلوم حسرت و غم دوغورور٠ انسان ايکى يوللا دونيادان گئدير: بيرى ياتديغى يئرده٬ ياتاق ايچينده ياشين چوخلوغوندان يا ساغالماز ناخوشلوقدان وجودون سارسيلماسى و اؤلگونلشمۂسى ايله٬ ايکينجيسى آياق اۆسته٬ وجودوندا حيات چاغلاديغى و ياشاماغا ياراديغى حالدا اؤلور٠ بو ايکينجى يوللا اؤلنلرين ايچينده تصادفه اوغراماق کيمى گؤزلۂنيلمز اؤلوملر اولدوغو کيمى٬ بو حياتا گؤز يومانلارين چوخونو٬ دين٬ حق٬ خلق و وطن يولوندا جانيندان کئچن شهيدلر تشکيل ائدير٠ دوغماق حاليندا دۆنيادان گئدن آنالار و صغير اوشاقلاردا بو شهيدلر سيراسيندا اولورلار٠ اينانجيلارا گؤره شهيدلر باغيشلانميش اولور٬ اونلار سئوالسورغوسوز بهشته گئدير و کربلا شهيدلرى و اوليالارين حمايۂسى آلتيندا يئر توتورلار٠ دين ٬ حق٬ خلق و وطن يولوندا شهيد اولانلارين تورپاغا تاپشيريلما و عزا مراسيمى ائل مراسمينه چئوريلير٠ بونلارين جنازۂسينى ائل يولا سالير و عزاسينى ائل ساخلايير٠

***

بير آدامين جان اۆسته اولدوغونو دويونجا٬ ايستر کيشى اولسون يا قادين خصوصا يورغاندؤشکده اولسا٬ ممکن صورتده اونو تميزلۂيير٬ آلت پالتارلارينى دگيشير٬ الآياغينا حنا قويارديلار٠ چونکى حنا پيغمبردن قالما اولوب٬ و نکيرمنکر اؤلونون سوراغينا گلنده هاميدان قاباق اونون الينهآياغينا باخار٬ اگر حنا قويولموشسا٬ اونون پيغمبر امتى و على شيعۂسى اولدوغونا اينانيب قاييدار٠ بير پارا دونيا گؤرموشلر جان اۆسته اولان آدامين سيماسيندان ٬ سسىنين خيريلتىسيندان جان تاپشيرماقدا اولدوغونو سئچر٠ جان وئرمکده اولان آدامى اۆزو قبلۂيه اوزادير٬ ياسديغى اونون باشى آلتيندان گؤتورورلر٠ جان تاپشيرماقدا اولان آدامى تک باشينا بوراخماق اولماز٠ لکن آرواد خايلاغى اونون يانيندا تک اولماليدير٠ جان وئرمکده اولانين يانيندا اوجادان دانيشماق و يا برکدن آغلاماق اوندا جان بئزيکمۂسى ياراتديغينا گؤره جايز ساييلماز٠ بو حالدا اؤلوم ياتاغيندا اولان آدامين ديشلرى قاييرما اولسا آغزيندان چيخاريرلار٬ چاى قاشيغى ايله آغزينا سويا چالينميش کربلا توربتى داميزيرلار٠ قولاغينا کلمه شهادتى اوخويورلار٠ اگر هوشون آزماميش اولسا کلمه شهادتى اونا دئديرديرلر٠ روحون بدندن راحت چيخماسى اوچون ممکن قدر اونا ال وورمازلار٠

جان بدندن چيخاندان و اولدوزو گؤى اوزوندن آخاندان سونرا٬ اونون گؤزلرينى و آغزينى يومار و چنۂسينى دوشمۂسين دئيه باغلارلار (چکرلر)٠ آياقلارينى و اللرينى دوز اوزاديرلار و آياق باش بارماقلارينى بيربيرينه باغلاييب اوستونه آغ پارچا چکيب٬ اوستوندن بير تاقه شال ساليرلار٠ گتيرديگى گول عطرلرى ايله سرمست اولوب٬ بهشت باغچالارينى سئير ائدهائده قاليرلار٠

تورپاغا تاپشيريلان هر بير اؤلو٬ اوليالاردان باشقا چورويور٠ اوليالار قبيرده قيامت گۆنۆنه قدر حياتدا اولدوقلارى کيمى قاليرلار٠ چۆرۆينلرين قبيرده چوروميۂن يئرى بئل سومويونون آشاغا قورتاراجاغينداکى سوموکدور٠ قيامت قوپوب اسرافيل سورونو چالينجا اؤلولرين چوروموش عضولرى بو سومويون اطرافينا توپلانير٬ وجود يئنىدن تشکيل اولور٠ اسرافيلين سورونون چالينماسى بوتون مخلوقاتى محشر آياغينا چاغيرماسى دئمکدير٠ سورون سسى اوجالينجا بوتون اؤلولر قبيردن خورتلاييب قافله حاليندا محشره طرف يوللانيرلار٠

محشر دونيادا هرکسين يايديقلارى ايشلرين حسابينى وئرديگى يئردير٠ بورادا پيس ياخشيدان٬ گناهکار ثوابکاردان آيريلير٠ محشرده ملکلر طرفيندن "ميزان" آدلانديريلان ترازى ايله گناهکار و ثوابکار چکيلير٠ ايمان ايله دونيادان کؤچموش ثوابکار بنده لر بهشته گيرمگه حق قازانيرلار٠ دونيادا فرعونلوق ائدنلر٬ آللاهين بويوردوقلارينا بويون قويمايان زيانکارلار جهنمه گؤندريلير و حقسيزليگه اوغرايانلار و ستمه معروض قالانلار محشرده آللاهدان حقلرينين احقاق ائديلمۂسينى ايسترلر٠ محشرده آتاآنا اوشاقلارينى٬ اوشاقلار آتاآنالارينى٬ کيشى آروادينى٬ آرواد کيشىسينى٬ قارداش قارداشينى ياخينلار بيربيرينى٬ قونشو قونشونو٬ دوست دوستو٬ يولداش يولداشى تانيماز٠ هر کس اؤز هايينا قالير٬ اؤز باشينا چاره آرار٠

***

دونيادا هر بير ايش آللاه تعالىنين مشيتيندن (ارادۂسيندنايستۂييندن) آسيليدير٠ بو مشيتدن قيراق هئچ بير ايش باش توتاسى دگيل٠ دوغولان هر بير ياراديليشين بير تقديرى٬ بير آلين يازيسى وارکى٬ ايسترايستۂمز اونو گؤرجک٠ آللاه انسانى ياخشى يوللارا گئتمگه٬ ياخشى ايشلر گؤرمگه٬ شردن چکينمگه "خئير" قاتيلماغا و بير سؤزله آللاهين بويوردوقلارينا عمل ائتمگه چاغيرير٠ لکن شئيطان اونو خئير ايشلردن اوزاقلاشماغا و شر ايشلره قوشولماغا سوق ائدير٠ اؤزلرينى شئيطانين وسوسۂسيندن قورويانلار ثوابکارلار٬ شئيطانين وسوسۂلرينه قاتيلانلارا گناهکارلاردير٠

بوتون بو ايشلرى يئرينه يئتيرنده چاليشيرلار اللرى اؤلويه توخونماسين٬ الين يا بدنين اؤلويه توخونماسى ايله "اؤلو غوسلو" واجب گليردى٠

اؤلو اول آخشام اؤلنده٬ اونو محله يا کند مسجدينه آپاريب اورادا امانت قويوردولار٠ لکن گئجه ياريلاريندا اؤلسئيدى ائوده ساخلاييب٬ سحر تئزدن ائودن چيخاريرديلار٠ اؤلونون يئردن تئز قالخماسينا تله سير و اونون يونگول قالخماسينى ثوابکارليق علامتى سانيرديلار٠

او گئجه اؤلۂنين ياخينلارى٬ قوهومقونشو سحره کيمى آييق قاليب٬ آغلاييباوخشارديلار٠اؤلو گئجه ائوده قالمالى اولسايدى٬ اونون سينۂسى اۆسته قرآن قويار و باشى اۆستۂ ده قرآن اوخويارديلار٠ مسجدده امانت قويولان اؤلونون سينۂسى اۆسته قرآن قويولمازدى٠ مسجد آللاهين ائوى اولدوغو اۆچۆن شئيطان اورايا يول تابا بيلمزدى٠ مسجدده اؤلو تک قالماسين دئيه٬ بير قرآن اوخويان (قارى) اونون باشى اۆسته اوتوردارديلار٬ قرآن اوخويان گئجه يوخويا گئتمۂسين يا دوروب گئتمۂسين دئيه٬ دفعۂلرله اونا باش وورارديلار٠ اؤلو ايستر ائوده ساخلانيلا٬ يا مسجده آپاريلا٬ اونون اوتاغيندا سحرۂجن چراغ يا شمع يانديرارديلار٠

اؤلونون جان چکيشمۂسينده هيچقيريقلارينى سينۂلرينده بوغان اؤلو آداملارى٬ اوجادان آغلاماغا آه و ناله و بعضا اؤزونو دؤيمۂيه باشلارلار٠ بو آغلاماقسيدقاماق اؤلونون جان باغيشلاماسيندان باشلار و عزا مراسيمينه قدر يئر به يئر دوام ائدير٠

اؤلونون ياخينلاريندان اوشاقلارى٬ قارداش باجيلارى٬ امما هاميدان چوخ آروادى شيون قوپارير٬ باشينادؤشونه وورور٬ اؤزوندن گئديردى٠ بو بيرده اونا گؤره ايدى کى٬ آرواد ارينين دالينجا شيون قوپارماسايدى٬ دالينجا دوداق بۆزۂر و ياراماز دئدىقودولار اولوردو٠ اؤلونون آردينجا آغلاييبسيدقاماقدا آروادلار کيشيلردن داها ايرۂلى گئدر٠ اؤلو تورپاغا تاپشيريلاندا برک قيشقيريق قوپارير٬ قبرين اۆستونه سريلير٬ تورپاغى باشلارينا سوورار٬ توکلرينى يولار٬ اۆزلرينه ديرناق چکرديلر٠ بونا گؤره ده معمولا اونلارى تورپاغا تاپشيرما مراسيمينه يول وئرمزديلر٠ بونونلار بئله٬ بير اينانج دا بو ايدى کى بونلار عزيزلرينين قبرى اۆسته گئتمۂيينجه سويومازلار٠ بونا گؤرۂده اونلارى آپارير٬ بير آز قبرين تورپاغيندان گؤتوروب اوزوندن چيخانلارين چادراسينا تؤکرديلر٠

اؤلونون ياخينلارى ايستر کيشى و ايستر آرواد قاراپالتار٬ هئچ اولماسا قارا کؤينک گئيۂر٬ ياخالارينى آچيق قويار٬ آلينلارينا پالچيق ياخار٬ اۆزلرين قيرخماز٬ باشلارين داراماز و حاماما دا گئتمزديلر٠ بو ايشلر اؤلونون يئدديسينه٬ بعضا قيرخينا و حتى ايلينۂجن دوام ائدردى٠

***

اؤلونون ائودن چيخاريلماسى (قالخماسى) نه قدر لازمديرسه٬ اونون تئز يويولوب تميزلنمۂسى٬ کفن اولونماسى دا بير اوقدر لازمدير٠ بير وقت قبرستانلار شهرلرين ايچينده اولدوغو و اونلاردا اؤلو يوماق يئرى منى ائوائشيگيمدن٬ اهلعياليمدان آييريب هارا آپارماق ايستيرسيز؟٠٠٠

تابوت اؤلونون ياخين آداملارى و اونو تورپاغا تاپيشيرماغا ( تشييعه) گلنلرين بيرگه لاالۂالااله سسيله دؤرد طرفدن قالديريلير و اونا ياپيشانلار تئزتئز بيربيرلرينى دگيشير٠ يولدان اؤتنلر ثوابيندان سارى يولدان آيريليب يئددى قدم تابوتا يارديم گؤسترير٬ يئنه قاييديب يولونا ادامه وئرير٠

قبرستان ياخين اولاندا خصوصيله کندلرده تابوتو چيگينده آپاريلير٬ اوزاق اولاندا شهرلرده ماشينلا٬ کندلرده بو کنددن او بيرى کنده دوه يا آت اۆسته آپاريليردى٠

اؤلو قبرستانا چاتينجا٬ اونو قاباقجادان نظره آلينيب قبير قازان وسيلۂسى ايله حاضرلانماقدا اولان قبيره ياخين يئره قويورلار٠ قبرين درينليگى ايکى متر٬ بويودا ايکى متر اولور٠ آرواد قبرى کيشى قبريندن بير آزدا درين قازيلير٠

اؤلونون نامازى ائوده قيلينماميش اولسا٬ بير آخوند اۆزۆ قبله يه اونا ناماز قيلير٠ اؤلونو اوغورلايانلاردا ( تکجه کيشيلر) اونا اقتدا ائديرلر٠ ناماز قورتاراندان سونرا عائله آداملاريندان بيريسى (اؤلو قادين اولورسا محرم کيشيلردن بيرى) آياق يالين باش آچيق قبرين ايچينه گيرير٬ او بيريلر جنازۂنى تابوتدان قالديريب يئنه اۆچ دفعه يئره قويوب گؤتورورلر و دؤردونجو دفعه باش طرفدن قبرين ايچينده کى آداما وئريرلر٠ اودا جنازۂنى ساغ بؤيرو اۆسته و اوزو قبلۂيه ياتيردير و باشى آلتينا دا بير کرپيچ قويور٬ کفۂنين اؤلونون اۆزۆنه اولان طرفين آچير و سونرا قبرين آشاغاسيندان چيخير٠ آخوند اولويه تلقين وئرير ( اونا قبيرده سورغولارا نه جواب وئرديگينى يا دا سالير)٠ سونرا قبير قازانلار بؤيوک داش يا کرپيچ ايله قبرين اۆستونو اؤرتورلر٬ دئشيکلرينى پالچيقلاريب اوستونو تورپاقلا اؤرتورلر٠ قبير اوستونده اولانلار دا هر بيرى بير مقدار تورپاق آتيرلار و انا للۂ و انا اليه راجعون دئييرلر٠ آروادلاردان قبير اوستونه گلن اولسا٬ قبرين اۆستونه دؤشۂنيب٬ شيون قوپاريب٬ اوندان آيريلماق ايستۂميرلر٠ کيشيلر باش بارماقلارينى قبير تورپاغينا قويوب فاتحه اوخويورلار٠

سونرا قبرين اوستونه سو سپيب٬ قاييتماق ايسته ينده نئچه آدديم قبيردن اوزاقلاشيب يئنه قاييديرلار٠

کندلرده چوخ وقت قبرين اوستونده اود يانديريرلارکى تورپاق قوروسون و يئرين تازا قازيلديغى بللۂنمۂسين٠

اؤلونون تورپاغا تاپشيريلديغى گونون آخشامى ( قبرين اول گئجۂسى) محله ملاسى يا هر مؤمن حاضر اولسا اؤلويه وحشت نامازى قيلير کى اؤلو تکليکدن و ياخينلاريندان اوزاق دوشدوگون وحشته دوشمۂسين٠

همان گئجه يئنه اؤلۂنين ائوينده بعضاده مسجدده شام غريبان مجليسى قورولور٠ مجلسده قرآن اوخونور و قاپىقونشو٬ ائشيديب باش ساغليغى وئرمک و فاتحه اوخوماق اوچون اؤلو يئرينه باش وورارلار٠

ناغيللار

جنوبى آذربايجاندا شفاهى خلق ادبياتى نين ان گنيش و يايغين بؤلومونو تشکيل ائدن ناغيللارين تک بير فارسجا ترجمۂلرى پهلوى حاکيميتى ايللرينده صبحى و انجوى شيرازى کيمى ناغيل و فولکلور ايشلرى ايله مشغول اولان بيلگينلرين توپلاديقلارى ناغيل مجموعۂلرينده درج ائديلميشدير٠

ناغيللارين توپلاما و نشر ايشينه جنوبى آذربايجاندا ايلک اولاراق جدى ياناشانلاردان صمد بهرنگى و بهروز دهقانى اولموشدور٠ آنتولوژونون مقدمۂسينده بو ايکى امکداشين بو يولدا گؤسترديگى شرفلى امک و چاليشمالاردان سؤز آچديغيميز اوچون٬ بورادا اونلارى تکرار ائتمگى يئرلى گؤرموروک٠ لکن٬ بونونلا برابر اونلارين ۱۳۴۴ (۱۹۶۵م )نجى ايلده فارس ديلينده نشر ائتمک اجباريندا قالديقلارى ناغيللارا يازديقلارى باش سؤزو بورادا نقل ائتمگى يئرلى سانيريق:

"بو دفترده اوخوياجاغينيز ناغيللار٬ او ناغيللاردانديرکى٬ آذربايجانلى ننۂلر٬ اؤز نوۂلرينى ياتيزديراندا دئيۂرلر٠ ايندى بيز٬ آنالارين حؤوصلۂدن دوشدوکلرى و ننۂلرين اوشاقلارا ناغيل دئمگى اونوتدوقلارى بير زامانداييق٠ چونکى ايندى راديو بوتون بو " کؤهنه" شئيلرين يئرينى توتموش٬ بونا گؤرۂده بو ناغيللارى و آيرى فولکلوريک مسئلۂلرى توپلاماق اونلارى ايتيبباتماقدان قوروماق و داها دوغروسو اؤز وارليغيميزى "غرب مدنيتى" آدلانان سئلدن قوروماق اوچوندور٠

بيز آيرىآيرى روايتلر ( واريانتلاردان) سؤزو اوزاتماماق خاطره ان اصيل روايتى گتيرميشيک٠ ناغيللارين بير چوخونو تبريز و اونون اطراف کندلريندن توپلاميشيق٠ اى کاش آذربايجانين باشقا يئرلرينين ده ناغيللارينى توپلايا بيلئيديک٠ کيم بيلير٬ بلکۂده سونرالار بو ايشه امکان تاپديق٠

بير پارا سؤزلرده ناغيللارين خصوصيتلرى و اونلاردا اولان آداملارين روحيۂلرى بارۂده دئمک ايسترديک کى٬ بودا قالسين ناغيللارين هامىنين اؤنونده اولدوغو بير فرصته٠٠٠"

صمد و بهروزون فولکلور و ناغيل توپلاما و آراشديرما ايشلريله آليشديقلارى سيرادا٬ آذربايجان کند و شهرلرينده معلم کيمى چاليشان حسين محمدزاده (صديق) ده اوزون ايللر اؤز چاليشمالارى ايله ياناشى٬ آذربايجان ناغيللارينى توپلاماقدا دا بير سيرا چاليشمالارا ال آتميشدير٠ ايشلرينده يورولماق بيلمۂين صديق٬ باشقالارى کيمى ناغيللارى فارسجايا کؤچورمۂيه مجبور قالميشدير٠

حسين محمدزاده نين ۱۳۴۶ (۱۹۶۷م) نجى ايلده " قصه هاى روباه تولکويه عايد ناغيللار"! يازديغى آچيقلامادا دئييلير:

باشلانيشفولکلور يا خلق بيليکلرى و يا بعضى اوستادلارين ايشلتديکلرى (هامويدائل بيليمى) ائله بير بيليک و ادبياتديرکى٬ قرنلر و عصرلر بويو خلق آراسيندا و خلقين اؤز اليله يارانيب و ياييلميشدير٠ ائل بيليکلرى ملى وارليغين بوتون ساحۂلرينى دينىمذهبى اينانيشلاردان توتموش تا ملى حماسه لرى٬ رسم و رسوملارى٬ اوينامالارى و نغمۂلرى٠٠٠

درباره قصه ها و افسانه هاى آذربايجان

قصه ها و افسانه هاى آذربايجان که در ميان مردم اين سرزمين با عنوان " ناغيللار" شهرت و رواج دارد٬ يکى از گستردۂ ترين و پر مايۂترين شاخه هاى ادبيات فولکلوريک اين مرز و بوم است٠ قصه ها و افسانۂهاى آذربايجان ازنظر قدمت٬ تنوع٬ گستردگى و جنبه هاى خيال پردازى در رديف جالبترين و شيرينترين افسانه ها و قصۂها جاى ميگيرند٠ به همان سان که نگاهدارى و انتقال از نسلى به نسل ديگر مواد فولکلور به عهده عمو م و يا قشر معينى از اجتماع و خلق محول مى شود٬ حفظ و حمايت و بازگويى قصه ها و افسانه ها نيز بطور عمده به عهده مادران و مادر بزرگان محول است و همان موجودات مهربان و نازنين هستند که قصۂها و افسانۂها را در دفتر سينه خود ثبت مى کنند و در مواقع در خور براى کودکان و دست پروردگان خود نقل مى کنند٠

ريشه و مايۂ اوليه قسمت عمده قصه ها و افسانه هاى عاميانه رايج در آذربايجان٬ به مانند منشا بسيارى از افسانه هاى ملل و اقوام شرق متعلق به دورانهاى بسيار قديم تاريخ است که طى قرون و دورانهاى متمادى سينه به سينه نقل و نگاهدارى شده است٠ اين افسانه ها و قصه ها٬ در ضمن انتقال از نسلى به نسل بعدى٬ پا به پاى تحول و دگرگونى جامعه غنى تر و رنگين تر گشته و جلا و صيقل پذيرفته است٠

يک رشته از قصۂهاى آذربايجان در مقام تطبيق و مقايسه با قديمترين قصۂهاى ملل و اقوام ديگر و بخصوص ملل و اقوام شرق نقاط و موارد اشتراک و همگون بسيارى با آنان پيدا مى کنند٠ وجود اين جنبه و خطوط مشترک و همگون در درجه اول نمودار اينست که قسمتهايى از اين قصۂها مربوط به ادوارى از تاريخ و حتى ما قبل تاريخ است که هنوز افتراق در ميان اقوام به وجود نيامده بود و همه آنها از طرز زندگى و شيوۂهاى تخيل و تصور يکسانى برخوردار بودۂاند٠ علت ديگر اين تشابه و تقارن چه بسا به دليل تاثير متقابلى است که در نشيب و فراز حوادث تاريخى و به اقتضاى مراودۂهاى اقتصادى و اجتماعى و نقل و انتقالات قومى٬ قصۂها و افسانۂهاى اقوام مختلف در يکديگر بجاى گذاشته است٠

اساسا يکى از خصوصياتى که قصۂها و افسانۂها را از ساير انواع ادبيات عاميانه متمايز مىکند٬ جنبه فوقالعاده عاميانگى و ترکيب پذيرى آنهاست٠ قصۂها و افسانۂها در طول تاريخ با زندگى وسيعترين قشرهاى جامعه پيوستگى داشته و از اين حيث نيز در معرض دگر گونيها و آميختگيهاى ناشى از شرايط مادى و معنوى٬ برداشتهاى متفاوت و مجزا از رخدادها و ذوقها و سليقۂهاى گوناگون و بيشمار قرار گرفته است٠

يک قصه از هر نوعى که باشد٬ در مرحله بازگويى و قصه پردازى همواره خيلى بيشتر از يک کلام حکمت آميز يا مثل عاميانه٬ يک ترانه يا چيستان رايج در ميان مردم و حتى از يک داستان معضل آميخته بانظم و نثر که بوسيله سرايندگان خلقى انشا مىشود٬ بيشتر مورد دخل و تصرف قرار مى گيرد و مهر ذوق و سليقه گوينده را به خود مىپذيرد و به همان جهت هم در گرد آورى مواد فولکلور هميشه ذکر نام و مشخصات گوينده قصه بيشتر از هر مورد ديگرى مورد تاکيد است٠

جنبه متمايز ديگر قصۂها و افسانۂها از انواع ديگر ادبيات عاميانه٬ دراينست که در قصۂها و افسانۂها توسن بادپاى انديشه و خيال انسانى جولانگاه بى حد و مرزى را در برابر خود مىبيند و بنابراين٬ نه تنها در باره مسائل و رخدادهايى که وقوع آن در فلان شرايط تاريخى امکانپذير ميتوانست باشد٠ بلکه همچنين در مواردى هم که هنوز پيشرفت دانش و تکنيک راه را به سوى آنها نگشوده٬ ولى در مبارزه با قواى کور و سرکش طبيعت و يا نابسامانيها و بيعدالتيهاى اجتماعى و سامان دادن زندگى مورد آرزو و خواست پردازندگان قصۂها بوده سخن رفته است٠ موضوع "اسب پرنده" يا " قاليچه حضرت سليمان" و ظهور قدرتها و شگفتيهاى معجزه گونه از ناحيه انسانها٬ جانوران و حتى رستنيها و رو دررو گذاشتن نيروها و مظاهرخروش و زشتى و زيبائى و ارزش قصه٬ قبل از آنکه آفريده فانتزى و خيال پرورى آفرينندگان قصۂها باشد از آرزو و احساس برترى جويى و تفوق طلبى انسانها بر پديدۂهاى سرکش طبيعت و نابسامنيهاى اجتماعى بوده است٠

وجود عناصر گوناگون رؤياگونه در قصه ها و افسانۂها بعضا موجب ايجاد اين تصور ميگردد که کسانى افسانۂها و قصۂها را بيشتر محصول ذهنى و ساخته و پرداخته رؤيا و تخيل پيشينيان بپندارند و در تدوين و تنسيق آنها تاثير عوامل عينى و حوائج مادى و حوادث تاريخى را در سايه و در درجه دوم قرار دهند٬ در صورتيکه قصۂها و افسانۂها حتى با شمايل فانتزى گونۂاى که دارند جولانگاه ستيزها و مبارزات تحقق يافته انسانها عليه عوامل و شرايطى است کي تلاش در تباهى و اغناى ارزشهاى انسانى دارند٠

قصۂها و افسانۂهايى که در آنها عناصر و تنديسهاى اساطيرى از نوع ديو و پرى و اژدهاى هفت سر و سيمرغ و سحرو جادو و افسون صحبت مىشود٬ مسلما به کهنترين دوران اجتماع بشرى تعلق دارند و مارا تا ادوار اساطير و دوران پستش ارواح و قواى طبيعت به عقب بر ميگردانند٠

موضوع همزاد و زنده شدن انسان مرده و حلول روح مرده در يک کالبد جديد يادگارى از کهن ترين پندارهاى انسان درباره روح و زندگى است٠ بشر اوليه که قادر به درک و تمايز ميان مرگ و خواب و زندگى نبوده به ناچار به همزاد و روحى معتقد مى شد که وقت و بى وقت جسم را ترک مى گفت و بعد در موقع مقتضى به کالبد خود بر مى گشت و اگر به کالبد خودى را نمى جست به کالبد ديگرى حلول ميکرد٠

سوگند خوردن قهرمانان افسانۂها به شير مادر و موضوع بازوبند و به عقيده برخى از فولکلورشناسان نشانۂها و نمودارهايى است که از دوران اجتماع مادرشاهى در افسانۂها بجاى مانده است٠

در يکعده از قصۂها و افسانه ها به جانوران و رستنيهايى بر مى خوريم که مى انديشند و سخن مى گويند و درمواردى حتى مدرکتر و دورانديش تر از انسان جلوه مى کنند و در مشکلات و سختيها مصلحت انديش و راهنماى انسان مى شوند٠ اين جريانات نيز بازماندۂهايى از دوران توتميسم در قصۂهاست٠

يکى از شاخصهاى قصور انسان در دورانهاى تفکر ابتدايى بر اين پندار بوده که انسانها و جانوران و رستنى ها نياگان واحدى دارند و اين موجودات در مواقع مقتضى ميتوانند به شکل و تمايل انسانها ظاهر شوند و حالات و حرکات و خصلت تفکر از خود نشان دهند٠

گاو از جمله حيواناتى است که در قصۂهاى آذربايجانى موقعيت ممتاز و برجسته دارد٠ اين حيوان که از دورانهاى قديم مورد احترام و ستايش اقوام مختلف بوده در قصۂهاى آذربايجان غالبا به يارى انسان ميآيد٠ اورا از تنگنا مى رهاند و حتى خودرا فداى خوشبختى انسان مى کند٠

يکى ديگر از جانوران خزنده اى که در ادوار کهن توتم قبايل ساکن آذربايجان و نواحى غربى ايران بوده است٬ مار است٠ مقدس بودن مار در بسيارى از قصۂهاى آذربايجان بوضوح به چشم ميخورد و حتى امروز در ميان عامه رسوخ اين اعتقاد که هر خانه وآبادى يک مار نگهبان دارد که کشتن آن خطرناک و شوم است و باعث خرابى خانه ميگردد و بعلاوه مارها هميشه جفت دارند و اگر يکى از آنها را بکشند آن ديگرى انتقام اورا باز مى ستاند٬ چه بسا اعتقادى باز مانده از آن دوران باشد٠

بعضى از جانوران مانند گرگ در افسانۂهاى آذربايجان در موردى بۂ صورت جانورى توانمند و در نتيجه مقدس و قابل ستايش و توتم در مواردى ديگر به صورت جانورى زيانبخش و ترسناک ظاهر ميشود٠ مسلما اين دگرگونى باور در باره اين قبيل جانوران و سقوط آنها از مقام توتم به مرتبه مزاحم آفت بار به دليل زيانبخش بودن آنها در امور چشمدارى و زراعت بوده است٠

جنبه عمومى و مشترک بسيار جالب و درخشندۂاى که به مانند خطى نمايان در سرتاسر قصۂها و افسانۂهاى آذربايجان کشيده ميشود و حوادث در اطراف آن رخ ميدهد و در واقع مضمون و هدف مشترک افسانۂها و قصۂها قرار ميگيرد٬ موضوع مبارزه و در گيرى مداوم و بلاانقطاع نيکى و بدى روشنايى و تاريکى٬ مظاهر سعادت طلب يزدانى با قواى فلاکت انگيز اهريمنى است٠

اين مبارزه ميان قواى خير و شر که بارزترين خصلت جانبدار افسانۂها و قصۂهاست ٬چه در افسانۂهاى اساطيرى٬ و چه در قصۂهاى تاريخى و حادثه انگيز و چه در قصۂهايى که شرکت کنندگان آنها جانوران و رستنىها و پرندگان هستند محور و عامل انگيزنده به حساب ميايد٠

در افسانۂهاى اساطيرى قهرمانانيکه قواى جسمى فوق العاده دارند و يا از مظاهر روشنى نيرو ميگيرند٬ عليه ديوها و عفريتها و اژدهاى هفت سر و ساحران و جادوگران و در افسانۂها و قصۂهاى تاريخى و پر حادثه دلاورانى که به فنون جنگى و رزم آورى از يک طرف و به قدرت تدبير و انديشه از طرف ديگر مايلند و توانائى افشاگرى و استفاده از نقاط ضعف دشمن را دارند به انگل ها و عوامل فساد و ستم از قبيل غارتگران٬ زورگويان٬ رياکاران٬ عوامفريبان و رباخواران و متجاوزين به حقوق و حدود عامه به نبرد بر ميخيزند و با وجود نماد دسايس و نيرنگهايى که فراراه آنها قرار ميگيرد از ميان کشمکشهاى هولناک سرفراز در ميايند٠

صداقت٬ گذشت٬ جوانمردى و وفادارى از خصآئل بر جسته قهرمانان افسانۂهاست٠ اين دلاوران٬ چه مرد و چه زن٬ که عموما در راه تحقق آمال و آرزوهاى مردم ستمديده مى ستيزند از ميان خود مردم و از جمع همان چوپانان و کشاورزان و صنعتگران و پيشۂوران عادى بر خاستۂاند٠

يکى از چهرۂهاى بسيار شوخ و مثبت که در قصۂهاى آذربايجان با تيز هوشى و جوانمردى و بى باکى و توانمندى خود ممتاز است٬ چهره اى است با نام و مشخصات "کچل"٬ کچل که مظهر محرومترين و مترودترين قشرهاى مردم است٬ همواره پر زحمت ترين و در عين حال کم پاداش ترين کارها از قبيل نوکرى٬ مهترى و پادويى را به عهده دارد٠ او با وارستگى و بى ريايى که دارد در برابر هر نوع مشکل و مانعى با خونسردى و متانت پايدارى مى کند و با تيز هوشى و موقع شناسى و مال انديشى که همواره همراه با اندکى شيطنت و شيرين کارى است٬ هر نوع نقشه و توطئه و آزمندى قويترها را نقش بر آب مى کند و راستى٬ شهامت و زبان افشاگر در همه جا سلاح کارساز اوست٠

در قصۂها و افسانۂهاى آذربايجان از يکعده از شخصيتهاى تاريخى و دانشمندان معروف اسم برده ميشود٠ بعضى از اين شخصيتها مانند ارسطو و بو علىسينا با چهره خيرخواه و نيک انديش و مصلح و لقمان مانند طبيب چاره ساز بيماريهاى شفا ناپذيز معرفى مى شوند٠ اين نوع بر خورد مثبت با دانش و دانشمند انعکاس احترام و ارجى است که انسانهاى ساده همواره نسبت به علم و عالم داشته اند٠

مضمون و محتواى بسيارى از قصۂها و صحنۂها و رخدادهاى تصوير شده در آنها حاصل و فرايند روابط اجتماعىاقتصادى دوران ديرپاى جامعه فئوداليته است٠ درا ين سيستم اجتماعى که قشرهاى وسيع زحمتکشان با تلاش پيگير اما دستمزد بسيار اندک در يک طرف و افراد مرفه و قشر حاکم با توان مالى و قدرت حکمرانى در طرف مقابل قرار گرفتۂاند در يک کشمکش دائمى در گيرند٠ در اينجا اکثر منازعۂها به دستيارى داروغۂهاى٠٠٠٠٠٠ و قاضىهاى رشوۂخوار به سود طبقه حاکم و قشر مرفه حل و فصل ميشود٠ در چنين شرايطى خوب و بد بودن يا عادل و ستمگر بودن پادشاه و فرمانروا که حاکم بى چون و چراى جان و مال مردم به حساب ميايند مسئله اساسى است٠ مردم در رؤياها و افسانۂهاى خود به پادشاه عادل و مردم نواز نياز دارند ولى شاهان و فرمانروايان تابع هوسها و خودکاميهاى خويشند و بنابراين بعضى از پادشاهان بنام در قصۂها با دو شخصيت کاملا متضاد معرفى ميشوند که يکى از اين شخصيتها نشانگر واقعى و شخصيت ديگر حهرۂاى است که مردم ميخواهند شاه آنچنان باشد٠ در قصۂها اسکندر در يکجا عادل و ناجى و در جاى ديگر ظالم و غاصب معرفى ميشود٠ شاه عباس با خصائل و صفات کاملا متفاوت و متضاد عرض اندام ميکند٠ شاه عباس عادل و "جنت مکان" که به درد دل مظلومان ميرسد و براى آگاهى از احوال "رعيت" شبها بهمراه وزير خود با لباس درويشى به خانۂهاى مردم سر ميکشد٬ بيش از آنکه نمودار چهره حقيقى و تاريخى شاه عباس باشد٬ نشانگر چهرۂاى است که مردم ميخواهند شاه عباس از آن رقم در راس حکومت باشد٠ تاريخ شاه عباسى را که مردم در قصۂهاى خود آفريدۂاند بياد ندارد٠ تاريخ عالم آراى عباسى که حتى از ذکر جزئيات زندگى شاه عباس نيز امتناع نداشته در مورد اين "رعيت نوازى" و "کرامت" شاه عباس هيچ اشارۂاى به تلويح يا تصريح ندارد٠

قصۂها و افسانۂها با اينکه بار سنگين شرايط و روابط ساختارى جامعۂ فئودالى و سنتى را با خود دارند٬ هيچوقت در زير اين بار سنگين خصلت جانبدار بودن خود را از دست نميدهند٠ در اينجا قهرمانان هر چند با مشکلات و موانع و توطئۂها روبرو ميايند هر گز خودرا نمى بازند و اميد خود را به رهائى از تنگناها و دامهايى که در راه آنها چيده شده است از دست نمى دهند٠ روح جانبدارى در قصۂها تا بدان پايه است که نه تنها يک شنونده سرد و گرم روزگار چشيده حتى يک کودک و نو جوان نيز که نمودارى از تشخيص و تمايز را با خود دارد در جريان برخوردها و مناقشات درون قصه با احساسى التهاب آميز در طرف چهرۂهاى مثبت قصۂها قرار ميگيرد و آرزوى پيروزى روشنايى بر تاريکى و عدل بر ستم را از ته دل مى طلبد٠

کئچينين ناغيلى

بيرى وارميش٬ بيرى يوخموش٬ بير کئچى وارميش٠ کئچينين دؤرد بالاسى وارميش٠

شنگولوم٬ منگولوم٬ تندير گولوم٬ کوفله گولوم٠

بير گون کئچى بالالارينا دئيير:

بالالاريم قالين ائوده٬ گئديم٬ سيزه بوينوزومدا اوت گتيريم٬ آغزيمدا سو گتيريم٬ دؤشلريمده سود گتيريم٠ آيريلارى گلسه قاپينى آچماياسينيز ها٠

بالالارى دئيير:

ياخشى٬ آچماريق٠

کئچى گئدير٠ جاناوار قولاق آسيرميش٠ بير آز کئچديگدن سونرا گلير و سه سينى کئچى سسينه اوخشاداراق قاپينى دؤيور:

شنگولوم٬ منگولوم٬

آچ قاپينى من گيريم٬

بوينوزومدا اوت گتيرميشم٬

آغزيمدا سو گتيرميشم٬

دؤشومده سود گتيرميشم٬

آچ قاپينى٬ من گيريم٠

شنگولوم و منگولوم آناميزدى٬ دئيه قاپينى آچيرلار٠ جاناوار اونلارى توتوب يئيير٠ تندير گولوم ايله کوفله گولوم ايسه بير تنديره٬ بيرى کوفلۂيه تپيلير٠

آخشام دوشور و کئچى گلير:

شنگولوم٬ منگولوم٬

آچ قاپينى من گيريم٬

بوينوزومدا اوت گتيرميشم٬

آغزيمدا سو گتيرميشم٬

دؤشومده سود گتيرميشم٬

آچ قاپينى٬ من گيريم٠

دئيير و نه قدر قاپينى دؤيورسه٬ آچان اولمور٠ نهايت دالىدالى چکيليب قاپيا بير بوينوز وورور٠ قاپى دابانليغيندان چيخير٠ ائوده هئچ کيمى گؤرمور٠ تنديره باخير٬ گؤرور٬ تندير گولوم اورادادير٠ اونلاردان سوروشور؛

بس شنگولوم٬ منگولوم هارادادير؟

جاناوار گليب٬ اونلارى يئدى٠

کئچى گئديب چيخير تولکونون دامينين اوستونه٠ تولکو دئيير:

او کيمدى داميم اوسته

داميمديواريم اوسته

شيرشير تورپاق توکولور٬

قوزولو پلوومون اوسته٠

کئچى دئيير:

منم٬ منمم من آغا٬

منيم آديم خان آغا٬

هرکيم بالامى يئييب٬ گلسين گئدۂک ديوانا٠

تولکو دئيير٬ من يئمۂميشم٠ گئدير٬ چيخير٬ اينگين دامينين اوستونه٠ اينک دئيير:

او کيمدى داميم اوسته؟

داميم ديواريم اوسته٠

شيرشير تورپاق تؤکولور٬

قوزولو پلوومون اوسته٠

کئچى دئيير:

منم٬ منمم من آغا٬

منيم آديم خان آغا٬

هرکيم بالامى يئييب٬

گلسين گئدۂک ديوانا٠

اينک دئيير٬ من يئمۂميشم٠ گئدير٬ چيخير٬ جاناوارين دامينين اوستونه٠

جاناوار دئيير:

او کيمدى داميم اوسته؟

داميم ديواريم اوسته٠

شيرشير تورپاق تؤکولور٬

قوزولو پلوومون اوسته٠

کئچى دئيير:

منم٬ منمم من آغا٬

منيم آديم خان آغا٬

هرکيم بالامى يئييب٬

گلسين گئدۂک ديوانا٠

جاناوار٬ "من يئميشم" دئيه اؤز داغارجخيغى يئل ايله دولدورور و ايچينه بير نوخود آتير٬ديوانا گئديرلر٠

ديوانين يانينا چاتاندا٬ داغارجيغين آغزينى آچير٠ نوخود ديوان باشچيسىنين انگىنين بير طرفينى آپارير٠ اورادان قاييديرلار٠ گليرلر٬ گليرلر بير آرخا يئتيشيرلر٠ جاناوار دئيير:

اول سن آرخدان آتلان٠

يوخ٬ اول سن آتلان٠

او دئيير٬ بو دئيير٠ نهايت جاناوار آتلانير٠ او٬ آتلاناندا کئچى قارنينا بير بوينوز وورور٬ قارنى ييرتيلير و بالالارى دوشور٠ او شنگولومله٬ منگولومو گؤتوروب ائولرينه گئدير٠

يئدى٬ ايچدى٬ يئرينه کئچدى٠ من ده سيزه خبر گتيرديم٠ گؤيدن اوچ آلما دوشدو٠ بيرى منيم٬ بيرى سنين٬ بيرى ده ناغيل دئيۂنين٠

اووچو پيريم و ايلانلار پادشاهى

اووچو پيريم داغا اووا چيخميشدى٠ قاباغينا بير آغ ٬ بيرده قارا ايلان چيخدى٠ اوخو قارا ايلانا آتدى٠ اوخ گئتدى آغ ايلانا دۂيدى٠ آغ ايلان اؤلدى٬ اووچو پيريم اونون اؤلومونه چوخ حئيفسيلندى٠ اوخونو بو دفعه قارا ايلانا آتدى٠ قارا ايلانى اوخ يارالادى٠ قارا ايلان قاچيب گئتدى٠ اووچو پيريم پئشمان قاييديب ائوينه گلدى٠

اووچو پيريمين ووردوغو آغ ايلان ايلانلار پادشاهينين باجيسى ايدى٠ اووچو پيريم آغ ايلانى ووران زامان اونو باشقا بير ايلان گؤرموشدو٬ قاچيب ايلانلار پادشاهينا خبر آپاردى٠

ايلانلار پادشاهى اوچ ايلان گؤندردى کى٬ گئدين اووچو پيريمى منيم يانيما چاغيرين٠

ايلانلار گئديب اووچو پيريمى چاغيرديلار٠ اووچو پيريم ايلانلارين يانينا دوشوب گئتدى٠ يولدا ايلانلارين بيرى دئدى:

آى اووچو پيريم٬ بو ايشده پادشاهين يا سنه غضبى کئچۂجک٬ اؤلدورتدورۂجک٬ يادا سنى باغيشلاياجاق٠ نه واخت باغيشلاسا٬ اوندا هئچ نه ايستمه٬ دئه منيم آغزيما توپور٠

اووچو پيريم ايلانلارلا ايلانلار پادشاهينين يانينا گلدى٠ ايلانلار پادشاهى دئدى:

آى اووچو پيريم٬ منيم باجيمى نۂيين اوستونده اؤلدوردون؟

اووچو پيريم دئدى:

پادشاه ساغ اولسون٬ من سنين باجين کيمى گؤزل ايلانين يانيندا چيرکين قارا ايلان گؤردوم٬ اونونلا يولداش اولوب گزمگينى اورۂگيم گؤتورمۂدى٠ اوخ آتديم کى٬ قارا ايلانى وورام٬ اوخ گئتدى آغ ايلانا دگدى٠

ايلانلار پادشاهى دئدى:

ايندى سن او قارا ايلانى گؤرسن تانييارسانمى؟

اووچو پيريم دئدى:

اوخلا ووروب يارالاميشام٬ گؤرۂن کيمى تانييارام٠

ايلانلار پادشاهى حکم ائلۂدى٬ ايلانلار گلديلر٠ اووچو پيريم باخدى دئدى:

قارا ايلان گلمۂييب٠

ايلانلار پادشاهى دئدى:

گؤرون بير ياندا ايلان قاليب مى؟

گئتديلر٬ گليب دئديلرکى٬ بيرجه ايلان ياراليدير٬ قاليب گلمير٠

ايلانلار پادشاهى حکم ائلۂدى٬ اونو گتيرتديلر٠

اووچو پيريم ايلانى گؤروب دئدى:

هامان قارا ايلان بودور؟

ايلانلار پادشاهى حکم ائلۂدى٬ قارا ايلانى اؤلدوردولر٠

اووچو پيريمه دئدى:

من سنى باغيشلاديم٬ ايندى دئه گؤروم نه ايستۂييرسن؟

اووچو پيريم دئدى:

سندن هئچ نه ايستۂميرم٬ آنجاق آغزيما توپور٠

ايلانلار پادشاهى دئدى:

توپوررم٬ آنجاق قورخورام ساخلايا بيلمۂيۂسن٠

اووچو پيريم دئدى:

ساخلايارام سن توپور٠

ايلانلار پادشاهى پيريمين آغزينا توپوردو٬ دئدى:

آى اووچو پيريم٬ گئت٬ سن دونياداکى بوتون حيوانلارين ديلينى بيلۂجکسن اما گرۂک بو سيررى هئچ کيمه آچماياسان٬ هاواخت آچسان٬ اوندا اؤلۂجکسن٠

اووچو پيريم اوردان ائوينه گلدى٠ گؤردو آروادى ائوده يوخدور٠ قونشولاردان خبر آلدى٠ دئديلر آناسى ائوينه قوناقليغا گئتدى٠ اووچو پيريم اوردان قايناتاسى ائوينه گلدى٠ قوناقليقدا يئديلر٬ ايچديلر٬ قاييدمالى اولدولار٠ اووچو پيريم بير آتا ميندى٬ آروادى دا اوشاقلارينان بير آتا٠ اووچو پيريم آتينى قاباقجا سوروردو٬ آروادى دا دالجا٬ آرواد مينن ماديانين بير قولونو واردى٠ قولون گئرى قالميشدى٠ کيشنۂمگه باشلادى٠ ماديان دا اوندان سونرا کيشنۂدى٠ اووچو پيريم قولاق آسيردى٠ گؤردو قولون دئيير:

آى آنا٬ يورولموشام٬ ياواش گئت٬ منده گليم چاتيم٠

آناسى دئدى:

آى بالا٬ من سندن چوخ يورولموشام٠ منيم يوکومدن هئچ حاليسانمى؟

بيرى قارنيمدا٬ اوچو ده اوستومده٬ بيرى ده اوستومده کينين قارنيندا٠ بئش جان بير جانى مينيب٬ ترپۂنيب آپارا بيلميرم٠ بير اؤزونو گتيره بيلميرسن؟

اووچو پيريم بونو ائشيديب قاه قاه چکيب گولدو٠

آرواد دئدى:

کيشى نيه گولدون٬ آچ منه سؤيله٠

پيريم دئدى:

آرواد٬ آروادسان٬ آرواد ايشينى گؤر٬ نۂيينه لازيمدير٬ نۂيه گولدوم٠

آرواد دئدى:

گولدوگونون سبۂبينى دئه٬ يوخسا سندن بوشانارام٠

اووچو پيريمين هر يئردن علاجى کسيلدى٬ دئدى:

ائويميزه چاتاق٬ گئديم درديمى داغاداشا سؤيلۂييم٠

سونرا گليم گولمۂگيمين سبۂبينى سنه دئييم٠

اووچو پيريم آرواداوشاقلاريلا ائوه چاتدى٠ آتدان دوشدولر٠

اووچو پيريم گئتدى کى٬ داغاداشا دردينى سؤيلۂسين٬ سونرا گولدوگونون سبۂبينى آروادا دئسين٠ اووچو پيريم داغى داشى دولانيردى ٬ بير سورويه راست گلدى٠ دوروب سورويه تاماشا ائلۂييردى٠ گؤردو بير قوچ بير آغ قويونون دالينجا دولانير٠ قوچ آغ قويونا قالخماق ايستۂيۂنده٬ آغ قويون سيچراييب آرخدان او طرفه آتيلدى٠

قوچ دئدى:

بوتايا گل٠

قويون دئدى:

يوخ سن بو تايا گل٠

قوچ دئدى:

ايگيرمى کيلولوق قويروق داليمدا اوتايا آتيليم٬ بئليمى قيريممى؟

نيۂ آتيليرام٬ منده اووچو پيريم کيمى عاغيلسيز دئييلم کى٬ سيرريمى آروادا آچام٬ ايلانلار پادشاهىنين وئرديگى امانتى ايتيرم٠ اؤزوم ده اؤلم٠ سن آغ قويون اولمازسان٬ او قارا قويون اولار٠

اووچو پيريم بو سؤزو ائشيديب٬ دوز ائوينه قاييتدى٠

آرواد پيريمى گؤروب دئدى:

دئييرسنمى؟

دئميرۂم٠ هارا گئديرسن گئت٠ سن اولمازسان٠ سنين عمين قيزى اولار٠ آرواد گؤردوکى٬ پيريم اولکى آرواد آغيز پيريم دئيل٬ بير آز دا او يانبويان ائلۂسه٬ قابيرغالارينى قيراجاق٠ دئدى:

آى کيشى٬ ظارافات ائلۂييرم٠ بو قدر اوشاغى آتيب هارا گئديرم٠ سنين کيمى قاناجاقلى کيشينى هارادا تاپارام٠

باجىقارداش و ديو

بيرى وارميش٬ بيرى يوخموش٬ بير قوجا کيشى وارميش٬ اونون بير قيزى و بير اوغلو وارميش٠ قوجا هر گون گئدير اوچ قارداش ديوين آنباريندان بير داغارجيق دارى گتيرير و اونونلا کئچينرميشلر٠

بير گون ديولردن بيرى آنبارا باش چکير٬ گؤرور٬ اوهوو٬ آنبار ياريدان کئچيب٠ گلير قارداشلارينا خبر وئرير٠ اونلار بئله قرارا گليرلرکى٬ هر گئجه بير قارداش آنباردا کئشيک چکسين٠

پوشک آتيرلار٬ نوبه بؤيوک قارداشا دوشور٠ بؤيوک قارداشين يوخوسو آپارير و کيشيينى توتا بيلمير٠

اورتانجيل قارداش گئجه ياريسينا کيمى بير تهر اوياق قالير٬ لاکين گئجه ياريسى يوخوسو آپارير و او دا کيشينى توتا بيلمير٠

نؤبه کيچيک قارداشا چاتير٠ دئيۂرلر کيچيک خبيث اولار٠ يوخوسو آپارماسين٬ دئيه بارماغينى کسيب٬ يئرينه دوز تؤکور٠ بارماغىنين گؤينۂمۂسيندن ياتا بيلمير٠

گئجه ياريدان کئچنده يازيق قوجا گلير٬ دارينى داغارجيغا ييغاندا ديو بونو توتور٠ "سنى يئيۂجۂيم"دئيير٠

دئيۂرلر جان شيريندير٠ قوجا دئوه دئيير: منى يئمه٬ صاباح گلرسن بير قيزيم وار بير اوغلوم٬ وئرۂرم يئيرسن٠ دئو قبول ائدير٠ قوجا ائولرينه گئدير٠ قيزى ايله اوغلونا دئييرکى٬ صاباح دئو گليب٬ سيزى يئيۂجک٠

باجىقارداش قولبويون اولوب٬ سحره کيمى آغلاييرلار٠ باجى قارداشينا دئيير: ديولر گلمۂميش باشيمى يويوم٠ باشينى يوياندا ديولرين نۂريلتىسينى ائشيديرلر٠ باجى دئيير:

قارداش٬ داراغى٬ گيلى٬ سويو گؤتور قاچاق٠ اونلار قاچيرلار٠ قارداش دئيير: باجى ديولر يئتيشير٠ باجى دئيير: سويو آت! سو بير دنيز اولور٬ ديولر دنيزى کئچنۂ کيمى اونلار بير آز آرالانيرلار٠ بير آز گئتديکدن سونرا قارداش دئيير٠ باجى ديولر يئتيشير٠ باجى دئيير: گيلى آت٠ گيل بير داغ اولور٠ ديولر داغى آشانا کيمى بونلار بير آزدا آرالانيرلار٠ بيرآز گئتديکدن سونرا يئنه قاداش دئيير: باجى ديولر يئتيشير٠ باجى دئيير: داراغى آت٠ داراق بير قميشليق اولور٠ ديولر قميشلره سانجيليب قاليرلار٠

اونلار گئتديلر٬ بير بولاق باشينا يئتيشديلر٠ بيرآز سو ايچديلر٠ اوغلان بير اوو ووردو يئديلر٠

قارداش هرگون اوو وورماغا گئدير٬ باجى ايسه بولاغين باشيندا اوتوروردو٠ بولاغين يانيندا بير چينار آغاجى وار ايدى٠ قيز بيرگون دئدى: ايلاهى٬ نه اولايدى٬ بو چينار آغاج باشينى يئره قويايدى٬ من چيخايديم٠ چينار آغاجى باشينى يئره قويدو٠ قيز آغاجا چيخدى٠ بئله ليکله قارداش اووا گئدنده قيز آغاجا چيخير٬ قارداش اوودان گلنده ايسه قيز آغاجدان دوشوردو و يئييب ايچيرديلر٠

بير گون شاهين کنيزى بولاقدان سو آپارماغا گلميشدى٬ بولاغين سويونا دوشموش بير گؤزلين عکسينى گؤردو٠ ائله بيلدى اؤزودور٠ " کول منيم باشيما دئدى٬ بو قدر گؤزل اولااولا نيه شاها کنيزليک ائديم؟ ووردو کوزۂسينى سينديردى٠ صاباح بير آيرى کوزه وئرديلر٠ اونودا سينديردى٠ نهايت اونا دمير کوزه وئرديلر٠ اونودا ووروب دلمک ايسۂييردى٠ قيز چينارين باشيندا٬ آى يازيق٬ دئدى او سنين عکسين دئييلدير٬ اؤزونو اوزمه٬ منيم عکسيمدير٬ کنيز باشينى قالديردى چيناردا بير قيزى گؤردو٬ نه قيز٬ آيا دئيير سن چيخما من چيخيم٬ گونشه دئيير سن چيخما من چيخيم٠ حب يئرينه آتسان٬ نوغول يئرينه اودسان٬ يئددى ايلدن سونرا نشئۂسى آتانين ائوينى ييخار٠

قاييديب ماجرانى شاها دئدى٠ شاه امر ائتدى کى٬ اونو گتيرسينلر٠ گلديلر قيزا دئديلر٠ قيز چيناردان ائنمدى٠ شاهين امرى ايله بالتالى و الى ميشارلى گئتديلرکى٬ آغاجى کسيب٬ قيزى گتيرسينلر٬ سحردن آخشاما کيمى اللشديلر٬ آغاجى ياريا قدر کسيب قايتديلار٠ ائرتۂسى گون قالانين کسمۂگه گلديلر٠ آغاج بوتولشميشدى٠ قاييديب بو ايشين غير ممکن اولدوغونو شاها يئتيرديلر٠ شاه چيخيش يولو آختاردى٠ بير قارى دئدى: من گتيررم٠ شاه دئدى: اونو گتيرسن نه ايستۂسن وئرۂرم٠ قارى بير خونچايا بير آز داشلىتورپاقلى دوگو تؤکوب گلدى بولاق باشينا٬ باشلادى آريتماغا٠ دوگونو آريداآريدا مين يئردن گؤزونون ياشينى تؤکور٠ چينارين باشيندا قيزين اورگى اود توتوب ياندى٠ اورادان دئدى: آى قارى نه نه٬ نيه آغلاييرسان؟ قارى دئدى: آمان گوماندا بيرجه اوغلوم وار ايدى٬ اودا اؤلدو٠ اونا احسان وئرمک ايسته ييرم٠ گؤزوم ياخشى سئچمير دوگونو آريديم٠ اورگيم يانير٬ آغلاييرام٠ قيز اؤزاؤزونه دئدى: ايلاهى نه اولايدى٬ بو چينار آغاجى باشينى يئرۂ قويايدى٠ من قاريا کمک ائديديم٠ آللاهين امرى ايله چينار باشينى يئره قويدو٠ قيز دوشوب گلدى قاريا کؤمک ائلۂسين٠ قارى قيزى کوپه ساليب آپاردى٠ شاه قيزلا ائولندى٠ آمما قيز هميشه کدرلى ايدى٠ شاه بونون سببينى سوروشدو٠ قيز دئدى: نيه غملى اولماييم؟ من بورادا سارايدا کئف چکيرم٠ قارداشيم ايسه مئشۂده باييردا آجيالاواج دولانير٠ شاه امر ائتدى اونون قارداشينى دا گتيرتديردى٠ هميشه خورۂگين باشى قارداشا گئدير٬ الآرتيغينى شاه يئييردى٠

شاهين کنيزى قيزين پاخيلليغينى چکير و اونو اؤلدوروب٬ اؤز قيزينى شاها وئرمک ايستۂييردى٠ بير دسيسه پلانى حاضيرلاييب٬ قيزينا اؤيرتدى٠ قيزى بير گون شاهين آروادينا دئدى: نيه اؤزونو ائو دوستاغى ائتميشسن؟ گل بير چيخاق دنيز قيراغينى دولاناق٠ شاهين آروادى راضيليق وئردى٠ چيخديلار دنيز قيراغينا٠ کنيزين قيزى اونا دئدى: بورادا هئچ کيم يوخدور٬ پالتارلارينى وئرمن گئييم گؤروم ياراشير؟ شاهين آروادى ساده ايدى٬ قبول ائتدى و اؤز پالتارينى کنيزين قيزينا گئيديردى٬ اؤزوده اونون پالتارينى گئيدى٠ کنيزين قيزى اونو ايتۂلۂييب٬ سالدى دنيزه بير ناققا باليق اونو اوددو٠ کنيزين قيزى او پالتارلا قاييتدى و ماجرانى هئچ کيم بيلمدى٠ بير ايکى گون کئچدى٬ اوغلان گؤردو قاباقجا خورۂگين باشى اونا گليردى٬ ايندى ايسه الآرتيغى گلير٠ اؤزاؤزونه دوشوندو کى باجيمين باشينا نه گليبسه٬ دنيز قيراغيندا گليب٠ گئتدى دنيز قيراغينا٠ آغلاييب٬ سيتقادى٠ "ايلاهى بو سرى منه آچ" دئيه آللاها يالواردى٠ ناققا باليق باشينى سودان چيخارتدى٠ باليغين قارنيندا بير سس ائشيديلدى:

منى دريايا آتيبلار٬ ناققا باليق اودوبدور٠ شاه اوغلو٬ شاه اسماعيل قوجاغيمدا ياتيبدير٬ بير بيرچگى قيزيل٬ بير بيرچگى گوموش٠

بئلۂليکله قارداش هر گون دنيز قيراغينا گلير و باجيسى ايله دانيشيردى٠

ديگر طرفدن شاه گؤردو بونون آروادينين اخلاقى دگيشيليب٠ قاباقکى گؤزل و ادب ارکانلى آرواد دئييل٠ بو آرواد ائله بيل هئچ آدام گؤرمۂييب؟

قايينينى چاغيرتديريب٬ احوالاتى اونا دئدى٠ او ماجرانين اوستونو آچدى٠ شاه دالغيچ گؤندردى٠ اونلار ناققانين قارنيندا شاهين آروادينى چيخارتديلار٠ بير اوغلودا اولموشدو٠ شاهين امرى ايله کنيزين قيزينى آتين قويروغونا باغلاديلار و ايتلرى کوشکوتديلر٠ آت گؤتورولدو٠ قيزى او داشابوداشا چيرپيب اؤلدوردو٠ اونلار ايسه ايللر بويو خوش گونلرله ياشاديلا٬ منده سيزه خبر گتيرديم٠

مليک جميلين حکايه سى

بيرى وار ايدى٬ بير يوخ ايدى٠ بير پادشاهين اوچ اوغلو وار ايدى٬ بؤيوک اوغلونون آدى مليک ممد٬ اورتانجيسى نين آدى مليک جمشيد٬ کيچيک اوغلونون آدى مليک جميل ايدى٠ بير گون پادشاه خستۂلندى٠

اؤلۂجگى اونا عيان اولدو٬ اوغلانلارينى جمع ائلۂتديريب اونلارا وصيت ائلۂدى٬ دئدى:

من اؤلندۂن سونرا اوچ گئجه منيم قبريمين اوستونده کئشيک چکرسينيز٠

پادشاد وصيت ائلۂييب جانينى اوغلانلارينا باغيشلادى٠ اوغلانلارى اونو کفندفن ائلۂديلر٬ ماتم ساخلاديلار٠ گئجه آرايا گلنده مليک جميل آتالارينين وصيتلرينى قارداشلارينين يادينا سالدى٠

هئچ بيرى قاروول چکمک ايستۂمۂدى٠ مليک جميل اؤزو اوخونو٬ ياينى٬ قيلينجينى گؤتوروب گئتدى آتاسينين قبرينين اوستونده قاروول چکمگه٠ گئجۂنين بير واختيندا گؤردوکى٬ بير قارا دونلو بودو نعره چکهچکه گلير و دئيير:

اى پادشاه٬ تاختين تاراج اولسون٬ يهرين قانلا دولسون٠ بو ساعات گليب قبرينده سنه جزا وئرۂجگم٠

مليک جميل بو سؤزو ائشيتجک بير اوخ کامانا قويوب بونو نيشان آلدى٠ اوخ کاماندان چيخاندا آتلىنين سينۂسيندن دگدى٬ اونو آتدان يئره سالدى٠ مليک جميل يوگوروب اونون باشينى کسدى٠ پالتارينى سويوندورب گؤتوردو٠

آتى مينيب ائوينه قاييتدى٠ آتى مهتره تاپيشيردى٬ دئدى: بونو ائله بير يئرده ساخلاکى٬ قارداشلاريمين بو آتدان خبرى اولماسين٠

مهتر آتى آپاريب خلوت يئرده ساخلاماقدا اولسون٬ ايکينجى گون اوغلان يئنه آتاسينين قبرى اوستونده قاروول چکمگه گئتدى٠ يئنه هامان سؤزلرى دئيهدئيه آغ گئيينميش آغ آتلى بير آدام گلدى٠ مليک جميل اونودا اؤلدوردو٠ پالتارينى٬ آتينى گؤتوروب٬ آتى گتيريب مهتره تاپيشيردى٠ دئدى:

بونودا او آتين يانيندا ساخلارسان٠

مليک جميل اوچونجو گئجه قاروول چکمگه گئدنده گؤردو بير قيرميزى گئينميش٬ قيرميزى آتا مينميش بير آتلى گلدى٠ مليک جمييل بونودا اؤلدوردو٠ پالتارينى سويوندوروب٬ گؤتوردو٬ آتينى دا آپاريب مهتره وئردى کى٬ ساخلاسين٠

آتالارى اؤلنده بيرده وصيت ائلۂميشدى کى:

من اؤلندن قيرخ گون سونرا اوچ درويش گلۂجک٠ قيزلاريمين هر بيرينى درويشلرين بيرينه وئررسينيز٠

قيرخ گون تمام اولاندا آتالارين سؤيله ديگى درويشلر گلديلر٠ بؤيوک قارداشلار اورتانجيل قارداش هئچ درويشين اوزونه ده باخماديلار٠

مليک جميل آتارلارينين وصيتلرينه عمل ائلۂييب باجيلارينى درويشلره وئردى٠ درويشلر قيزلارى گؤتوروب اؤز ولايتلرينه قاييتماقدا اولسونلار٠ سيزه خبر وئريم٠

قونشو پادشاهين اوچ گؤزل قيزى وار ايدى٠ بو پادشاه قيرخ آرشين ائنينده٬ بئش آرشين درينليگينده بير خندک قازديريب٬ هر يئره خبر وئرميشدى کى:

هر کسين آتى بو خندکدن تولانسا٬ قيزيمين بيرينى اونا وئرجۂيم٠

وعده گونونده پادشاه خندگين يانيندا تاختينى قوردوردو٬ وزير٬ وکيل٬ قيزلارى دا يانيندا تاختدا اگلشديلر٬ هر شهردن جوان اوغلانلار٬ شاهزادالار آتلارى ايله بورايا توپلانديلار٠

مليک ممد ايله مليک جمشيد ده آتلارينا مينيب بورادا حاضير دايانميشديلار٠

مليک جميل ايسه قارداشلاريندان خواهيش ائلۂ ميشدى اونودا آپارسينلار٠ آمما قارداشلارى اونو آپارماميشديلار٠ قارداشلارى گئدندن سونرا٬ مليک جميل پالتارينى دگيشيب٬ آتاسينين بيرينجى دوشمنيندن سويوندوردوغو قارا ليباسى گئييب٬ قارا آتا مينيب٬ هامان معرکۂيه گلميشدى٠

توپلاشانلار آتلارينى نه قدر چاپيرديلارسا٬ بيريده خندکدن سيچرايا بيلميردى٬ هاميسى خندۂگين اورتاسينا دوشوردولر٠ بيرده باخيب گؤردولر کى٬ قارا ليباس گئينميش٬ قارا آتا مينميش بير اوغلان آتا بير مهميز ووروب خندکدن قوش کيمى سيچراتدى٠ خندگين او تاييندا آتينى پادشاهين قيزلارينين يانينا سوردو٠

قيزلارين بيرينى ترکينه چکدى٬ آتا دگيب گؤزدن ايتدى٠ بونون کيم اولدوغونو هئچ کيم بيلمدى٠

ائرتۂسى گون يئنه پادشاه اعيان٬ اشراف توپلاندى٬ قيزلارى دا يانيندا شاهزادالار آتلارينى چاپديلار٬ شاللاقلاديلار٬ هئچ بيرينين آتى خندکدن سيچرايا بيلمۂدى٠ مليک جميل آتاسينين قبرى اوستونده قاروول چکنده اله کئچيرتديگى آغ ليباسى گئييندى٬ آغ آتا مينيب ميدانا گلدى٠ آتى جؤولانا گتيريب٬ قوش کيمى خندکدن سيچراتدى٬ قيزين بيرينى ده گؤتوروب گئتدى٠

اوچونجو گون يئنه پادشاه دستۂ ايله٬ خندگين اطرافينا گلدى٠ او ايسته ييردى کى٬ قيزلارينى آپارانلارى تانيسين٠ يئنۂده شاهزادۂلردن هئچ بيرى آتينى خندکدن توللادا بيلمۂدى٠ مليک جميل قيرميزى پالتارى گئيدى٠ قيرميزى آتا مينيب گلدى٬ آتى خندکدن يئل کيمى توللاتدى٬ پادشاهين اوچونجو قيزينى گؤتوروب گئتدى٠ بونون کيم اولدوغونو هئچ کس بيلمۂدى٠ او بيرى قارداشلار ايسه اليبوش٬ کورپئشمان ائولرينه قاييتديلار٠

گئجه آرايا گلنده مليک جميل قارداشلارينا دئدى:

سيز آتاميزين وصيتينه عمل ائتمۂدينيز٠ من عمل ائلۂديم٬ گئتديم اوچ گئجه کئشيک چکديم٠ آتامين دوشمنلرينى اؤلدوروب٬ ليباسلارينى٬ آتلارينى گتيرديم٬ باجيلاريمى درويشلره وئرديم٠ منه اوشاق دئييب٬ خندکدن سيچراتماغا اؤزونوزله آپارمادينيز٠ منده آتامين قبرى اوستونده قاروول چکنده اله کئچيرتديگيم آتلارين هر گون بيرينى مينديم٬ گئديب خندکدن سيچراتديم٬ پادشاهين قيزلارينى گتيرديم٠

مليک جميل بؤيوک قيزى بؤيوک قارداشينا٬ اورتانجيل قيزى اورتانجيل قارداشينا وئردى٬ کيچيک قيزى دا اؤزو آلدى٠ يئددى گون٬ يئددى گئجه توى ائلۂدى٠

قيزلار مليک جميل آپارديغينى هر قارداش بيرينى آلديغينى پادشاها خبر وئرديلر٬ پادشاه ناراضى اولمادى٠ بير گون پادشاه قيزلارينى٬ دامادلارينى باغا قوناق چاغيردى٠ بونلار ييغيشيب باغا قوناقليغا گئتديلر٠

بونلار باغدا عيشعشرتده ايکن بيرده گؤردولر گؤيدن بير ال اوزاندى٬ مليک جميلين سئوگيليسى هاوايا چکيب يوخ اولدو٠ هاوادان بير سس گلدى:

اى مليک جميل٬ بيل و آگاه اول٬ آروادينى آپاران اوچ توکلو کوسادى٠

مليک جميلين آروادينى اوچ توکلو کوسا آپاراندان سونرا هامى مايوس اولدو٠ آداملار داغيليب گئتديلر٠ آروادلاردا ائولرينه قاييتديلار٠ مليک جميل مهترين يانينا گلدى٠ آتلاردان بيرينى يهرلدى٬ ياراغينى گؤتوردو٬ پهلوان پالتارينى گئيدى٬ آتا سوار اولوب٬ يولا دوشدو٬ بؤيوک صحرا ايله گئتمۂگه باشلادى٠ بير مدت يول گئدندن سونرا بير باغا چيخدى٠ باغا گيرنده گؤردوکى٬ اوچ توکلو کوسا باشينى اونون آروادينين ديزى اوستونه قويوب يئددى گونلوک يوخويا گئتميشدير٠ قيزدان خبر آلدى:

قيز جواب وئردى:

او شوشۂنين ايچينده دى٠

مليک جميل جلد شوشۂنى گؤيدن آلدى٠ يئره چيرپدى٠ شوشۂنين ايچيندن بير گؤيرچين چيخيب قاچماق ايستۂينده٬ مليک جميل سيچراييب گؤيرچينى توتوب٬ اؤلدوردو٠ اوچ توکلو کوسا نعره تپيب جهنمه واصيل اولدو٠ مليک جميل قيزى گؤتوروب ائولرينه گلدى٠ قارداشلارى ايله يئييب ايچيب دؤوران کئچيرديلر٠

دونيا گؤزلى

بيرى وار ايدى٬ بيرى يوخ ايدى٠ احمد آدلى بير کاسيب کيشى وار ايدى٠ گئدردى چؤللردن تيکان قيراردى٬ داليندا بازارا آپاريب بئش شاهيا وئرردى٠ بئش شاهينى دا وئريب چؤرک آلاردى٠ چوخ چتينليکله عائله سين دولانديراردى٠کيشى جانيندان لاپ بئزميشدى٠ بيرگون يئنه تيکان قيرميشدى٬ بازارا آپاريردى٠ يولدا برک يورولوب دئدى:

آى ايلاهى٬ تيکان شلۂسى منيم بئليمى ياغير ائلۂييب٠ من نئيلۂييم؟ بير اؤلومده يوخدو٬ اؤلم جانيم قورتارا٠

کيشى اوزانيب شلۂنين يانيندا يوخويا گئتدى٠ بو زامان بير قوش گليب اونون شلۂسينده يومورتلادى٠ کيشى شلۂنى آپاريب بير عابباسيا ساتدى٠ يومورتا چوخ گؤزل ايدى٠ پادشاه اوغلونا گؤستريب دئدى:

بو قشنگ يومورتانى ساتيرام٠

شاهزادا يومورتانى آليب باخدى٬ گؤردو بو لعلدى٬ هئچ قيمتى يوخدو٠ دئدى:

ايگيرمى تومن وئريرم٠

کيشى ائله بيلدى شاهزادا ظارافات ائدير٬ دئدى:

يوخ٬ دؤرد يوز تومندن آشاغى وئرمۂرم٠

شاهزادا دؤرد يوز تومن وئريب٬ يومورتانى اوندان آلدى٬ دئدى:

بئله يومورتا الينه دوشنده گتيريب منه ساتارسان٠

هرگون قوش گليب اونون شلۂسينده يومورتلاييردى٬ آپاريب پادشاه اوغلونا دؤرد يوز تومنه ساتيردى٠

گئتگئده کيشى وارلاندى٬ بؤيوک آدام اولدو٠ او بوتون دونيا بازارلارينا گئديب آل وئر ائديردى٠ بير گون قوش گليب اونون شلۂسينده يومورتلاياندا کيشى قوشو توتوب ائوينه آپاردى٠ کيشى سفره چيخماق فيکرينه دوشدو٠ آروادينا دئدى:

آرواد٬ قوشون يومورتالارينى گونده آپاريب شاهزادايا ساتارسان٬ هر يومورتايا دؤرديوز تومن وئرۂجک٠

کيشينين آدى ممد ايدى٠ ممد سفره چيخدى٠

هر گون آرواد قوشون يومورتاسينى شاهزادايا آپاريردى٠ بير گون٬ ايکى گون آرواد شاهزادايا وورولدو٠ بير گون اورگينى آچيب اونا سؤيلۂدى:

شاهزادا٬ سنه وورولموشام٬ گرک منله باشبير اولاسان٠ شاهزادا دئدى:

قوشو کسرسن اورگينى٬ بؤيرکلرينى يئييم٬ سونرا سنله باشبير اولوم٠

آرواد راضى اولدو٠ ائوه گليب قوشون باشينى کسدى٠ بير پلو بيشيريب قوشو اوستونه قويدو٠ پلوو دمه قويوب گئتدى شاهزادانى چاغيرماغا٠ اوشاقلارى قازانين آغزينى آچيب اورۂگينى و بؤيرکلرينى يئديلر٠

بلى٬ آرواد شاهزادانى گتيردى٠ پلوو چکيب سفريه دوزدو٠ شاهزادا يئمگه باشلاياندا باخدى کى٬ قوشون اورۂگى٬ بؤيرکلرى يوخدو٠ آرواددان سوروشدو٬ اوشاقلار دئديلر:

بيز يئديک٠

شاهزادا آياغا قالخدى٬ دئدى:

اوشاقلارى اؤلدورسن٬ قارينلاريندا قوشون اوره گينى٬ بؤيرکلرينى چيخارداسان٬ يئيۂرم٠ سونرا سنله باشبير ائلۂرم٠ آرواد بونا راضى اولدو٠ سؤز وئردىکى٬ گئجه اوشاقلارى اؤلدورسون٠ اوشاقلار بونو ائشيتديلر٠ گئجه دوشن کيمى قاچيب باشقا بير پادشاهين اؤلکۂسينه گئتديلر٬ بونلار بير قبيريستانليقدا ياتماق ايستۂديلر٠ بؤيوک اوغلان احمد قارداشى هوممۂتى قبريستاندا قويدو٬ شهره چؤرک آلماغا گئتدى٠ گوردى آداملار بير يئره توپلانيبلار٠ بودا گئتدى گؤردو شهرين پادشاهى اؤلوب٬ اونون اوچون دؤولت قوشو اوچوردورلار٠ دؤولت قوشو کيمين باشينا قونسا اونو پادشاه قوياجاقلار٠ دؤولت قوشونو بوراخديلار٠ قوش گؤيده دؤوره ووردو٬ آشاغى ائنيب احمدين باشينا قوندو٠ احمدى دؤيوب قوودولار٠ قوشو بيرده اوچورتدولار٠ قوش يئنه گليب احمدين باشينا قوندو٠ آخيردا اونو بير داما ساليب قاپينى باغلاديلار٠ قوشو اوچورتدولار٠ قوش باجادان گيريب دامدا احمدين باشينا قوندو٠ بوسدولار٠ گؤردولر بو اوغلان اؤزوده شاه اولماق ايستۂمير٠ گتيريب اونو پادشاه قويدولار٠ پادشاه اولاندان سونرا قارداشى ياديندان تامام چيخدى٠ او بيرى طرفدن قبيريستانليقدا قالان قارداشى٬ ها احمدى گؤزلۂدى٬ او گليب چيخمادى٠

علاجسيز قاليب يولا دوشدو٠ اوچ گون يول گئدندن سونرا بير شهره چيخدى٠ شهرين بازارينا گئتدى٠ بازاردا اولانلار هاميسى داغيليب گئتدى٠ بو تک قالدى٠ بونو بير تاجير گؤردو٠ او بيلدى کى بو غريب آدامدى٬ ائوينه آپاردى٠ اوغلاندان احوال پورسان اولدو٠ اوغلان باشينا گلۂنى تاجيره ناغيل ائلۂدى٠ تاجير اونو اوغللوغا گؤتوردو٠ بونون آياغى يونگول اولدو٬ تاجيرين قازانجى گونگوندن آرتماغا باشلادى٠ اوغلانين باشينين آلتيندا هر گئجه بير کيسه قيزيل چيخيردى٠ اوغلان قيرخ گئجۂنين قيرخ کيسه قيزيلينى گؤتوردو٬ تاجيردن ده چوخلو قيزيل آلدى٬ بير باشقا شهرده بير دوکان آچدى٠ بير گون اونا دئديلرکى٬ فيلان يئرده بير دونيا گؤزلى وار٬ او٬ اوزونون بير طرفينيى گؤسترير٬ هر کيم باخسا٬ يوز تومن وئرير٠ اوغلان هرگون گئديب دونيا گؤزلينين بير اوزونه باخير٬ يوز تومن وئريردى٠

دونيا گؤزلى معطل قاليرکى٬ بو نئجه ايشدى٠ بو کيمدى کى٬ گونده منه يوز تومن وئرير٬ يئنه قورتارمير٠

بير گون يئنه اوغلان گلدى٠ يوز تومن وئريب قيزين اوزونه باخاندا قيز اونو ائوينه آپاردى٠ اوغلان باخدى کى٬ دوغرودان دا بو دونيا گؤزلى ايميش٠ قيز اوندان سوروشدو:

بو قدرواردؤولتى هاردان آليرسان؟

اوغلان دئدى:

بير قوشون اورگينى يئميشم٠ هر ياتيب دوراندا باشيمين آلتيندا بير کيسه قيزيل اولور٠

دونيا گؤزلى اونا ائله يئمک يئديرتديکى٬ اوغلان قوشون اورگينى قوسدو٠ دونيا گؤزلى او ساعات گؤتوروب اوددو٠ ايندى دونيا گؤزلىنين هر ياتيب دوراندا باشينين آلتيندا بير کيسه قيزيل اولوردو٠

اوغلان تاجيرين ائوينه ده قاييتمادى٬ باش گؤتوروب شهردن چيخدى٠ بير صحرايا چاتيب گؤردو کى٬ اوچ درويش اوچ شئيين اوستونده ووروشوردولار٠ اوغلان دئدى:

بو نه شئيدى کى٬ اوستونده داوا ائلۂييرسينيز؟

اونا دئديلر:

شرطيميزى سن کس٠ کيم بو خالچانين اوستونده اوتوروب٬"حضرت سليمان عشقينه" دئييب هارانى ايستۂسه٬ خالچا اورايا اوچار٬ هارا ايستۂسه اورا آپارار٬ فسى باشينا قويوب قامچى ايله هرکسى وورسان٬ نه دئسن او اولار٠ سوفرنى ده آچسان٬ بوتون نعمتلر اوستونده دوزولموش اولار٠

اوغلان دئدى:

من اوچ اوخ آتارام٠ هر کس اوخو تئز گؤتوروب قاييتسا٬ ايستۂديگى شئيى گؤتورر٠

درويشلر راضى اولدولار٠ اوغلان اوچ اوخ آتدى٠ بونلار اوخون دالينجا يويوروشنده٬ اوغلان خالچانى آچيب شئيلرى ده گؤتوروب خالچانين اوستونده اوتوروب دئدى:

حضرت سليمان عشقينه٬ دونيا گؤزلينين ائوينده اولوم٠ خالچا گؤيه قالخيب اونو دونيا گؤزلينين ائوينه آپاردى٠ دونيا گؤزلى خالچانى آلديل ايله هوممتدن آليب دئدى:

گل اوستونده اوتوراق٬ سياحته چيخاق٠

هر ايکيسى خالچانين اوستونده اوتوردولار٠ دونيا گؤزلى دئدى:

حضرت سليمان عشقينه٬ دريانين اورتاسيندا جزيره ده اولاق٠ خالچا گؤيه قالخيب اونلارى دريانين اورتاسيندا جزيرۂيه آپاردى٠

گئجه اولدو٠ هوممت ييخيليب ياتدى٠ دونيا گؤزلى اونون يوخويا گئتديگينى گؤردو٠ فرصت تاپيب خالچانين اوستونده اوتوروب دئدى:

حضرت سليمان عشقينه٬ اؤز ائويمده اولوم٠

خالچا گؤيه قالخيب اونو اؤز ائوينه گتيردى٠ او بيرى طرفدن هوممت يوخودان آييليب گؤردو٬ قيزدا يوخدى٬ خالچادا٠ هر طرفى وحشى حئيواندى٠ گزيب دولاندى٬ گؤردو بير قيرميزى آلما وار٠ آلمادان بيرينى قيريب يئيۂن کيمى بوينوز چيخارتدى٠حيوانلار اوندان قورخوب سمتينه گئتميرديلر٠ بير قدر گئتدى٠ گؤردو کى٬ گولؤوشه نار وار٠ ناردان بيرينى يئيۂن کيمى٬ بوينوزلارى دوشدو٠ بير تاختا پارچاسى تاپيب دريايا سالدى٬ اوستونه مينيب کنارا چيخدى٠ دريادان چيخاندان سونرا يولا دوشوب دوز دونيا گؤزلىنين ائوينه گلدى٠ دونيا گؤزلى عشوه ناز آتيب٬ اونون کؤنلونو آلدى دئدى:

سنى سيناييرديم کى٬ گؤرم منى اورکدن سئويرسن يا يوخ؟

حاضيرلاشيرديم بو ساعات جزيريه گليم٠

آمما هوممت اونا اينانمادى٬ بير آلما وئردى٠ قيز يئدى٬ اوزون بوينوزلار چيخارتدى٬ دونيا گؤزلى آغلاياآغلايا دئدى:

آماندى هوممت٬ منى بى آبير ائلۂمه٬ بير چاره ائله بوينوزو سال٠

هوممت دئدى:

سوفرنى٬ خالچانى٬ فسى٬ بيرده قامچينى وئر٠ بوينوزلارينى ساليم٠

دونيا گؤزلى بو شئيلرى اونا وئردى٬ اوغلان دئدى:

قوش اورگينده قوس٬ اوندا بوينوزلارى دا ساليم٠

قيز قوسدو٬ قوشون اورگى گليب دوشدو٠ هوممت او ساعات اورگى گؤتوروب اوددو٬ قيزا بير نار وئردى٠ قيز نارى يئيۂن کيمى بوينوزلارى دوشدو٠ قيز بيردن قاپيب خالچانى گؤتورمک ايستدى٠ اوغلان تئز فسى باشينا قويوب٬ دونيا گؤزلينه بير شاللاق ووروب دئدى:

آى تازى٬ نئيلۂييرسن٠

دونيا گؤزلى بير تازى اولوب کوچۂلره دوشدو٠ ايتلر اونو او قدر بوغدولار٬ تا ايچالاتى قالمادى٬ بدنى تامام يارا اولدو٠

تازى سورونهسورونه پادشاهين بارگاهينين قاباغينا گئتدى٠

نه قدر دؤيدولر٬ گئتمۂ دى٠ نه قدر طيليسمکار٬ رمال وار ايدى توپلاديلار٠ هئچ بيرى تازىنين چيخيب گئتمه ديگينين سببينى بيلمدى٠ هر يئره اعلان وئردى٬ کيم تازينين مندن نه ايستۂديگينى بيلسه٬ دونيا ماليندان قانع ائلۂجگم٠ هوممت بونو ائشيديب گلدى دئدى:

شاه ساغ اولسون٬ بو دونيا گؤزليدى٠ تازى شکلينه دوشوب٠ پادشاه تعجب ائلۂييب دئدى:

بو نيه تازى اولسون؟

هوممت بوتون احوالاتى٬ من سيزه ناغيل ائلۂ ديگيم کيمى٬ باشدان آياغا پادشاها ناغيل ائلۂدى٠ پادشاه باخدى گؤردو٬ بو اؤز قارداشى هوممتدى٠ اؤپوشوب گؤروشدولر٠ هوممت بير چوبوق ووروب قيزى اؤز حالينا گتيردى٠ ائله بيل گون بولودون آلتيندان بيردن چيخدى٠ هامى نين گؤزو قاماشدى٠ احمد شاه قيرخ گون٬ قيرخ گئجه توى ائله دى٠ دونيا گؤزلينى قارداشى هوممت آلدى٠ اونلار ياشاييب٬ دؤران کئچيرديلر٠

لوغمان حکيم

بيرى واريميش٬ بيرى يوخ ايميش٬ لوغمان آديندا بير حکيم وار ايميش٠ بير گون لوغمان اؤز اوغلونو دا گؤتوروب سياحت اوچون باشقا بير پادشاهين مملکتينه گئدير٠ اونلار آز گئديرلر٬ اوز گئديرلر٬ دره تپه دوز گئديرلر٬ آخيردا گليب بؤيوک بير شهره واريد اولورلار٠ بير مدت لوغمان اوغلو ايله بو پادشاهين مملکتينده قالير٠

گونلرين بير گونونده مملکتين پادشاهى برک ناخوشلايير٬ يورغاندؤشگه دوشور٠ شهرين بوتون حکيملرى پادشاهين يانينا گليب اونون دردينه درمان تاپا بيلميرلر٠

پادشاهين امرينه گؤره مملکتين هر طرفينه آدام گئدير٬ جار چکير٬ حکيمليکدن باشى چيخان آداملارى پادشاهين سارايينا دعوت ائديرلر٠ آمما پدشاهين مرضى گئتگئده شدتلنيب٬ اونو الدن سالير٠ بوگون اؤلر٬ صاباح اؤلر٬دئيه وزير٬ وکيل هاميسى اللرينى پادشاهدان اوزورلر٠

جارچى بو سسى لوغمانين قولاغينا چاتديردى٠ او در حال اؤزونو پادشاهين سارايينا چاتديريب حکيمليکدن باشى چيخديغينى بيلديرير٠ وزير٬ وکيل بو خبردن شاد اولوب پادشاها خبر وئريرلر٠ پادشاه بو خبرى ائشيدن کيمى اؤز حضورونا چاغيريب اونا دئيير٠

اگر منى بو ناخوشلوقدان قايتارسان٬ سنى دونيا ماليندان غنى ائدرم٠

لوغمان پادشاهين بدنينه باخيب اونون مرضينى تاپير٠

پادشاه مرضين نه اولدوغونو لوغماندان سوروشدوقدا لوغمان جواب وئريب دئيير٠

پادشاه ساغ اولسون٬ سنين بدنينده خرچنگ وار٬ اگر اذن وئرسن٬ معالجه ائدرم٠

پادشاه لوغمانين بو سؤزوندن چوخ شاد اولوب معالجه ائتمۂسينى خواهش ائدير٠

لوغمان دئيير:

پادشاه ساغ اولسون٬ بو مرضين درمانى بودور کى٬ اؤز اوغلونو اؤز گؤزونون قاباغيندا اؤلدوروب اونون قانى ايله سنى ساغلادام٠

پادشاهين گؤزونون آغى٬ قاراسى بير اوغلو وار ايدى٠ لوغمانين سؤزونه گؤره وزير٬ وکيلى يانينا چاغيريب اونلارلا مصلحت ائدير٠ وزير٬ وکيل پادشاها مصلحت گؤرورلر کى٬ لوغمانين دئديکلرينه راضيليق وئرسين٠ پادشاه لوغمانى چاغيرتديريب٬ دئيير٠

نئجه ايستۂييرسن٬ ائلۂ ده ائله٠ آنجاق منى بو مرضدن قورتار٠ لوغمان پادشاهدان راضيليق آلاندان سونرا امر ائديرکى٬ پادشاهين ياتديغى اوتاغين اورتاسيندا بير پرده چکسينلر٠ اوساعات اوتاغين اورتاسيندا بير پرده چکيللر٠ لوغمان وزيرى چاغيريب خلوتجه اونا دئيير:

پادشاه بيلمۂدن منه بير قويون گتيرين٠

سونرا لوغمان تاپشيريرکى٬ پادشاهين گؤزونون قاباغيندا اوغلونو اونون يانيندان کئچيرتسينلر٬ خلوتجه بير قويون گتيرسينلر٠

لوغمان پرده نين داليندا پادشاهين اوغلونا ياواشجا دئيير:

سن قورخما٠ من يالاندان دئيۂجگم کى٬ سن باشينى بئله چئوير٠ اللرينى يانا سال!

بو سؤزلرى دئيۂندن سونرا٬ لوغمان اوجادان اوغلانين اوستونه قيشقيرير٠

باشينى آشاغى يا٬ اللرينى يانينا سال!

لوغمان بو سؤزلرى دئديکجه٬ پرده نين او بيرى طرفينده پادشاهين بدنى آغاجداکى يارپاق کيمى اسمۂيه باشلايير٠

لوغمان ايسه٬ بو سؤزلرى دئيهدئيه اليندکى بيچاغى داشا چکيب٬ شاق٬ شاق ايله ايتيلديندن سونرا قويونون باشينى کسير قانين بؤيوک بير تشتين ايچينه دولدورور٠ سونرا او٬ قاندان بير جام دولدوروب پرده نين اوجونو قالديريب٬ پادشاهين اوستونه آتير٠ پادشاه بوندان برک ديکسينير٬ اورگى گئدير٠ وزير٬ وکيل ييغيشيب پادشاهى آييديرلار٠ لوغمان ايکينجى دفعه يئنه بئله ائدير٠ پادشاه يئنه غش ائديب اؤزوندن گئدير٠ بو منوال ايله لوغمان اوچونجو بير جام قانى قفيليدن پادشاهين اوستونه آتاندا پادشاه ايگرنيب قوسور٠ او قوسان کيمى اونون بدنينده اولان خرچنگ گليب پادشاهين آغزيندان يئره تؤکولور٠ پادشاه بو مرضدن شفا تاپيب ياخشى اولور٠

پادشاه ياخشى اولاندان سونرا لوغمان اونون گؤزونون آغى٬ قاراسى اولان اوغلونو گتيريب٬ احوالاتى اونا ناغيل ائلۂيير٠

پادشاه اوغلونو ساغسالامات گؤروب سئوينير٠ آمما لوغمانا هئچ بير شئى باغيشلامير٠

گونلرين بير گونو يئنه پادشاه لوغمانى اؤز يانينا چاغيريب اوندان سوروشور:

باشقا آدام خستۂلنسه٬ اونودا ساغالدارسانمى؟

پادشاه ساغ اولسون جان باشلا حاضيرام٠

پادشاه لوغمانا آجيغى توتور٠ او ساعات امر ائديرکى شهرين کناريندا درين بير زيندان حاضيرلاسينلار٠

بير گئجهگوندوزون ايچينده پادشاهين امرى ايله درين بير زيندان حاضيرلانير٠ زيندان حاضيراولان کيمى پادشاهين امرى ايله لوغمانى و اوغلونو توتوب او زيندانا ساليرلار٠

زيندانين قاپيسينى پادشاهين امرى ايله دميرله برکيديرلر٠ سونرا زيندانين دؤرد بير طرفينده آرخ قازيب سو بوراخيرلار٠ لوغمان ايله اوغلو بير مدت بو زينداندا قاليرلار٠

آى گلير٬ گون کئچير٬ ايل دولانيب٬ گونلرين بير گونو اسکندر اؤز قوشونونو گؤتوروب پادشاهين مملکتينه گلير٬ پادشاهى تاختدان سالير٠ اسکندر لوغمانين بو شهرده اولدوغونو اؤيرنير٠ اسکنره خبر وئريرلرکى٬ لوغمان تمام قيرخ ايلدى کى٬ اوغلو ايله زيندانا سالينيبدير٠

اسکندر بو خبرى ائشيدن کيمى در حال لوغمانين دوستاق اولدوغو زيندانين يئرينى آختاريب تاپير٠

اسکندرين آداملارى زيندان ايچى قارانليق اولدوغوندان هئچ کيمى گؤرمورلر٠ بير آز زيندانى آختاراندان سونرا گؤرورلر کى٬ بورادا انسان سوموکلرى واردير٠

اونلار ائله خيال ائديرلرکى٬ لوغماندا٬ اوغلودا اؤلوبدور٠

اونلار سوموکلرى ييغيشديريب اسکندرين يانينا گتيريرلر٠ اسکندر سوموکلرى گؤروب دئيير:

زيندانى بيرده ياخشى گزين٠

اسکندرين آداملارى زيندانين ايچينه گيريب٬ يئنۂ بير قدر اويانبويانى آختاراندان سونرا گؤرورلرکى٬ زيندانين بير کونجونده ايکى شخص قويون دريسينين اوستونده اگلشميشلر٠ اونلارى قارانليق زينداندان چيخاريب٬ اسکندرين يانينا گتيريرلر٠ اسکندر باخيب گؤرورکى٬ لوغمانين کيرپيکلرى او قدر اوزانيبديرکى٬ گؤزلرى و صيفتى گؤرسنمير٠

درحال لوغمانى حاماما گؤندريب٬ اونون باشينين توکونو٬ ساققالينى٬ ديرناقلارينى کسديريب اؤز يانينا٬ گتيريرلر٠ او پادشاهين لوغمانا ائتديگى ظولمون عوضينده اونا بؤيوک احترام٬ محبت بسلۂييب يانيندا ساخلايير٬ اونا هميشه حؤرمت ائلۂيير٠

قارا چوخا

گونلرين بير گونونده يوخسوللوقدان و قارا گوندن جانا گلميش بير کيشى قرارا گلدى کى٬ گئديب قارا چوخاسينى تاپسين٠ بير آز سودان٬ چؤرکدن گؤتوروب يولا دوشدو٠ گئتدى٬ گئتدى٬ يولون اوستونده بير قوردا راست گلدى٠قورخدو و دولانيب آيرى طرفدن گئتمک ايستدى٠ لاکين قورد گوجوبيلاه ايله باشينى قالديريب٬" قورخما٬ دئدى٬ سنينله ايشيم يوخدور" ٠ کيشى قوردون يانينا گئتدى٠ قورد دئدى:

هارا گئديرسن؟

قارا چوخامى تاپماغا٠

اونو تاپسان منيمده مشکلومو اونا يئتير٬ باشيم چوخ آغريير٠ سوروش٬ گؤر بونون درمانى ندير؟

کيشى قبول ائديب٬ اوندان آيريلدى٠ گئتدى٬ گئتدى بير اکينچيه يئتيشدى٠ اکينجى يئر شوملاييردى٠ اونا سالام وئريب٬ يورولماياسان٬ دئدى٠ اکينجى اونون هارا گئتديگينى سوروشدو٠ او دئدى:

قارا چوخامى تاپماغا٠

اونو تاپسان منيمده مشکلومو يئتير٬ بو يئره نه قدر قوللوق ائديرم٬ بيتيرمير٠ سوروش٬ گؤر٬ بونون سببى ندير؟

کيشى قبول ائديب٬ اوندان آيريلدى٠ گئتدى گئتدى٬ گؤردو بير شاه هاراسا اوردو چکير٠ شاها سالام وئردى٠ شاه٬ هارا گئتديگينى سوروشدو٬ کيشى دئدى:

قارا چوخامى تاپماغا٠

اونو تاپسان منيمده مشکلومو يئتير٠ من هر پادشاهلا دؤيوشورم٬ مغلوب اولورام٠ سوروش٬ گؤر بونون سببى ندير؟

کيشى قبول ائديب آيريلدى٠ گئتدى نهايت قاراچوخانى تاپدى و اؤز وضعيتنى و يولدا باشينا گلن ماجارالارى اونا دانيشدى٠ قارا چوخا دئدى:

شاها دئيرسن "سنين دؤيوشلرده مغلوب اولماغين اونا گؤرۂديرکى٬ قادينسان" اکينچيه گلديکده ايسه دئييرسن کى٬ او يئرين آلتيندا قيزيل وار اونو چيخارتسا٬ بيترر٠ قوردا دئييرسن کى٬ باش آغريسينين درمانى بير آخماغين بئينيدير٠

کيشى دئدى:

بس من نه ائتمۂليم؟

سنين باختينى آچميشام٠ گئت٬ ايشين دۆزۂلر٠

کيشى قاراچوخاسيندان آيريليب٬ قاييتدى٠ گليب شاها يئتيشدى٠ دؤيوشلرده مغلوب اولماسينين سببينى سؤيلۂدى٠ شاه دئدى:

دوز دور٬ من قادينام٠ گل منى آل٬ سن شاه اول٬ من سنين آروادين٠ کيشى٬ " منيم شاه اولماغا احتياجيم يوخدور٠ آرتيق قاراچوخامى تاپميشام" دئييب٬ آيريلدى٠ گليب٬ اکينچيه يئرين احوالاتينى دانيشدى٠ ايکيسى کؤمکلۂشيب٬ يئرى قازديلار و قيزيلى چيخارتديلار٠ اکينچى تکليف ائتدى کى٬ "گل بو قيزيلى بؤل٠ کيشى٬ "يوخ منيم قيزيلا احتياجيم يوخدور٬ آرتيق قارا چوخامى تاپميشام" دئييب آيريلدى٠ گليب قوردا چاتدى٬ قورد دئدى:

هه نه اولدو٬ باش آغريمين درمانينى اؤيرۂنۂ بيلدينمى؟

اؤيرنديم٬ اونون درمانى بير آخماق آدامين بئينيدير٠

قورد اونون باشينا گلن ماجرانى سوروشدو٠ کيشى بوتون احوالاتى اونا دانيشدى٠ قورد بيرآز فيکيرلشديکدن سونرا دئدى:

من باخيرام٬ دونيادا سندن آخماغى يوخدور٠ باختينا چيخان نه شاهليغى قبول ائديرسن٬ نه ده قيزيلى بؤلورسن٠ سندن آخماغى بيرده اؤزونسن٠ قورد بو سؤزو دئييب٬ جومدو کيشينين بئينينى يئدى٠

هر نه تؤکسن آشينا٬ اودا چيخار قاشيغينا

بير قوجانين احمد آديندا بير اوغلو وارايدى٬ اوغلان ناخيرچيليق ائلۂييردى٠ بير گون کوچۂ ده يولداشلارى اونو آلداديب دئديلر:

اده٬ سنين يولداشلارين هاميسى ائولنيب٬ بس سن نيه ائولنميرسن؟ ايندى گئدرسن ائوه٬ آتانا دئيرسن سنى ائولنديرسين٠ اؤزى ده پادشاهين قيزينى آلسين٠ او ساعات آتان گئديب پادشاهين قيزينى سنه آلاجاق٠

احمد هم جوان٬ همده هر سؤزه اينانان ايدى٬ او اوشاقلارا ايناندى٠ آخشام ائوه گلن کيمى آتاسينا دئدى:

آتا٬ بو ساعات گئديب پادشاهين قيزينى منه آل٠

قوجا دئدى:

بالا٬ سن بالاجاسان ائولنمک واختين دگيل٬ بيرده بير کاسيب آداميق٬ پادشاه قيزينى سنه وئرمز٠

احمد آتاسينا دئدى:

من هئچ زاد بيلميرم٬ بو ساعات ائلچى گؤندر٠ پادشاهين قيزينى منه آل٠ آلماسان هامينيزى قيراجاغام٠

قوجا جانينين قورخوسوندان پادشاهين يانينا ائلچى گؤندردى٠ ائلچى گليب ائلچى داشينين اوستونده اوتوردو٠ او ساعات گئديب پادشاها خبر وئرديلر کى٬ بير نفر گليب ائلچى داشينين اوستونده اوتوروب٬ پادشاه امر ائلۂدى گئديب ائلچينى گتيرديلر٠

پادشاه اۆزونو ائلچيه توتوب سوروشور:

بيزه گؤره نه قوللوق؟

ائلچى پادشاها تعظيم ائديب دئدى:

پادشاه ساغ اولسون٬ سنين قيزينى بيزيم يوخسول قوجانين اوغلو احمد ايستۂيير٠

پادشاه بير قدر فيکره گئدندن سونرا ائلچيه دئدى:

چوخ عجب٬ گئديب اوغلانى منيم يانيما گتيرين گؤروم منيم قيزيما ياراشاندير٬ يا يوخ٠

ائلچى پادشاها باش انديريب کورپئشمان گئرى قاييتدى٠ گليب پادشاهين دئديگينى قوجايا نقل ائلۂدى٠

ائلچيدن بو سؤزلرى ائشيدنده قوجانين قورخودان ديزلرى توتولدو٠ اوغلونو يانينا چاغيريب دئدى:

اوغول٬ بيزيم باشيميزى بلايا سالدين٬ پادشاه سنى يانينا چاغيرير٠

احمد بو سؤزو ائشيتجک سئوينهسئوينه دئدى:

نه ائتمک٬ بو ساعات گئدرم٠

آتاسى احمده چوخ يالواردى٬ ياخاردى٬ ايلان ديلى چيخارتدى دئدى: بالا گل بو ايشدن ال چک٠ او پادشاهدير٬ چوخلو مال٬ پول ايستۂيۂجک٬ بيزيم هئچ نۂييميز يوخدور٠ احمد قولاق آسمادى٬ يوللانيب پادشاهين يانينا گئتدى٬ تعظيم ائديب دئدى:

پادشاه ساغ اولسون٬ من سنين قيزينا ائلچى گؤندرميشديم٬ سنده دئميشدين کى٬ اوغلان اؤزو گلسين گؤروم منيم قيزيما لايقدير يوخسا يوخ٬ ايندى من گلميشم٠

پادشاه گؤز اوجو اونو سۆزدوکدن سونرا دئدى:

چوخ ياخشى٬ من قيزيمى وئررم٠ آنجاق گرک قيرخ مرتبۂلى ائو تيکديرۂسن٬ ائوى تيکديره بيلمۂسن بوينونو ووردوراجاغام٠

احمد پادشاها تعظيم ائديب٬ باش اوسته دئييب ائولرينه گلدى٠

احمد ائولرينه گليب آتاسينا دئدى:

آتا٬ پادشاه قيزينى منه وئرير٬ آنجاق دئيير کى٬ قيرخ مرتبۂلى بير ائو تيکدريمۂليسن٠

کيشى بو سؤزلرى ائشيدن کيمى دئدى:

آى بالا سن قيرخ مرتبۂلى ائوى نئجه تيکديرۂ بيلرسن؟

احمد دئدى:

آى کيشى٬ قيرخ مرتبۂلى ائوى تيکديرمگه نه وار٬ بير آيين ايچينده ائوى تيکديررم٠ ايکى جونگه ميز وار٬ بيرينى ساتاق پولونا پادشاه ايستديگى ائوى تيکديرک والسلام شد تمام!

کيشى گؤردو اوغلى بو باره ده هئچ نه باشا دوشمور٬ دئدى:

اوغول٬ قوى سن دئيۂن اولسون٠ آپار جونگۂنين بيرينى بازاردا سات٬ گتير پولونا قيرخ مرتبۂلى ائو تيکديرک٠

احمد تئز دوروب جونگۂنين بيرينين باشينا ايپ ساليب بازاردا ساتماغا آپاردى٠

ايندى سيزه کيمدن خبر وئريم٬ بازار لوطولاريندان٠ سن دئمه شهر بازاريندا يئددى لوطى جماعتى آلداداراق٬ شئيلرى چوخ اوجوز قيمتله آليب اؤز آرالاريندا بولرميشلر٠ هامان لوطولار بيربيريله سؤزلشرلرکى٬ احمد ايندى بازارا جونگه گتيرجک٠ اونو چپيش آدى ايله آلداديب آلاق٬ آپاريب کسيب يئيۂک! لوطولار بو قرارا گليب هرۂسى بازارين بير کونجونه چکيلدى٠

احمد جونگۂنى بازارا گتيرن کيمى او ساعات لوطونون بيرى گليب دئدى:

آى اوغول٬ بو چييشينه نه وئريم؟

احمد جواب وئردىکى٬ اده گؤزون گؤرمور٬ کور دييلسن کى٬ بو چپيش دگيل٬ جونگۂدير٠

سونرا ايکينجى لوطى اؤزونو يئتيريب دئدى:

بو کئچى بالاسينا آلتى شاهى وئريم؟

احمد ايکينجى لوطونون دا يانيندان سووشدى٠ بئلهبئله احمد آلتى لوطودان سووشدى٠ لوطولاردان بيرى جونگۂيه آلتى شاهى٬ او بيرى اوچ شاهى٬ بئلهبئله قيمت قوياراق جونگۂنى احمدين اليندن آلماق ايستۂديلر٠ يئددينجى لوطى نين يانيندان کئچنده او دا دئدى:

اده گتير امليک کئچى بالاسينا ايکى شاهى وئريم٬ آپاريم اوشاقلار اويناتسينلار٠

احمدين لوطولارين کلۂکيندن خبرى يوخ ايدى٠ او جونگۂنى اوچ شاهيا ساتيب بير شاهى سينادا بازاردا چؤرک آليب يئدى٠ ايکى شاهى سينى ائولرينه گتيردى٠

احمد ائوه گلن کيمى آتاسى ايله دعوا ائلۂمگه باشلادى کى٬ سن منه جونگه عوضينه چپيش وئرميشسن٠٠٠

کيشى او ساعات باشا دوشدو کى٬ لوطولار اونو آلداديبلار اودورکى دئدى:

عيبى يوخدور اوغلوم لوطولار سنى آلداديب جونگۂنى چپيش عوضينه اوجوز قيمته آليبلار٠ من اونلاردان عوضينى چيخارام٠

کيشى صاباحى تور گؤتوروب اووا گئتدى٠ ايکى دوشان توتوب ائوه گتيردى٠ دوشانين بيرينى حيطده باغلادى٬ او بيرينى قوجاغينا آليب بازارا آپاردى٠ آروادينا دئدى:

سن خورک بيشير٠ بوگون ائوه قوناق گلۂجک٠ من گئديرم بازارا قوناقلارلا ائوه گلنده سندن خبر آلاجاغام کى٬ آى آرواد٬ خورک بيشيرمى سنمى٠ سنده منه دئييرسن کى٬ آى کيشى٬ دوشان گليب منه دئدى کى٬ آقامين قوناغى وار بير آز خورک بيشيرسين٬ منده بيشيرديم٠ خورکدن سونرا من بير شئيى بهانه ائديب سنينله دعوا ائليۂجگم٠ حرصلۂنيب سنين بوغازينى يالاندان کسۂجگم٠ سنده او ساعات ييخيلارسان٠ ائله کى٬ من سنين قولاغينين ديبينده توتک چالديم٠ اوندا قالخارسان٬ سونرا بير اوزون باغيرساغا قيرميزى رنگ دولدوروب آروادين بوغازينا باغلادى٠ اؤزوده دوشانى گؤتوروب بازارا گئتدى٠

قوجا بازاردا "آى خبرچى دوشان آلان٬ آى خبرچى دوشان آلان" دئييب جار چکدى٠ تئز لوطولار کيشينين باشينا ييغيلديلار٬ خبر آلديلارکى٬ دوشانين خبرچيليگينى يوخلاماق اولارمى؟

قوجا دئدى:

نيه اولمور٠ باخ بو ساعات من اونا سؤز تاپشيرا جاغام گئديب ائوده آروادا دئسين٬ اودا گئديب دئيۂجک٠

او ساعات لوطولاردان بيرى قوجايا دئدى:

اينديکى ائلۂدى٬ اوندا گل يوخلاياق٠

قوجا بونا راضى اولوب دوشانا دئدى:

دوشان٬ گئت آروادا دئه کى٬ قوناغين وار٬ بير آز يئمک بيشيرسين٠

کيشى دوشانى بوراخان کيمى او قاچيب گؤزدن ايتدى٠ بير آزدان سونرا قوجا ائوه گليب آرواديندان سوروشدو:

آى آرواد٬ قوناغيم وار٬ خورک بيشيرمىسنمى؟

آرواد دئدى:

البته بيشيرميشم٬ دوشان گليب دئدى کى٬ آقامين قوناغى وار٬ بير آز خورک بيشير٬ منده بيشيرديم٠

لوطولار گؤردولر دوشان گليب حيطده اوت يئيير٠ او ساعات کيشى لوطولارى ائوه چکدى اوتوردولار٠ آرواد سفره سالدى٠ خورک گتيردى٬ بونلار خورک يئيهيئيه دوشانين قيمتينى خبر آلديلار٠ کيشى دئدى:

بالا٬ من او دوشانا ايکى اؤزو آغيرليقدا قيزيل وئرميشم٠ آنجاق سيز اؤزوموزونکوسوز٬ سيزه اؤز آغيرليغيندا قيزيلا وئررم٠

لوطولار بونا راضى اولدولار٠ خورکدن سونرا دوشانى اؤزو آغيرليغيندا قيزيلا آلديلار٠ بو زامان کيشى آروادينا چاى قويماغى تاپشيردى٬ آروادى چاى قويماغا گئج ترپندى٬ کيشى يالاندان حرصلۂنيب قوناقلارين يانيندا آروادينى يئره ييخيب گويا باشينى کسدى٬ بونو گؤرن لوطولار دئديلر:

آى کيشى سن نۂ قاييردين٠ آروادى نيه اؤلدوردون؟

قوجا حالينى پوزماييب دئدى:

عيبى يوخدور آى اوغول٬ بونون باشينى گؤنده آجيغيم توتاندا بير نئجه دؤنه کسيرم٬ يئنه ساغالديرام٠ اونون علاجى مندۂدير٬ باخ بو توتگى چالان کيمى آرواد ديريلۂجک٠ چونکى بو اؤلو ديريلدن توتکدير٠ دئييب آروادين قولاغينين ديبينده توتگى چالدى٬ آرواد تئز ديريليب آياغا قالخدى٬ لوطولار بو ايشه معطل قالديلار٠ اونلار بير قدر قيزيل وئريب توتگيده آليب گئتديلر٠

ائله کى٬ لوطولار گئتديلر قوجا آروادينا دئدى:

آرواد٬ صاباح لوطولار قاييداجاق٠ من گئديرم قبرستانا٬ اونلار گلنده دئييرسن کى ائله سيز او طرفه گئدن کيمى کيشى اؤلدو٠

لوطولار بازارا گليب دوشانى ائوه بوراخديلار٬ دوشان قاچيب گؤزدن ايتدى٬ لوطولار ائوه گليب گؤردولر کى٬ دوشان يوخدور٠ او ساعات آروادلارينى يئره ييخيب٬ باشلارينى کسديلر٬ سونرا نه قدر توتک چالديلارسا آروادلار ديريلمۂديلرکى٬ ديريلمۂديلر٠

قوجانين اليندن حرصلۂنن لوطولار تئز کيشىنين ائوينه گلديلر٠ قاپيدان ايچرى گيرن کيمى قوجانين آروادى دئدى:

آى اوشاقلار! سيز بيزدن گئدن کيمى قوجا اؤلدو٬ آپاريب باسديرديلار٠

لوطولار اوردان دوز گئتديلر قبرستانليغا گؤردولر کيشى اورادا گيزلنيب٬ احوالاتى قوجايا دانيشديلار٠

قوجا دئدى:

بالا نه اکميشدينيز اونودا بيچدينيز٠ سيز منيم جونگه مى چپيش آدينا اوشاغى آلداديب آلدينيز٠ منده عوضينى چيخديم٠

لوطولار ايستۂديلر کيشىنى دؤيسونلر٠

قوجا دئدى:

اگر آرتيق اسکيک دانيشسانيز گئديب شاها خبر وئررم کى٬ لوطولار آروادلارينى اؤلدوروبلر٠ او ساعات سيزى دار آغاجيندان آسديرار٠

لوطولار قورخودان کور٬ پئشمان چيخيب گئتديلر٠

صاباحى گون قوجا بنالارى چاغيرتديريب ائو تيکديرمگه باشلادى٠

قيرخ مرتبۂلى ائو حاضر اولان کيمى احمد پادشاها خبر گؤندردى کى٬ پادشاهين ايستۂديگى ائو حاضيردير٠ ايندى اودا اؤز سؤزونون اوستونده دوروب قيزينى وئرسين٠ پادشاه٬ وزير٬ وکيل گليب باخدى ائوى بگنديلر٠ پادشاه سؤزونو گئرى گؤتوره بيلمۂدى٬ قيزينى احمده وئردى٠

پادشاهلا اوغلو

قديم زامانلاردا آج گؤز٬ ظاليم بير پادشاه وار ايدى٬ اونون اوغولدانقيزدان هئچ نۂيى يوخ ايدى٬ بير گئجه پادشاه يوخودا گؤرورکى٬ بير درويش اونا دئيير:

اى پادشاه٬ گؤرورم يامان اولاد دردى چکيرسن٬ اونو بيل کى٬ اولادين اولسا پشيمان اولاجاقسان٠

پادشاه دئيير:

نيه پشيمان اولاجاغام؟

درويش دئيير:

نه اکيبسن اونودا بيچۂجکسن٠ سن رعييته ظلم ائلۂييبسن٬ اوغلون دا سنه ظلم ائلۂيۂجک٠

بلى٬ پادشاه يوخوسوندان دوققوز آى٬ دوققوز گون کئچير٬ آروادينين بيراوغلو اولور٠

اوشاق قورشاغاجان ايلان٬ قورشاقدان يوخارى آدام شکلينده دوغولور٬ پادشاه بونو ائشيديب حالى پيسلشير٠

گؤرموشوک کى٬ آدام آى با آى٬ ايل به ايل بؤيويوب بوى آتار٬ اما بو اوشاق ساعات با ساعات بؤيويوب يئکۂليردى٬ بير ايکى ايلين ايچينده اون سککيز ياشيندا اوغلان بويدا اولموشدور و اوغلان بير گون آتاسينين قاباغينى کسيب دئدى:

آتا٬ روم پادشاهينين قيزينى منه آل٬ ائولنمک ايستۂييرم٠

پادشاه دئدى:

آى بدبخت اوغلو٬ سنه کيم قيز وئرر؟

اوغلان دئدى:

اونوبونو بيلميرم٬ اوچ گونه کيمى روم پادشاهينين قيزينى منه آلماسان سنى ائله ووراجاغام کى٬ بيرده اؤزونه گلمۂيۂجکسن٠

پادشاهين جانينا اوشوتمه دوشور٠ وزيروکيلى چاغيريب تدبير ايستۂيير٠ بئله قرارا گليرلر کى٬ آيرى بير قيز تاپيب ايلانى آلداتسينلار کى٬ روم پادشاهينين قيزيدير٠ پادشاه هامان گون اوغلونو چاغيريب دئيير:

صاباح تويوندور٠

اوغلو دئدى:

منه ائله بير توى ائله مليسن کى٬ سنين تورپاغيندا اولان بوتون کاسيبلارين٬ السيزآياقسيزلارين هاميسى اورادا يئييب ايچسينلر٠ دوروب گئدنده ده هر آداما بير خلعت وئرمليسن٠ اگر دئديکلريمى ائلمۂسن٬ اؤزونو اؤلموش بيل٠

بلى٬ پادشاه جانينين قورخوسوندان خزينۂسينين ياريسينى خرجلۂييب اوغلو دئين تويو دوزلتدى٠ اؤزوده بيردله دوز قيزى تاپيب اؤيرتديلرکى٬ دئيرسن روم پادشاهينين قيزييام٬ گئجه ده دوروب ايلان اوغلانين باشينى ازرسن٠ قيز راضيليق وئرندن سونرا توى باشلاندى٠ اوچ گوناوچ گئجه ائله توى اولدو کى٬ بوتون جماعتين هاميسى دا خلعت آليب گئتدى٠ گئجه ياتماق واختى گلنده ايلان باشا دوشدوکى٬ قيز اونو اؤلدورمک فيکرينده دير٠

قيزى ائله ووردوکى٬ او ساعات اؤلدو٠ سحر پادشاه احوالاتدان خبر توتاندا جانينا اوشوتمه دوشدو و اوغلان اوزونو پادشاهى توتوب دئدى:

اينديده منه چين پادشاهينين قيزينى آلماليسان٠ اگر آلماسان سنى ائله ووراجاغام کى٬ قاراليب کؤموره دؤنۂجکسن٠ پادشاه نه قدر يالوارياخار ائلۂدى کى٬ آى اوغول٬ گل سئودادان ال چک٬ منى خطايا سالما٠

اوغلان راضى اولمادى٠ پادشاه بو دفعه بير باشقا قيز تاپيب٬ اولکى کيمى اؤرگتدى٠ اوغلونو چاغيريب دئدى:

صاباح تويوندور:

اوغلان دئدى:

بو دفعه بوتون يوخسوللارى چاغيريب٬ يئددى گون٬ يئددى گئجه توى ائلۂمليسن٠ هاميسينا دا گئدنده خلعت وئرمليسن٠

پادشاه قورخوسوندان خزينۂسينين ياريسينى دا تويا خرجلدى٠ توى گئجۂسى گلين ائوه گلندن سونرا اوغلان بو قيزى دا چاليب اؤلدوردو٠ آرادان بير نئچه گون کئچندن سونرا ايلان آتاسينين قاباغينى کسيب دئدى:

سنين بوتون کلکرينى بيليرم٠ منه آلديغين قيزلار نه روم٬ نه ده چين پادشاهينين قيزلارى ايدى٠ اونا گؤرۂده اونلارى اؤلدوردوم٠ بو دفعه منه هند پادشاهينين قيزينى آلماليسان٠ اؤزوده قيرخ گون٬ قيرخ گئجه ائله بير توى ائلۂمليسن کى٬ دونيادا هئچ کيم بئله توى گؤرمۂميش اولسون٠

پادشاه گؤردوکى٬ بو دفعه اوغلونون دئديگينى يئرينه يئتيرمۂسه جانينى قورتارا بيلميۂجک٠ اودورکى٬ بوتون وار يوخونون هاميسينى تؤکوب هند پادشاهينين قيزينى آلدى٠ خزينۂسينده نه قدر قيزيلگوموش وارديسا هاميسينى کاسيبلارا پايلادى٠ خزينه تمام بوشالدى٠

توى گئجۂسى پادشاهين الى اورۂگينين باشيندا قالدى کى٬ يقين ايلان بو قيزيدا ووروب اؤلدورۂجک٠ اوندا هند پادشاهينا نه جواب وئرۂجگم؟ هر طرفدن ايلانلا قيزا گودوکچو قويدو٬ گودوکچولر گؤردولر گئجۂنين بير واختى ايلان دؤنوب بير گؤزل اوغلان اولدوکى٬ ائله بيل اون بئش گئجۂليک آيدير٠ آداملار تئز گئديب گؤردوکلرينى پادشاها سؤيلۂديلر٠ پادشاه سئوينديگيندن بيلمدى نه ائلۂسين٠ سحر اوغلونو يانينا چاغيريب دئدى؟

اوغول بونه احوالات ايدى٬ بير منى باشا سال گؤروم سن نيه منه ظلم ائلۂدين٬ خزينۂمى بوشالتدين؟

اوغلان دئدى:

بوتون بونلار سنين ائلۂديگين ايشلرين بهرۂسيدير٬ نه اکميشدين٬ اونودا بيچدين٠ ظلمله ييغديغين واردولتى کاسبلارا قايتاردين٠ منده جماعتين آلقيشدعاسيندان قشنگ بير اوغلانا دؤندوم٠

سئحرکار پادشاه و سئحرکار وزير

بيرى وار ايدى٬ بيرى يوخ ايدى٠ اصفهانين بير پادشاهى وار ايدى٠ بو پادشاهين اليندن هر بير ايش گليردى٠ بير گون پادشاه وزيرينه دئدى:

وزير٬ دونيادا اولان بوتون صنعتلرى بيليرم٬ سئحرکارليغى دا گرک اؤيرنم٬ گئت بير سئحرکار چاغير:

وزير گئديب بير سئحرکار چاغيردى٠ وزير سئحرکارلا پادشاها بير خلوت يئر دوزلتدى٠ سئحرکار باشلادى پادشاها سئحر٬ جادو٬ افسون اؤيرتمگه٠ وزير ده اؤزونه بير خلوت يئر دوزلتميشدى٬ اودا سئحر اؤيرنيردى٬ سئحرکار بوتون سئحرلرى پادشاها اؤيرتدى٠

پادشاهدان چوخلو خلعت آليب گئتدى٠ پادشاه ائله بيليردى کى٬ اوندان باشقا سئحر٬ جادو بيلن يوخدو٠

بير گون پادشاه وزيرله شيکارا چيخميشدى٠ پادشاه دئدى:

بير اويون چيخاراجاغام٠

وزير دئدى:

چيخارت گؤروم٠

پادشاه بير جيران جمدگى گؤردو ٠ او ساعات پادشاه جيران جمدگينه گيريب بيرجيران اولدو٠ وزير ده پادشاهين دونونا گيريب پادشاه اولدو٠ پادشاه چيخيب گئتدى٠ وزير پادشاه دونوندا سارايا گليب دئدى:

وزير اؤلوبدو٠

هامى بو سؤزه ايناندى٬ وزير پادشاهليق ائلۂييردى٬ آنجاق باش کنيزين يانينا گئده بيلميردى٠ او بيرى طرفدن پادشاه بير طوطو قوشو اولدو٠ صياد بونو توتدو٠

طوطو قوشو دئدى:

منى آپار اصفهانا٬ بئش يوز تومنه سات ٠

صياد بونو گؤتوروب آپاردى اصفهانا٬ آپاريب قاضىنين قاپيسينا دئدى:

بو طوطو قوشونو اوجوز ساتيرام٬ بئش يوز تومن قيمتى دير٠

قاضى طوطو قوشونو بئش يوز تومنه آلدى٠ طوطو قوشو گؤردو قاضى شريعتين قانونلارينا عمل ائلۂمير٠ طوطو اونا دئدى:

قاضى٬ شريعت قانونلارينان گئتميرسن ها٠

بير قيزلا بير تاجير اوغلونون شيکايتى وار ايدى٠ قاضى بو شکايتى کسه بيلميردى٠ قاضى طوطو قوشونو وکيل ائلۂدى٬ کى بو شکايتى کسسين٠

قيز گلدى طوطونون يانينا دئدى:

فلان تاجيرين اوغلو مين تومن وئريردى٬ ال وئرميرديم٠

ايندى هامان مين تومنى تاجير اوغلوندان ايستۂييرم٠ او منى آلداديب پول وئرمۂييب٠

طوطو امر ائلۂدى بير گوزگو گتيرديلر٠ اوغلانا دا دئدى:

گئت مين تومن پولى بورا گتير

تاجير اوغلو مين تومن چيخارديب طوطو قوشونا وئردى٠ طوطو قوشو مين تومن تاجير اوغلونا وئرمک ايستردى٠ تاجير اوغلو الينى اوزاتدى٠ پولدا الينده ايدى٠ پول گوزگويه دوشدو٠ قيزا دئدى:

گئت پولونو گؤتور٠

قيز گؤزگونون قاباغينا گئتدى٬ دئدى:

آخى پول يوخدو٬ شکلى گوزگويه دوشوب٠

طوطو دئدى:

ائله گؤروشمۂيين بئله ده پول آلماغى اولار٠ سنله کى٬ گؤروشمۂييب تا سنه پول وئرسين٠ چيخين گئدين٠

هامى طوطو قوشون شيکايته بئله باخماسينا آفرين سؤيلۂدى٠ پادشاه بونو ائشيتدى٠ چوخ باهايا قاضى دان طوطو قوشونو آلدى٠ طوطو قوشو پادشاهليق قايداسينى پادشاها اؤيرديردى٠

بير گون پادشاه طوطو قوشونا دئدى:

باش حرم منه ال وئرمير٬ نه جور ائلۂييم؟

طوطو قوشو دئدى:

من اونو يولا گتيررم٠

پادشاه طوطو قوشونو باش حرمين يانينا آپاردى٠ طوطو قوشو باش حرمه دئدى:

خانيم٬ بير نئچه ايل بوندان قاباق او قدر کؤک ايدين کى٬ قاپيدان ايچرى گيره بيلميردين٠ ايندى نه اولوب کى٬ بئله آريقلاميسان؟ ضعيفلۂميسن؟

خانيم دئدى:

منيم گؤزوم پادشاهدان سو ايچمير٠ او٬ منيم اريم دگيل٠ اريمين فيکرينى چکمکدن گونگونده ارييرم٠

بير نئچه گون بئله گلدى کئچدى٠ بير گون طوطو قوشو بوتون احوالاتى خانيما دانيشدى٠ دئدى:

او وزيردى٬ منى طوطو قوشو ائلۂييب٠

خانيم دئدى:

بس من نه ائلۂييم؟

طوطو قوشو دئدى:

پادشاهين اؤزونو بورا چاغير٬ دئگينه اويون چيخارت٠ او٬ اويون چيخارداجاق٠ داليسينان ايشين يوخدو٠

خانيم وزيرى يانينا چاغيريب دئدى:

سن منيم گؤزومسن٠ سنى بير دقيقه اؤزومدن کنارا قويمارام٠ بير اويون چيخارت٬ تاماشا ائليۂک٠

پادشاه دئدى:

نه اويون چيخارديم؟

خانيم دئدى:

تويوق اول٠

وزير سئحر اوخويوب بير تويوق اولاندا٬ طوطو اوساعات پادشاه دونونا دوشدو٠ امر ائلۂدى تنديرى يانديرديلار٬ تويوغو تنديره آتديلار٬ تويوق دونوندا اولان وزير يانيب کول اولدو٠

پادشاه اؤز تاختيندا اگلشدى٬ باش حرمه چوخ حرمت ائلۂدى٠ قالان حرملرى قوودى٠

صمد بهرنگى و بهروز دهقانى نين آنا ديلينده توپلاديقلاری آذربايجان ناغيللاری اوزۂرينده چاليشمالاری

دوغما ائل اوغلو٬ يورولماز آختاريجی و باريشماز يازيچی صمد بهرنگی نين چوخ ساحه لی ادبی-بديعی چاليشمالارينين ان اؤنملی قوللاريندان بيری٬ اونون اوشاق فولكلوروموزو و خالق ادبياتيميز ايله ايلگيلنمه سی٬ خالق ادبياتيميزی توپلاييب آراشديرماسی و يئری گلنده اونلارين نشری اوچون چاليشماسی٬ فولكلوروموزون ان گوجلو قولو اولان ناغيللاريميزدان ايلهام آلاراق٬ دونيا مقياسيندا شهرت قازانان اوشاق ناغيللاری٬ اؤز آدی ايله دئسك٬ صمدين قصه لرينی يازيب ياراتماقدا شرفلی امك گوسترمه سی اولموشدور.

بوتون پداقوژی-تربيه وی گؤروشلرينده بيرينجی يئری اوشاقلارا وئرن و اونلارى گله جك دونيانين قوروجولاری اولدوقلارينا اينانان صمد٬ آذربايجان فولكلورونو توپلاماقدا بيرينجی يئرده اوشاقلارين هاميدان چوخ ماراقلانديغی و سئوديگی ناغيللارا وئرميشدير. من سيزه صمدين و اونون ياخين امكداشلاريندان ناغيللاريميزی توپلاييب نشر ائتمكده صرف ائتديكلرى شرفلى امگی ال يازما نسخه سی تاپيلديقدان سونرا يازديغيم باشلانيشلا تانيش ائتمگی يئرلی سانيرام.

اونلار ايكيسی آذربايجان ديلينين يازيب-اوخوماغی ياساق اولدوغو ديلده يازيلان كيتابلاری يانديريلماسی ائشيتديلر و دويدولار. ائشيتديكلری و دويدوقلاری بو ماجرادان يوكسلن آلوو٬ اونلارين روحونا و وجودونا جومدو و بوتون حيات بويو اونلارى دوشوندوردو.

اونلاردان بيرى٬ صمد٬ اؤز آنا ديلينه بسله ديگى اينامى ۱۳۴۲ –نجى ايلده٬ ايلك اثرى ساييلان و اؤزو دئميشكن اونو" تاليفات صاحبى" ائله ين "پاره پاره" ايله گؤستردى. بو ياراشيقلى و ييغجام اثره عمومى بير باخيش بئله٬ اونو توپلايانين اؤز آنا ديلينده درس اوخويا بيلمه ديگينه باخماياراق٬ بو ديلده چاغلايان شعرين ان درينليكرينه وارماسينا جانلى ثبوتدور. او٬ بو مجموعه ده نظره آلديغى و توخوندوغو اوتاى-بوتاى شاعيرلرينين ان گۇزل و مضمونلو شعرلرينى٬ يوزدن چوخ خالق باياتيسى ايله يئرلشديرميشدير. بو ايلك اثرين بوراخيليشى صمده باها باشا گلدى٬ محكمه يه چاغيريلدى٠ كيتابدا "آذربايجان" شعرينه يئر وئرديگى اوچون تهمتلندى. بئله ليكله كيتاب ياساق ائديلدى و پهلوى رژيمينده اونون بير داها چاپ ائديلمه سينه يول وئريلمه دى.

منله بو ايكي امكداشين آراسيندا٬ بير-بيريميزى گۇرمه دن جانلانان حضورى دوستلوق و ياخينليقدا ائله بو كيتابلا باشلادى. اونلار٬ او بيرى امكداشلارى ايله بيرليكده٬ آذربايجاندا ايللرجه غريبسه ميش و بوخوولانميش آنا ديلين و ميللى وارليغين جارچيسى و موشتولوقچوسو كيمى٬ چوخدان برى يورد-يوواسيندان ديدرگين دوشموش بيزيم كيمينلرين داوامچيسى اولدولار.

اونلار كيتاب چانتاسى چيگينلرينده٬ كاغاذ-قلم اللرينده٬ خالقا و وطنه بسله ديكلري دويغولار اوركلرينده٬ بيرينجى مكتب معلمى وظيفه سينده آذربايجان كندلرينه يول آچديلار٬ جانلاريندا آليشان آلوو اوشاقلارا آليشديلار٬ اونلارلا قايناييب قاريشديلار. اوشاقلار اوچون آقا معلم يوخ٬ بلكه "صمد عمى٬ بهروز عمى" اولدولار. تبريز اونيوئرسيته سينى بيتيرديكلرى اوچون٬ اورتا مكتبده درس وئرمه گه حقلى اولسالاردا٬ بيرينجى مكتبده درس وئرمه گى داها دگرلى سانديلار. آذربايجان فولكلور نمونه لرينى ده ائله هامان مكتبلرينده٬ درس وئرديكلرى كندلردن و خالق ايچه ريسيندن توپلاماغا باشلاديلار. آغيزلاردان چوخلو ناغيل٬ باياتى٬ تاپماجا٬ قوشماجا و ائل سۇزلرى توپلاديلار. بير سيرا كندلرين منوقرافياسينى يازديلار. بو اله گتيرديكلرين بير قيسمينى يئرى گلينجه او گونكو مطبوعاتدا و بير قيسمينى ده آذربايجان افسانه لرى (فارسجا)٬ قوشماجالار و تاپماجالار عنوانى ايله چاپ ائده بيلديلر. لاكين اونلارين توپلاديقلارى فولكلور نمونه لريندن هله چاپ اولمايانلارى دا واردير...

***

صمدله بهروزون آذربايجان ناغيللاريندان توپلاديقلارى ناغيللار٬ جنوبى آذربايجاندا بو گونه قدر ييغيلميش ان دگرلى مجموعه لردن بيريسيدير. ماراقلى بوراسيدير كى٬ بو مجموعه نين ده ائله اونو توپلايانلارين اؤزو كيمى غريبه طالعى اولموشدور.

اونلار٬ ائل ايچيندن توپلاديقلارى بو ناغيلارى واختي ايله آذربايجان ديلينده نشر ائتديرمه گه امكان الده ائده بيلمه ديكلرى اوچون چاره سيز فارسجايا چئويرميش٬ اونون بيرينجى جلديني تبريزده و ايكينجى جلدينى ده تهراندا نشر ائتديرميشلر.

هامان ايللرده بير تصادف اورتايا چيخدى كى٬ من باياتى لاردان توپلاديغيم مجموعه نى تبريزده و آذربايجان ديلى گرامرينين اساسلارى ( مبانى دستور زبان آذربايجان) كيتابينى تهراندا چاپ ائتديره بيلديم. بو كيتابلارين چاپ اولوب ياييلماسى صمدله بهروزا قاناد وئردى و اونلارى گؤردوكلرى ايشده بير داها روحلانديردى. صمد محبتله دولو بير مكتوبدا گرامر كيتابينين اورتايا چيخماسى بؤيوك حادثه ساندى و اونون دؤنه-دؤنه فايدالانديغينى بيلديردى و بهروز باياتيلارين ايكينجى چاپينى حاضيرلاماقدا جان آتماغا٬ اونا تصويرلر و تابلولار چكديرمه گه باشلادى.

۱۳۴۷-نجى ايلين ياييندا من يئنه تبريزه گلديگيم سيرادا صمد و دوستلارى ايله گؤرشدوم. بهروز او ايل هانسى سميناردا-اولا بيلسين اوشاق ادبياتى سميناردا اشتراك ائتمك اوچون اسپانيايا گئتميشدى. بيز آيريلاندا صمد مني بير طرفه چكيب و دئدى من فولكلور باره ده يازى-پوزولاريميزى هر نه وارسا سيزه تاپيشيراجاغام. بونو بهروز دا بيلير. سيز اونلاردان ايسته ديگينيز كيمى٬ حتى بيزلردن آد آپارمادان بئله يئرى گلينجه استفاده ائده بيلرسيز. درديزه ديمه سه ده٬ بير طرفه بوراخارسيز. ايندى ايسته ييرسيز من اونلارى سيزه گتيرم و ايسته ييرسيز ده تهرانا گؤنده ريم؟ دئديم تهرانا گؤنده رمه نيز داها ياخچى اولور.

آز مدت سونرا صمدين گؤندرديگى باغلاما ان تهلكه لى گونلرده گليب منه چاتدى و من اونا ال وورمادان٬ هله اؤز ال يازمالاريملا بيرليكده بيريسينه امانت تاپيشيرديم. او امانت بورادا دانيشماغا لزومو اومايان سببلردن آسيلى اولاراق٬ ۲۵ ايل سونرا گليب يئنىدن منه چاتدى و هله نه ياخچى كى٬ گليب چاتدى٬ اؤز يازى-پوزولاريمدان چوخ صمد و بهروزون فلكلور باره ده توپلاديقلارى منى چوخ سئوينديردى. آرزى ائديرم و ائله بيليرم بو صمدين و بهروزون دا آرزوسو اولموش اولسون٬ بو ناغيللار ائله همان يازيلديغى اوسلوب و املادا و امكان قده ر اونلاردا ال آپارمادان چاپ ائديلسين...

**صمد بهرنگي و بهروز دهقاني نين سونرادان تاپيلميش آذربايجان ناغيللارينا يازيلميش مقدمه ده ن.

حلالزاده قردش ايله حرامزاده قردش

بير گون وار ايدى٬ بير گون يوخ ايدى. بير دانا حلالزاده قردش وار ايدى٬ بير دانا حرامزادا٬ شهرده داها ايش يوخ ايدى. بونلار دئييرديلر: نه ائليه ك٬ نه ائلميه ك؟ دئيه رلر: دوراق گئدك بير آيرى شهرده ايش تاپاق.

بونلار دستملارينا چورك باغلارلار٬ دوشرلر يولا. ناهار چاغي يئتيشرلر بير سويون باشينا. حرامزادا قردش دئيه ر: چؤره گينى آچ يئيه ک. آخشام دا منيمکين يئيه ريک.

حلالزاده قردش بير سؤز دئمز. دستمالين آچار باشلارلار يئئمه گه. سونرا گينه دوشرلر يولا. آخشام چاغى يورغون-آرغين يئتيشرلر بير يئره. حلالزاده قردش دئيه ر: قردش٬ ايندى ده من آجام. گتير چؤرگيندن يئيه ک٬ دئيه ر: اوغلان٬ گئت ايشينين داليجا! چؤرک آنجاق منى گؤرر.

نه قدر ايللاه ائلر٬ اولماز. آخيردا اونلار ساواشارلار. حلالزادا قردش بير طرفه گئدر٬ حرامزادا قردش بير طرفه.

حلالزاده آج٬ سوسوز گلر يئتيشر بير ماغارايا٬ دئيه ر گئجه نى بورادا دالدالانيم سحر دوشوم یولا. گيرر ماغارا يه گؤرر هئچ کيم يوخدو. بيردن-بيره گؤرر آياق سسى گلير٬ تئز قاچار گيره ر بير دالدا يئرده گيزله نر.

گونبولدويا-گونبولدويا بير دانا آيي گلر بير آز سونرا-تاپبيلدايا-تاپبيلدايا بير قورد٬ سونرا بير تولکو. بونلار گلرلر اوتورارلار ماغارا نين ايچينده.

قورد دئيه ر: آيی قرده ش٬ کئفين برک کؤک دی٬ نه وار؟ دئيه ر: نه اولاجاق٬ بير دانا خرابه تاپميشام آلتی بوتون خزانه دی. گونده گئديرم اورا بير-ايکی تپيک وورورام گونبولدور. سونرا قولاغيمی داييرام قولاق آسيرام.

قورد دئيه ر: بس٬ مندن خبرين يوخدو. پادشاهين قيزي نوخوش دو. هر نمنه حکيم گتيريبلر اولماييب. داواسين من بيليرم. بير دانا سورو وار٬ ايچينده بير قره قويون٬ او قويونون بئينين قورودسان٬ قيزين بورنونا پوفله سن٬ قيز توخدار. من گونده گؤز ائله ييرم اونو قاچيردام. آمما حيف کی٬ چوبان منه گؤز وئرير٬ ايشق وئرمير. منيم ده شوق-ذوقوم اونادی.

تولکو دئيه ر: ائله ده قولاق آسين منه٬ بير دانا تپه وار٬ اونون یانيندا بير آقچا سيچان يوواسی وار. بو آقچا سيچان گونده قيزيللاری يوواسيندان چيخاردار سره ر گون قاباغينا اوستونده مللاق سالار. منده اوتورارام تپه نين باشيندا اونا تاماشا ائله رم.

بونلار بير قدرده دانيشاندان سونرا باشلارين قويارلار ياتارلار.

اوغلان اؤز-اؤزنه دئيه ر: آی آلاه٬ نئجه اولایدی من سحر چاغى ساغ-سالامت بورادان چيخيب گئديديم!

سحرچاغی آيی گونبوويا-گونبولدويا گئدر٬ قورد تاپبيلدايا-تاپبيلدايا. تولکوده گئدر. اوغلان چيخار ائشيگه٬ گئدر تپه نين یانينا. گؤرر بلی٬ تولکو قردش اوتوروب تاماشا ائله يير سيچانا. بير داش آتار تولکونون قابيرقاسينا. تولکو دابانا قووت قويار قاچار. سيچان قيزيللاری گون قاباغينا سريب اوستونده مللاق ساليردی. اوغلانين سسين ائشيتجک قاچار گيرر یوواسينا. اوغلان گلر قيزيللاری گؤتورر دولدورار جيبينه گئدر سورونون يانينا. بير قدر پول وئره ر قره قويونو آلار. باشين کسر. لشين وئره ر چوبانا. گتيرر بئينين قورودار تؤکر بير شوشه يه. گلر شاهين عمارتينين قاباغيندا باشلار: حکيمم٬ طبيبم!

شاهين آداملارى چيخار دئيه ر: اوغلان اينديه جه نمنه حکيم گليب بو قيزی توخدادا بيلمه ييبلر٬ شاه وئريب باشلارين کسيبلر. گل قوی چيخ گئت!

اوغلان دئيه ر: اولسون٬ منده باجارا بيلمه سم٬ منی ده اؤلدورتسون.

اوغلانى گتيررلر ايچريه. دئيه ر: هامی اوتاقدان چيخسين. هامی چيخار. قيزيلان اوغلان تک قالارلار. اوغلان شوشه نی چيخاردار٬ بير آز پوفلر قيزين بورنونا٬ قيز آسقيرار دورار آياغا.

قيزتوخدادی٬ سئوينديگيندن بيلمز نه ائله سين. دئيه ر: منى گل آل

هر طرفدن اوغلانين باشينا قيزيل ياغديرارلار.

شاه دئيه ر مندن بيرزاد ايسته!

اوغلان دئيه ر من هئچ زاد ايسته ميرم٬ دئديگين کيمى قيزينی وئر منه بير ده شهرين ائشيگينده کى خرابه نی.

شاه دئيه ر: اولسون٬ قيزيمی وئرديم سنه. خرابه ده سنين.

اوغلان گلر خرابه نى سؤکدوره ر. خزانۂنی چيخاردار. سونرا بير دانا گؤزل-گؤيچک عمارت دوزلتديره ر٬ شاهينکينداندا آرتيق٬ قيزى دا آلار.

بير گون کوله فرنگى ده اوتورموشدو گؤرر حرامزادا قردش جيريم-جيندا ايچينده ال-آياق نه شيخدا اورادان کئچير. اونو يانينا چاغيرتديرار.

دئيه ر: اوغلان منی تانيرسان؟

دئيه ر: قوربانين اولوم٬ یوخ!

دئيه ر: من هامان آدامام کى٬ بير تيکه چؤرکدن اؤترو مندن آيريلدين.

بو اوغلان بير باشين قاوزار دوروست باخار گؤرر اؤزودو.

دئيه ر: سن نه ائله دين بئله دؤولتلى اولدون؟

اوغلان باشينا گلن حال-قضيه نى بونا دئيه ر.

دئيه ر: منده گئتسم اولار؟

دئيه ر: بيلميرم.

حرامزادا قردش دورار گئدر ماغارا دا گيزله نر. بير آز سونرا گونبولدويا- گونبولدويا بير آيی گلر. سونرا تاپبيلدايا-تاپبيلدايا بير قورد. سونرا تولکو. بونلار بئکئف-بئداماق اوتورارلار يئره. بيردن تولکو دئيه ر: قردشلر٬ بيز اوندا کی بورادا دانيشيرديق حتما بير نفر بني آدام قولاق آسيرميش. دورون بورانی بير آختاراق.

دورارلار آياغا. ماغارا نی آختارارلار. اوغلانی تاپارلار٬ بودارلار.

حاجی صياد قيزی

گونلرين بير گونونده بير حاجی صياد وار ايدی٬ بير ماللا دوستو. ماللا حاجينين قيزينا درس دئيه ردی. بير گون حاجي صياد ايستر گئتسين مکه يه. اوغلون آروادين دا آپاريردی. ماللا حاجينی قورار کی٬ قيزی پرينى آپارماسين٬ درسدن دالی قالار. حاجی صياد بير آدام آختاريردی کی٬ پرينی اونا تاپيشيرا .

ماللا دئيه ر: حاجی آقا اؤزوز بيلرسيز٬ آمما قويون منيم يانيمدا٬ اؤزوم سندن آرتيق موغايات اولارام.

حاجی دئيه ر عيبی يوخدو. قيزی قويار ماللانين يانيندا. آروادين اوغلون گؤتورر گئدر. بئش گون٬ اون گون کئچر. گونلرين بيرينده مالا ايستر قيزا ساتاشا. قيز دئيه رکی٬ آغام منی سنه تاپيشيرب. هئچ اوتانميرسان؟ پيس دی. ساققاليندان اوتان باری.

ماللا دئيه ر: اولان دگيل٬ گرک باشينی منلن بير ائليه سن!

قيز گؤرر ماللا ال چکن دگيل. دورار آفتافا گؤتورمک آدينا چيخار ائشيگه٬ باش آلار گئدر. چؤللو-برری بياباندا يئتيشر چشمه قيراغينا. بير دانا آغاج وار ايدی. چيخار آغاجا٬ اوتورموشدو فيکيرلشيردی کی٬ گؤره سن نه ائله ييم٬ نه ائله مه ييم؟ گؤره سن باشيمين قضا-قدری نه دی؟

سن دئمه پادشاه گلير آتين سويارسين٬ گؤرر آت سودان اولکور. باخار سويا گؤرر آدام شوقی دوشوب سويا. بئله باخاندا آغاجا٬ گؤزل بير قيز گؤرر. بير گؤيولدن مين گؤيوله قيزا وورولار.

قيز دئيه ر: قيامت گونو قارداشيم٬ باخما منه! گؤروسن باش آچيغام. قوی گئت ايشينه!

پادشاه دئيه ر: اولماز٬ گرک دئيه سن کيمسن؟ نه کاراسان؟ نه سن؟ گرک گله سن منلن گئدک.

قيز دئيه ر: گؤرورسن باش آچيغام. هئچ يانا گئده بيلمه م.

پادشاه دئيه ر: ايندى کی باش آچيق گلن مه سن٬ پالتويومو آتيم٬ سال باشينا گئدک. قيز بورونر دوشر آشاغايا. پادشاه اونو آلار آتين ترکينه گتيرر شهره. قيز آچار باشينا گلنی دئيه ر. پادشاه پيغمبرين شريعتی لن٬ آلاهين بويوردوغويلان ماللا چاغيرار٬ کبين کسر٬ قيزی آلار. وورار بير مدت بونون اوستوندن کئچر. قيز بير جوت اوغلان دوغار. بير ايل٬ ايکی ايل٬ اوغلانلار اولارلار اوچ-دؤرد ياش. بونلار بورادا قالماقدا اولسونلار. سنه دئييم کيمدن؟ حاجی صياددان٬ ماللادان.

پری قويوب قاچاندان سونرا ماللا گؤتورر کاغاز يازار کی٬ حاجی باشينا خيير! قيزين پيس-پيس ايشلردن چيخير. گل صاحاب دور! من قاباغين آلا بيلميرم. حآجی صياد دا اوغلونا دئيه رکی٬ اوغول منيم آبريم وار٬ داها شهره گئده بيلمه رم. گئده سن باجينی اؤلدوره سن٬ دونونو قانا بولارسان٬ گؤنده ره سن منه٬ اوندا گلم شهره. يوخسا نه قدر باجين پری ديری دی شهره گلن مه رم.

اوغلان گلر شهره٬ سوراقلاشار بيلر کی٬ باجيسی گوناهسيز ايميش. آختارار باجيسين تاپانماز. بير دانا قوش وورا باجيسينين دونلاريندان بيرين بلر قانا گؤنده ره ر دده سينه کی٬ باجيمی اؤلدوردوم٬ گل. بيلر کی دده سی ماللانين سؤزون قويوب اونون سؤزونه باخمايا جاق. هئچ زاد بيلديرمز.

پری بير گون اوتورموشدو٬ دده-ننه سی يادينا دوشر٬ اورگى توتولار٬ باشلار آغلاماغا. پادشاه گلر دئيه ر کی٬ پری نه اولوب؟ نيه آغليرسان؟ نه فيکيرين وار؟

پری دئيه ر: آللاهدان گيزلين دگيل٬ سندن نه گيزلين. به٬ بئله... دده-ننه م ياديما دوشوب.

پادشاه دئيه ر: منه ممکن اولماز سنی آپارام. هر زامان دئسن وزيريمی قوشوم گئت گؤر گل.

پادشاه وئرر سله-سوقت توتارلار٬ کجاوه يوندورارلار. وزيری قوشار دئيه ر: وزير آپار اؤتور دده سی ائوينه٬ قاييت گل. سونرا گئدرسن گتيررسن.

پری اوغلانلارين دا گؤتورر وزيريله يولا دوشرلر.

بير گون چؤلده دوشموشدولر دينجلمه گه. وزير قيزا بند اولار. دئيه ر کی٬ گرک باشينی منلن بير ائليه سن! ائله مه سن بير اوغلونون باشين کسرم.

قيز گؤرر پيس گتيريب. آز دئيه ر٬ چوخ دئيه ر٬ اولماز. وزير دورار گؤزونون قاباغيندا بير اوغلونون باشين کسر. دئيه ر: ايندی نه دئييرسن٬ باشينی منلن بير ائله ييرسن يا يوخ؟

پری دئيه رکی٬ يوخ!

وزير دورار او بيری اوغلونون دا باشين کسردئيه ر: ايندی باشين منلن بير ائله ييرسن٬ ائلۂ مۂ ييرسن اؤزونوده اؤلدورجگم.

پری دورار ائشيگه چيخماق ماهاناسينا اوزاقلانار. چرقتين باشينا سالار٬ اکيلر. وزير ها گؤزلر گؤرر پری اوتوروب گلمير. گئدر گؤرر پری هاردادی: قريبه اليمه رنگ قويدو. قاييدار گلر پادشاها دئيه ر: آپارديم اؤتوردوم. آمما پيس آداما بنزه يير. هردم دوروردو اويان-بويانا گئديردی. شهرلرينه اؤتوردوم گلديم. هئچ ائولرين ده تانيماديم.

پری باش آلار گئدر. بير چوبانا راست گلر. بويون-قولاغينداکی قيزيللاردان وئرر بير دانا قويون آلار. چوبانا دئيه ر باشين کسر٬ قارنين چيخاردار. اونو چئويره ر باشينا اولار بير کئچلجه. بير دست کؤهنه کيشی پالتاری آلار گئدر اؤز شهرلرينه. اوياندا-بوياندا٬ بازاردا سسلر: آی منی نؤکر توتان!.. آی منی نؤکر توتان!..

دورار دده سينه راست گلر. حاجی صيادين اورگی قيزی خوشلار. دئيه ر: اوغول٬ منه نؤکر اولارسان؟ دئيه ر: نيه اولمارام. هاردا چؤرک چيخا٬ اولارام.

پری سيررينی دده سينه بيلديرمز. حاجی صياد پرينی آپارار ائولرينه٬ دئيه ر: آرواد گل باخ! بير دانا نؤکر تاپميشام.

آروادی باخار دئيه ر: گؤزلری٬ نئجه منيم قيزيما بنزير!

پری ائوده باشلار ايشه. حاجی صيادين آروادی گؤرر بو بئله٬ نؤکرچيليک باشارمير. ائله ائو ايشلرين گؤرور. ياخجی٬ ائوه زينت وئرير. اوغلان دا باخيردی پری يه دئييردی: ننه٬ باخ گؤر نئجه باجيما بنزير!

پری اؤزونه چوخ حرمت قازانار. ائوده اوغول تکين اولار.

بونلار بورادا قالماقدا٬ سنه دئييم وزيردن٬ پادشاهدان.

بير گون پادشاه اوتورموشدو٬ وزيره دئيه ر: وزير٬ قيز چوخ يوباندی٬ دور گئدک تاپاق گتيرک.

دورارلار درويش پالتاريندا گلرلر شهره. دولانيرديلار. بير کئچلجه بونلاری گؤرر تانير. گلر ائوه. حاجی صيادا دئيه ر: آقا٬ اجازه وئرسن ايکی دانا قوناغيم وار٬ بو گئجه ليگه بورادا قالارلار.

حاجی دئيه ر: اوغول بولار نه سؤزدو؟ ائو اؤزونونکی دی. ايکی اولماسين٬ يوز اولسون.

کئچلجه گلر بير ديليلن بونلاری دانيشديرار. دئيه ر: گلين گئدک گئجه نی منه قوناق اولون.

دئيه رلر: بوشلا چيخ گئت! سن نؤکر بابانين بيری٬ سنين ائوين هاردا ايدی کی٬ بيزی ده قوناق آپارارسان؟

دئيه ر: سيزين نه ايشيز وار؟ منيم آغاما ارکيم وار.

گؤتورر وزيريلن پادشاهی گتيرر.

گئجه اوتورموشدولار دانيشيرديلار. پری دئيه ر: آقا٬ اجازه وئرسن ماللانی دا چاغيراق. ماللالار خوش صحبت اولارلار. دانيشسين قوناقلاريميز داريخماسينلار.

حاجی دئيه رکی٬ گئت چاغير. ماللادا گلر. اوتورارلار٬ قيز اوياندان-بوياندان صحبت سالار. پادشاه دئيۂر: مثل دن-زاد دان دئيين٬ درويشلرده صحبت چوخ اولار.

پادشاه دئيه ر: کئچللر ياخجی اوخوماق٬ شعر بيلرلر٬ سن دئه قولاق آساق.

پرينين دردلری دئشيلر. آچار آغزين دئيه ر:

آديم پری٬ حاجی صياد قيزی يام٬

گؤيده پاريلدايان دان اولدوزويام.

گئتدی٬ گئتدی بير درده انديردی٬

اوتوران وزير بير جوت اوغلوم اؤلدوردو٬

دوستوم آغلار٬ دوشمانيمی گولدوردو.

دئديم: ای قانيما قان آلان درويش٬

آتادان٬ آنادان مهربان درويش!

ماللانين ميلابی دوشر ايچينه. وزيرين سويو سوزولموش دوشر ال-آياغا. دده سی اوياندان قالخار٬ ننه سی بوياندان٬ دئيه رلر: اوغول٬ او سؤزلری بير ده دئه!

پری باشلار باشينا گلنی دئيه ر. اوندان٬ بؤرکون گؤتورر. هامی تانيار. پادشاه دا اؤزون گؤسترر.

سحر اولار٬ قيزی آپارارلار حاماما. پادشاه وئرر وزيری٬ ماللانی آسديرار. حاجی صياد وئرر يئددی گون٬ يئددی گئجه توی-تاباق چالديرار. ائولر شمع چيراغی٬ داغلار گوه ن چيراغی. قيزينی تاپيشيرار پادشاهين الينه. پادشاه گؤتوره ر گئدر.

يئددی قيز دده سی٬ يئدی اوغلان دده سی

بير گون وار ايدی بير گون يوخ ايدی. آللاهدان سوای هئچکس يوخ ايدی. ايکی دانا قردش وار ايدی. بيرينين يئدی قيزی٬ او بيرينين يئددی اوغلو. يئددی اوغلان دده سی هر وقت قردشين گؤره نده دئيه ردی: سلام عليکم٬ يئددی قانجيق آتاسی! بو قردش باشين سالاردی آشاغا٬ گلردی ائوه.

بير گون يئنه توتولموش٬ پوزغون ائوه گلر. بؤيوک قيز دئيه ر: آتا٬ نه اولوبدو؟

دئيه ر کی٬ عميز گونده بئله دئيير...

قيز دئيه ر:صاباح سن ده دئنه " عليک السلام" يئددی کؤپک يئيه سی! بير اوغلان سندن٬ بير قيز مندن٬ گؤندر٬ قوشاق گئتسينلر چؤرک قازانماغا. گؤره ک هانسی ياخجی قازانار"

صاباح قردش راست گلر٬ دئيه ر: سلام عليکم٬ يئددی قانجيق آتاسی!

بو بيری قردش باشين قاوزار دئيه ر: عليک السلام٬ يئددی کؤپک ييه سی! بير اوغلان سندن٬ بير قيز مندن٬ گؤندر قوشاق گئتسينلر چؤرک قازانماغا. گؤرک هانسی ياخجی قازانار.

قردش سئوينر. اؤز-اؤزنه دئيه ر کی٬ قيز هارادان گئده جک چؤره ک قازاناجاق.

هره اؤزونونکونه آت٬ پول خرجليگی وئرر. عمىاوغلو٬ عمىقيزی يولا دوشرلر. يول آيريمينا يئتيشرلر. گؤررلر يازيبلار: بو يولا گئدن گلر٬ بو يولا گئدن گلمز.

اوغلان دئيه ر: عمقيزی٬ من گئديرم گئدر گلمزه. سن گئت او بيريسينه٬

قيز دئيه ر: يوخ٬ من گئده جگم گئدر گلمزه. بير ايله وقت وئره ک. هر کيم تئز گلسه بورادا گؤزله سين.

اوغلان دئيه رکی ياخجی. هره گئدر بير يولا.

قيز گئدر٬ گئدر يئتيشر بير شهره. آتين ساتار٬ بير دست اوغلان پالتاری آلار گئيه ر٬ گئدر دميرچی شاگرد اولار. دميرچی بونون ايشينه باخار٬ گؤرر کی٬ بوندا قيز نقشه سی وار.

بير نئچه گون کئچر٬ بير گون دميرچی گلر ننه سينه دئيه ر:

قولو قولباغ يئری دی٬

بوينو گردن بند يئری.

بارماغی اوزوک يئری دی٬

آنا٬ شاگرد قيز دی٬ قيز!

ننه سی دئيه ر: اوغول٬ بو نه سؤزدى؟ گئت ايشينه باخ. ال چک بو سؤزلريندن. قيزدان دميرچی شاگرد اولماز.

دميرچی ال چکمز. ننه سی دئيه ر: گئجه بير آز قيزيل گول آل٬ سالاق دؤشک آلتينا. اوغلان اولسا٬ اوغلان آغير اولار٬ قيزيل گوللر داغيلار٬ ازيلر. قيز اولسا٬ تر قالار٬ هئچ زاد اولماز.

ائوده بير تازی وار ايدی. ديل بيلردی. گئدر قيزا دئيه رکی٬ اوستا حليم خانين ننه سی بو قورقونو قوروب.

قيز دئيه ر: نه ائله ييم به؟

دئيه ر: گئجه ياتاندا اويان-بويانا آغنا٬ گوللر ازيلسين. قيز دئيه رکی٬ ياخجی.

گئجه ائوه گليب ياتاندا٬ سحره جه ائشينه ر٬ اويان-بويانا آغنار. سحر دورار گئدر توکانا. دميرچينين ننه سی يئرلری ييغاندا گؤرر قيزيل گوللر ازيم-ازيم ازيليبلر. اوغلونا دئيه ر: گؤردون بالا شاگرد قيز دگيل! بير دانا ساغ گول قالماييب.

گئدر توکانا بئش-اون گون کئچر. دميرچی ننه سينه دئيه ر:

قولو قولباغ يئری دی٬

بوينو گردن بند يئری.

بارماغی اوزوک يئری دی٬

آنا٬ شاگرد قيز دی٬ قيز!

ننه سی دئيه ر: اوغول٬ ال چک! بولار نه سؤزدو؟ اوتان!

دميرچی ال چکمز. ننه سی دئيه ر: ايندی کی ال چکميرسن٬ گؤتور آپار مينجيق داغينا٬ بيرده قيلينج داغينا. مينجيقلاردان گؤتورسه٬ قيزدی٬ قيلينجلاردان گؤتورسه٬ اوغلان دی.

يئنه تازی قاچار قيزا خبر وئرر٬ دئيه ر: اصلا مينجيقلارا اهميت وئرمه. آخشام باشی دميرچی دئيه ر: گل بير گئدک داغی دولاناق. نفسيميز آچيلسين. اول مينجيق داغينا گئدرلر. دميرچی بير اوغوج مينجيق گؤتوره ر دئيه ر: به به! گؤر نه خوش مينجيق ديلار!

قيز قيشقيرار دئيه ر: اوستا اونلاری نه ائليه جييک؟ بوشلا گئدک. گئدرلر قيلينج داغينا. قيز بير آز پيچاق٬ قيلينج-زاد گؤتوره ر گلرلر ائوه. ننه دئيه ر: هه٬ اوغول٬ نئجه اولدو؟

دميرچی اولانی دئيۂر.

ننه دئيه ر: گؤردون بالا٬ من دئيه ن اولدو اولمادی؟ گئت باشينی سال ايشله.

يئنه اوچ-دؤرد گون کئچر. دميرچی گؤرر شاگرددا قيز نقشه سی وار کی٬ وار. گلر يئنه ننه سينه دئيۂر:

قولو قولباغ يئری دی٬

بوينو گردن بند يئری.

بارماغی اوزوک يئری دی٬

آنا٬ شاگرد قيز دی٬ قيز!

ننه سی دئيه ر: اوغول٬ ايندی ال چکميرسن٬ آپار گؤلده اوزون. اورادا بيلينر اوغلان دی يا قيز.

تازی قاچار قيزا دئيه ر.

قيز دئيه ر: به من نه ائله ييم؟

تازی دئيه ر: قوی اول او دوشسون. من سويو بولانديرارام. سن تئز دوش بير قولای سويا بات چيخ.

گون اورتا چاغی دميرچی دئيه ر: گل بير گؤله گئدک. هاوا چوخ ايستی دی.

دميرچی قاباقجا سويونار دوشر سويا. تازی دا آتيلار سويا شابا-شاپ سويو داشلانديرار. قيز تئز سويونار. بير قولای سويا باتار٬ چيخار. دميرچی بيردن باخار گؤرر شاگرد چيخيب. دئيه ر: به ٬ نه تئز چيخدين؟

قيز دئيه ر: اوشودوم چيخديم.

آخشام ائوه گلنده ننه دئيه ر: هه٬ اوغول٬ نه گؤردون؟

دئيه ر: واللاه٬ اوزدوک٬ آمما بير زاد آنلاماديم.

ننه دئيه ر: گؤردون اوغول! دئه باشيندان چيخارت٬ ايشله.

بير نئچه مدت کئچر. بير گون قيز توکاندا تک باشينا اوتورموشدو٬ فيکيرلشير گؤرر بير ايل قورتاريب. دورار توکانی باغلار٬ قاپيدا يازار:

قيز گلديم٬ قيز گئتديم حليم خان!

دوز گلديم٬ دوز گئتديم حليم خان!

باش آلار گئدر. يول آيريمينا يئتيشر. بير گون گؤزلر٬ گؤرر عموغلودان خبر اولمادی. دئيه ر: گئديم گؤروم عموغلوم هارادادی. گئدر٬ گئدر يئتيشر بير شهره. آختارار تاپار کی٬ عموغلوسو تولامباردا قويلانيب کوله٬ بير باشی ائشيکده. هر زادين دا ساتيب خرجله ييب. گئدر پار-پالتار٬ آت آلار گتيرر. دئيه ر: عموغلو٬ دور گئی٬ آتی مين گئدک.

اوغلان پالتارلاری گئير٬ آتی مينر٬ قويارلار گلرلر٬ اؤز شهرلرينه ساری.

بونلار بورادا گلمکده اولسونلار...

حليم خان گلر گؤرر توکانی باغلی٬ قاپيدا يازيبلار:

قيز گلديم٬ قيز گئتديم حليم خان!

دوز گلديم٬ دوز گئتديم حليم خان!

ايکی الی اولار٬ بير تپه سی. گلر ننه سينه دئيه ر: ننه گؤردون شاگرد قيزايميش؟

بير آز خرازی مالی-زادی آلار٬ دوشر قيزين داليجا.

بو ياندان عموغلو٬ عمقيزی گلرلر يئتيشرلر اؤز شهرلرينه. هره گئدر اؤز ائوينه. قيز چوخلوجا پول قازانميشدی٬ وئرر دده سينه.

بير گون اوتورموشدولار٬ دئيه ر: آتا٬ عموغلونون آتی منيم دی. دور گئت آل گتير.

دده دورار گئدر٬ دئيه ر: قيزيم دئيير "عموغلو٬ آتيمی وئر!".

اوغلانين دده سی باخار ننه سينه٬ ننه سی باخار دده سينه. قيزين دده سی آتی آلار گتيرر.

بير نئچه گون کئچر. قيز دئيه ر: آتا٬ عموغلونون پار-پالتاری منيم دی. دور گئت آل گتير.

دده دورار گئدر٬ دئيه ر: قيزيم دئيير "عموغلو پار-پالتاريمی وئر!"

يئنه اوغلانين دده سی باخار ننه سينه٬ ننه سی باخار دده سينه. قيزين دده سی پار-پالتاری آلار گتيرر. اوغلان قالار لوت-عوريان.

ايندی سنه دئييم حليم خاندان:

حليم خان يئتيشر شهره. اوجادان سسليه-سسليه دولانيردی کی٬ قيز ائشيتسين چيخسين. قيز دا ائشيده ر چيخار چؤله. حليم خانی تانيار. حليم خان دا اونو تانيار. دانيشارلار. حليم خانی گؤتوره ر گلر ائوه. دده سينه دئيه ر کی٬ به٬ بو او دميرچى دی. حليم خان دئيه ر کی٬ من ده قيزدان اؤتور گلميشم. ننه مين گؤزو يولدادی.

توی توتارلار. چاليب-چاغيرارلار. حليم خان قيزی گؤتورر گئدر.

گؤيدن بير آلما دوشدو. اوزو منيم٬ پولوشو ائشيدنلرين.

اينام و اينانيشلار

آندلار

آللاه سنه آند اولسون!

آللاه حاققى!

آللاه منه قنيم اولسون

آللاه منى خوش گونه حسرت قويسون

آللاه منى صاباحا چيخارتماسين

آللاهين آدينا آند اولسون

آللاهين بيرليگينه آند اولسون

آللاهين درگاهينا چوخ شوکور٠

آدين علىيه (على يئرينه بعضا او بيرى اماملاردان حسن٬ حسين٬ کاظيم ٠٠٠ آپاريلير) آند اولسون٠

آتامين عزيز جانى اۆچۆن

آنامين روحونا آند اولسون

آنامين گورى حققى

آتامين قبرينه آند ايچيرم

آند اولسون بيزى ( منىسنى) يارادان آللاها

آند اولسون او بيزى يوخدان يارادان آللاها

آند اولسون حسينين ناحق تؤکولن قانينا

آند اولسون اون ايکى اماما

آند اولسون يئديگيميز دوزچؤرۂيه٠

آند اولسون حق سالاما

آند اولسون على نين اوغلو عباسا

آنامين گورونا آند اولسون

آند اولسون او آللاها

آند اولا آتامين روحونا

آنامين گورو حاققى

آتامين گورو اۆچۆن

ائويم ائشيگيم تالانسين

اينانديغيميز بير آللاهين آدينا آند اولا

ائويمهائشيگيمه اود دوشسون٠

ائويمه سلامت چاتماييم (قاييتماييم)

ائويمه ائشيگيمه کور باخيم

ابولفضلالعباس سنه آند اولسون

امديگيم او حلال سوده آند اولسون

اليم قوروسون

ايکى گؤزدن اولوم

ايشيغا کور باخيم

ايمانيم يالان اولسون

اينانديغيميزا آند اولسون

اوخودوغوم (اوخودوغون) قرآنا آند اولسون

اوداوجاغا آند اولسون

اوغلومون اؤلوسون گؤروم

اوغلومون عزيز جانى اۆچۆن

اون ايکى امام حققى

او گؤزه گؤرونمز آللاها آند اولسون

او قبله عربييه آند اولسون

اؤز جانيم اۆچۆن

اؤلنلريمين گورو حاققى

اؤزوم اؤلوم

اؤلنلريمين روحونا آند اولسون

اوزونه کور باخيم

اۆرۂيينده کى پاک نيته آند اولسون

بالام جان٠ باشين اۆچۆن

بالامين اؤلموشونه

بير آللاها آند اولسون٠

بو قبلۂيه آند اولسون

بو برکته آند آولسون

بو برکت گؤزومو توتسون

بو شاهچراغا آند اولسون

بالالاريمين جانينا آند اولسون

بير بالامين جانى اۆچۆن

باشووا آند اولسون٬ باشون اۆچۆن

جدديمه آند اولسون

جوان جانيما (جانووا) آند اولسون

جانيمدان بهره (خئيير) گؤرمۂييم

چؤرک سنه آند اولسون

چؤرۂيه حسرت قالميش اولوم

چؤرۂيى آياخلاميش اولوم

داييمين عزيز جانى اۆچۆن

ددۂمين گورونا آند اولسون

ددۂمين عزيز جانى اۆچۆن

ددۂمين باشينا آند اولسون

ددۂمين روحونا آند ايچرم

دايىمين روحونا آند اولسون

دوستلوغوموز حاققى

ديليم قوروسون (چوروسون)

دۂدۂمين اوخودوغو او قرآنا ال باسيم

ديليم لاالۂالااله ها دؤنمۂسين

دونيايا کورباخيم

دوزچؤرۂک سنه آند اولسون

دوستلوغوموزا آند اولسون

علىنين ضربتلۂنن باشى اۆچۆن

عزيز جانووا آند اولسون

عزيزلريمين جانينا آند اولسون

علىنين حق يولونا آند السون

عمىمين عزيز جانى اۆچۆن

عاقبتين خئير اولسون

حقيقته آند اولسون

خالامين عزيز جانى اۆچۆن

گئتديگيم بئيته آند اولسون

گۆنو صاباحا چيخماييم

منبرى يانديرميش اولوم

مسجدى ييخميش اولوم

قادان منه گلسين

قادان جانيما گلسين (ديسين)

قارداشيمين عزيز جانى اۆچۆن

قارداشيمين باشى اۆچۆن

قيلديغيم نامازا آند اولسون

قرآنا ال باسيم

قرآن حاققى

قرآن غنيميم اولسون

قاغامين قاراسين گئيميش اولوم

قيلديغيم ناماز بئليمدن وورسون

قرآن سنه آند اولسون

قرآنا آند ايچيرم

قرآنى يانديرميش اولوم

سنين او عزيز جانين اۆچۆن

سنين باشينا آند اولسون

سنىمنى يارادانا آند اولسون

سنى آند وئريرم او آللاها

شر قاپونو تانيماسين

شوکۂتوه زيان توخونماسين

شاه چراغ سنه آند اولسون

يالان دئسن (دوز دئمۂسم) آخشاما چيخماييم

يالان دئسن٬ بو ايشيق دونيايا کور باخيم

يالان دئسن٬ جانيمدان خئيير گؤرمۂييم

يالان دئسن٬ ديليم کلمۂ شهادته دؤنمۂسين

يالان دئسن٬ دونيا ايشيغينا حسرت قاليم

يالان دئسن٬ ديليم لااله اله الله ها دؤنمۂسين

يالان دئسن قرآن بئليمدن وورسون

يالان دئسن قرآن گؤزلريمى توتسون

يالان دئسن٬ ائويمه ساغ قاييتماييم

يالان دئسن٬ عومرومدن خئيير گؤرمۂييم

يالان دئسن٬ سحر يئريمدن دورماييم

يالان دئسن٬ شيرين جانووا مورود اولاسان

يالان دئسن٬ ديليم قوروسون

يالان دئسن٬ جانينندان چکۂسن

يالان دئسن٬ قرآن سنه غنيم اولسون

يالان دئسن٬ خوش گۆنه حسرت قالاسان

يارادان سنه آند اولسون

يئديگيميز دوزچؤرۂيه آند اولسون

يئرىگؤيو يارادان بير آللاها آند اولسون

يولداشليغيميزا آند اولسون

وجدانيما آند اولسون

يارادان سنه آند اولسون

اينانيشلار

آغ بختين باش اؤرتويون اؤرتمک خوش باغيشلار

آغاج بير ايلده ايکى يول گۆل آچسا٬ دوشردوشمزى اولار٠

آغرييان بوغازى موردارلاسان توختار٠

آغ توکى چکسن چوخالار

آدامين بويونى قاريشلا اؤلچمک خوش باغيشلاماز

آخر چرشنبه گۆنى کوسولى اولان بير ايل کوسولى قالار

آخشام سوپورولن ائودن برکت اسکيلر

آخر چرشنبه نين فالى دوغرو دئيۂر

آچارى اوينادانين (سسلنديرۂنين) ائوينه داعوا دوشر

آخشام اوستو سوپورولن ائوين روزوسى اسکيلر

آخشامين صبرى خئيرۂ يورار

آرى يوواسينى داغيدانين٬ دودمانى داغيلار

آنادان ديشلى دوغولان اوشاق ائوه خئيربرکت گتيرۂر

آنا ايله قيز ايکيسى بير آيدا دوغسالار٬ اوشاقلارين بيرى عئيبۂجر اولار

آخشام آينايا باخانين بختى توتقون اولار

آلتى بارماقلى آدامين الى اودوملى اولار

آلا آداما گولن اؤزوده آلاليق توتار ( آغزى اگيلر)

آستانادا باشماقلارى سايسان ائودن آدام اسکيلر

آناسينا چکن قيز بختۂور اولار

آت نالى ائوه برکت گتيرۂر

آيا چوخ باخانى آى چکيب آپارار

آينانين شووقونى ائوه سالاندا٬ ائودن اؤلو چيخار

آى توتولاندا مس قاب چالماق٬ توفنگ آتماق خئييرلى اولور

آياغينين باش بارماغى يئکه اولانين بختى آچيق اولور

آى توتولاندا بويلو آرواد آيا باخسا٬ اوشاغى آى خاللى اولار٠

آياغىنين آلتى قاشينسا سفره گئدۂجکسن

آياغى آغير آدامين آياغينا ايش باشلاسان اوزون چکر (گئج قورتارار)

آيى بارماقلا گؤسترمه٬ گؤسترديين بارماغى ديشله

آى ايشيغى دوشن ديوارا چيرکلى سو آتانين ايشى دوز گلمز

آيين اوزونه گرنشۂن ناسازليغا دوشر

آينانين اوزونى ديوارا سارى چئويرمک اوغورسوزلوق گتيرۂر٠

بالتانين آغزين باش يوخارى قويسان٬ ياغيش ياغار

بارماقلارينى شاققيلدادانين عؤمرو گوده اولور

بارلى آغاجى کسۂنين عؤمرو آز اولور

بايقوش حيتده آغاجا يا داما قونسا٬ ائو يئيه سى واى خبر ائشيدير٠

بايرام گۆنى خوش اولان ايلى باشاباش شادليقلا ياشار

باشماغى اۆستاۆسته چيخارتسان (بير تايى او بيرى تايين اۆستونه مينسه) باشماق صاحبى ضرر گؤرۂر٠

باشماغى باشماقچييا وئرنده جوت وئر٬ تک تاى وئرسن آروادين (ارين) اؤلر٠

باشماغيوين باغين دوگون سالسان ايشين دوگون دوشر

باشماغينى تاىکشيک گئيۂنين ايشى راست گلمز

بارماقلارى داراخلاماق(بيربيرينه گئچيرتمک) غم آرتيرار

باشين يئکۂسى دؤولتدى٬ آياغين يئکۂسى نکبت

بير گئجۂليک آيى گؤردون سويا٬ يا قيزيلا٬ يا گؤزۂله باخ گيلن

بير گئجۂليک آيى اول گؤرۂنين ايشى اودوملو اولار

بيرايش دالينجا گئدنده قاباغيوا بوش قابلا چيخسالار او ايشدن الى بوش قاييداجاقسان

بويلو آرواد ايشلۂ اولسا اوشاغى اوغلان اولاجاق٬ بير بؤيرو اۆسته اوزانسا اوشاغى قيز اولاجاق٠

بوشقابين باتيق قويان زيانين چکر

بوينونون داليندا ات خالى اولان آدام دؤولتلى اولور

بيرينين باشينا کؤهنه پالاز اؤرتوب اوستوندن سو جالاسان٬ ياغيش ياغار

بيرى داليدان سنى دابانلادى٬ سنده دؤن اونى دابانلا٬ بئلۂ ائلۂمۂسن ايشيز داعوادؤيوشه چکر

بؤيلو آرواد شيرينه يئريکلۂسه اوشاغى اوغلان اولاجاق٬ تورشويا يئريکلۂسه قيز اولاجاق

بويلو آروادين اۆزۆنه سپگيل دوشسه اوشاغى قيز اولاجاق

بويلو آروادين سودونو سويا ساغسالار٬ سود سويون ديبينه ياتسا اوشاق اوغلاندى٬ ياتماسا قيزدى

دان يئلى اوزونه اسن آدام حيالى اولار

دستمالى اؤزگۂسينه وئرمک آيريليق گتيرۂر

داردا قالانين دادينا چاتماسان گوناها باتارسان

ديرناغيوا خال دوشسه تازا پالتار گئيۂجکسن

ديرناغى اوزون آدام شئيطان تؤرۂمۂسيدير

ديرناغى بيربيرينه چالماق غووغا يارادار

دييرمان داشين ياتديق يئره قويماق شر گتيرۂر

دوغان آروادين يانيندا قيز اوشاغى اولسا٬ چتين دوغار

دوغان آرواد يئرينه کئچنده آللاهدان هر نه ايستۂسه وئرۂر

ديزلرى قوجاقلاييب اوتورماق غم آرتيرار٠

ديل آچمايان اوشاغا گؤيرچين يومورتاسى وئرسن تئز ديل آچار

ديسگينتيده اولان آداما قاپى حلقۂلجه سينى سويا چالخالاييب ايچيرسن ديسگينتيسى قويار

دوه يونو اوغرو قيزديرمانين درمانيدير

ديوار دالينا چؤز گورمک فلاکت گتيرۂر

دوز يئره تؤکولنده ييغماسان٬ ائوه داعوا دوشر

دوزو بو دونيادا داغيدان ( يئره تؤکن) او دونيادا کيرپيکلرى ايله ييغاجاق

احسان قابينى ياخشى قور٬ سينماسين

احسان اۆچۆن کسيلن حئيوانين کللهپاچاسينى احسان وئرن يئمۂسه ياخشيدير

ائوه چاى جالانسا اوستونه بيرتيکه قند آت

ائودن اوزاغا گئدنده اۆچ يول قاپييا دئسن: ائوى سنه تاپشيريرام٬ ائوه اوغرو گلمز٠

ائوى ياريمچيق سوپوره نين عؤمرو ياريمچيق اولار

ائوى سوپورونده چاليش سوپورگه بدنيوه توققوشماسين٬ يوخسا سؤزون کسرلى اولماز

ائوه بدنظر گلسه٬ گئدنه دالينجا اروو (پاساب) آتسان ضرر توخونماز

گؤزون اوستوندن اؤپمک آيريليق گتيرۂر

گؤزونده خالى اولان آدامين باخيشى توتارلى اولار٠

گؤزو يول چکن آدام تازا خبر ائشيدير

گون باتاندا تيکيش تيکمزلر

گوندوز آنادان اولانين آياغى يونگول اولار

گؤيده هرۂنين بير اولدوزو وار٬ آدام اؤلنده گؤيدۂکى اولدوزدا آخير

گولاب چکمۂيين دوشردوشمزى اولار

فال آچاندا (فالا باخاندا) دانيشمازلار

فقيرۂ گولن يوخسوللوغا دوشر

حاماما گيرنده بسم اله دئسن بيزدن يئيلر قاچار

حامدان چيخاندا سرين (بوزلو) سو ايچمه٬ ايچدين اليوى قوى باشووا

خاللى قيز بختۂور اولار

خالى چوخ اولانين دوشمنىده چوخ اولار

خيردا پولو سسلنديرسن يوللانارسان

خونچايا باشماق (آياق قابى) قويماق دارليق گتيرۂر

ايکى آروادين ( يا قيزين) آراسيندان کئچۂنين ايشى راست گلمز

ايلين آخر چرشنبۂسينده قولاق فالى دوز دئيۂر

ايلين آخر چرشنبۂسينده سحر تئزدن سودان آتيلانين بختى آچيلار

ايلين آخر چرشنبۂسينده سحر تئزدن اوزونو آخارسويونان يويان گؤزللۂشر

ايل تحويل اولاندا باليق اوزو قبلۂيه دايانار

ايلديريم چاخاندا دميره ال وورمازلار

ايستوت داغيلان ائوه داعوا دوشر

ايستى سويى تؤکنده بسم اله دئمۂسن زيان گؤرۂسن

ايگده گول آچاندا اونون آلتيندا دايانماق ياخشى اولماز

ايت اولان ائوه ملائکه دولانماز

ايت کللۂسى آسيلان بوستانا گؤز دئيمز

ايشى آياغى يونگول آدامين آياغينا باشلاسان تئز قورتارار

ايت يايلاقدا لهلۂينده دولو دوشر

ايتگى تاپيلماسا شئيطانين قويروغونو (مثال اۆچۆن ساپين اوجونو٬ يا دستمالين گوشۂسينى) دويونلۂسن تاپيلار٠

ياخين آدامدان يايليق آلماق آيريليق گتيرۂر

ياخين آدامدان بال آلدين٬ عوضينده بير شئى وئر

ياتاندا پالتاريوى باشين آلتينا قويسان٬ قاتماقاريشيق يوخو گؤرۂسن

ياتاندا اوزى قبله يه ياتسان٬ راحات ياتارسان

ياسمن آغاجى نين دوشردوشمزى اولار

ياتديق يئرده (اوزاناقلى) چؤرک يئمزلر

ياخشى يوخونو سؤيلۂسن کسردن دوشر

ياتان آدامين اوستوندن آتلانمازلار٬ آتلايانين قادابلاسى ياتانين استونه تؤکولر٠

يوخودا اولان آدامى اؤپن گوناها باتار

يارپيز بيتۂن حيته ايلان دولانماز

ياتاقدا يوخو دئمزلر٬ دوشردوشمزى اولور

ياراخورادان چيمکۂشن اؤزوده ياراخورا تؤکر

ياغيش ياغاندا گۆن چيخاندا دئيۂرلر قورد بالالير

يوخو ترسينه يورار

يوخودا اؤپوشمک آيريليق گتيرۂر

يئريکلۂين آرواد هر آدامين (گلۂنين) اليندن تيکه يئسه اوشاغى يالاق اولار٠

يومورتانين قابيغينى ائوه سپمک داعوادالاشا سبب اولور

يوخودا سو آيدينليقدير

يوخوى هاميدان اول (قاباق) سويا دئنه

کبين کسنده آچيق پيچاغى بوکسن قاينانانين ديلى باغلانار

کهربانى ائوده ساخلاماغين دوشردوشمزى اولار

کاغاذى يا پارچانى قئيچى ايله دوغراماق فلاکت گتيرۂر

کتابى آچيق قويوب ياتانين اوخودوقلارى ياديندان چيخار

کرپيچجى اوستاوسته قويسان آراسيندا عقرب تؤرۂر

کتابى اوخوياندان سونرا آچيق قويسان٬ شئيطان ازبرلر

کيشىنين باشماغى (آياق قابيسى) آستانادا ياناکى دوشسه ائوه قوناق گلير

کؤچن گلينين دالينجا داش آتسان٬ يئرى ار ائوينده قئييم اولار

کؤرپه اوشاغين الينين داليندان اؤپسۂلر دايسى بورجلى دوشر

کوچۂده داغيلميش چؤرک خيردالارينى ييغانين عؤمرى اوزانار

لۆت (چيلپاق) ياتانين ايمانى اولماز

لوت آداما باخان گوناها باتار

ماشانى بوش يئره تيترۂدۂنين الآياغى تيترۂر

ماشانى بوش يئره تيترتسۂن قيتليق دوشر

مايادان بورج آلان بورجونى قايتارماسا روزوسى کسيلر

مئشۂيه کسرسيز گئدن زيانين گؤرۂر

مسجيده باشماقلى گئيۂنين داليسى سؤزلو اولار

ماوال اوجاغينى اۆزو قبلۂيه دوزلتمزلر

مشترييۂ يالان دئيۂنين ايشى کاساد اولار

مورگولويۂنى بيردن سسلۂسن (چاغيرسان) گوناها باتارسان

موويز يئيۂن آدامين هوشو چوخ اولار

ناباليغ اوشاغين ايشۂماغى جادينى باطل ائلۂر

نارين دانالاريندان بيرى بهشتدن چيخيب٬ نار يئينده چاليش دانالاردان يئره دوشۂنى اولماسين٠

نالى اودا سالسان سؤنموش محبت دوغرولار

نانه (نعناع) اکمۂيين دوشردوشمزى اولار

ناشى آداملا يول يولداشى اولان زيانين چکر

نشان گۆنۆ خونچايا قئيچى قويسان اوغلانين سؤزو کسرلى اولار

ناماز قيلانى يانسيلييانين آغزى اييلر

نشان اۆزويو تاخيلان گۆن پالتار يومازلار

پالتارى ترسينه گئيۂنين ايشى راست گلمز

پاييزيندا يارپاقلار تئز تؤکولن ايلين قيشى آغير کئچر

پالتارى اگينده تيکمک ياخشى اولماز

پالتارينى ياتاندا باشى آلتينا قويان قاتماقاريشيق يوخو گؤرۂر٠

پنيرى چوخ يئيۂن اوشاق کورا فهيم اولور

پيچاق الدن اۆزولوب يئره دوشسه٬ ائوه کيشى قوناغى گلير

پيشيگ الاوزون يالاياندا دؤنوب قاپييا باخسا قوناق گلير (سفره گئدن آدام قاييدر)

پيشيگى چوخ اويناتسان باهاليق دوشر

قارپيز قابيغى گميرۂنين باشى کئچل اولار

قاباغينا تور آتان چييخان آدام٬ وارلى اولار( پوللانار)

قاباق ديشلرى يئکه ( ايرى) اولان آدام خوش اقبال اولار

قاباغينا (اوغرونا) قره پيشيک چيخسا٬ گئتديگين ايشدن بوش قاييديرسان

قارانقوش آلچاقدان اوچاندا ياغينليق اولار

قارانقوش يووا سالان ائوده هميشه شادليق اولار

قارانقوشون يوواسينى داغيدانين يورديوواسى داغيلار

قارغا چوخ اولاندا قيش سويوق کئچر

قاشيق يئره دوشسه ائوه آرواد قوناغى گلۂجک

قاشى چاتما اولان اؤز قوهوماقراباسيله ائولۂنر

قازان ديبى يالايانين تويوندا قار ياغار

قاپينى ال ايله داراخلاسان بورجلو دوشرسن

قابى يويولماميش قويسان٬ ايشين بنده دوشر

قئيچى الده اويناديلان ائوده داعوا دوشر

قبر اوسته سو سپيلنده اؤلونون اورۂيى سرينلر( روحو تازالانار)

قوللارى قوجاقلاييب دورماق غم گتيرۂر

قبرستانليقدان چيخاندا دؤنوب داليا باخمازلار

قيرخلى اوشاغين پالتارينى قارانليق چؤکمۂميش شريطدن گؤتورۂرلر

قيرخلى اوشاغا سارى گئيديرمزلر

قئيچىنين آغزينى آچيق قويانين دالينجا سؤزسوو اولار

قوناغين تئز گئتمۂسينى ايستۂسن٬ باشماغنينا دوز چيله

قوز آداما دولاشما٬ اونون اجنۂلر ايله گلگئدى اولار

قوربان اتيندن يئددى يئره (آداما) پاى چيخماق واجيبدى

قولاقدا خالين اولماسى فراست علامتيدير

قورباغانى اؤلدورۂنين الينين دوزى اولماز٬ هر کسه ياخشيليق ائله سه عوضينده پيسليک گؤرۂر٠

قورد ياغى سورتن آدامى هامى قورد گؤزونده گؤرۂر

قورباغانى الينه گؤتورۂنين بدنينه زيگيل دوشر

قوز آغاجىنين آلتيندا ياتان آغير دورار

ساچى يوموشاق اولانين٬ خويودا يوموشاق اولار

ساچيوون توکى اوزووه دوشسه٬ بيل کى قوناغين گلير

ساييقلايان (يوخودا سرسم دئيۂن) آدامى اوياتمازلار

ساغ الين ايچى قاشيناندا اليوه پول چاتاجاق

ساغ گؤزون سييرمۂسى شادليق گتيرۂر

سول الين قاشينسا خرجين چوخ چيخاجاق

سول گؤزون سييرنده خوش خبر ائشيدۂجاقسان

سحر تئزدن قاباغينا بوش دولچا چيخان آدامين ايشى راست گلمز

سن دئمک ايستۂديگين سؤزو٬ سندن قاباق دئيۂن آدام چوخ ياشاياجاق

سود وئرن (امزيکلى) آروادين سودى موردار يئره تؤکولسه٬ سودى قورويار (کسيلر)٠

سفره چيخانين دالينجا (آرخاسينجا) سو سپسن سفردن تئز قاييدار٠

سمنى ايچيندن گؤتورولن آجيل (قند٬ بادام٬ پسته) هر کسين يانيندا اولسا٬ هر جور قادا بلادان اماندا اولار٠

سوغان ائوده گۆللنسه٬ ديدرگينليک گتيرۂر

سوغان چوخ سويولان ائوه ناخوشلوق گلمز

سؤزونون اوستونه چيخان آدام حلالزاده دير

سؤيود آغاجى اکمۂيين دوشردوشمزى اولور

سو قيزديراندا ايچينه يارپاق سالسان سو تئز قيزار

سويولوندا اجنه لر يورد سالار

سو يولونا کسرسيز گيرۂن جينلى باخمالى اولار

سفره باشيندا چؤرۂيى دوغرايان چوخ اوشاقلى اولار

سفرۂدۂ قابلار سيرا دوشسه ائوه قوناق گلۂجک

سفرۂنى ال ايله تميزليۂن يوخسوللوغا دوشر

سفرۂده قاب دينگيلده سه سفره باشينداکيلاردان بيرى آجيق ائلييۂجک

سفرۂده تيکه بيرينين بوغازيندا قالسا٬ اونون ياخينلاريندان بيرى آجدير

سينيق قابدا خورک يئيۂن ياريماز

سينان قابقاجاق قادابلانى ائودن قووار

سفره اوسته گليب چيخانى قئين آناسى چوخ ايستۂيير

سويون ائوه جالانماسى آيدينليقدير

سوپورگۂنى آراليغا آتسان ائوه داعوا دوشر

سفرۂ باشيندا بوشقابى تميز سييرۂنين نشانليسى گؤيچک اولار

استکاندا چاى تيليفى دوز دوراندا ائوه قوناق گۂجک

شالوارى آياق اوسته گئيمک يوخسوللوق گتيرۂر

شاهپاليد آغاجين کسمزلر

شنبه گۆنو ديرناق توتمازلار

شمعى (لامپانى) پوفلۂييب سؤندورمزلر٬ ال ايله سؤندوررلر

شر قاريشاندا (قاش قارالاندا٬ هاوا قارانليقلاشاندا) آغلامازلار

شر قاريشاندا ( قاش قارالاندا٬ هاوا قارانليقلاشاندا) ائودن چؤرک وئرمزلر٠

شر قاريشاندا ايشيغى سؤندورمزلر

شر قاريشاندا ائودن غئيبت ائلۂمزلر

شر قاريشاندا ياتمازلار

شئيطان تورى (هورومجک) گؤيدن ساللاناندا ائوه قوناق گلير

تاخيل چووالىنين اوستونده اوتورسان برکتى قاچار

تازا پالتارى اؤزگۂسينه پاى وئرمزلر

تازا ائوه کؤچنده قايقاناق پيشيرمک شيرينليق اولار

تازا پالتارى يا تويا يا قوناقليغا گئى

تازا ائوه کؤچنده قاباقجادان آيناقرآن آپارماق خوش يومن اولار

تازا آيى هاميدان قاباق گؤرۂنين ايشى راست گلر

تويوق باسديرماغين دوشردوشمزى اولار

تيکۂنين الدن دوشمۂسى سئوينج گتيرۂر

توراقايى اوزيوخارى چيخاندا ياغيش ياغار

اوتوران آدامين باشينا دولانماق (فيرلانماق) ياخشى اولماز

اود يا اوجاق يانديرندا آلو چيرتيلداسا (قورلانسا) دالينجا سؤز دانيشيرلار٠

اوغلان اوشاغى تئز اومار

اودا ايشيۂنين گؤزى کور اولار

اؤزگۂنين پايين يئيۂنين ديلينه پاى چيخار

اؤزونه قصد ائيلييۂن آدام (اؤزونو اؤلدورن آدام) گور با گور اولار

اؤزگۂسينين جانينا آند ايچۂنين آند اؤزونو توتار

اؤلونون دالينجا دانيشماق فلاکت گتيرۂر

اؤلو سومويى بد يومن اولار

اؤلو پالتارين ساتماق نکبت گتيرۂر

اوچوغو سويوق دميرله ديسکينديرسن توختار

اوشاق اول ديش چيخارداندا ديشليک (هديک) پيشيررلر

اوشاق يوخودا گولنده ملکلر اونو دانيشديرير

اوشاق چوخ پنير يئسه٬ کورا فهيم اولار

اوشاغا باباسىنين آدينى قويسالار٬ چوخ ياشار (عؤمرى اوزون اولار)٠

اوشاغى آغاج ديبينده ايشۂدن زيانين چکر

اوشاغين آياق توتماسى ائوه قوناق گتيرۂر

اوشاغين ديرناغينى توتاندا داييسى پول قويسا٬ اوشاق بؤيوينده وارلى اولار٠

اوشاغين بوينوندان اؤپسن کوسۂين اولار

اوشاغين باشينا بامباچا سالسان يتيم قالار

اوشاغى چوخ قيديخلاسان اتى تؤکولر

اوشاغى تاقچايا مينديرسن قددى قيسسا اولار (عؤمرى گوده اولار)

اوشاغين آدينى بلکده قولاغينا دئمۂسن٬ بؤيوينده يالانچى اولار

اوشاغين دوغماق خبرينى گتيرۂنه موشتولوق وئرمک اوغورلى اولار

اوتانانين اوغلو اولماز

اۆزۂرليک دامداديواردا گؤيرسه دربدرليک گتيرۂر٠

اوزو قويلو سو ايچمک هوشو آزالدار

اوزونه انليک کيرشان سورتن کيشى ديدرگين دوشر

اوزۂرليگى چؤله آتماق آيريليق گتيرۂر

هر گون دونيادا مينى اؤلور٬ مين بيرى دونيايا گلير

هيچقيراندا دئسن نمنه اوغورلاميسان٬ هيچقيريغى کسر

هر بير دانا ائششک آريسى اؤلدورۂنه او دونيادا بير خورما وئرۂجکلر

دعالار

آتالىآنالى اولسون!

آتان رحمتليک اولسون!

آجى گون گؤرميۂسن

آختارديغينا (آراديغينا) چاتاسان!

آخار سويون قوروماسين!

آغزين بال اولسون!

آغزيوين دادى پوزولماسين!

آغ گۆنه چيخاسان (توش اولاسان)!

آللاه آمانيندا

آللاه امدادينا چاتسين

آللاه او بير بالاوى ساخلاسين

آللاه اوغرووا خئيير چيخارتسين

آللاه اۆرۂييوين مرادين وئرسين

آللاه ايشينى راست گتيرسين

آللاه ايشيوه رونق وئرسين

آللاه ايمانووى کامل ائلۂسين

آللاۂ باغلى قاپلارى اۆزۆه آچسين

آللاه برکتيوى چوخ ائلۂسين

آللاه باشوندان تؤکسون

آللاه بالاوى (بالالاريوى) ساخلاسين

آللاه باشووى گؤيلره چاتديرسين (اوجالتسين)

آللاه بيريوه مين وئرسين

آللاه تپندن تؤکسون

آللاه بيزى دۆز يولدان آيرى سالماسين

آللاه جوان جانيوا قييماسين

آللاه دادووا چاتسين

آللاه دونيادا مکانسيز٬ آخرتده امکانسيز ائلۂمۂسين

آللاه زيارت قسمت ائلۂسين

آللاه سلامتليک وئرسين

آللاه سنى داردا قويماسين

آللاه سنى خوشبخت ائلۂسين

آللاه سنى نامرده محتاج ائلۂمۂسين

آللاه سنى گؤرونمز بلالاريندان ساخلاسين

آللاه سنه يار اولسون

آللاه آخرين خئير ائلۂسين

آللاه اومودوى اۆزمۂسين

آللاه يوردوندانيوواندان ايراق (اوزاق) سالماسين

آللاه ايشيوى دويونه سالماسين

آللاه اؤزو عوض وئرسين

آللاه بيريوه يوز وئرسين

آللاه اۆزۆوه نجات قاپيسى آچسين

آللاه پئشمانليق وئرمۂسين

آللاه جوانلوقووا باخسين رحم ائلۂسين

آللاه جانينا بلا وئرمۂسين

آللاها آتاآنادان٬ قووماقربادان ايراق سالماسين

آللاه چؤرک گتيرۂنووى ساخلاسين

آللاه سنى يامان گؤزدن ساخلاسين

آللاه سون نفسده ايماندان آييرماسين

آللاه عؤمرونو اۆزون ائلۂسين

آللاه گؤز ايشيغينى اليندن آلماسين

آللاه گلن گونلريميزى خئير ائلۂسين

آللاه نظرينى اوستوندن کسمۂسين

آللاه يانيندا اوزون آغ اولسون

آنادان امديگين سود حلالين اولسون

آيدينليغا چيخاسان

آللاه سنى معطل قويماسين

آللاه نعمتى باشيندان تؤکسون

آللاه وئر اليوى کسمۂسين

آللاه يامان گۆن گؤسترمۂسين

آلنين آچيق اولسون

آغ گونه چيخاسان

آغيز بورنون وار اولسون

آجليق گؤرميۂسن

آدلىسانلى اولاسان

آزاربئزاردان اوزاق اولاسان

آغ بخت اولاسان

آغزيوا قوربان اولوم (کسيم)

ار گؤلگۂسى باشيندان اسکيک اولماسين

اکديگين بيره مين بيتسين

الين آغريماسين

الين آللاهدان اوزولمۂسين

الين برکتلى اولسون

الين بوشا چيخماسين

الينقولون وار اولسون

امۂيين هدر گئتمۂسين

اهلعيال شرمندۂسى اولمياسان

اهلعياليوى آللاه قوروسون

ائوائشيگين آباد اولسون

ائل ائيچينده باشين اوجا اولسون

ائولاددان بهره گؤرۂسن (ياريياسان)

احتيياج اوزو گؤرميۂسن

اوخون داشا ديمۂسين

اوخون داشا توش گلمۂسين

اوداوجاغين سؤنمۂسين

اوغولاوشاغين داردا قالماسين

اوغول داغى گؤرميۂسن

اوغوللوقيزلى اولاسان

اوغرون آچيق اولسون

اوغرون اوزووه گولسون

اوغول حسرتى چکميۂسن

اؤلوم قاپووى تانيماسين

ايزين دونيادان ايتمۂسين

اوزون آغ اولسون

ايلقارين پوزولماسين

اوزونون سويو تؤکولمۂسين

ايلينايلدن خوش گلسين

اوزون گولسون

ايستۂيينه چاتاسان (قوووشاسان)

ايشيغين سؤنمۂسين

ايستۂيين گؤزونده قالماسين

ايشين آوادان اولسون

ايشلميۂسن يئيۂسن

ايمانين کاميل اولسون

ايشين اوغورلو اولسون

ايشين دويونه دوشمۂسين

ايشيقليغا چيخاسان

بختيندن ياراياسان

بختۂور اولاسان

بير دئييب٬ مين گولۂسن

بير ياستيقدا قاريياسيز

بازارين خئييرلى (بهرۂلى) اولسون

باجيلىقارداشلى اولاسان

باشين بلا گؤرمۂسين

باشين دوستدوشمن آراسيندا اوجا اولسون

باشينا دؤنوم٬ باشينا دولانيم

باشين عرشه دايانسين

باشين قووغادان ايراق اولسون

باغبوستانين بهرۂلى اولسون

باغين خزان گؤرمۂسين

باغلى قاپيلار اوزووه آچيلسين

بالان آتالىآنالى بؤيوسون

برکۂبوشا دوشميۂسن

بالان اوزونه دورماسين

بالان بوياباشا چاتسين

بير اکيب بئش گؤتورۂسن

بالان مۂلر قالماسين

پايين چوخ اولسون

باغينباغچان بارلى گليسين

پيس گون گؤرميۂسن

تاخجانبوخچان بوش قالماسين

بالان باشووا قاخينج اولماسين

تازا ائوين دوشرگۂلى (مبارک) اولسون

تاىتوش يانيندا باشين اوجا اولسون

تورپاغا سانى ياشاياسان

طالع سنه يار اولسون

تورپاغين بهرۂلى اولسون

تارى دادووا چاتسين

جانووا قادابلا دگمۂسين

توىبايراما توش اولاسان

جانين ساغ اولسون

جانين بلادان ايراق (اوزاق) اولسون

جلالين آرتيق اولسون

جوانليقدان ياريياسان (خئيير گؤرۂسن)

جيبين بوش قالماسين

چتينليک چکميۂسن

چراغين هئچوقت سؤنمۂسين

چؤرک وئرن الين کسيلمۂسين

چؤرۂيين برکتلى (بولسول) اولسون

چؤرۂيين اووسانايا دوشسون

حق دادووا دورسون

حق سنه آرخا اولسون

حقين گؤزو اوستوندن ياييماسين

حقين الى دالونجا اولسون

حلال خوشون اولسون

حلالينا حرام قاتيلماسين

حلال عؤمور سورۂسن

حلال سود امميشينه اوغراياسان (راست گلۂسن)

خئيير خبر اولاسان

حؤرمته٬ عزته قووشاسان

خطادان بلادان ايراق اولاسان

خئييربرکت قاپينى دؤيسون

دوردوغون يئرده آللاه باشوندان تؤکسون

داردا قالماياسان

دونيا دوردوقجا دوراسان

دونيادا دارليق چکميۂسن

دونيادا نئينيم نئجه ائله ييم دئميۂسن

دونيا غمى سندن يان دورسون

روزون بول اولسون

راحاتليغا چيخاسان

روزون باشيندان آشيب داشسين

روزون باشيندان تؤکولسون

زوال گؤرميۂسن

سحر اوزونه گولسون

سفرۂن شادليغا آچيلسين

ساغ گئديب٬ سلامت قاييداسان

سنى گؤروم بالا داغى گؤرمييۂسن

ساغ الين منيم باشيما اولسون

سئوينن گونون بول اولسون

سنى گؤروم بختۂور اولاسان

سنى گؤروم بير قويوب٬ مين گؤتورۂسن

سنى گؤروم پئشمانليق (جفا) چکميۂسن

سنى گؤروم دوز داغى اولاسان

سنى گؤروم دونيا دوردوقجا دوراسان

سيزى گؤروم قوشا قاريياسيز

سنى گؤروم مين ياشاياسان

سنى گؤروم سؤزون کسرلى اولسون

سنه گلن قادابلا منه گلسين

سن يامانليق گؤرميۂسن

سنى گؤروم يامان گؤزدن ايراق اولاسان

شيرين جانين آجى داوايا محتاج اولماسين

شانشهرته چاتاسان

شادليقدا ياشاياسان

شادليقدا گؤرونۂسن

صاباحين خئيير اولسون

عاقبتين خئيير اولسون

عزرائيل قاپينى تانيماسين

عملين زاى اولماسين

عهدينه (مرادينا) يئتۂسن (چاتاسان)

علاجين کسيلمۂسين

عؤمرون اوزون اولسون

عؤمرونده دارليق چکميۂسن

عؤمروندن يايياسان

عزتين آرتيق اولسون

قاپين قفيل گورمۂسين

قاپين هميشه آچيق اولسون

قادابلا سندن ايراق (اوزاق) اولسون

قادانبلان منه گلسين

قارداش داغى گؤرميۂسن

قدمين اوغورلو اولسون

نوۂ نتيجۂلى اولاسان

نعمت باشوندان آشسين

نامرده محتاج اولماياسان

نئينيم نئجه ائلۂييم دئميۂسن

واىدؤولت باشيندان آشسين

وجودون بلا گؤرمۂسين

واى قاپووى تانيماسين

يارادان دادينا دورسون

يامان گون گؤرميۂسن

يولون آچيق اولسون

يورغونلوق گؤرميۂسن

يوخسوللوق گؤرميۂسن

ياخشى گون ياراشيغين اولسون

يارادان سنه يار اولسون

يانان چراغين سؤنمۂسين

يالان دئسم ٬ قران بئليمدن وورسون

يالان دئسم٬ قران غنيميم اولسون

يالان دئسم ٬ دوز چؤرک اوزومه دورسون

گونونگوندن آغ گلسين

گؤرن گؤزلرين يومولماسين

گؤز داغى گؤرميۂسن

گلينين قدمى اوغورلو اولسون

گؤزون يامانليق گؤرمۂسين

گؤزون پيس اوزدن ايراق اولسون

گئدۂنين گلسين٬ اۆزون گولسون

گلينين خوش قدم اولسون

گؤزونه قاراسو يئنمۂسين

گؤزونون ايشيغى اسگيلمۂسين

دوز داغى اولاسان

دورو سويون بولانماسين

ديزين طاقتدن دوشمۂسين

زحمتين هدر اولماسين

لايلا ائويندن اسکيک اولماسين

لايلا دئيۂن ديلينه قوربان

مرد الين داردا قالماسين

مرادينا چاتاسان

نعمتين بول اولسون

نيسکيلين گؤزونده قالماسين

نفسين حاقدان گلسين

قارقيشلار

آللاه آرزووى گؤزونده قويسون

آللاه باشووى قويوب٬ آياغووا داش سالماسين

آللاه باشووا بير داش سالسين٬ آلتيندان چيخانمياسان

آللاه باعثين ائوينى ييخسين

آللاه گؤزونون نورون اليندن آلسين

آللاه بئليندن وورسون

آللاه جزانى وئرسين

آللاه سنه قنيم اولسون

آللاه سنه قوتورلوق وئرسين٬ ديرناق وئرمۂسين

آللاه سنه گور عذابى چکديرسين

آللاه درد وئرسين٬ درمان وئرمۂسين

آللاه سنى اؤلدورسون

آللاه سنى کسسين

آللاه سنى منيم اليمدن آلسين

آللاه گؤز ايشيغينى اليندن آلسين

آللاه قاباغينا ( اوغورونا) چيخارتسين

آللاه يالانچينين ائوينى ييخسين

آللاهدان ايستۂميشم يورغاندؤشۂيۂ دوشۂسن

آللاه سنى اوغولاوشاقدان ياريتماسين

آللاهين زاوالينا گلۂسن

آللاهين گؤرونمز (ناغافيل) بلاسينا راست گله سن

آجليق قاپيندان اسکيک اولماسين! آبيردان دوشۂسن!

آتانآنان هارايينا يئتمۂسين

آتادانآنادان ياريماياسان

آدين باتسين

آداخلين اوزووه حسرت قالسين! آدين غنيمين اولسون

آدين باش داشينا يازيلسين! آدين آيريلارا قويولسون!

آدين آدلار آراسيندان سيلينسين! آدين باتسين!

آچيق قاپين اؤرتولو (باغلى) قالسين

آدام اوزونۂ حسرت قالاسان

آداخلين وايينا اوتورسون

آرزون گؤزونده قالسين

آروادداناوشاقدان ياريميۂسن! آرخاسيز قالاسان

آسان ايشين چتينه (دويونه) دوشسون! آزارا توش اولاسان

آغارانتى اوزونه تامارزى قالاسان! اتۂيين اللرده قالسين!

آشين اوجاقدا آسيلى قالسين! آديمى سنه قويارام٬ سنى يانا قويارام!

آغ گونون آغلار (قارا) گلسين! آدين باتسين!

آغ گونه حسرت قالاسان! آرزين گؤزونده قالسين!

آغ گون گؤرميۂسن! آياقلاريوا چالى باتسين!

آغزين يومولو قالسين

آنادان امديگين سود بورنوندان گليسين

آغريم اورۂييوه گليسين

آنان آغلار (مۂلر) قالسين! آنامين (آتامين) گورونو آياخلاميش اولوم!

آنان ياسينا اوتورسون

آهيم سنى توتسون! آواراسرگردان قالاسان!

آيدينليق اوزونه حسرت قالاسان! آهزارينان جان وئرۂسن٠

اتيناندامين تؤکولسون

اتين ايتلره پاى اولسون

ار دئييب٬ ارسيز قالاسان (اؤلۂسن)

اريندن ارليک گؤرميۂسن

ار دئيهدئيه ارييۂسن

ارين اؤلسون بالالارين يئتيم قالسين

الين اللردن اوزولسون

الين داش آلتدا قالسين

الين بوشا چيخسين

الين قوروسون

الين قوينوندا قالسين

اليندن توتانين اولماسين

امۂييم گؤزونو توتسون

امۂييندن خئيير گؤرميۂسن

ائلاوبادان ياريميۂسن

ائل غضبينه توش اولاسان

ائوسيزائشيکسيز قالاسان

ائوين باشووا اوچسون

ائوينده آغ گون گؤرميۂسن

ائوينده بايقوشلار بانلاسين

ائويندن اوشاق سسى گلمۂسين (اوجالماسين)

ائوينه شيون دوشسون

ائوينين قاپيسى باغلى (قاپالى) قالسين

اوخودوغون سنه قنيم اولسون

اوخودوغون باشيوا ديسين

اوخون داشا ديسين

اودا دوشۂسن

اودوناوجاغين سؤنسون

اوداآلووا توش اولاسان

اوجاغين کور قالسين

اوغول امۂيى دادميياسان

اغول اوزونه حسرت قالاسان

اوغول قازانجى گؤرميۂسن

اوغولاوشاقدان ياريميۂسن

اوغلون ايتگين گئتسين

اوغلون نشانلى اوزو گؤرمۂسين

اؤدون آغزيندان گلسين

اؤلون آرا يئرده قالسين! اؤلنده ديلين کلمۂ شهادته دؤنمۂسين!

اوشاق اوزونه حسترت قالاسان

اوشاق اوزو گؤرميۂسن

اوشاق داغى ايله داغلاناسان

اوشاقلارين بوياباشا چاتماسين

اوشاغين بيرىبيرينين اوزونى گؤرمۂسين

اوغورون آچيلماسين

اوغرووا يامانليق چيخسين

اوغورسوز اؤلۂسن

اولدوزون سؤنسون

اومدوغونا الين چاتماسين

اولوسون وئران قالسين

اۆرۂيين چورلۂسين

اۆرۂيين ورم باغلاسين

اۆرۂييندن قرهقره قانلار آخسين

اۆرۂيينه خال دوشسون

اۆرۂيينين باشى يانسين

اۆزون توپورجکلى اولسون

اوزون قارا اولسون

اۆزون قيبلۂيه دؤنمۂسين

اۆزونو ميردۂشير يوسون

اۆزووه داش ياپيشسين

اۆزونه سارى يارا چيخسين

اومودون کسيلسين

اومود الين هئچ يانا چاتماسين

ايت آزارينا دوشۂسن

ايزين ايتسين

ايزينىتوزونى نشان وئرن اولماسين

ايشين راست گلمۂسين

ايستۂيين اۆرۂيينده قالسين

ايشيق اۆزونه حسرت قالاسان

ايلين قارا گيسين

ايفليج اولاسان

ايمانسيز اؤلۂسن

اينجۂليب ساپا٬ ساراليب چؤپه دؤنۂسن

باشين باتسين!

بازارليغين بوکولو قالسين! باشسيزباراتاسيز قالاسان

باشين داشلى٬ گؤزون ياشلى اولسون

باشين قادابلادان آييلماسين!

باشينا بير داش دوشسون٬ هئچ آلتيندان چيخا بيلميۂسن

بالان باشووا بلا اولسون

بالان اوزووه دورسون

بالا اوزونه حسرت قالاسان

بالان خوش گون گؤرمۂسين

بالاندان چکۂسن

بالاوى ايلان چالسين

بالالارين يئتيم قالسين

بالاوين واى خبرى گلسين

بوغازين قووشسون!

باغلى قاپين آچيلماسين

بوغازيوا يارا چيخسين

بايرامين قارا گلسين

بوللوق اۆزونه حسرت قالاسان

بنى آدام اۆزونه حسرت قالاسان

بولاغا گئدۂنين قاييتماسين

بوستانوون تاغى يانسين ( قوروسون)

بوستانووى چور وورسون

بوغون دوداغيندا قوروسون

بيلديغينجا چکۂسن

بئش گونلوک دونيا باشينا دار گلسين

بئش اللى توتدوغون دونيادان الين اوزولسون

بيردن ايکييه خئيير گؤرميۂسن

بويون يئر آلتيندا قالسين

بورنوندان گلسين

پالتارين بوکولو قالسين

پرگارين پوزولسون

پناه دورانون اولماسين

پيس گونه قالاسان

پيسليک توتاسان

تاخيل اوزو گؤرميۂسن

تاخيلين تايادا چوروسون

تازا ايله چاتميۂسن

تختين آلت اوست اولسون

تکليک تسللين اولسون

تانيشين عزرائيل اولسون

تنديرين بوشونا توستولۂسين

تورپاغين گؤيه سوورولسون (توزو اۆزوه گلسين)

تورپاغيندا اوت بيتمۂسين

تورپاق غنيمين اولسون

تورپاق سندن اوجا (قلبى) دورسون! تون به تون دوشۂسن

تيفاغين داغيلسين

تيکن بوغازيندا قالسين

جانين چيخسين

جانيندان چکۂسن

جانينا اود دوشسون

جلالين داغيلسين

جاهازين باغلى قالسين

جوانليغين يالان اولسون

جوان اؤلۂسن

جنازۂن يئرده قالسين

جوانليقدان خئيير گؤرميۂسن

جنازۂن اوسته آغلايانين اولماسين

جييۂرين يانسين

جهنم يئرين اولسون

چاپان آتين چرلۂسين

چاسدانين يانسين

چارۂن کسيلسين

چؤرک گؤزونو توتسون

چؤرک آتلى اولسون٬ سن پيادا

چؤرۂيين بوغازيندا قالسين

چولاق قالاسان

چؤرۂيين پارا اولسون٬ گونون قارا

حق سنه قنيم اولسون

حق سؤزون آياغا دوشسون

حلال تيکن بوغازيندا قالسين

حلال سفرۂيه حسرت قالاسان

حلال مالين يادلارا قسمت اولسون

حلال عؤمور سورميۂسن

حلال گون گؤرميۂسن

خانيمانين داغيلسين

خانيمانيندا ايت اولاسين

خانيمخاتىنين دول قالسين

خرمنين سوورولماسين

خرمنينه اود دوشسون

خستۂليکدن دورمياسان

خيرنۂيين (خيرتدۂيين) دلينسين

خستۂليينه درمان (علاج٬ چاره) تاپيلماسين

خوش گونه حسرت قالاسان

خئيير قاپينى دؤيمۂسين

خئيراتين قبول اولماسين

داعوادالاش ياخاندان ال گؤتورمۂسين

دارليغا دوشۂسن٬ قورتارانين تاپيلماسين

داردان قورتولمياسان

دامين باشوا اوچسون

دودمانين برباد اولسون

دوردوغون يئرۂ ايشه دوشۂسن

ديلنچى گؤنونۂ دوشۂسن

دولون قويودان بوش چيخسين

ديلين آغزيندا چوروسون( قوروسون)

ديلين لاالۂالاللۂ ها دؤنمۂسين

ددۂوين ائوى وئران قالسين

دردينه درمان تاپيلماسين

درددن باش آچمياسان

ديلينين بلاسينا گلۂسن

ذليل گونه قالاسان

راحاتليق اوزو گؤرميۂسن

راحات يئرين قبر ائوى اولسون

زحمتين زايا گئتسين

شان شوکتين داغيلسين

شربتين دتقوم اولسون

شيرين جانووا مورود اولاسان

طالعين اوزووه گولمۂسين

طويون ياسا دؤنسون (چئوريلسين)

طويون ياريمچيق قالسين

عزرائيل عزيزلريوى عزيزلۂسين

عزرائيل قاپووى تانيسين

عزيزلرين اؤلسون

عزيزلريندن اولاسان

عزيزلرين اوزونه حسرت قالاسان

عزيزلرين قارا گئيسين

عزيزلرين عزيزلنمۂسين

فالين اومدوغونو دئمۂسين

فلک سنى داردا قويسون

فلکدن خوش گون گورميۂسن

فلک دادينا يئتمۂسين

فرصتين الدن گئتسين

فيرتانادان باش آچماياسان

فيطرۂيه محتاج اولاسان

قاپون باغلى قالسين

قاپون چيرپيلسين

قاپووى آچان اولماسين

قادابلايا توش اولاسان

قادام سنه گليسين

قادام دوشسون عزيزلريوين اۆرۂيينه

قارنون قاواللارا چکيلسين

قارنووون ايچى يانسين

قازانج اوزو گؤرميۂسن

قازانجين قازان دولدورماسين

قازانجين ميراثووا قالسين

قانووا بوياناسان (بلشۂسن)

قرۂ يئرسندن اوجا دورسون

قولقانادين قيريلسين (يانينا دوشسون)

يوخو ياخاندان ال گؤتورمۂسين

قويونون قوزو وئرمۂسين

قوللارين باغلى قالسين

قوهومقارداشدان ياريمياسان

قيزين ائلچيۂ حسرت قالسين

قيزين قرۂوى گئيسين

قيفيلين باغلى قالسين

قارا گونه قالاسان(توش اولاسان)

قارنووا پيچاق باتسين

قارا يئر آلتدا قالاسان

قارا يئر٬ قورو يئر قالاسان

قان قوساسان

قارنين دۂلينسين

قوجاغيندا بسلۂديگين قنيم اولسون

قيچين سينسين

کؤينۂيين قانووا بويانسين

کيف توتاسان

لشين (نعشين) آرالاردا قالسين

لعنته گلۂسن

لعنت يوکو اولاسان

گور با گور اولاسان

گؤزون چيخسين(چاتلاسين)

گؤزلرين اوجووا دوشسون

گؤزووه اوخ باتسين

گؤزون يوللاردا قالسين

گؤزووه قارا سو دامسين

گئدرگلمزه يوللاناسان (گئدۂسن گلميۂسن)

گئدۂنين گلمۂسين٬ ناسازين دورماسين

گونون گوندن قارا گئچسين

گئديشين اولسون٬ گليشين اولماسين

گون ايشيغينا حسرت قالاسان

گيلۂلرين اوجووا دوشسون

گؤزونون ياشى قوروماسين

مردمازارا توش اولاسان (راست گلۂسن)

منه آرزولاديغين اؤز باشيوا گلسين! من چکۂنى سن چکۂسن!

ميردۂشير اۆزونو يوسون

منه دارتديغين دن اؤزووه قسمت اولسون

مينبير بلايا توش اولاسان

مئيىتين آرادا قالسين

مئيىتينى قوردقوش يئسين

ناچار گۆنۂ قالاسان

ناحق قانا بوياناسان (دوشۂسن)

ناغافيل گوللۂيه راست گلۂسن

نامردۂ توش اولاسان! نسلين قوروسون٬ کسيلسين!

وارين وايينا قسمت اولسون

وارين گؤيه سوورولسون

وارين اؤزووه قسمت اولماسين

واريندان خئيير گؤرمييۂسن

وارين اليندن چيخسين (گئتسين)! واريوخون تالانا گئتسين!

واى ياخاندان ال چکمۂسين! واى خبرين گلسين! واىقانلى اولاسان!

وايين وايلارا قاريشسين! يامان گونه قالاسان!

هايينا هاى وئرن (يئتۂن) اولماسين! يئتيم قالاسان

هارايين سيننده قالسين

هنيرتين کسيلسين! يوکون باغلى قالسين!

ياران ساغالماسين! يوخا چيخاسان!

يارانا ملهم تاپيلماسين! يئره باتاسان!

يانار چراغين سؤنسون! يازين قارا گلسين!

يوردوندا بايقوش بانلاسين (ايت اولاسين)! يادلارا توش اولاسان

يئرسيز٬ يوردسوز قالاسان! يانووا شيش باتسين !

ياسديقدان باش قالديرماياسان! ياتاسان دورماياسان!

ساققالين قانووا بويانسين

سارالاسارالا قالاسان

سسين باتسين! سرگردان قالاسان!

سنى گؤروم آخشاما چيخماياسان

سنى گؤروم آغلار قالاسان

سنى گؤروم الين هر يئردن اوزولسون

سنى گؤروم خوش گونه حسرت قالاسان

سنى گؤوروم ائل اوزونه٬ ائو اوزونه حسرت قالاسان

سنى گؤروم ايکى گؤزوندن اولاسان

سنى گؤروم ايلان کيمى مليۂسن!

سنى گؤروم آج اؤلۂسن٬ گئج اؤلۂسن

سنى گؤروم بالاندان چکۂسن!

سنى گؤروم بوهتانا توش اولاسان

سنى گؤروم بوياباشا چاتميياسان!

سنى گؤروم باخاباخا جان وئرۂسن

سنى گؤروم داغيناغا توش اولاسان!

سنى گؤروم بوداقبوداق دوغراناسان

سنى گؤروم اوغول بهرۂسى يئمييۂسن!

سنى گؤروم بؤيوکسوز بؤيويۂسن

سنى گؤروم جوان اؤلۂسن

سنى گؤروم بدنين قارا يارا تؤکسون

سنى گؤروم ديلين آغزيندا چوروسون

سنى گؤروم سونسوز قالاسان (اؤلۂسن)

سنى گؤروم شادليغين شيون اولسون

سنى گؤروم قان قوساسان

سنى گؤروم قايغيسيز گونون اولماسين

سنى گؤروم قاپيلار آچيب گيرمييۂسن

سنى گؤروم قارمالاديغين قسمتين اولماسين

سنى گؤروم قاپىقاپى ديللنۂسن

سنى گؤروم قان تر ايچينده بوغولاسان

سنى گؤروم قاپون اوزووه باغلى قالسين

سنى گؤروم گون ايشيغينا حسرت قالاسان

سنى گؤروم لال اولاسان٬ لال اؤلۂسن

سنى گؤروم من دئيۂن درده دوشۂسن

سنى گؤروم ناغافيل گوللۂيه توش اولاسان

سنى گؤروم هئچ طرفدن ياريميياسان

سنى گؤروم وورغونون گوجلو گلسين

سنى گؤروم يامان درده دوشۂسن

سؤزون آغزوندا قالسين

سويون دورولماسين

سويا حسرت قالاسان

سوسوزلوقدان ديلين قابار تؤکسون

شر قاپوندان اوزاق اولماسين

شادليق اوزونه حسرت قالاسان

شوکتون تارمار اولسون

شولوزوممه قالاسان (اولاسان)

شيونون يئرهگؤيه سيغماسين

صاباحا سلامت چيخماياسان

صلوات سنه غنيم اولسون

صاحابسيز قالاسان

من اٶزومه ميللۍ بورج بيلۂرك٬ اوستاد دوقتور فرزانه نين ال يازيلمادا اولان اثرلرۍنين بير سيراسۍنۍ كامپيوترده يازيب٬ چاپا حاضيرلاماقدا يارديمجۍ اولموشام۰

۱-صمد بهرنگۍنين توپلاديقلارۍ آذربايجان ناغيللارۍ۰

۲-آذربايجان فولكلورو۰

۳- بديعی ادبيات تئرمينلرينھ آچيقلامالار۰

ساغ اولون

احد اشكريز حقزاد

استكلهلم ۲۰۰۶-۰۵-۲۸